Άννα της Μεγάλης Βρετανίας

Η Άννα (Anne, 30 Απριλίου 1665 - 1 Αυγούστου 1714)[1] από τον Οίκο των Στιούαρτ ήταν βασίλισσα της Αγγλίας, της Σκωτίας και της Ιρλανδίας μέχρι την 1η Μαΐου 1707 και εν συνεχεία βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας. Διαδέχτηκε το 1702 τον σύζυγο της αδελφής της Μαρίας Β΄, Γουλιέλμο Γ΄ της Οράγγης. Το ζεύγος είχε διαδεχτεί τον Καθολικό πατέρα της Μαρίας και της Άννας, Ιάκωβο Β΄, όταν αυτός απομακρύνθηκε από τον θρόνο κατά την Ένδοξη Επανάσταση του 1688. Μετά τον θάνατο της Μαρίας το 1694, ο Γουλιέλμος Γ΄ παρέμεινε μοναδικός μονάρχης μέχρι τον θάνατό του στις 8 Μαρτίου 1702, οπότε τον διαδέχτηκε η Άννα.

Στις 1 Μαΐου 1707, με τις Πράξεις της Ένωσης, η Αγγλία και η Σκωτία ενώθηκαν ως ένα μοναδικό κυρίαρχο κράτος, το βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας. Η Άννα έγινε η πρώτη ηγεμόνας της, ενώ συνέχισε να φέρει το ξεχωριστό στέμμα της βασίλισσας της Ιρλανδίας και τον τίτλο της βασίλισσας της Γαλλίας. Η Άννα βασίλευσε για δώδεκα έτη μέχρι τον θάνατό της τον Αύγουστο του 1714. Η Άννα ήταν η τελευταία Βασίλισσα της Αγγλίας και η τελευταία Βασίλισσα των Σκώτων· η επόμενη, η Βικτωρία, ήταν βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου.

Η ζωή της Άννας σημαδεύτηκε από πολλές κρίσεις, προσωπικές και σχετικές με την διαδοχή στο Στέμμα, και θρησκευτική πόλωση. Επειδή πέθανε χωρίς επιζώντα απόγονο, η Άννα ήταν η τελευταία μονάρχης του Οίκου των Στιούαρτ. Την διαδέχθηκε ο δεύτερος εξάδελφός της, Γεώργιος Α΄, του Οίκου του Αννόβερου, ο οποίος ήταν απόγονος των Στιούαρτ μέσω της γιαγιάς του (από την πλευρά της μητέρας του Σοφίας), της Ελισάβετ Στιούαρτ, κόρης του Ιακώβου Α΄ της Αγγλίας και ΣΤ΄ της Σκωτίας.[2]

Πρώιμος βίος

Η Άννα γεννήθηκε στο Παλάτι του Αγίου Ιακώβου, στο Λονδίνο, ως δεύτερη κόρη του Ιακώβου, Δούκα της Υόρκης (μετέπειτα Ιακώβου Β΄), και της πρώτης συζύγου του, Λαίδης Ανν Χάυντ. Ο θείος της από την πλευρά του πατέρα της ήταν ο Κάρολος Β΄ της Αγγλίας και η μεγαλύτερη αδελφή της ήταν η μελλοντική Μαρία Β΄. Η Άννα και η Μαρία ήταν τα μόνα παιδιά του Δούκα και της Δούκισσας της Υόρκης, που επιβίωσαν έως την ενηλικίωση.[2]

Ως παιδί, η Άννα υπέφερε από μία μόλυνση του ματιού· για θεραπεία στάλθηκε στη Γαλλία. Έζησε με την (εκ πατρός) γιαγιά της Ερριέττα Μαρία των Βουρβόνων, η οποία έμενε στο Παρίσι στο Σατώ ντε Κολόμπ, το οποίο είχε αγοράσει το 1650· η Άννα -μετά το θάνατο της γιαγιάς της- έζησε με τη θεία της Ερριέττα, Δούκισσα της Ορλεάνης. Μεγάλωσε με τις κόρες της Ερριέττας, δηλαδή τις εξαδέλφες της Μαρία Λουίζα της Ορλεάνης και Άννα Μαρία της Ορλεάνης, τη μετέπειτα γιαγιά του Λουδοβίκου ΙΕ΄. Η Άννα επέστρεψε στην Αγγλία μετά τον θάνατο της θείας της Δούκισσας της Ορλεάνης.

