Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας

Ο Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας (Henry II of England, 5 Μαρτίου 1133 - 6 Ιουλίου 1189) ήταν βασιλιάς της Αγγλίας, κόμης του Ανζού, δούκας της Νορμανδίας, δούκας της Ακουιτανίας, κόμης της Ναντ και λόρδος της Ιρλανδίας (1154 - 1189). Σποραδικά είχε υπό τον έλεγχό του την Ουαλία, τη Σκωτία και τη Βρετάνη. Ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Αγγλίας από την Ανδεγαυική δυναστεία των Πλανταγενετών που βασίλεψε στην Αγγλία τρεις αιώνες με 13 βασιλείς.

Πρώτα χρόνια
Κληρονόμος του Ανζού και του Αγγλικού θρόνου

Ο Ερρίκος Β΄ ήταν μεγαλύτερος γιος του Γοδεφρείδου Πλανταγενέτη (γιου του Φούλκωνος των Ιεροσολύμων) και της Ματθίλδης (κόρης του Ερρίκου Α΄ της Αγγλίας).[1] Η Γαλλική κομητεία του Ανζού δημιουργήθηκε τον 10ο αιώνα, οι κυβερνήτες της που ονομάστηκαν Ανδεγαυοί προσπάθησαν να κυριαρχήσουν σε ολόκληρη την Γαλλία μέσω γάμων και πολιτικών συμμαχιών. Η δύναμη του Γαλλικού στέμματος στην κομητεία εξασθένησε σημαντικά τον 11ο αιώνα και έγινε σχεδόν ανεξάρτητη.[2] Παντρεύτηκε σε ηλικία 19 ετών την 32χρονη Ελεονώρα της Ακουιτανίας πρώην σύζυγο του Λουδοβίκου Ζ΄ της Γαλλίας και απέκτησαν οκτώ παιδιά. Μετά τον θάνατο του μεγαλύτερου Γουλιέλμου σε βρεφική ηλικία, διάδοχος ορίστηκε ο δεύτερος γιος Ερρίκος ο Νεότερος που δεν πήρε τον θρόνο επειδή πέθανε πριν από τον πατέρα του. Ο τρίτος γιος Ριχάρδος ανέλαβε τις κτήσεις της μητέρας του στην Ακουιτανία, ο Γοδεφρείδος την Βρετάνη και ο μικρότερος γιος του Ιωάννης της Αγγλίας προσπάθησε να διεκδικήσει τις κτήσεις των αδελφών του. Ο Ερρίκος Β΄ είχε και πολλούς άλλους εξώγαμους γιους, που θα δημιουργήσουν πολλά προβλήματα στους γιους του Ριχάρδο και Ιωάννη όταν ανέβουν στον θρόνο, ένας από αυτούς ο Γοδεφρείδος επίσκοπος του Λίνκολν. Σύντομα ήρθε σε σύγκρουση με την σύζυγο του, Ελεονώρα, που ξεσήκωσε τους γιους τους κατά του πατέρα τους (1173).
Εξωτερική εμφάνιση

Ο Ερρίκος περιγράφεται από τους ιστορικούς σαν όμορφος, κοντός, γεροδεμένος με κόκκινα μαλλιά, συχνά ντυμένος ως τον σβέρκο, ήταν πολύ δυναμικός και δραστήριος.[3][4] Το πιο χαρακτηριστικό του γνώρισμα ήταν το σπινθηροβόλο του βλέμμα που δημιουργούσε τρόμο, είχε συχνά ξεσπάσματα οργής στα οποία ήταν αγέλαστος και αμίλητος.[5] Μιλούσε πολλές γλώσσες όπως Αγγλικά, Γαλλικά και Λατινικά. [6] Κύριες ασχολίες του ήταν στην νεότητα του το κυνήγι και οι πολεμικές τέχνες, σε μεγαλύτερη ηλικία έστρεψε το ενδιαφέρον του περισσότερο σε διοικητικά θέματα και στην δικαιοσύνη.[7] Ο στόχος του ήταν να δημιουργήσει ένα μεγάλο βασίλειο με όλα τα εδάφη του παππού του Ερρίκου Α΄, ήταν πολύ φιλόδοξος υπό την επίδραση της μητέρας του Ματθίλδης που γνώριζε λεπτομερώς τους τίτλους και τα δικαιώματα του. [8] Ο Ερρίκος ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Αγγλίας που φορούσε μόνιμα ένα δακτυλίδι με σφραγισμένο ένα λιοντάρι ή μια λεοπάρδαλη, το σχέδιο αυτό θα γίνει αργότερα το έμβλημα των βασιλέων της Αγγλίας.[9]
Η άνοδος του Ερρίκου στον Αγγλικό θρόνο
Διεκδίκηση του Αγγλικού θρόνου ως ανήλικος

Η μητέρα του Ματθίλδη είχε παντρευτεί στον πρώτο της γάμο τον αυτοκράτορα Ερρίκο Ε΄ και ήταν μέλος του πανίσχυρου Οίκου της Νορμανδίας. [10] Μετά τον θάνατο του πατέρα της (1135) ήλπιζε να κληρονομήσει το Αγγλικό στέμμα αλλά κατέλαβε τον θρόνο ο ξάδελφος της Στέφανος της Αγγλίας με αποτέλεσμα να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος που ονομάστηκε Αναρχία.[11] Ο πατέρας του Γοδεφρείδος επιτέθηκε στην Νορμανδία αλλά άφησε την ηγεσία της επιχείρησης στην Αγγλία στην σύζυγο του Ματθίλδη και τον ετεροθαλή αδελφό της Ροβέρτο του Γκλόστερ.[12] Τα πρώτα χρόνια έζησε με την μητέρα του, σε ηλικία 7 ετών πήγε στον πατέρα του στο Ανζού όπου εκπαιδεύτηκε από τον Πέτρο των Αγίων έναν σημαντικό επιστήμονα εκείνης την εποχής.[13] Ο Γοδεφρείδος Πλανταγενέτης έστειλε τον Ερρίκο στο Μπρίστολ (1142) το κέντρο της Ανδεγαυικής αντίστασης στην Αγγλία μαζί με τον Ροβέρτο του Γκλόστερ την εποχή που δεχόταν σκληρές κριτικές για αδράνεια στους αγώνες της συζύγου του. [14] Το σπίτι του Ροβέρτου ήταν γνωστό για την αγάπη στην μόρφωση, εκπαιδεύτηκε από τον δάσκαλο Ματθαίο σύμφωνα με τους κανόνες του Αγίου Αυγουστίνου που ακολούθησε σε όλη την ζωή του, έζησε έναν χρόνο με τον Ρογήρο του Ουόρκεστερ έναν από τους γιους του Ροβέρτου.[15][16] Επέστρεψε στο Ανζού 10 ετών όπου συμπλήρωσε τις σπουδές του από άλλον έναν διάσημο Ακαδημαϊκό τον Γουλιέλμο του Κόνς.[17]

Σε ηλικία 14 ετών (1147) με έναν μικρό αριθμό μισθοφόρων ο Ερρίκος έκανε την πρώτη επίθεση στην Αγγλία παρά τον πανικό που δημιουργήθηκε στην αρχή η αποστολή δεν είχε επιτυχία και επέστρεψε στην Νορμανδία.[18] Δεν είχε υποστήριξη ούτε από την μητέρα του η οποία δεν την είχε εγκρίνει. [19] Ο Ερρίκος πήγε στον βασιλιά Στέφανο ο οποίος επιζητούσε τότε λήξη του εμφύλιου πολέμου και του φέρθηκε πολύ γενναιόδωρα, του χορήγησε μισθούς και του υποσχέθηκε σύνταξη.[20] Ο Ερρίκος αποφάσισε νέα πολεμική επιχείρηση (1149) σε συμμαχία με τον μεγάλο θείο του Δαυίδ Α΄ της Σκωτίας και τον Ρανούλφο του Τσέστερ δυο πανίσχυρους ηγεμόνες που είχαν τον έλεγχο σε ολόκληρη την βόρεια Βρετανία.[21] Το σχέδιο τους ήταν η επίθεση στην Υόρκη, το σχέδιο απέτυχε αφού ο Στέφανος βάδισε τότε γρήγορα βόρεια προς την Υόρκη και ανάγκασε τον Ερρίκο να επιστρέψει στην Νορμανδία.[22]
Διάδοχος του Ανζού

Στα τέλη της δεκαετίας του 1140 ο εμφύλιος πόλεμος βάδιζε στο τέλος, οι περισσότεροι βαρόνοι έκαναν ατομικές συμφωνίες για να εξασφαλίσουν τα κέρδη τους με την βοήθεια της Αγγλικής εκκλησίας που αναζητούσε την σύναψη ειρήνης.[23] Ο Λουδοβίκος Ζ΄ της Γαλλίας επιστρέφοντας από την Β΄ Σταυροφορία (1149) ενοχλήθηκε έντονα από την αυξημένη δύναμη του Γοδεφρείδου σε συνδυασμό ότι ο γιος του Ερρίκος διεκδικούσε το Αγγλικό στέμμα.[24] Ο Γοδεφρείδος έστεψε τον Ερρίκο δούκα της Νορμανδίας (1150) αλλά ο Λουδοβίκος αρνήθηκε να τον δεχτεί, αναγνώρισε δούκα τον γιο του Στεφάνου Ευστάθιο Δ΄ της Βουλώνης και κινήθηκε με στρατό εναντίον του Ερρίκου.[25] Ο Γοδεφρείδος τον συμβούλευσε να κλείσει ειρήνη με τον Λουδοβίκο κάτι που έγινε τον Αύγουστο του 1151 μέσω του Βερνάρδου του Κλαιρνώ, ο Ερρίκος θα έδινε όρκο υποτέλειας στον Λουδοβίκο και θα τον αναγνώρισε σαν ανώτερο κυρίαρχο του, σε αντάλλαγμα ο Λουδοβίκος θα τον αναγνώριζε ως δούκα.[26]

Ο πατέρας του Γοδεφρείδος πέθανε τον Σεπτέμβριο του 1151, ο Ερρίκος έπρεπε πριν αναχωρήσει για την Αγγλία να εξασφαλίσει την διαδοχή στο Ανζού. Ο Ερρίκος σχεδίαζε να παντρευτεί την Ελεονόρα της Ακουιτανίας σύζυγο του Λουδοβίκου Ζ΄ της Γαλλίας για να κληρονομήσει την Ακουιτανία, η Ελεονόρα ήταν όμορφη με μεγάλη ζωντάνια αλλά δεν είχε απέκτησε γιους με τον Γάλλο βασιλιά και την χώρισε. Παντρεύτηκε τον Ερρίκο Πλανταγενέτη οκτώ βδομάδες αργότερα στις 18 Μαΐου.[27] Ο Λουδοβίκος προσβλήθηκε άσχημα, τα εδάφη του Ερρίκου στην Γαλλία ήταν περισσότερα από τα δικά του.[28] Ο Λουδοβίκος δήλωσε ότι την Ακουιτανία θα κληρονομήσουν οι κόρες του με την Ελεονόρα, και αποφάσισε να αντιμετωπίσει τον Ερρίκο στρατιωτικά. Στην συμμαχία μαζί με τον Λουδοβίκο συμμετείχαν ο Στέφανος, ο Ευστάθιος, ο Ερρίκος Α΄ της Καμπανίας, ο Ροβέρτος του Πέρς και ο δεύτερος αδελφός του Ερρίκου Γοδεφρείδος της Νάντης που αμφισβήτησε την κληρονομιά του Ερρίκου.[29] Ο πατέρας τους Γοδεφρείδος δεν είχε κάνει σαφές ποιος από τους γιους του θα τον διαδεχτεί, πηγές λένε ότι κληροδότησε στον Ερρίκο την Νορμανδία και το Ανζού αλλά κληροδότησε το Πουατού στον Γοδεφρείδο.[30]
Πρώτες εκστρατείες στην Αγγλία

Ο Ερρίκος επιτέθηκε στην Νορμανδία και ο Λουδοβίκος στην Ακουιτανία, ο Στέφανος πολιόρκησε το κάστρο του Βάλλινγκφορντ ένα σημαντικό στρατηγικό σημείο στην κοιλάδα του Τάμεση σε μια προσπάθεια του να τερματίσει τον πόλεμο στην Γαλλία.[31] Ο Ερρίκος πήγε αμέσως στην Ακουιτανία έτοιμος να πολεμήσει ανοιχτά τον Λουδοβίκο ο οποίος στην συνέχεια αρρώστησε και αποχώρησε, ο Ερρίκος πίεσε τότε τον αδελφό του Γοδεφρείδο να υπογράψει ειρήνη και να δεχτεί τους όρους του.[32] Ο Ερρίκος επέστρεψε στην Αγγλία στις αρχές του 1153 για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του Στέφανου με έναν μικρό στρατό μισθοφόρων, βρήκε υποστήριξη στα βόρεια και ανατολικά της Αγγλίας από τους Ρανούλφο του Τσέστερ και Ούγο Μπιγκόντ.[33][34] Μια αντιπροσωπεία κληρικών συναντήθηκε με τον Ερρίκο λίγο πριν το Πάσχα όπου του υποσχέθηκαν ότι θα υποστηρίξουν τον Στέφανο σαν βασιλιά αλλά θα αναζητήσουν ειρήνη, ο Ερρίκος τους υποσχέθηκε ότι θα τους επιτρέψει να παρακολουθήσουν την διαδικασία του δικαστηρίου.[35]

Για να διώξει τον στρατό του Στεφάνου μακριά από το Βάλλινγκφορντ ο Ερρίκος πολιόρκησε ένα κάστρο του Στεφάνου στο Μαλμέσμπουρι και ο βασιλιάς βάδισε δυτικά να το υπερασπιστεί.[36] Στις προβλέψεις για βαρύ χειμώνα αποφάσισαν προσωρινά ανακωχή και ο Ερρίκος μπόρεσε να επιστρέψει βόρεια όπου ο ισχυρός Ροβέρτος του Μπωμό, κόμης του Λέστερ δήλωσε ότι θα τον υποστηρίξει.[37] Ο Ερρίκος επέστρεψε νότια για να αντιμετωπίσει τος πολιορκητές του Βάλλινγκφορντ, είναι βέβαιο ότι βρισκόταν το μεγαλύτερο τμήμα της Βρετανίας υπό την κατοχή του αλλά προτίμησε να ενεργήσει νόμιμα με γάμους και βασιλικούς εποικισμούς σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής. [38]
Διάδοχος του Αγγλικού θρόνου
Τάφος του Ερρίκου Β΄ και της Ελεονόρας της Ακουιτανίας στο αβαείο του Φοντεβρώ.