Περίπου το 1673 η Άννα γνώρισε την Σάρα Τζέννινγκς, η οποία έγινε η στενή της φίλη και μία από τις συμβούλους της με τη μεγαλύτερη επιρροή.[3] Η Τζέννινγκς αργότερα παντρεύτηκε τον Τζον Τσώρτσιλ (τον μελλοντικό Δούκα του Μάρλμπορω), που επρόκειτο να γίνει ο σημαντικότερος στρατηγός της Άννας.[4]Το 1673 η μεταστροφή τού πατέρα της Ιακώβου Β΄ στον Ρωμαιοκαθολικισμό έγινε γνωστή. Με τις οδηγίες του θείου της Καρόλου Β΄ όμως, η Άννα και η αδελφή της Μαρία ανατράφηκαν ως Προτεστάντισσες.[5]
Η Άννα την εποχή του γάμου της, πορτραίτο των Βίλλεμ Βίσσινγκ και Γιαν βαν ντερ Βάαντ.

Στις 28 Ιουλίου 1683 η Άννα παντρεύτηκε τον Προτεστάντη Γεώργιο της Δανίας, αδελφό του Χριστιανού Ε΄ της Δανίας.
Άνοδος στον θρόνο του Ιακώβου Β΄

Όταν ο Κάρολος Β΄ πέθανε το 1685 (ίσως μεταστράφηκε στο Ρωμαιοκαθολικισμό στην νεκρική του κλίνη), ο πατέρας τής Άννας έγινε βασιλιάς ως Ιάκωβος Β΄.[6] Αλλά ο Ιάκωβος Β΄ δεν έγινε φιλικά αποδεκτός από τον Αγγλικό λαό, ο οποίος ανησυχούσε με τον Ρωμαιοκαθολικισμό του.[7] Η δημόσια ανησυχία αυξήθηκε, όταν η δεύτερη σύζυγος τού Ιακώβου Β΄, η Μαρία της Μόντενα, γέννησε έναν γιο, τον Ιάκωβο Φραγκίσκο Εδουάρδο στις 10 Ιουνίου 1688 και η συνέχιση μίας Καθολικής δυναστείας γινόταν όλο και πιο πιθανή.[8] Η Άννα δεν ήταν παρούσα στην περίσταση, έχοντας πάει στο Μπαθ και αυτό ενίσχυσε τις υποψίες ότι η γέννα ήταν ψεύτικη. Πιθανόν η Άννα να απέφυγε να παραστεί στην γέννα ή να ήταν όντως άρρωστη, αλλά είναι επίσης πιθανό ότι η επιθυμία του Ιακώβου Β΄ ήταν να αποκλείσει όλους τους Προτεστάντες από τα ζητήματα του κράτους.[9] "Δεν θα θα ικανοποιηθώ ποτέ πια", έγραφε η Άννα στην αδελφή της Μαρία, "είτε είναι, είτε δεν είναι αληθινό το παιδί. Ίσως είναι ο (ετεροθαλής) αδελφός μας, μα μόνο ο Θεός γνωρίζει... Δεν μπορεί να βοηθήσει κανείς έχοντας χίλιους φόβους και μελαγχολικές σκέψεις, αλλά όποιες αλλαγές και αν γίνουν θα με βρεις ακλόνητη στην πίστη μου και πιστή σε σένα."[10]
Η "Ένδοξη Επανάσταση"
Κύριο λήμμα: Ένδοξη Επανάσταση
Η Άννα το 1687, πορτραίτο του Βίλλεμ Βίσσινγκ.