Το επόμενο καλοκαίρι ο Στέφανος συγκέντρωσε στρατό για την πολιορκία του Βάλλινγκφορντ σε μια τελευταία προσπάθεια να πάρει υπό τον έλεγχο του το κάστρο. [39] Η πτώση του κάστρου φαινόταν βέβαιη και ο Ερρίκος βάδισε νότια με έναν μικρό στρατό για να το υπερασπιστεί.[40] Ο Στέφανος επέστρεψε και οι δυο στρατοί βρέθηκαν αντιμέτωποι τον Ιούλιο αλλά οι βαρόνοι προσπάθησαν να αποφύγουν την ανοιχτή σύγκρουση, η εκκλησία προσπαθούσε με όλα τα μέσα να κλείσει ειρήνη.[41] Τα γεγονότα τελικά εξελίχτηκαν ευνοϊκά για τον Ερρίκο, ο γιος και διάδοχος του Στεφάνου Ευστάθιος αρρώστησε και πέθανε αιφνίδια και ο μικρότερος γιος του Γουλιέλμος ήταν απρόθυμος να κληρονομήσει τον θρόνο.[42]

Τον Νοέμβριο ο Ερρίκος και ο Στέφανος υπέγραψαν την Συνθήκη του Ουίντσεστερ στον καθεδρικό ναό του Ουίντσεστρ σύμφωνα με την οποία ο Στέφανος αναγνώριζε τον Ερρίκο σαν θετό γιο και διάδοχο του αλλά θα μπορούσε να διατηρήσει όλα τα βασιλικά προνόμια ως τον θάνατο του. Ο γιος του Στεφάνου Γουλιέλμος θα έδινε όρκο υποτέλειας στον Ερρίκο με αντάλλαγμα την προστασία της περιουσίας και των εδαφών του, τα κάστρα θα μπορούσαν να κρατηθούν από τον Ερρίκο με εγγυήσεις και ο Στέφανος θα μπορούσε να έχει πρόσβαση σε αυτά.[43] Ο Ερρίκος και ο Στέφανος επικύρωσαν την συμφωνία με ένα φιλί.[44] Η στάση του Γουλιέλμου γιου του Στεφάνου ήταν αμφίβολη πολλοί έλεγαν ότι εξοργίστηκε και σχεδίαζε να δολοφονήσει τον Ερρίκο. Ο Στέφανος αρρώστησε από στομαχική διαταραχή και πέθανε στις 25 Οκτωβρίου 1154, ο Ερρίκος έγινε βασιλιάς της Αγγλίας πολύ σύντομα.[45]
Βασιλιάς της Αγγλίας
Αναδιοργάνωση του βασιλείου

Αποβιβάστηκε στην Αγγλία στις 8 Δεκεμβρίου 1154 δέχτηκε όρκους υποταγής από τους βαρόνους και στέφτηκε βασιλιάς μαζί με την σύζυγο του Ελεονόρα της Ακουιτανίας στις 19 Δεκεμβρίου 1154.[46] Υπήρξαν διεκδικητές του θρόνου που αμφισβήτησαν τον Ερρίκο όπως ο γιος του Στεφάνου Γουλιέλμος Α΄ του Μπλουά, οι δύο μικρότεροι αδελφοί του Ερρίκου Γοδεφρείδος και Γουλιέλμος αλλά το ευτύχημα για τον ίδιο ήταν ότι όλοι πέθαναν πρόωρα τα επόμενα χρόνια.[47] Η κατάσταση του βασιλείου που είχε καταστραφεί από τον εμφύλιο πόλεμο ήταν πολύ δύσκολη, πολλά αυθαίρετα κάστρα είχαν οικοδομηθεί από τους τοπικούς άρχοντες, τα βασιλικά έσοδα και ο έλεγχος του βασιλιά στο νομισματοκοπείο ήταν περιορισμένη.[48]

Ο Ερρίκος Β΄ δήλωσε φυσικός διάδοχος του Ερρίκου Α΄ και άρχισε να οικοδομεί ξανά το βασίλειο. [49] Προσπάθησε να ρίξει όλο το χάος στα 19 χρόνια του Στέφανου και τον σφετερισμό του θρόνου, σε αντίθεση με την μητέρα του ο Ερρίκος άκουγε τις συμβουλές των άλλων.[50] Τα πρώτα 8 χρόνια αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες επειδή τα 6,5 ήταν υποχρεωμένος να ζει στην Γαλλία. [51] Η πρόοδος της κατεδάφισης των αυθαίρετων συνεχίστηκε, αναμόρφωσε την δικαιοσύνη και την οικονομία και έδωσε μεγάλη σημασία στην κατασκευή και την ανακαίνιση των βασιλικών κτιρίων.[52] Ο βασιλιάς της Σκωτίας και οι τοπικοί κυβερνήτες της Ουαλίας εκμεταλλεύτηκαν το πλεονέκτημα από το χάος του εμφυλίου για να καταλάβουν Αγγλικά εδάφη, προτεραιότητα από την αρχή του Ερρίκου ήταν να αποκαταστήσει την Αγγλία στα παλιά της σύνορα.[53] Το 1157 πίεσε τον νεαρό Μάλκολμ Δ΄ της Σκωτίας να επιστρέψει τα εδάφη κάτι που πέτυχε οχυρώνοντας ολόκληρη την βόρεια Αγγλία. [54] Στην Ουαλία τα βρήκε πολύ δύσκολα, αναγκάστηκε να κάνει δυο εκστρατείες στην βόρεια και στην νότια Ουαλία (1157, 1158) για να μπορέσει να επιβάλει στους δυο Ουαλούς πρίγκιπες Οβάιν Γουίνεντ και Ρις απ Γκρίφφιντ να του επιστρέψουν τα εδάφη που είχαν σφετεριστεί.[55]
Σύναψη ειρήνης με τον Γάλλο βασιλιά
Ο Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας και τα παιδιά του σε ένα γενεαλογικό δέντρο του 13ου αιώνα

Ο Ερρίκος είχε μια πολύ προβληματική σχέση με τον Γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο Ζ΄, ξεκίνησε με τον πόλεμο στην Νορμανδία και κορυφώθηκε μετά από τον γάμο του με την πρώην σύζυγο του Ελεονώρα. Ο Λουδοβίκος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί το πλεονέκτημα του από τις Σταυροφορίες για την συκοφάντηση του αντιπάλου του.[56] Ο Ερρίκος ήταν σε πλεονεκτικότερη θέση από τον Λουδοβίκο που η εξουσία του στο Ανζού ήταν περιορισμένη. [57] Η κατάσταση οδήγησε πολλούς τοπικούς άρχοντες της Γαλλίας να συμμαχήσουν με τον Ερρίκο εναντίον του Λουδοβίκου, ο πρώτος ήταν ο Τιερί της Αλσατίας αλλά τον εμπόδιζε η ρήτρα να μην πολεμήσει ποτέ εναντίον του υψηλού κυρίαρχου του Λουδοβίκου. [58] Ο Θεοβάλδος Ε΄ του Μπλουά ήταν άλλος ένας σύμμαχος του Ερρίκου εναντίον του Λουδοβίκου.[59] Η κατάσταση που επικρατούσε μεταξύ τους σύμφωνα με τον ιστορικό Ιωάννη Ντουμπανίν θύμιζε έντονα την Ευρώπη την εποχή του ψυχρού πολέμου τον 20ο αιώνα.[60]

Με την επιστροφή του στην Γαλλία ο Ερρίκος έπρεπε να εξασφαλίσει τα εδάφη του από εξεγέρσεις γι΄αυτό από το 1154 άρχισε να αναζητά ειρήνη με τον Λουδοβίκο.[61] Επέστρεψε το Βένον και το Νεφ Μαρς στον Λουδοβίκο αλλά δημιούργησε νέες εντάσεις αφού αρνήθηκε να δώσει στον Γάλλο βασιλιά όρκο υποτέλειας για τα εδάφη του στην Γαλλία.[62] Σε προσπάθεια να βελτιωθούν περισσότερο οι σχέσεις τους ο Ερρίκος συνάντησε τον Λουδοβίκο στο Παρίσι (1158) και συμφώνησαν τον γάμο μεταξύ του μεγαλύτερου γιου του Ερρίκου, Ερρίκου του νεώτερου με την κόρη του Λουδοβίκου Μαργαρίτα της Γαλλίας.[63] Ο γάμος επικυρώθηκε με την την παραχώρηση της περιοχής του Βένιξ στην Μαργαρίτα υπό την μορφή προίκας, αυτό έφερε προσωρινά την ειρήνη ανάμεσα στα δυο βασίλεια.
Κυριαρχία της Βρετάνης

Ο Ερρίκος έστρεψε την προσοχή του στο δουκάτο της Βρετάνης που τα εδάφη του παραδοσιακά ήταν ανεξάρτητα από την υπόλοιπη Γαλλία με ξεχωριστή γλώσσα και έθιμα, οι δούκες όμως είχαν μικρή εξουσία απέναντι στους ευγενείς.[64] Το 1148 ο Κόναν Γ΄ της Βρετάνης πέθανε και ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος, ο Ερρίκος Β΄ απαίτησε την ψηλή κυριότητα της Βρετάνης με την δικαιολογία ότι ήταν πιστή στον παππού του Ερρίκο Α΄ ενώ είχε προορισμό να το δώσει υπό την διοίκηση των γιων του.[65][66] Στην αρχή το κυβέρνησε με απεσταλμένους του αλλά στην συνέχεια υποστήριξε τον Κόναν Δ΄ της Βρετάνης που είχε ισχυρούς δεσμούς με την Αγγλία.[67] Ο θείος του Κόναν Οέλ ήταν κόμης της Νάντης αλλά εκθρονίστηκε (1156) από τον μικρότερο γιο του Ερρίκου Γοδεφρείδο πιθανώς με την υποστήριξη του Ερρίκου.[68] Ο Γοδεφρείδος πέθανε πρόωρα (1158) και ο Κονάν προσπάθησε να πάρει την κομητεία αλλά ο Ερρίκος επενέβη και την προσάρτησε στο Αγγλικό βασίλειο, ο Λουδοβίκος δεν έκανε καμιά προσπάθεια να ανατρέψει την εξουσία του Ερρίκου στην Βρετάνη.[69]
Διεκδίκηση της Τουλούζης
Δεύτερο μεγάλο μετάλλιο του Ερρίκου Β'

Επόμενος στόχος του Ερρίκου ήταν η κατάληψη της Τουλούζης τμήματος του δουκάτου της Ακουιτανίας που σταδιακά είχε αρχίσει να ανεξαρτητοποιείται με τον Ραϋμόνδο Ε΄. Με την συμπαράσταση της Ελεονόρας ο Ερρίκος συμμάχησε με τον εχθρό του Ραϋμόνδου Ε΄ Ραϋμόνδο Βερεγγάριο της Βαρκελώνης (1159) και απείλησε να ανατρέψει με στρατό τον Ραϋμόνδο.[70] Ο Λουδοβίκος πάντρεψε την αδελφή του Κωνσταντία της Γαλλίας, κόμισσα της Τουλούζης με τoν Ραϋμόνδο Ε΄ και συμμάχησε μαζί του σε μια προσπάθεια να φέρει υπό τον έλεγχο του τα σύνορα στην νότια Γαλλία.[71] Ο Ερρίκος επιτέθηκε στην Τουλούζη με μοναδικό στόχο να βρει τον Λουδοβίκο, δεν είχε στόχο να συγκρουστεί απ'ευθείας μαζί του λεηλάτησε μονάχα την γύρω περιοχή και τα κάστρα.[72] Η περιοχή της Τουλούζης ήταν μια ισχυρή εστία πολέμου ανάμεσα στους Άγγλους και τους Γάλλους για 40 χρόνια όπως περιγράφει ο χρονικογράφος Γουλιέλμος του Νιούμπουργκ.[73]

Αμέσως μετά το επεισόδιο της Τουλούζης ο Λουδοβίκος έκανε προσπάθειες να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τον Ερρίκο με ειρήνη, επιβεβαίωσε ξανά τον αρραβώνα του Ερρίκου του νεώτερου με την Μαργαρίτα και την προσάρτηση του Βένιξ, ο Ερρίκος ο νεώτερος θα έδινε όρκο υποτέλειας στον Λουδοβίκο (1160).[74] Αμέσως όμως μετά την υπογραφή της ειρήνης πέθανε η δεύτερη σύζυγος του Λουδοβίκου Κωνσταντία της Καστίλης και ο Γάλλος βασιλιάς παντρεύτηκε σε τρίτο γάμο την Αδέλα της Καμπανίας αδελφή του Θεοβάλδου Ε΄ του Μπλουά. [75] Ο Λουδοβίκος αρραβώνιασε και τις δυο κόρες του Μαρία της Γαλλίας, κόμισσα της Καμπανίας και Αλίκη της Γαλλίας με τον αδελφό του Θεοβάλδου Ερρίκο τον Φιλελεύθερο και τον ίδιο τον Θεοβάλδο αντίστοιχα.[76] Ο Θεοβάλδος εγκατέλειψε κατόπιν την συμμαχία του με τον Ερρίκο. Ο Ερρίκος οργισμένος απαίτησε από τον πάπα να παντρέψει τον γιο του με την Μαργαρίτα αν και ήταν μόλις 5 και 3 ετών στην συνέχεια κατέλαβε το Βεξίν, αυτό εξόργισε τον Λουδοβίκο με αποτέλεσμα την διακοπή της ειρήνης του 1160.[77]

Στρατιωτικές συγκρούσεις ξεκίνησαν, ο Θεοβάλδος μετακινήθηκε στα σύνορα με την Τουρραίνη και ο Ερρίκος επιτέθηκε στο Σομώ του Μπλουά καταλαμβάνοντας το κάστρο ύστερα από σύντομη πολιορκία. Στις αρχές του 1161 ο πόλεμος απειλούσε ολόκληρη την περιοχή αλλά κλείστηκε ξανά ειρήνη με την επέμβαση του πάπα Αλεξάνδρου Γ΄.[78] Η περιοχή παρόλα αυτά θα είναι για πολλά χρόνια ακόμα σημείο διαφωνίας ανάμεσα στους δυο βασιλείς.[79]
Γενικά χαρακτηριστικά της βασιλείας του Ερρίκου Β'
Διακυβέρνηση
Οι βασιλείς Ερρίκος Β' και Ελεονόρα της Ακουιτανίας - μικρογραφία 14ου αιώνα.