Τον Νοέμβριο του 1688 ο Γουλιέλμος της Οράγγης, σύζυγος της κόρης του Ιακώβου Β΄ Μαρίας, εισέβαλε στην Αγγλία ύστερα από πρόσκληση Προτεσταντών ευγενών. Πρόκειται για την Ένδοξη Επανάσταση, η οποία ανέτρεψε τον Ιάκωβο Β΄. Στην Άννα είχε απαγορευτεί από τον Ιάκωβο να πραγματοποιήσει μία προγραμματισμένη επίσκεψη στη Μαρία την άνοιξη του 1688, αλλά οι δύο αδελφές επικοινώνησαν και η Άννα ήταν πληροφορημένη για την επικείμενη εισβολή. Με την συμβουλή των Τσώρτσιλ —η διαγωγή τής Άννας αυτή την περίοδο πιθανώς επηρεάσθηκε πολύ από αυτούς [11]— αρνήθηκε να συνταχθεί με τον πατέρα της μετά την απόβαση του Γουλιέλμου· αντίθετα, έγραψε στον τελευταίο, διακηρύσσοντας την έγκρισή της για την πράξη του. Οι Τσώρτσιλ εγκατέλειψαν τον Βασιλιά στις 24 αυτού του μήνα, ο Πρίγκιπας Γεώργιος στις 25, και το απόγευμα της επομένης ο Ιάκωβος διέταξε τον περιορισμό της Σάρα Τσώρτσιλ στο Ανάκτορο του Αγίου Ιακώβου. Οι Άννα και Σάρα δραπέτευσαν από το Ουάϊτχωλ από μία πίσω σκάλα και κατέφυγαν στο σπίτι και στην φροντίδα του Επισκόπου Κόμπτον· πέρασαν μία νύχτα εκεί και έφθασαν την 1η Δεκεμβρίου στο Νόττιγχαμ. Δύο εβδομάδες αργότερα η Άννα έφτασε με μεγάλη συνοδεία στην Οξφόρδη, όπου συναντήθηκε θριαμβευτικά με τον σύζυγό της Πρίγκιπα Γεώργιο. "Ας με βοηθήσει ο Θεός!" ανέκραξε ο Ιάκωβος, όταν έμαθε τη φυγή της Άννας στις 26 Νοεμβρίου. "Ακόμη και τα παιδιά μου με εγκατέλειψαν". Στις 19 Δεκεμβρίου ή Άννα επέστρεψε στο Λονδίνο, όπου δέχθηκε αμέσως την επίσκεψη του γαμπρού της Γουλιέλμου. Ο Ιάκωβος έφυγε στην Γαλλία στις 23 Δεκεμβρίου. Η Άννα δεν έδειξε ενδιαφέρον για την φυγή τού πατέρα της, ζήτησε μάλιστα να παίξει χαρτιά, όπως κάθε βράδυ. Δικαιολογήθηκε λέγοντας ότι συνήθιζε να παίζει και δεν της άρεσε ποτέ να κάνει κάτι αναγκαστικά.

Το 1689 το Κοινοβούλιο διακήρυξε ότι ο Ιάκωβος είχε παραιτηθεί φεύγοντας και ότι ο θρόνος ήταν συνεπώς κενός. Το Κοινοβούλιο της Σκωτίας έλαβε παρόμοια απόφαση και ο Γουλιέλμος και η Μαρία αναγορεύτηκαν μονάρχες των βασιλείων Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας. Αποφάσεις του ίδιου έτους καθόρισαν και την διαδοχή (Bill of Rights και Claim of Right Act). [12] Στη Χάρτα των Δικαιωμάτων 1689 προηγούνταν η Άννα και οι απόγονοι της και ακολουθούσαν τυχόν απόγονοι του Γουλιέλμου από μελλοντικό του γάμο.
Γουλιέλμος και Μαρία
Η Άννα, περί το 1690, όπως ζωγραφίστηκε από τον Μάικλ Νταλ.

Αμέσως μετά την άνοδό τους, ο Γουλιέλμος και η Μαρία αντάμειψαν τον Τζον Τσώρτσιλ κάνοντάς τον Κόμη του Μάρλμπορω, ενώ ο Πρίγκιπας Γεώργιος έγινε Δούκας του Κάμπερλαντ. Ρήγμα δημιουργήθηκε στις σχέσεις των δύο αδελφών, όταν αίτημα της Άννας για χρήση του Ανακτόρου του Ρίτσμοντ και για κοινοβουλευτική χορηγία απορρίφθηκε. Η ένταση αυξήθηκε, όταν ο Γουλιέλμος απαγόρευσε στον Γεώργιο την ενεργό στρατιωτική υπηρεσία. Το 1692, υποπτευόμενοι ότι ο Μάρλμπορω ήταν Ιακωβίτης, ο Γουλιέλμος και η Μαρία του στέρησαν όλα του τα αξιώματα. Η Λαίδη Σάρα Μάρλμπορω ακολούθως αποπέμφθηκε από το βασιλικό οίκο και η Άννα άφησε θυμωμένη την βασιλική της κατοικία και εγκαταστάθηκε στο Μέγαρο Σάϊον, το σπίτι του Δούκα του Σόμερσετ. Η Άννα στερήθηκε τότε την τιμητική φρουρά της, στους αυλικούς απαγορεύτηκε να την επισκέπτονται και οι αρχές της πόλης διατάχτηκαν να την αγνοούν.[11]