Ο Ερρίκος είχε υπό τον έλεγχο του το μεγαλύτερο μέρος της Γαλλίας σε μεγαλύτερο βαθμό από οποιονδήποτε μονάρχη από την εποχή των Καρολιδών, σε συνδυασμό με τα εδάφη στα Βρετανικά νησιά κατείχε μια τεράστια αυτοκρατορία που έμεινε γνωστή ως Ανδεγαυική. [80] Η αυτοκρατορία είχε έλλειψη από κεντρική διοίκηση αφού αποτελείτο από ένα μεγάλο δίκτυο περιοχών με διαφορετική γλώσσα και διαφορετικά έθιμα. [81] Ο Ερρίκος ταξίδευε συνέχεια σε κάθε σημείο της αυτοκρατορίας, ο ιστορικός Ιωάννης Τζόλφιλ τον περιγράφει σαν "κυβερνήτη όλων των δρόμων". [82] Πραγματοποίησε μεταρρυθμίσεις σε όλες τις περιοχές μέσω των απεσταλμένων του, την περίοδο της απουσίας του την εξουσία ασκούσαν διορισμένοι γραμματείς ή δικαστές μέσω εντολών της κεντρικής κυβέρνησης, ήταν συχνά περικυκλωμένοι από πολίτες που ζητούσαν αποφάσεις ή χάρες.[83] [84] To βασιλικό συμβούλιο του Ερρίκου έχει την εξουσία να παίρνει όλες τις αποφάσεις αλλά πολλές φορές δεν είχαν εφαρμογή από τους βαρόνους και τους κληρικούς. [85] Είναι ασαφές πόση ελευθερία είχαν όσοι διαφωνούσαν με τις αποφάσεις του βασιλιά όπως και εάν έπαιρνε ο ίδιος ο Ερρίκος σοβαρά υπ' όψιν του τις αποφάσεις του συμβουλίου. [86] Σάν πανίσχυρος ηγεμόνας μπορούσε να δώσει την εξουσία σε δικούς του ανθρώπους στην εκκλησία κάτι πολύ σημαντικό τον 12ο αιώνα στα θρησκευτικά θέματα, επίσης μπορούσε να προωθήσει εύκολα τους δικούς του ανθρώπους σε θέση επισκόπου ή αρχιεπισκόπου και μπορούσε να τιμωρήσει σκληρά βαρόνους ή κληρικούς. [87][88]
Βασιλική αυλή

Ο Ερρίκος στηρίχτηκε αρχικά σε ευγενείς του πατέρα του από την Νορμανδία, ενισχύθηκαν με την τοπική αριστοκρατία του Στεφάνου με τους οποίους έκλεισε ειρήνη (1153). [89] Στα ίχνη του παππού του προώθησε ανθρώπους που δεν είχαν πλούτη ή τίτλους σε θέσεις εξουσίας, από το 1180 η τάξη ενισχύθηκε με πολλά νόθα μέλη της οικογένειας του Ερρίκου. [90] Ο Ερρίκος στηρίχτηκε περισσότερο σε νέους ανθρώπους ιδιαίτερα στην Νορμανδία σαν συμβούλους, ελάχιστοι από τους πλούσιους παλιούς γαιοκτήμονες επωφελήθηκαν από τον βασιλιά, συχνά επενέβη στην αριστοκρατία της περιοχής μέσω γάμων χρησιμοποιώντας την ιδιότητα του άλλοτε σαν δούκας της Νορμανδίας άλλοτε σαν Άγγλος βασιλιάς.[91] Στις υπόλοιπες περιοχές της Γαλλίας οι επεμβάσεις του ήταν μικρότερες, η διακυβέρνηση του Ανζού γινόταν με έναν συνδυασμό από υπαλλήλους κατά μήκος του Λίγηρα αλλά οι άνθρωποι του Ερρίκου ήταν λιγότεροι. [92] Στην Ακουιτανία η εξουσία του δούκα περιορίστηκε σημαντικά στα μέσα της δεκαετίας του 1170 από τοπικούς ευγενείς. [93] Τα πλούτη του Ερρίκου του επέτρεψαν να έχει την μεγαλύτερη βασιλική αυλή της Ευρώπης στην εποχή του με μια μεγάλη σειρά από ιππότες, ευγενείς, υπηρέτες, κληρικούς, άλογα και κυνηγητικά σκυλιά. [94] Στην αυλή βρισκόταν ο εσωτερικός κύκλος του βασιλιά και οι έμπιστοι φίλοι του ενώ ο κύκλος της οικογένειας του κάλυπτε το κενό ανάμεσα στους αυλικούς και τον ίδιο. [95] Μπορούσε να συνδυάσει το κυνήγι, το ποτό και τις λογοτεχνικές συζητήσεις αλλά το πάθος του για το κυνήγι έκανε περισσότερο διάσημη την αυλή του, διατηρούσε μια μεγάλη σειρά από εξοχικές κυνηγητικές κατοικίες σε όλες τις περιοχές σαν σύμβολο της εξουσίας του. [96][97] Απαγόρευσε την διεξαγωγή πρωταθλημάτων λόγω κινδύνου ατυχήματος από τους ένοπλους ιππότες. [98]
Οικογενειακές σχέσεις
Ο Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας και η σύζυγος του Ελεονώρα της Ακουιτανίας σε μικρογραφία του 12ου αιώνα

Η Ανδεγαυική αυτοκρατορία περιγράφεται από τον ιστορικό Ιωάννη Γκίλλινγκχαμ σαν οικογενειακή επιχείρηση. [99] Η μητέρα του Ματθίλδη μετείχε ενεργά στην ανατροφή του, μετά την άνοδο του Ερρίκου στον θρόνο η Ματθίλδη εξακολουθούσε να επηρεάζει έντονα τον γιο της μέχρι τον θάνατο της. [100] Η σχέση του με την Ελεονόρα ήταν πολύπλοκη, την εμπιστευόταν για πολλά χρόνια και της έδωσε την διακυβέρνηση της Ακουιτανίας βρέθηκαν σε σύγκρουση με αποτέλεσμα η Ελεονόρα να προκαλέσει τους γιους της στην μεγάλη εξέγερση (1173 - 1174) εναντίον του πατέρα τους. [101] Τα αίτια ήταν η έντονη παρέμβαση του Ερρίκου στην Ακουιτανία, η αναγνώριση του Ραϊμόνδου της Τουλούζης και οι μακροχρόνιες σχέσεις του με ερωμένες. [102]

O Ερρίκος απέκτησε 8 παιδιά με την Ελεονόρα 3 κόρες και 5 γιους, από τους γιους οι δύο μόνο επέζησαν μετά από αυτόν και έγιναν βασιλείς, είχε και πολλούς νόθους γιους όπως τον Γοδεφρείδο (αργότερα αρχιεπίσκοπο της Υόρκης) και τον Γουλιέλμο (αργότερα αρχιεπίσκοπο του Σαλίσμπουρι). [103] Στην οικογένεια του Ερρίκου υπήρχαν έντονες εμφύλιες αψιμαχίες περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη βασιλική οικογένεια της εποχής του, υπάρχουν πολλές ερμηνείες γι'αυτό άλλοι το βασίζουν στην κακή ανατροφή των παιδιών του άλλοι στον χαρακτήρα του ίδιου του Ερρίκου και των γιων του. [104][105] Ο Ερρίκος παρόλα αυτά έκανε από μόνος του έντονες προσπάθειες να εμποδίσει τις συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια του και πολλοί ιστορικοί όπως ο Ματθαίος Στρίκλαντ συμφωνούν ότι αν ο Ερρίκος πέθαινε νέος δεν θα υπήρχαν τέτοια προβλήματα. [106]
Δικαιοσύνη

Η βασιλεία του Ερρίκου έφερε σημαντικές νομικές αλλαγές στην Αγγλία και στην Νορμανδία. [107] Στα μέσα του 12ου αιώνα η Αγγλία είχε διαφορετικά εκκλησιαστικά και νομικά δικαστήρια με καλυπτόμενες αρμοδιότητες υπό την αλληλεπίδραση διαφορετικών νομικών παραδόσεων. Ο Ερρίκος έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην απονομή της δικαιοσύνης ιδιαίτερα στα τέλη της βασιλείας του με την συγγραφή του Γκλάνβιλλ που ήταν ένα πρώιμο νομικό εγχειρίδιο. [108] Ιστορικοί θεωρούν ότι χρησιμοποιούσε την δικαιοσύνη ως μέσο για να εδραιώσει τις αλλαγές που ήθελε να κάνει στην διοίκηση και όχι σαν αυτοσκοπό όπως έδειχνε. [109] Την εποχή της "Αναρχίας" δημιουργήθηκαν πολλά προβλήματα, πολλοί ιδιοκτήτες είχαν χάσει τα σπίτια τους άλλοι τα είχαν στερηθεί από τους τοπικούς βαρόνους και άλλοι τα είχαν πουλήσει σε νέους ιδιοκτήτες. [110] Ο Ερρίκος στηρίχθηκε στα παραδοσιακά δικαστήρια ενώ όσο μπορούσε προσπαθούσε και ο ίδιος να έχει προσωπική γνώμη για τα περιστατικά, η διαδικασία συχνά δεν οδηγούσε σε λύσεις και οι ιδιοκτήτες σπάνια μπορούσαν να βρουν τον βασιλιά όταν τον αναζητούσαν επειδή έλλειπε συνέχεια σε ταξίδια. [111] Ο Ερρίκος συνήθως βελτίωνε τις διαδικασίες όπου έκρινε ότι λειτουργούσαν λανθασμένα αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις ιδιαίτερα στην Νορμανδία σπάνια θα τύχαινε να έχει ο βασιλιάς προσωπική άποψη. [112] Διατήρησε ένα δημόσιο δικαστήριο στο Καέν που άκουγε όλες τις υποθέσεις για τα βασιλικά έσοδα ενώ ένας αριθμός δικαστών ταξίδευε σε όλη την χώρα. [113] Το διάστημα 1159 - 1163 ο βασιλιάς πέρασε τον περισσότερο χρόνο του στην Νορμανδία για να πραγματοποιήσει μεταρρυθμίσεις στα νομικά και εκκλησιαστικά δικαστήρια που εφαρμόστηκαν και στην Αγγλία. [114]

Επιστρέφοντας στην Αγγλία (1163) ο Ερρίκος αναμόρφωσε τα δικαστήρια, χτύπησε την εγκληματικότητα με κατάσχεση της περιουσίας των κλεφτών και των φυγάδων ενώ βασιλικά δικαστήρια εγκαταστάθηκαν και στον βορά. [115]ref>White (2000), pp.193–194, 199.</ref> Από το 1166 το αστικό δικαστήριο του Ουέστμινστερ το οποίο είχε ασχοληθεί μέχρι τότε μόνο με τα βασιλικά έσοδα άρχισε να αναλαμβάνει ευρύτερες αστικές υποθέσεις για λογαριασμό του βασιλιά. [116] Η Βασιλική Εποπτεία δημιουργήθηκε (1176) με στόχο την επίσκεψη βασιλικών υπαλλήλων σε όλες τις Αγγλικές κομητείες ώστε σε σύντομο χρονικό διάστημα να δικάζουν αστικές και ποινικές υποθέσεις. [117] Οι ένορκοι χρησιμοποιούνταν και από τους προηγούμενους βασιλείς αλλά πήραν εκτεταμένες αρμοδιότητες από τον Ερρίκο, σε μικρά κακουργιοδικείο μπορούσαν να θέσουν ερωτήσεις σχετικά με την ανάκριση των κατηγορουμένων και σε μεγαλύτερα κακουργιοδικεία συμμετείχαν στην λήψη της τελικής απόφασης για την αθωότητα ή την ενοχή του κατηγορουμένου. [118] Με το Κακουργιοδικείο του Χέρεντον (1166) η βασιλική δικαιοσύνη επεκτάθηκε και με τις μορφές νέων κακουργιοδικείων τα οποία σχετίζονταν με θέματα όπως η την κατάσχεση εδαφών, τα κληρονομικά δικαιώματα και τα δικαιώματα των χήρων. [119] Για να πετύχει αυτές τις μεταρρυθμίσεις ο Ερρίκος αναγκάστηκε να αλλάξει τα παραδοσιακά δικαιώματα των βαρόνων αναμορφώνοντας τις φεουδαρχικές αρχές αλλά με τον χρόνο η κίνηση αυτή έφερε ενίσχυση της βασιλικής εξουσίας στην Αγγλία.[120]
Εκκλησία
To αβαείο του Ρέντινγκ ένας από τους αγαπημένους τόπους θρησκευτικής λατρείας για τον Ερρίκο Β΄

Οι σχέσεις του Ερρίκου με την εκκλησία παρουσίαζαν πολλές διακυμάνσεις τόσο τοπικά όσο χρονικά, έκανε όμως πολλές προσπάθειες να εφαρμόσει μια κοινή εκκλησιαστική πολιτική, η πολιτική του Ερρίκου προσανατολίστηκε περισσότερο να επαναφέρει την εκκλησία στον πλήρη έλεγχο του βασιλιά. [121] Τον 12ο αιώνα ο κλήρος στην Αγγλία έκανε πολλές προσπάθειες να απεξαρτηθεί από την βασιλική εξουσία προσεγγίζοντας τον πάπα, η τακτική αυτή των κληρικών προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στους βασιλείς αφού ο Στέφανος αναγκάστηκε να εξορίσει τον Θεοβάλδο του Μπέκ αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι. [122] Σε αντίθεση με την Αγγλία στην Νορμανδία οι σχέσεις του Ερρίκου με την εκκλησία ήταν πολύ καλές με ελάχιστες προστριβές. [123] Στην Βρετάνη οι σχέσεις του Ερρίκου με την εκκλησία ήταν το ίδιο καλές, οι μοναδικές επεμβάσεις του Ερρίκου σε αυτή έγιναν μονάχα σε θέματα που αφορούσαν τις συγκρούσεις του με τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο. [124] Στην Ακουιτανία η επίδραση του Αγγλικού στέμματος στον τοπικό κλήρο ήταν μικρή και οι προσπάθειες του Ερρίκου να επέμβει δημιούργησαν εντάσεις, στην παπική εκλογή (1159) ο Ερρίκος υποστήριξε τον πάπα Αλέξανδρο Γ' απέναντι στον αντίπαλο του αντίπαπα Βίκτωρ Δ'.

Ο Ερρίκος δεν ήταν γνωστός για την μεγάλη του ευσέβεια σύμφωνα με τα δεδομένα των βασιλέων της εποχής. [125] Στην Αγγλία έκανε συνεχείς επεμβάσεις στα μοναστήρια για να ευνοήσει κληρικούς που είχαν στενές σχέσεις με την οικογένεια του. [126] Οι πεποιθήσεις του Ερρίκου στα θρησκευτικά θέματα είχαν έντονη επίδραση από την μητέρα του, τα περισσότερα εκκλησιαστικά διατάγματα τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του είχαν την υπογραφή της Ματθίλδης, ο Ερρίκος ίδρυσε μαι μεγάλη σειρά από μοναστήρια στην Αγγλία και στην Γαλλία. [127] Μετά την δολοφονία του Θωμά Μπέκετ για να βελτιώσει την εκκλησιαστική του εικόνα και να εξιλεωθεί απέναντι στους εξοργισμένους θρησκευόμενους υπηκόους του στράφηκε περισσότερο στην εκκλησία ίδρυσε πολλά μοναστήρια ιδιαίτερα στην Γαλλία ταξιδεύοντας ο ίδιος. [128] Τα ταξίδια στην θάλασσα εκείνη την εποχή ήταν πολύ δύσκολα γι'αυτό ο Ερρίκος έκανε πλήρη εξομολόγηση πριν από κάθε ταξίδι και χρησιμοποιούσε οιωνούς για να του καθορίσουν την καλύτερη ώρα για αναχώρηση. [129]
Οικονομική πολιτική
Ασημένιο νόμισμα του Ερρίκου Β'

Ο Ερρίκος επανέφερε τα παλιά οικονομικά μέτρα του παππού του Ερρίκο Α', προχώρησε περισσότερο αλλάζοντας το νόμισμα επειδή είχε μεγαλύτερη ανάγκη να συγκεντρώσει χρήματα λόγω της αύξησης του εμπορίου και του πληθωρισμού. [130] Οι πηγές εσόδων των Άγγλων βασιλέων τον 12ο αιώνα βασίζονταν κυρίως στα έσοδα από τα βασιλικά κτήματα, στα πρόστιμα και στους φόρους, ο Ερρίκος όταν βρέθηκε σε δύσκολη κατάσταση έκανε περαιτέρω αυξήσεις στην φορολογία. [131] Δημιούργησε νέες πηγές εσόδων μέσω των τοκογλύφων αρχικά στο Ρουέν και στην συνέχεια σε περιοχές που βρίσκονται υπό Φλαμανδική και Ιουδαϊκή κυριαρχία. [132] Τα χρήματα ήταν απαραίτητα στους Άγγλους βασιλείς τον 12ο αιώνα για την δημιουργία μισθοφορικού στρατού, για την ανέγερση πέτρινων φρουρίων και για την άμυνα της χώρας. [133]

Ο Ερρίκος κληρονόμησε μια δύσκολη κατάσταση στην Αγγλία το 1154, δημιούργησε ένα νέο οικονομικό σύστημα γύρω από το κεντρικό βασιλικό θησαυροφυλάκιο με έσοδα από τα επιμέρους θησαυροφυλάκια των βασιλικών κάστρων και από μια βασιλική ομάδα που συνέλεγε έσοδα κάνοντας περιοδείες σε ολόκληρο το βασίλειο. [134] Οι μακρόχρονοι εμφύλιοι πόλεμοι είχαν σαν αποτέλεσμα να πέσουν σημαντικά τα βασιλικά έσοδα ακόμα και 46% (1129 - 1130 και 1155 - 1156). [135] Ο Ερρίκος Β' έκοψε ένα νέο νόμισμα στην προσπάθεια του να εξασφαλίσει την οικονομική σταθερότητα (1153), παρόμοια συστήματα χρησιμοποιούσε στην Ανδεγαυία, στο Ανζού και την Ακουιτανία. [136] Με την βοήθεια του ικανού Ριχάρδου Φίτζνεαλ αναμόρφωσε το νόμισμα (1158) βάζοντας το όνομα του και μείωσε σημαντικά τον αριθμό των νομισματοκοπείων. [137] Η τακτική αυτή αύξησε σημαντικά τα βασιλικά έσοδα την δεκαετία του 1160. [138] Η αναμόρφωση του νομίσματος έγινε πιο έντονη μετά το 1180 όταν βασιλικοί υπάλληλοι ήταν αποκλειστικά υπεύθυνοι για την κοπή του και τα κέρδη πήγαιναν κατ'ευθείαν στο θησαυροφυλάκιο, τότε άρχισε η παραγωγή του νέου νομίσματος με τον κοντό σταυρό και ο αριθμός των νομισματοκοπείων μειώθηκε σε 10 σε ολόκληρο το βασίλειο. [139] Το αποτέλεσμα ήταν το μέσο ετήσιο βασιλικό εισόδημα ενώ μέχρι το 1166 έφτανε τις 18.000 λίρες στην συνέχεια αυξήθηκε κατακόρυφα στις 22.000, με σημαντική βελτίωση στους δείκτες του πληθωρισμού και του εμπορίου.[140][141]
Μέση περίοδος της βασιλείας του Ερρίκου Β' (1162 - 1175)
Πόλεμοι με τον Λουδοβίκο Ζ' της Γαλλίας

Οι εντάσεις μεταξύ του Ερρίκου και του Λουδοβίκου Ζ' συνεχίστηκαν όλη την δεκαετία του 1160 αφού ο Γάλλος βασιλιάς ανησυχούσε έντονα για την μεγάλη δύναμη του Ερρίκου στην Ευρώπη. [142] Ο Λουδοβίκος έκανε νέες συμμαχίες στην κεντρική Γαλλία με τον κόμη της Καμπανίας και με τον Όντο Β' της Βουργουνδίας, 3 χρόνια αργότερα ο νέος κόμης της Φλάνδρας Φίλιππος της Αλσατίας συμμάχησε και αυτός με τον Γάλλο βασιλιά. [143] Η τρίτη σύζυγος του Λουδοβίκου Αδέλα γέννησε γιο τον Φίλιππο - Αύγουστο (1165) εξασφαλίζοντας στο Γαλλικό στέμμα διάδοχο, αυτό έκανε τον Λουδοβίκο ιδιαίτερα χαρούμενο και οι σχέσεις του με τον Ερρίκο έγιναν περισσότερο έντονες. [144] O Ερρίκος στο μεταξύ άλλαξε την πολιτική του στην Βρετάνη αναζητώντας μεγαλύτερο έλεγχο στο δουκάτο, το 1164 κυρίευσε εδάφη στα σύνορα της Βρετάνης και της Νορμανδίας ενώ το 1166 επιτέθηκε στην Βρετάνη για να τιμωρήσει τους βαρόνους. [145] Ο Κόναν Δ΄ της Βρετάνης πιέστηκε από τον Ερρίκο να παραιτηθεί υπέρ της κόρης του Κωνσταντίας που είχε αρραβωνιαστεί τον γιο Γοδεφρείδο, αυτό πήγαινε εναντίον των νόμων αφού ο Κόναν είχε γιους που θα μπορούσαν να κληρονομήσουν το δουκάτο. [146] Ο Ερρίκος προσπάθησε να κυριεύσει την Οβέρν κάτι που έφερε την οργή του Γάλλου βασιλιά, στην συνέχεια άσκησε σκληρές πιέσεις στον Ραϊμόνδο της Τουλούζης στέλνοντας τον αρχιεπίσκοπο του Μπορντώ εναντίον του Ραϊμόνδου και ενθαρρύνοντας τον Αλφόνσο Β' της Αραγωνίας να του επιτεθεί. [147] Ο Ραϊμόνδος αντίθετα αποφάσισε να συμφιλιωθεί μαζί του γι'αυτό χώρισε την αδελφή του Λουδοβίκου (1165) και του ζήτησε συμμαχία. [148] Η ένταση οδήγησε σε ανοιχτό πόλεμο (1167) με αφορμή μια ασήμαντη διαφωνία σχετικά με το πως θα συλλέγονται τα χρήματα τα οποία προορίζονται για Σταυροφορία, ο Λουδοβίκος συμμάχησε με την Σκωτία, την Ουαλία, την Βρετάνη και επιτέθηκε στην Νορμανδία. [149] Ο Ερρίκος απάντησε με επίθεση στο Σομόν - συρ - Έπτ όπου ο Λουδοβίκος είχε το οπλοστάσιο του αναγκάζοντας τον να εγκαταλείψει τους συμμάχους του και να κλείσει ειρήνη. [150] Ο Ερρίκος επιτέθηκε εναντίον των εξεγερμένων βαρόνων στην Βρετάνη όπου η δυσαρέσκεια τους για την κυρίευση του δουκάτου ήταν ακόμα ψηλή. [151]
Διανομή του βασιλείου στους γιους του

Καθώς προχωρούσαν τα χρόνια ο Ερρίκος ήθελε να επιλύσει τα προβλήματα της διαδοχής του μοιράζοντας την αυτοκρατορία του στους γιους του, ο μεγαλύτερος γιος του Ερρίκος ο νεώτερος δέχτηκε την Αγγλία και την Νορμανδία, ο Ριχάρδος την Ακουιτανία και ο Γοδεφρείδος την Βρετάνη. [152] Απαραίτητη προϋπόθεση γι'αυτό ήταν η συμφωνία του με τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο με τον οποίο έκλεισε ειρήνη το 1169 στο Μόντμιραιλ, [153] Οι γιοι του Ερρίκου έδωσαν φόρο υποτέλειας στον Λουδοβίκο για τις μελλοντικές κτήσεις τους στην Γαλλία και ο Ριχάρδος αρραβωνιάστηκε την κόρη του Λουδοβίκου Άλυς της Γαλλίας, κόμισσα του Βεξίν. [154] Η Συνθήκη του Μόντμιραιλ κατοχύρωσε την θέση του Λουδοβίκου σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και αν οι βαρόνοι επαναστατήσουν θα ήταν υποχρεωμένοι οι γιοι του Ερρίκου να τους βοηθήσουν, ο Λουδοβίκος μετά από αυτό το πλεονέκτημα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην δημιουργία εντάσεων ανάμεσα στους γιους του Ερρίκου. [155] Οι επεμβάσεις του Ερρίκου στον νότο άρχισαν να γίνονται όλο και μεγαλύτερες και συμφώνησε (1173) συμμαχία με τον Ουμβέρτο Γ΄ της Σαβοΐας σύμφωνα με την οποία αρραβωνιάστηκε ο μικρότερος γιος του Ερρίκου Ιωάννης κι η κόρη του Ουμβέρτου Αλίκη. Η κόρη του Ερρίκου Ελεονόρα παντρεύτηκε (1170) τον Αλφόνσο Η΄ της Καστίλης (1170) προσθέτοντας άλλον έναν σύμμαχο στον νότο, τον Φεβρουάριο του 1173 ο Ραϊμόνδος έδωσε φόρο υποτέλειας για την Τουλούζη στον Ερρίκο και στους διαδόχους του.[156]
Σκληρή σύγκρουση με τον Θωμά Μπέκετ
Ο βασιλιάς Ερρίκος Β' και ο αρχιεπίσκοπος Τόμας Μπέκετ (1162) - μικρογραφία 14ου αιώνα.

Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της δεκαετίας του 1160 ήταν ο διορισμός του Τόμας Μπέκετ ως αρχιεπισκόπου του Καντέρμπερι μετά τον θάνατο του Θεοβάλδου του Μπέκ (1161) ο Ερρίκος το είδε σαν ευκαιρία να κυριαρχήσει στην εκκλησία. [157] Ο Μπέκετ ήταν παλιός σύμμαχος του και ο Ερρίκος πίστευε ότι θα του παραμείνει πιστός. [158] Η σύζυγος του Ελεονόρα και η μητέρα του Ματθίλδη ήταν αντίθετες σε αυτό αλλά ο Ερρίκος ήταν αμετακίνητος στην ορθότητα των απόψεων του, σύντομα όμως απογοητεύτηκε αφού ο Μπέκετ από την αρχή έδειξε ότι θα ακολουθήσει πολιτική σύμφωνα με τα συμφέροντα της εκκλησίας και όχι του βασιλιά. [159][160] Ο Ερρίκος και ο Μπέκετ ήρθαν σύντομα σε σύγκρουση με πρώτο σημείο τριβής τα εκκλησιαστικά εδάφη τα οποία θεωρούσε ο Μπέκετ δικά του και την απαλλαγή από την φορολογία του Ερρίκου. [161] Άλλο σημείο σύγκρουσης ήταν η ποινική μεταχείριση των κληρικών, ο Ερρίκος ήθελε να δικάζονται βάση του βασιλικού δικαίου και ο Μπέκετ ήθελε να μεταφέρει τις ευθύνες αυτές στο εκκλησιαστικό δίκαιο. Μετά από σκληρές πιέσεις ο Ερρίκος ανάγκασε τον Μπέκετ να υπογράψει την Συνθήκη του Χαρελδόν (1164) η οποία θεωρήθηκε σκληρή απέναντι στα συμφέροντα της εκκλησίας και τελικά δεν εφαρμόστηκε. [162] Η σύγκρουση μεταξύ του Ερρίκου και του Μπέκετ έγινε όλο και περισσότερο προσωπική, ο Ερρίκος ήταν πείσμων στις απόψεις του και ο Μπέκετ εξαιρετικά φιλόδοξος χωρίς καμιά υποχώρηση από τις δυο πλευρές, αναζητούσαν και οι δυο την στήριξη του πάπα Αλέξανδρου Γ'.[163] Ο Μπέκετ όταν είδε ότι ο Ερρίκος ήταν αμετάπειστος κατέφυγε στην Γαλλία για λόγους ασφάλειας αλλά ο Ερρίκος οργίστηκε επειδή πήγε στην αυλή του μεγάλου του εχθρού Λουδοβίκου Ζ'. [164] Ο Ερρίκος παρενοχλούσε τους συνεργάτες του Μπέκετ και ο Μπέκετ με την σειρά του αφόρισε όλους τους συμβούλους που υποστήριζαν τον Άγγλο βασιλιά. [165] Ο πάπας αρχικά υποστήριξε τον Μπέκετ αλλά στην συνέχεια λόγω της βοήθειας που αναζητούσε από τον Ερρίκο στον αγώνα του εναντίον του Φρειδερίκου Βαρβαρόσσα άλλαξε τακτική, η Νορμανδική εκκλησία υποστήριξε τον Ερρίκο. [166]
Δολοφονία του αρχιεπισκόπου Θωμά Μπέκετ
Η δολοφονία του Τόμας Μπέκετ - μικρογραφία 13ου αιώνα.

Το 1169 ο Ερρίκος Β' αποφάσισε να στέψει τον μεγαλύτερο γιο του Ερρίκο τον νεώτερο συμβασιλέα αυτό απαιτούσε την σύμφωνη γνώμη του αρχιεπισκόπου του Καντέρμπερι, ο Ερρίκος Β' αποφάσισε να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις με τον Μπέκετ αλλά οι συνομιλίες απέτυχαν και η στέψη έγινε από τον αρχιεπίσκοπο της Γιορκ. Ο πάπας ζήτησε από τον Μπέκετ να προχωρήσει σε διαπραγμάτευση με τον Ερρίκο οι οποίες τελικά έφεραν αποτελέσματα, η συμφωνία κλείστηκε τον Δεκέμβριο του 1170 και ο Μπέκετ επέστρεψε στην Αγγλία στις αρχές του ίδιου χρόνου. Παρόλο που οι εντάσεις φαινόταν ότι σταματούσαν έγιναν ακόμα μεγαλύτερες όταν ο Μπέκετ αφόρισε τρεις οπαδούς του Ερρίκου Β', ο βασιλιάς οργισμένος είπε : "Τι κηφήνες και προδότες έχω στην οικογένεια μου όταν επιτρέπουν να έχουν τέτοια αντιμετώπιση οι λόρδοι μου από έναν υπάλληλο τόσο χαμηλής καταγωγής!" [167]

Τέσσερις ιππότες του βασιλιά μπήκαν μέσα στον ναό του Καρντέρμπερι με διαταγή να συλλάβουν τον Θωμά Μπέκετ, ο αρχιεπίσκοπος αρνήθηκε την σύλληψη του και οι 4 ιππότες τον σκότωσαν με απανωτά χτυπήματα στις 29 Δεκεμβρίου 1170. [168] Η πράξη δολοφονίας ενός επισκόπου σε ένα ιερό θεωρείτο ως κορυφαίο κακούργημα, ο Μπέκετ ήταν άσημος την περίοδο που ζούσε αλλά η πράξη της δολοφονίας του τον έκανε άγιο και χριστιανό μάρτυρα. [169] Ο Ερρίκος επικεντρώθηκε σε συνεννόηση με την Ιρλανδία δηλώνοντας ότι δεν είναι σε θέση να συλλάβει τους δολοφόνους του Μπέκετ. [170] Γνωρίζοντας σκληρή διεθνή κατακραυγή ο Ερρίκος Β' δέχτηκε τον Μάιο του 1172 μετά από συνεννόηση με τον πάπα να συμμετέχει σε Σταυροφορία και να καταργήσει την Συνθήκη του Χαρελδόν. [171]. Η συμμετοχή του σε Σταυροφορία όμως δεν έγινε ποτέ. [172]
Επέμβαση στην Ιρλανδία

Στα μέσα του 12ου αιώνα την διοίκηση στην Ιρλανδία ασκούσαν γηγενείς βασιλείς με πολύ πολύ περιορισμένες εξουσίες, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έβλεπαν την Ιρλανδία ως βάρβαρη και οπισθοδρομική. [173] Αμέσως μετά τη στέψη του έστειλε απεσταλμένους στον πάπα Αδριανό Δ΄ για να του ζητήσει την άδεια να καταλάβει την Ιρλανδία και να την κάνει αυτόνομο βασίλειο υπό τον μικρότερο αδελφό του, Γουλιέλμο του Πουατιέ. Ο Γουλιέλμος όμως πέθανε πρόωρα και ο Ερρίκος εγκατέλειψε προσωρινά τις προσπάθειες αλλά η υπόθεση της Ιρλανδίας επανήλθε το 1166. Την δεκαετία του 1160 ο βασιλιάς Διαρμάιτ εκθρονίστηκε στο βασίλειο του Λέινστερ από τον μεγάλο βασιλιά της Ιρλανδίας Τάιρδελμπαχ, ο Διαρμάιτ ζήτησε την υποστήριξη του Ερρίκου Β' (1167) και ο Άγγλος βασιλιάς δέχθηκε με μισθοφόρους υπό την ηγεσία του Ριχάρδου ντε Κλερ. [174] Με την νέα βοήθεια ο Διαρμάιτ επανέκτησε την βασιλεία του Λέινστερ αλλά πέθανε αμέσως μετά (1171) και ο ντε Κλάρε ζήτησε τότε να γίνει ο ίδιος βασιλιάς στην θέση του, η κατάσταση στις Ιρλανδία ήταν έντονη και οι Αγγλονορμανδοί σαφώς πολύ λιγότεροι. [175] Ο Ερρίκος βρήκε την ευκαιρία να κάνει προσωπική επέμβαση στην Ιρλανδία, εξέπλευσε από το Πέρμπροκ και έφτασε στο νησί τον Οκτώβριο του 1171. [176] Η απόφαση αυτή του Ερρίκου οφειλόταν σε πολλούς παράγοντες όπως η απόφαση του πάπα Αλεξάνδρου να αναλάβει την Ιρλανδική εκκλησία υπό την προστασία του και ο φόβος μην τυχόν οι τοπικοί βασιλείς αυξήσουν την εξουσία τους σε τέτοιο βαθμό ώστε να είναι ανεξάρτητοι από το Αγγλικό στέμμα. [177] Η επέμβαση του Ερρίκου στην Ιρλανδία ήταν τελικά επιτυχής σε ολόκληρο το νησί τόσο οι τοπικοί άρχοντες όσο και οι Άγγλο-Νορμανδοί τον δέχτηκαν βασιλιά τους. [178]

Ο Ερρίκος έχτισε μια μεγάλη σειρά από κάστρα κατά την επίσκεψη του στην Ιρλανδία (1171) με τις πιο σύγχρονες τεχνολογίες της εποχής του. [179] Οι στόχοι του ήταν μόνιμη πολιτική λύση γι'αυτό υπέγραψε στην Συνθήκη του Ουίνδσορ (1175) σύμφωνα με την οποία τοποθετήθηκε βασιλιάς της Ιρλανδίας ο Ρόρι Ο' Κόννορ ο οποίος θα έδινε όρκο υποτέλειας στον ίδιο. [180] Η επιλογή ήταν επιτυχής αφού ο Ρόρι Ο' Κόννορ κατάφερε επαρκώς να ασκήσει την εξουσία του σε ολόκληρο το νησί, o Ερρίκος έκανε απ'ευθείας επέμβαση με τοπικούς φεουδάρχες μέσω συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στην Οξφόρδη (1177). [181] Αυτό ήταν η αρχή μιας συνεχούς επέμβασης της Αγγλίας στα Ιρλανδικά θέματα που θα διαρκέσει 800 χρόνια. Η Σύνοδος του Κάσελ (1172) κήρυξε τον Καθολικισμό επίσημη θρησκεία της Ιρλανδίας. Το 1174 μια επαναστατική κίνηση στην Σκωτία υπό τον Γουλιέλμο τον Λέοντα προωθήθηκε βόρεια και μια Φλαμανδική αρμάδα ξεκίνησε από την Αγγλία. Η δυσάρεστη θέση που βρέθηκε ο Ερρίκος φάνηκε σαν θεϊκός οιωνός και ο Τόμας Μπέκετ τον κάλεσε να εξομολογηθεί. Τελικά κατόρθωσε να καταπνίξει το Σκωτσέζικο κίνημα, ο Γουλιέλμος συνελήφθη κατά τη διάρκεια της μάχης και οι στρατιώτες του έμειναν ακυβέρνητοι. Ο Ερρίκος Β΄ ήταν απόλυτος κυρίαρχος της Σκωτίας.
Η πρώτη μεγάλη εξέγερση των γιων του (1173 - 1174)
Τα γεγονότα της Νορμανδίας το καλοκαίρι του 1173

Το 1173 ξεκίνησε η μεγάλη εξέγερση των γιων του Ερρίκου Β' μαζί με επαναστατημένους βαρόνους στην Γαλλία, την Σκωτία και την Φλάνδρα, αρχή έγινε από τον μεγαλύτερο γιο Ερρίκο τον νεώτερο ο οποίος αν και είχε στεφθεί συμβασιλέας δεν είχε ποτέ πραγματική εξουσία, έπασχε από έλλειψη χρημάτων και ήταν προσωπικός φίλος και μαθητής του Θωμά Μπέκετ.[182] Ο άλλος του γιος Γοδεφρείδος είχε παρόμοιες δυσκολίες στην Βρετάνη ο Κόναν είχε πεθάνει (1171) και ο ίδιος παρέμενε ακόμα ανύπαντρος με την Κωνσταντία με την θέση του ανασφαλή. [183] Ο Ριχάρδος συμμετείχε στην εξέγερση με την προτροπή της μητέρας του Ελεονόρας της Ακουιτανίας. [184] Δυσαρεστημένοι με τον Ερρίκο ευγενείς ενώθηκαν με τους γιους του στην εξέγερση. [185] Η αφορμή να ξεσπάσει ο εμφύλιος ήταν η απόφαση του Ερρίκου Β' να αφαιρέσει τρία κάστρα από τον μεγαλύτερο γιο του Ερρίκο τον νεώτερο και να τα δώσει στον μικρότερο Ιωάννη, η μητέρα τους Ελεονόρα που υποκίνησε την εξέγερση συνελήφθη από τις δυνάμεις του Ερρίκου τον Νοέμβριο. [186] Ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος υποστήριξε αμέσως τον Ερρίκο τον νεώτερο ο οποίος έστειλε γράμματα στον πάπα για να διαμαρτυρηθεί για την συμπεριφορά του πατέρα του, προσπάθησε να αναζητήσει συμμάχους μεταξύ των οποίων τον βασιλιά Γουλιέλμο της Σκωτίας, τους κόμητες της Φλάνδρας, της Βουλώνης και του Μπλουά στους οποίους υποσχέθηκε εδάφη σε περίπτωση που κέρδιζε. [187] Ξέσπασαν εκτεταμένες εξεγέρσεις βαρόνων όπως στην Αγγλία, στην Βρετάνη, στο Μαίν στο Πουατού, στην Ανγκουλέμ και στην Νορμανδία που το δουκάτο παρέμενε ακυβέρνητο. Ο Ερρίκος είχε παρά την μειονεκτική του θέση και πολλά αβαντάζ όπως τα ισχυρά κάστρα που διατηρούσε σε στρατηγικά σημεία σε όλο το βασίλειο και η δημοτικότητα του στις λαϊκές μάζες. [188]

Το Μάιο του 1173 ο Λουδοβίκος διερεύνησε την άμυνα του Βεξίν το οποίο ήταν στην βασική διαδρομή για την κατάληψη της πρωτεύουσας Ρουέν, οι στρατοί επιτέθηκαν από την Φλάνδρα και το Μπλουά προσπαθώντας να δημιουργήσουν κλοιό ενώ επαναστάτες από την Βρετάνη επιτέθηκαν από τα δυτικά. [189] Ο Ερρίκος ταξίδευσε μυστικά στην Αγγλία για να συγκεντρώσει ενισχύσεις και στην επιστροφή συνέτριψε τον στρατό του Λουδοβίκου σφάζοντας πολλούς άντρες και αναγκάζοντας τον Γάλλο βασιλιά να αποσυρθεί μακριά από τα σύνορα. [190] Ένας άλλος στρατός στάλθηκε από τον Ερρίκο για να καταδιώξει και να συλλάβει τους επαναστάτες από την Βρετάνη. [191] Μετά από την νίκη του ο Ερρίκος επιχείρησε να διαπραγματευτεί με τους γιους του αλλά χωρίς επιτυχία, στην Αγγλία ο Ερρίκος επίσης νίκησε τους επαναστάτες και τους Φλαμανδούς οι οποίοι ήρθαν να τους ενισχύσουν στην μάχη του Φόρνχαμ στην ανατολική Αγγλία. [192] Ο Ερρίκος εκμεταλλεύτηκε το πλεονέκτημα για να συντρίψει τις αντιστάσεις στην Τουρραίνη η οποία βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο στον δρόμο για την κεντρική αυτοκρατορία, τον Ιανουάριο του 1174 οι δυνάμεις του Λουδοβίκου και του Ερρίκου του νέου επιτέθηκαν πάλι στην Νορμανδία με νέα αποτυχία. [193] Στις αρχές του 1174 οι γιοι του προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν την απουσία του Ερρίκου στην Αγγλία για να επιτεθούν ξανά στην Νορμανδία, ο Γουλιέλμος της Σκωτίας επιτέθηκε στην νότια Αγγλία προκειμένου να κρατήσει τον βασιλιά εκεί υποστηριζόμενος από βόρειους Άγγλους ευγενείς. [194] Ο Ερρίκος Β' δεν έπεσε στην παγίδα και συγκέντρωσε δυνάμεις ξανά για την Νορμανδία, η επιχείρηση του Γουλιέλμου απέτυχε χάρη στις προσπάθειες του νόθου γιου του Ερρίκου Γοδεφρείδου. [195] Μετά την αποτυχία του Γουλιέλμου ο Φίλιππος κόμης της Φλάνδρας δήλωσε τις προθέσεις του να επιτεθεί στην Αγγλία, ο Ερρίκος αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αγγλία τότε ο Λουδοβίκος και ο Ερρίκος ο νεώτερος βάδισαν για την κατάληψη του Ρουέν. [196] Ο Ερρίκος επισκέφτηκε τον τάφο του Μπέκετ στην Αγγλία δήλωσε δημόσια ότι η επανάσταση των γιων του ήταν θεία τιμωρία για την συμπεριφορά του στον αρχιεπίσκοπο και ζήτησε δημόσια συγχώρεση, αυτό στάθηκε αιτία να στραφεί ο λαός ξανά υπέρ του βασιλιά. Ο Γουλιέλμος συνετρίβη μαζί με αυτόν κάθε αντίσταση στο Αγγλικό έδαφος και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Νορμανδία, οι δυνάμεις του Ερρίκου έφτασαν στο Ρουέν πριν κάνει την τελική επίθεση ο Λουδοβίκος, τον έδιωξε μακριά από την περιοχή και ο Λουδοβίκος ζήτησε ειρήνη η οποία έφερε τέλος στην σύγκρουση. [197]
Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ερρίκου Β'
Προσπάθειες ανασυγκρότησης του βασιλείου μετά τον εμφύλιο
Ο Ερρίκος Β' της Αγγλίας και ο Φίλιππος Β' της Γαλλίας παίρνουν τον σταυρό για την Γ΄ Σταυροφορία - μικρογραφία 14ου αιώνα.

Μετά το τέλος του εμφύλιου ξεκίνησαν ειρηνικές διαπραγματεύσεις, ο Ερρίκος Β' και ο Ερρίκος ο νεώτερος συμφώνησαν να μην τιμωρηθούν όσοι τους ακολούθησαν. Ο Ερρίκος ο νεώτερος συμφώνησε να περάσουν τα αμφισβητούμενα κάστρα στον Ιωάννη αλλά σε αντάλλαγμα θα έπαιρνε ο ίδιος δυο κάστρα του πατέρα του στην Νορμανδία και 15.000 φράγκα, ο Ριχάρδος και ο Γοδεφρείδος θα έπαιρναν αντίστοιχα τα μισά από τα έσοδα στην Ακουιτανία και στην Βρετάνη. [198] Η Ελεονώρα της Ακουιτανίας παρέμεινε φυλακισμένη μέχρι την δεκαετία του 1180. [199] Οι βαρόνοι που βοήθησαν την επανάσταση παρέμειναν αιχμάλωτοι αλλά σύντομα επέστρεψαν στα εδάφη τους, τα κάστρα τους στην Αγγλία και στην Ακουιτανία καταστράφηκαν. [200] Ο Ερρίκος Β' δεν φάνηκε το ίδιο γενναιόδωρος στον Γουλιέλμο της Σκωτίας , ελευθερώθηκε με την Συνθήκη του Φαλαίς τον Δεκέμβριο του 1174, συμφώνησε να δώσει όρκο υποτέλειας στον Άγγλο βασιλιά και να του παραδώσει 5 σημαντικά κάστρα της Σκωτίας. [201] Ο Φίλιππος της Φλάνδρας δήλωσε την υποτέλεια του στον Ερρίκο και σε αντάλλαγμα του χορηγήθηκε οικονομική αποζημίωση.

Ο Ερρίκος ύστερα από την συνθήκη φάνηκε τόσο ισχυρός όσο ποτέ, έγινε σύμμαχος πολλών Ευρωπαίων βασιλέων οι οποίοι τον χρησιμοποίησαν ακόμα και σαν κριτή για να λύσουν τις διαφορές τους. [202] Ασχολήθηκε έντονα με την αποκατάσταση των ζημιών λόγω του εμφυλίου. Μετά την αποκατάσταση της εξουσίας του στην Αγγλία στράφηκε στην Νορμανδία, προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την ιστορία του Μπέκετ λέγοντας ότι η νίκη του στους γιους του (1174) και η επικράτηση του στον Γουλιέλμο έγινε λόγω της μετάνοιας και της λατρείας του στον δολοφονημένο αρχιεπίσκοπο.[203] Η ειρήνη του 1174 δεν σταμάτησε τις εντάσεις ανάμεσα στον Ερρίκο και στον Λουδοβίκο, οι δυο βασιλείς διεκδικούσαν τον έλεγχο του Μπέρρυ. [204] Ο Ερρίκος δεν είχε δικαιώματα στο Μπέρρυ αλλά ανακοίνωσε ότι είχε συμφωνήσει να το δώσει στην αρραβωνιαστικιά του γιου του Ριχάρδου Αλίκη (1169) κάτι που δεν δέχτηκε ο Λουδοβίκος και ο Ερρίκος κήρυξε τον πόλεμο εναντίον του. Ο πάπας επενέβη να λύσει την διαφορά και έβαλε τους δυο βασιλείς να υπογράψουν από κοινού σταυροφορία τον Σεπτέμβριο του 1177. [205] Η Οβέρν και τα τμήματα του Μπερρύ που ήταν υπό αμφισβήτηση συμφώνησαν να κρίνει την τύχη τους η διαιτησία που αποφάσισε υπέρ του Ερρίκου. Ο Ερρίκος τελικά ενσωμάτωσε στο βασίλειο του και τμήματα του δουκάτου του Μάρς, αυτό ανησύχησε έντονα τον Λουδοβίκο επειδή φοβήθηκε ότι η μεγάλη του δύναμη θα απειλήσει το βασίλειο του. [206]
Νέες συγκρούσεις και θάνατος των δυο γιών του
Ο ηθοποιός Πήτερ Ο' Τουλ στην ταινία "Το λιοντάρι του χειμώνα" (1968) ως Ερρίκος Β΄

Στα τέλη της δεκαετίας του 1170 οι διαμάχες γύρω από την διαδοχή έφεραν νέες επαναστάσεις, ο Ριχάρδος αναγνωρίστηκε από τον Ερρίκο σαν δούκας της Ακουιτανίας (1179). [207] Ο Γοδεφρείδος έγινε με τον γάμο του με την Κωνσταντία δούκας της Βρετάνης (1181). [208] Ο μικρότερος γιος Ιωάννης ταξίδευε πάντα μαζί με τον πατέρα του και έβλεπαν όλοι ότι ήταν ο αγαπημένος γιος του Ερρίκου που του δώριζε συνέχεια όλο και περισσότερα εδάφη με αποκορύφωμα το 1177 που τον έκανε ανώτατο άρχοντα της Ιρλανδίας. [209] Ο Ερρίκος ο Νεώτερος αντίθετα δυσαρεστήθηκε έντονα επειδή δεν είχε στα χέρια του εξουσία. [210] Το 1182 ο Ερρίκος ο Νεώτερος είχε νέες μεγαλύτερες απαιτήσεις, ήθελε δικό του ολόκληρο το δουκάτο της Νορμανδίας για να ζήσει επαρκώς ο ίδιος και η οικογένεια του. [211] Ο Ερρίκος Β' συμφώνησε να αυξήσει το επίδομα του γιου του αλλά αυτό δεν τον ικανοποίησε. Ο βασιλιάς προχώρησε ακόμα περισσότερο ζητώντας από τους επόμενους γιους του Ριχάρδο και Γοδεφρείδο να δώσουν φόρο στον Ερρίκο για τα κτήματα τους αλλά αυτό δυσαρέστησε τον Ριχάρδο που δεν ήθελε καμιά επέμβαση στην Ακουιτανία, ο Ερρίκος ο νεώτερος εξοργισμένος αρνήθηκε να το δεχτεί.[212] Ο Ερρίκος ο νεώτερος συμμάχησε με τους δυσαρεστημένους βαρόνους της Ακουιτανίας εναντίον του Ριχάρδου και ετοίμασε στρατό να κυριεύσει το Πουατού, ο εμφύλιος τελικά έληξε με τον πρόωρο θάνατο του Ερρίκου του νεώτερου. [213][214]

Ο θάνατος του Ερρίκου ανάγκασε τον βασιλιά Ερρίκο Β' να κάνει αναδιανομή στην κληρονομιά του, ο Ριχάρδος θα ήταν διάδοχος του Αγγλικού θρόνου αλλά χωρίς εξουσία μέχρι τον θάνατο του πατέρα του, ο Γοδεφρείδος θα γινόταν δούκας της Βρετάνης και ο μικρότερος γιος του βασιλιά θα γινόταν δούκας της Ακουιτανίας στην θέση του Ριχάρδου. [215] Η αντίδραση του Ριχάρδου ήταν έντονη αρνήθηκε να παραδώσει την Ακουιτανία στον Ιωάννη τότε ο βασιλιάς οργισμένος διέταξε τους μικρότερους γιους του Γοδεφρείδο και Ιωάννη να εκστρατεύσουν στην Ακουιτανία εναντίον του Ριχάρδου. Συμφιλιώθηκαν στα τέλη του 1184 μετά τις απειλές του Ερρίκου Β' στον Ριχάρδο ότι θα κηρύξει διάδοχο του τον Γοδεφρείδο. [216] Ο Ριχάρδος παρέδωσε τότε τα κάστρα της Ακουιτανίας στον πατέρα του. Ο Ιωάννης ανέλαβε ανεπιτυχή εκστρατεία στην Ιρλανδία (1185) η οποία είχε κατακτηθεί πρόσφατα από τους Άγγλο - Νορμανδούς και υπήρχε μεγάλο μίσος ανάμεσα στους γηγενείς και τους κατακτητές. [217] Ο Ιωάννης απέτυχε να δημιουργήσει συμμαχίες με τους Άγγλο - Νορμανδούς της Ιρλανδίας και επέστρεψε στην Αγγλία στα τέλη της ίδιας χρονιάς. Ο Ερρίκος Β' ετοιμάστηκε να στείλει ξανά τον Ιωάννη στην Ιρλανδία (1186) αλλά τότε πέθανε πρόωρα και ο τρίτος γιος του Γοδεφρείδος σε ένα τουρνουά στο Παρίσι αφήνοντας δυο μικρά παιδιά, το γεγονός ανάγκασε τον βασιλιά να κάνει νέα αναδιανομή της κληρονομιάς στους άλλους δυο γιους του.[218]
Συγκρούσεις με τον Φίλιππο της Γαλλίας και τον γιο του Ριχάρδο

Οι σχέσεις ανάμεσα στον Ερρίκο Β' και τους δυο γιους του ήταν έντονες, ο βασιλιάς ενδιαφερόταν πολύ για τον μικρότερο γιο του Ιωάννη και αδιαφορούσε με το Ριχάρδο. [219] Οι εντάσεις έγιναν μεγαλύτερες με την άνοδο στον Γαλλικό θρόνο του Φιλίππου Αυγούστου (1180) ο οποίος ισχυροποίησε τις συγκρούσεις στην Αγγλική βασιλική οικογένεια. [220] Ο Ερρίκος και ο Φίλιππος Αύγουστος είχαν καλές σχέσεις, ο Φίλιππος είχε μεγάλη αδυναμία στον γιο του Ερρίκου Β΄ Γοδεφρείδο με ελπίδες ότι θα κληρονομήσει το Αγγλικό στέμμα. [221] Μετά τον πρόωρο θάνατο του Γοδεφρείδου άλλαξαν σημαντικά τα πράγματα (1186). [222] Ο Φίλιππος ζήτησε από τον Ερρίκο να αποσύρει τον Ριχάρδο από την Τουλούζη όπου ασκούσε πίεση στον θείο του Φιλίππου Ραϊμόνδο, απείλησε να επιτεθεί στην Νορμανδία αν δεν γίνει. [223] Ο Φίλιππος άνοιξε ξανά το ζήτημα του Βενίξ που ήταν προίκα της ετεροθαλούς αδελφής του Μαργαρίτας, ζητούσε να ολοκληρωθεί ο γάμος μεταξύ του Ριχάρδου και της Αλίκης αλλιώς να του επιστρέψει την περιουσία της Μαργαρίτας. [224] Ο Φίλιππος επιτέθηκε στο Μπέρρυ και ο Ερρίκος με έναν μεγάλο στρατό ετοιμάστηκε να τον αντιμετωπίσει αλλά με επέμβαση του πάπα κλείστηκε προσωρινά ειρήνη, ο Φίλιππος παρόλα αυτά κατάφερε να στρέψει τον γιο του Ερρίκου Β' Ριχάρδο ξανά εναντίον του πατέρα του με πολλές υποσχέσεις ότι θα τον έχει σύμμαχο στην νέα του προσπάθεια. [225] Ο Φίλιππος εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία από την κρίση στην ανατολή, το 1187 ο Σαλαντίν κατέλαβε την Ιερουσαλήμ και ολόκληρη η Ευρώπη ήταν σε συναγερμό για Σταυροφορία. [226] Η Σταυροφορία ενθουσίασε έντονα τον Φίλιππο - Αύγουστο, τον Ερρίκο Β΄ και τον γιο του Ριχάρδο. Οι φόροι αυξήθηκαν κατακόρυφα για να συγκεντρωθούν χρήματα αλλά ο Ριχάρδος που ενδιαφερόταν περισσότερο απ'όλους έπρεπε να περιμένει τις αποφάσεις του πατέρα του, εν τω μεταξύ ο Ριχάρδος συνέτριψε τους εχθρούς του στην Ακουιτανία και ετοιμαζόταν να επιτεθεί στον κόμη της Τουλούζης. Ο Ριχάρδος λόγω του πάθους του να συμμετέχει στην Σταυροφορία ενοχλήθηκε έντονα από την καθυστέρηση του πατέρα του να πάρει αποφάσεις.[227]
Θάνατος του Ερρίκου Β'
Σαρκοφάγος του Ερρίκου Β΄ στο αβαείο του Φοντεβρώ.

Ο Φίλιππος ζήτησε από τον Ερρίκο Β' να παντρέψει τον Ριχάρδο με την Αλίκη και να τον αναγνωρίσει σαν διάδοχο του επίσημα, ο Ερρίκος καθυστέρησε να πάρει την τελική απόφαση με αποτέλεσμα ο Ριχάρδος να δηλώσει υποτέλεια στον Φίλιππο εναντίων του πατέρα του. [228] Ο πάπας έκανε παρέμβαση άλλη μια φορά για ειρήνη αλλά ο Ερρίκος Β' υπέφερε από αιμορραγία πεπτικού έλκους η οποία τελικά θα τον οδηγήσει στον θάνατο. [229] Οι φήμες ότι ο Ερρίκος ήθελε να παντρέψει τον μικρότερο γιο του Ιωάννη με τον Αλίκη και να τον κηρύξει διάδοχο του θρόνου ήταν έντονες αυτό τον οδήγησε σε ανοιχτό πόλεμο με τον Ριχάρδο που συμμάχησε με τον Λουδοβίκο και του έκανε αιφνίδια επίθεση. [230] Ο Ερρίκος βάδιζε στο Αλανσόν με σκοπό να καταφύγει στην Νορμανδία αλλά ξαφνικά αποφάσισε να επιστρέψει στο Ανζού αν και οι σύμβουλοι του ήταν αντίθετοι με την απόφαση. Ο καιρός ήταν πολύ ζεστός και η αρρώστια του Ερρίκου επιδεινώθηκε, ο Άγγλος βασιλιάς ήθελε να πεθάνει ήσυχα στην γενέτειρα του, απέφυγε τις εχθρικές δυνάμεις και κατέρρευσε στο κάστρο του Σινόν. Ο Ριχάρδος και ο Φίλιππος έκαναν θριαμβευτική πορεία, συναντήθηκαν στο Μπαλλάν όπου ο Ερρίκος σε πολύ άσχημη κατάσταση συμφώνησε να παντρευτεί ο Ριχάρδος την Αλίκη, να γίνει διάδοχος του και να πληρώσει φόρο υποτέλειας στον Φίλιππο. [231] Στην επιστροφή του για το Σινόν ο Ερρίκος πληροφορήθηκε ότι ο μικρότερος γιος του Ιωάννης αποστάτησε υπέρ του Ριχάρδου, η είδηση αυτή τον οδήγησε σε ακαριαία κατάρρευση. Πέθανε στις 6 Ιουλίου 1189 λίγο πριν τον θάνατο του είπε : "οι νόμιμοι γιοι μου είναι οι αληθινοί μπάσταρδοι", η επιθυμία του ήταν να ταφεί στο Γκραντμόντ αβαείο του Λιμουζίν αλλά λόγω του ζεστού καιρού η σωρός του μεταφέρθηκε στο αβαείο του Φοντεβρώ. [232]
Κληρονόμοι

Με την σύζυγο του Ελεονώρα των Πουατιέ, κόρη τού Γουλιέλμου Ι΄ δούκα της Ακουιτανίας παιδιά του ήταν:

Γοδεφρείδος π. 1152-1212, αρχιεπίσκοπος της Υόρκης.
Γουλιέλμος Θ΄ 1153-1156, κόμης τού Πουατιέ, απεβ. 3 ετών.
Ερρίκος ο νεαρός 1155-1183, διάδοχος, απεβ. 28 ετών.
Ματθίλδη 1156-1189, παντρεύτηκε τον Ερρίκο των Γουέλφων Γ΄ δούκα της Σαξονίας, ΙΒ΄ δούκα της Βαυαρίας.
Ριχάρδος Α΄ ο λεοντόκαρδος 1157-1199, βασιλιάς της Αγγλίας.
Γοδεφρείδος Β΄ 1158-1186, δούκας της Βρεττάνης.
Ελεονώρα π. 1161-1214, παντρεύτηκε τον Αλφόνσο Η΄ της Καστίλης, από τον Καστιλιανό Οίκο της Ιβρέα.
Ιωάννα 1165-1199, παντρεύτηκε πρώτα τον Γουλιέλμο Β΄ των Ωτβίλ της Σικελίας και μετά τον Ραϋμόνδο ΣΤ΄ κόμη της Τουλούζης.
Ιωάννης ο ακτήμων 1166-1216, βασιλιάς της Αγγλίας.
(νόθος) Γουλιέλμος ο μακρόξιφος π. 1176-1226, 3ος κόμης τού Σαλίσμπουρυ.

Παραπομπές

King (2010), p.37.
Hallam and Everard, pp.66–67.
Warren (2000), pp.78–79; Vincent (2007a), pp.1–2; Carpenter, p.192.
Warren (2000), pp.78, 630.
Warren (2000), p.79; Vincent (2007a), p.2; Vincent (2007b), p.312.
Kastovsky, p. 247; Vincent (2007b), p.326.
White (2000), pp.3–4, 214.
Martinson, p.6.
Vincent (2007b), p.324.
Power (2007), p.93.
Chibnall, pp.75–83.
Bradbury, pp.49–52.
Warren (2000), pp.38–39; Chibnall, p.144.
King (2010), p.185.
King (2010), p.185; Warren (2000), p.38.
King (2010), pp.185, 274.
Warren (2000), pp.30, 39.
Warren (2000), p.33.
Warren (2000), pp.32–34.
King (2010), p.243; Barlow (1999), p.180.
King (2010), p.253.
Davis, p.107; King (2010), p.255.
Stringer, p.68; Davis pp.111–112.
Hallam and Everard, pp.158–159; Warren (2000), p.42.
Hallam and Everard, p.159; Warren (2000), p.42.
Warren (2000), p.42.
Warren (2000), p.42.
Warren (2000), p.44; Hallam and Everard, p.160.
Warren (2000), p.45.
Warren (2000), p.46.
Warren (2000), p.48; Gillingham (1984), p.17.
Gillingham (1984), p.17.
Warren (2000), p.49; Gillingham (1984), p.18.
Bradbury, pp.178–179; King (2007), p.24; Warren (2000), p.49.
King (2007), p.26.
Bradbury, p.180; Warren (2000), p.50.
Bradbury, p.180.
King (2007), p.28.
Bradbury, p.182; Warren (2000), p.50.
Bradbury, p.183.
Bradbury, p.183; King (2010), p.277; Crouch (2002), p.276.
King (2010), pp.278–279; Crouch (2002), p.276.
King (2010), pp.280–283; Bradbury pp.189–190; Barlow (1999), pp.187–188.
King (2010), p.281.
King (2010), p.300.
White (2000), p.5.
White (2000), pp.6–7.
White (1998), p.43; Blackburn, p.199.
White (2000), p.2.
King (2007), pp.42–43.
White (2000), p.8.
White (2000), p.7; King (2007), p.40.
Warren (2000), p.161.
White (2000), p.7; Carpenter, p.211.
White (2000), p.7; Huscroft, p.140; Carpenter, p.214.
Dunbabin, p.51; Power (2007), pp.124–125.
Hallam and Everard, pp.160–161.
Dunbabin, p.52.
Warren (2000), pp.88–90.
Dunbabin, pp.47, 49.
White (2000), p.9.
Gillingham (2007a), p.64; Dunbabin, p.53.
Dunbabin, p.53.
Hallam and Everard, p.65.
Hallam and Everard, pp.65–66.
Everard (2000), p.35.
Everard (2000), pp.32, 34.
Everard (2000), p.38.
Hallam and Everard, p.161.
Warren (2000), p.85.
Dunbabin, p.50; Waren (2000), pp.85–86.
Warren (2000), p.87.
Dunbabin, p.56; Gillingham (1984), p.27.
White (2000), p.9; Gillingham (2007a), p.77; Dunbabin, pp.55–56; Warren (2000), p.88.
Warren (2000), p.88.
Warren (2000), p.90.
Gillingham (1984), p.28.
White (2000), p.10.
Dunbabin, p.56.
Vincent (2007b), pp.304–205; Hallam and Everard, pp.221–22.
Gillingham (1984), pp.58–59.
Jolliffe, p.140, cited by Gillingham (1984), p.53.
Gillingham (1984), p.47.
Vincent (2007b), p.310.
Warren (2000), p.303.
Brand, pp.229–230.
Vincent (2007b), pp.294, 319.
Huscroft, pp.70, 170; Mason, p.128.
King (2007), pp.43–44.
Peltzer, p.1203; Jones, p.28.
Power (2007), pp.98, 116–117.
Gillingham (1984), p.35; Aurell, p.38.
Gillingham (1984), pp.35, 38.
Gillingham (1984), p.48; Vincent (2007b), pp.278, 284–285, 309, 330; Turner (2011), p.159.
Warren (2000), p.310; Davies, p.31
Vincent (2007b), p.313; Warren (2000), p.141.
Vincent (2007b), pp.319–321.
Vincent (2007b), p.323.
Gillingham (1984), p.31.
Turner (2011), pp.150–151, 184–185.
Warren (2000), p.119; Turner (2011), p.142; Carpenter, p.223.
Carpenter, p.223; Turner (2011), pp.217–219.
Vincent (2007b), pp.331–332; Warren (2000), p.119.
Bachrach (1984), pp.111–122, 130; Weiler, pp.17–18.
Warren (2000), p.119; Strickland, pp.187–188.
Strickland, pp.205, 213–214.
Brand, p.215.
Brand, p.215; Warren (2000), p.319, 333.
Brand, p.235; Warren (2000), p.317.
White (2000), pp.162–163.
White (2000), pp.170–171, 174.
Power (2007), p.103.
Power (2007), p.104.
White (2000), pp.18, 215.
White (2000), p.190.
White (2000), pp.198–199.
Brand, pp.216, 232.
Brand, pp.219, 234.
Brand, pp.220–221, 227, 234.
Biancalana, pp.434–438.
Duggan (1962), p.1.
Alexander, pp.2–3.
Peltzer, pp.1212, 1227.
Everard (2000), p.63.
Martinson, pp.1, 3.
Martinson, pp.iii, 261.
Martinson, p.262.
Martinson, p.3.
Vincent (2007b), pp.306–307.
Barratt, p.243; Allen, p.257; White (2000), pp.130, 159.
Carpenter, pp.154–155.
Musset, pp.10–11, cited Bates (1994, p.32; Carpenter, p.201.
Turner (2011), pp.136–137.
White (2000), p.131; Gillingham (1984), p.49; Vincent (2007b), p.299.
White (2000), p.130.
Gillingham (1984), p.49.
Allen, pp.260–261; Warren (2000), p.268.
White (2000), p.159.
Allen, pp.269–271.
Barratt, p.249.
Barratt, p.243; Allen, p.257.
Hallam and Everard, p.161.
Dunbabin, p.52; Hallam and Everard, p.161.
Warren (2000), p.104.
Everard (2000), p.42.
Everard (2000), pp.43–44.
Gillingham (1984), p.27.
Warren (2000), p.105.
Dunbabin, p.59.
Dunbabin, p.59; Warren (2000), p.106.
Everard (2000), pp.45–46.
Hallam and Everard, p.223.
Warren, p.497.
Dubabin, p.59; Warren (2000), p.109.
Hallam and Everard, p.162.
Gillingham (1984), p.27.
Huscroft, pp.192–195.
Jones, p.30.
Chibnall, p.167; Turner (2011), pp.139–140.
Barlow (1986), pp.74–76, 83.
Barlow (1986), pp.83–84, 88–89.
Alexander, pp.6, 11.
Alexander, p.6.
Barlow (1986), pp.108–114
Barlow (1986), pp.144–148.
Peltzer, pp.1215–1215.
Barlow (1986), pp.234–235.
Barlow (1986), pp.246–248.
Barlow (1986), p.250.
Barlow (1986), pp.257–258.
Barlow (1986), p.261.
Barlow (1986), p.272; Weiler, pp.36, 39.
Warren, p.188; Davies, p.9.
Warren, pp.192–193.
Warren, p.194.
Carpenter, p.215.
Bull, p.124; Warren, p.197.
Warren, p.200.
Carpenter, pp. 220–21; Davies, p.41.
Warren, p.203.
Warren, p.203; Davies, pp.64–65, 78.
Jones, pp.29, 33–34.
Everard (2000), pp.47–48.
Huscroft, p.142.
Aurell, p.54-56; Jones, p.24; Turner (2011), p.226.
Warren (2000), pp.117–118.
Weiler, pp.20, 39–40; Warren (2000), pp.121–122.
Warren (2000), p.123; Jones, pp.35–36, 38; Carpenter, p.197.
Warren (2000), pp.125–127.
Warren (2000), p.127-128.
Warren (2000), p.128.
Warren (2000), pp.129–131.
Warren (2000), p.132.
Warren (2000), pp.132, 134.
Warren (2000), p.134.
Warren (2000), p.135.
Warren (2000), p.136.
Warren (2000), p.138.
Warren (2000), p.138; Turner (2011), p.245.
Warren (2000), pp.139–140.
Warren (2000), pp.138–139.
Warren (2000), p.143; Aurell, p.27.
Bull, p.115.
Warren (2000), p.144.
Warren (2000), p.145.
Warren (2000), p.147.
Warren (2000), pp.563, 573.
Warren (2000), p.563; Everard (2000), pp.50, 53.
Turner (2009), p.37.
Warren (2000), pp.581–582.
Warren (2000), p.584.
Warren (2000), pp.587–588.
Warren (2000), pp.592–593.
Warren (2000), pp.586–589, 592.
Turner (2009), p.37.
Warren (2000), pp.597–598; Turner (2011), p.248.
Warren (1991), p.36.
Warren (2000), p.598.
Warren (2000), pp.600–601.
Warren (2000), p.602.
Everard and Hallam, p.166; Warren (2000), p.611.
Hallam and Everard, p.166.
Warren (2000), pp.610, 614.
Warren (2000), pp.611–612.
Warren (2000), p.616; Hallam and Everard, p.166.
Warren (2000), pp.604–607.
Warren (2000), p.620.
Warren (2000), pp.621–622.
Warren (2000), p.625; Carpenter, p.244.
Warren (2000), p.623.
Warren (2000), p.625.

Warren (2000), p.626.

Πηγές

Alexander, James W. (1970). "The Becket Controversy in Recent Historiography". The Journal of British Studies. 9 (2): 1–26.
Allen, Martin (2007). "Henry II and the English Coinage". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Amt, Emilie (1993). The Accession of Henry II in England: Royal Government Restored, 1149–1159. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Anouilh, Jean (2005). Antigone. London: Methuen.
Aurell, Martin (2003). L'Empire de Plantagenêt, 1154–1224 (in French). Paris: Tempus.
Bachrach, Bernard S. (1978). "The Idea of the Angevin Empire". Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies. 10 (4): 293–299.
Bachrach, Bernard S. (1984). "Henry II and the Angevin Tradition of Family Hostility". Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies. 16 (2): 111–130.
Barlow, Frank (1936). "The English, Norman and French Councils Called to Deal with the Papal Schism of 1159". The English Historical Review. 51 (202): 264–268. doi:10.1093/ehr/li.ccii.264.
Barlow, Frank (1986). Thomas Becket. London: Weidenfeld and Nicholson.
Barlow, Frank (1999). The Feudal Kingdom of England, 1042–1216 (5th ed.). Harlow, UK: Pearson Education.
Barratt, Nick (2007). "Finance and the Economy in the Reign of Henry II". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Bates, David (1994). "The Rise and Fall of Normandy, c. 911–1204". In Bates, David; Curry, Anne. England and Normandy in the Middle Ages. London: Hambledon Press.
Bates, David (1997). "The Prosopographical Study of Anglo-Norman Royal Charters". In Keats-Rohan, K. S. B. Family Trees and the Roots of Politics: The Prosopography of Britain and France From the Tenth to the Twelfth Century. *Woodbridge, UK: Boydell Press.
Bates, David (1994). "Introduction: La Normandie et l'Angleterre de 900 à 1204". In Bouet, Pierre; Gazeau, Véronique. La Normandie et l’Angleterre au Moyen Âge (in French). Caen, France: Publications du CRAHM.
Biancalana, Joseph (1988). "For Want of Justice: Legal Reforms of Henry II". Columbia Law Review. 88 (3): 433–536.
Blackburn, Mark (1994). "Coinage and Currency". In King, Edmund. The Anarchy of King Stephen's Reign. Oxford, UK: Clarendon Press.
Blockmans, Wim; Hoppenbrouwers, Mark (2014). Introduction to Medieval Europe, 300–1500 (2nd ed.). Abingdon, UK: Routledge.
Boussard, Jacques (1956). Le Gouvernement d'Henri II Plantagenêt (in French). Paris: F. Paillart.
Bradbury, Jim (2009). Stephen and Matilda: the Civil War of 1139–53. Stroud, UK: The History Press.
Brand, Paul (2007). "Henry II and the Creation of the English Common Law". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Brooke, Z. N.; Brooke, C. N. L. (1946). "Henry II, Duke of Normandy and Aquitaine". The English Historical Review. 61 (239): 81–89. doi:10.1093/ehr/lxi.ccxxxix.81.
Bull, Marcus (2007). "Criticism of Henry II's Expedition to Ireland in William of Canterbury's Miracles of St Thomas Becket". Journal of Medieval History. 33: 107–129. doi:10.1016/j.jmedhist.2007.04.001.
Carpenter, David (2004). The Struggle for Mastery: The Penguin History of Britain 1066–1284. London: Penguin.
Chibnall, Marjorie (1993). The Empress Matilda: Queen Consort, Queen Mother and Lady of the English. Oxford, UK: Blackwell.
Coulson, Charles (1994). "The Castles of the Anarchy". In King, Edmund. The Anarchy of King Stephen's Reign. Oxford, UK: Clarendon Press.
Crouch, David (2002). The Normans: The History of a Dynasty. London: Hambledon.
Davis, Ralph Henry Carless (1977). King Stephen (1st ed.). London: Longman.
Davies, R. R. (1990). Domination and Conquest: The Experience of Ireland, Scotland and Wales, 1100–1300. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Duggan, Charles (1962). "The Becket Dispute and the Criminous Clerks". Bulletin of the Institute for Historical Research. 35 (91): 1–28. doi:10.1111/j.1468-2281.1962.tb01411.x.
Duggan, Charles (1965). "From the Conquest to the Reign of John". In Lawrence, Clifford Hughes. The English Church and the Papacy in the Middle Ages. London: Burns and Oates.
Dunbabin, Jean (2007). "Henry II and Louis VII". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Eyton, Robert William (1878). Court, Household, and Itinerary of King Henry II. London: Taylor and Company.
Everard, Judith A. (2000). Brittany and the Angevins: Province and Empire 1158–1203. Cambridge: Cambridge University Press.
Gillingham, John (1984). The Angevin Empire (1st ed.). London: Edward Arnold.
Gillingham, John (2007a). "Doing Homage to the King of France". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Gillingham, John (2007b). "The Cultivation of History, Legend and Courtesy at the Court of Henry II". In Kennedy, Ruth; Meechan-Jones, Simon. Writers in the Reign of Henry II. London: Palgrave Macmillan.
Hallam, Elizabeth M.; Everard, Judith A. (2001). Capetian France, 987–1328 (2nd ed.). Harlow, England: Longman.
Hosler, John D. (2007). Henry II: A Medieval Soldier at War, 1147–1189. Leiden, Netherlands: Koninklijke Brill.
Holt, J. C. (1994). "1153: The Treaty of Westminster". In King, Edmund. The Anarchy of King Stephen's Reign. Oxford, UK: Clarendon Press.
Huscroft, Richard (2005). Ruling England, 1042–1217. Harlow, UK: Pearson.
Jolliffe, John Edward (1963). Angevin Kingship (2nd ed.). London: Black.
Jones, Thomas M. (1973). "The Generation Gap of 1173–74: The War Between the Two Henrys". Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies. 5 (1): 24–40.
Kastovsky, Dieter (2008). "Vocabulary". In Hogg, Richard; Denison, David. A History of the English Language. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
King, Edmund (2007). "The Accession of Henry II". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
King, Edmund (2010). King Stephen. New Haven, US: Yale University Press.
Martindale, Jane (1999). "Eleanor of Aquitaine: The Last Years". In Church, Stephen D. King John: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Martinson, Amanda A. (2007). The Monastic Patronage of King Henry II in England, 1154–1189 (Ph.D. thesis). St Andrews, UK: University of St Andrews.
Musset, Lucien (1986). "Une aristocratie d'affaires anglo-normande après la conquête". Etudes normande (in French). 35 (3).
Nightingale, P. (1982). "Some London Moneyers, and Reflections on the Organization of English Mints in the Eleventh and Twelfth Centuries". Numismatic Chronicle. 142: 34–50.
Palmer, R. Barton (2007). "Queering the Lion Heart: Richard I in The Lion in Winter on Stage and Screen". In Kelly, Kathleen Coyne; Pugh, Tison. Queer Movie Medievalisms. Farnham, UK: Ashgate.
Peltzer, Jörg (2004). "Henry II and the Norman Bishops". The English Historical Review. 119 (484): 1202–1229. doi:10.1093/ehr/119.484.1202.
Poole, Reginald L. (1927). "Henry II, Duke of Normandy". The English Historical Review. 42 (168): 569–572. doi:10.1093/ehr/xlii.clxviii.569.
Power, Daniel (2007). "Henry, Duke of the Normans (1149/50-1189)". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Round, John H. (1888). "Danegeld and the Finance of Domesday". In Dove, P. E. Domesday Studies. London: Longmans, Green, and Company.
Strickland, Matthew (2007). "On the Instruction of a Prince: The Upbringing of Henry, the Young King". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Stringer, Keith J. (1993). The Reign of Stephen: Kingship, Warfare and Government in Twelfth-Century England. London: Routledge.
Stubbs, William (1874). The Constitutional History of England, in its Origin and Development. Oxford, UK: Clarendon Press.
Tiwawi, Subha; Tiwawi, Maneesha (2007). The Plays of T.S. Eliot. New Delhi: Atlantic.
Turner, Ralph (2009). King John: England's Evil King?. Stroud UK: History Press.
Turner, Ralph (2011). Eleanor of Aquitaine. New Haven, US: Yale University Press.
Vincent, Nicholas (2007a). "Introduction: Henry II and the Historians". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Vincent, Nicholas (2007b). "The Court of Henry II". In Harper-Bill, Christopher; Vincent, Nicholas. Henry II: New Interpretations. Woodbridge, UK: Boydell Press.
Warren, W. L. (1991). King John. London: Methuen.
Warren, W. L. (2000). Henry II (Yale ed.). New Haven, U.S.: Yale University Press.
Weiler, Björn (2007). "Kings and Sons: Princely Rebellions and the Structures of Revolt in Western Europe, c.1170-c.1280". Historical Research. 82 (215): 17–40. doi:10.1111/j.1468-2281.2007.00450.x.
White, Graeme J. (2000). Restoration and Reform, 1153–1165: Recovery From Civil War in England. Cambridge: Cambridge University Press.

Βασιλικοί τίτλοι
Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας Οίκος των Πλανταγενετών Γέννηση: 5 Μαρτίου 1133 Θάνατος: 6 Ιουλίου 1189
Προκάτοχος Στέφανος της Αγγλίας	Βασιλιάς της Αγγλίας 1154–1189	Διάδοχος Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος
Προκάτοχος Γοδεφρείδος Πλανταγενέτης	Κόμης του Ανζού 1151–1189
Προκάτοχος Γοδεφρείδος Πλανταγενέτης	Δούκας της Νορμανδίας Με τον Ερρίκο τον Νεότερο 1151-1189

Άγγλοι μονάρχες
Βασίλειο των Άγγλων 886–1066	Έθελσταν¹- Έντμουντ Α΄¹- Έντρεντ¹- Έντβιχ¹- Έντγκαρ¹- Εδουάρδος ο Μάρτυρας - Έθελρεντ ο Ανέτοιμος - Σβεν Α΄ της Δανίας - Έντμουντ ο σιδηρόπλευρος - Κνούτος¹- Χάρολντ ο Λαγόπους - Αρθακανούτος - Εδουάρδος ο Εξομολογητής - Χάρολντ Β΄ της Αγγλίας - Έντγκαρ Έθελινγκ
Βασίλειο της Αγγλίας 1066–1649	Γουλιέλμος Α΄ - Γουλιέλμος Β΄- Ερρίκος Α΄ - Στέφανος- Ματθίλδη - Ερρίκος Β΄² - Ερρίκος ο Νεαρός Βασιλιάς - Ριχάρδος Α΄ - Ιωάννης²- Ερρίκος Γ΄²- Εδουάρδος Α΄²- Εδουάρδος Β΄²- Εδουάρδος Γ΄²- Ριχάρδος Β΄²- Ερρίκος Δ΄ ²- Ερρίκος Ε΄²- Ερρίκος ΣΤ΄²- Εδουάρδος Δ΄²- Εδουάρδος Ε΄²- Ριχάρδος Γ΄²- Ερρίκος Ζ΄²- Ερρίκος Η΄²- Εδουάρδος ΣΤ΄²- Ιωάννα²- Mαρία Α΄² με τον Φίλιππο²- Ελισάβετ Α΄²- Ιάκωβος Α΄³- Κάρολος Α΄³-
Κοινοπολιτεία της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας 1653–1659	Όλιβερ Κρόμγουελ⁴- Ρίτσαρντ Κρόμγουελ⁴
Βασίλειο της Αγγλίας 1660–1707	Κάρολος Β΄³- Ιάκωβος Β΄³- Γουλιέλμος Γ΄ και Μαίρη Β΄³- Άννα³
¹Επικυρίαρχος της Βρετανίας. ²Επίσης κυβερνήτης της Ιρλανδίας. ³Επίσης κυβερνήτης της Σκωτίας. ⁴Λόρδος Προστάτης. Συζητήσιμοι ή αμφισβητήσιμοι κυβερνήτες είναι με πλάγια γράμματα.

Εγκυκλοπαίδεια του Ηνωμένου Βασιλείου

Βρετανοί

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License