Όταν η Μαρία πέθανε από ευλογιά το 1694, ο Γουλιέλμος Γ΄ συνέχισε να κυβερνά μόνος. Η Άννα τότε έγινε διάδοχός του, καθώς παιδιά που θα μπορούσε να έχει ο Γουλιέλμος από άλλη γυναίκα έρχονταν μετά την Άννα και τους απογόνους της στη γραμμή διαδοχής. Προσπαθώντας να ενδυναμώσει τη δημοτικότητά του (η οποία ήταν πάντα πολύ χαμηλότερη εκείνης της συζύγου του), αποκατέστησε την Άννα στα προηγούμενα προνόμιά της, της επέτρεψε να μένει στο Παλάτι του Αγίου Ιακώβου και της έδωσε τα κοσμήματα της Μαρίας. Την ίδια ώρα ο Γουλιέλμος την κράτησε στο παρασκήνιο και απέφυγε να την ορίσει αντιβασίλισσα κατά την απουσία του. Λίγους μήνες αργότερα ο Μάρλμπορω αποκαταστάθηκε.

Σύμφωνα με τον Ιάκωβο, η Άννα τού έγραψε το 1696 ζητώντας του την άδεια να διαδεχτεί τον Γουλιέλμο και υποσχόμενη την αποκατάσταση στον θρόνο των απογόνων του Ιακώβου σε κατάλληλη ευκαιρία. Αυτός αρνήθηκε.[13] Πιθανόν να ήταν μία προσπάθεια της Άννας να διασφαλίσει τη διαδοχή, προσπαθώντας να προλάβει μία απ' ευθείας διεκδίκηση τού πατέρα της.[14]
Ο Νόμος της Διευθέτησης
Η Άννα με τον γιο της Γουλιέλμο, Δούκα του Γκλώστερ, σε έναν πίνακα από τη Σχολή του Σερ Γκόντφρυ Νέλλερ, π. 1694.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο πρίγκιπας Γεώργιος και η πριγκίπισσα Άννα είχαν μεγάλη προσωπική κακοτυχία. Κατά το 1700, η μελλοντική βασίλισσα είχε μείνει έγκυος δεκαοκτώ φορές τουλάχιστον· δεκατρείς φορές απέβαλε, ή γέννησε θνησιγενή παιδιά. Βασισμένος στις αποβολές της και τα σωματικά συμπτώματα, ένας ιατρικός ιστορικός έχει διαγνώσει διεσπαρμένο συστημικό ερυθηματώδη λύκο.[15]

Από τα εναπομείναντα πέντε παιδιά, τέσσερα πέθαναν πριν την ηλικία των δύο ετών. Ο μόνος της γιος που επέζησε από την παιδική ηλικία, ο Γουλιέλμος του Γκλώστερ, πέθανε στην ηλικία των έντεκα στις 29 Ιουλίου 1700, επισπεύδοντας μία κρίση διαδοχής.[2] Οι Γουλιέλμος Γ΄ και η Μαρία δεν είχαν παιδιά· έτσι, η Άννα, η διάδοχος, ήταν το μόνο άτομο που απέμενε στην (προτεσταντική) γραμμή διαδοχής, που εγκαθιδρύθηκε από το Bill of Rights (Χάρτα των Δικαιωμάτων του 1689). Αν η Άννα και ο Γουλιέλμος Γ΄ πέθαιναν χωρίς απογόνους (κάτι που αναμενόταν πλέον), τότε εισέρχονταν στη γραμμή διαδοχής ο εκθρονισμένος Βασιλιάς Ιάκωβος ή ο γιος του Ιάκωβος Φραγκίσκος Στιούαρτ (ο "Πρεσβύτερος Διεκδικητής").

Έτσι, για να αποκλεισθεί ένας Καθολικός στον θρόνο της Αγγλίας, το Κοινοβούλιο θέσπισε τον Νόμο της Διευθέτησης του 1701 (Act of Settlement 1701), ο οποίος όριζε ότι, ελλείψει απογόνων της πριγκίπισσας Άννας και του Γουλιέλμου Γ΄ από κάποιον μελλοντικό γάμο, το στέμμα θα πήγαινε στη Σοφία των Βίττελσμπαχ (εξαδέλφη του Ιακώβου Β΄), σύζυγο του εκλέκτορα του Αννοβέρου, και στους απογόνους της. Η Σοφία ήταν εγγονή του Ιακώβου Α΄ της Αγγλίας, κόρη της κόρης του Ελισάβετ, η οποία ήταν αδελφή του -παππού της Άννας- Καρόλου Α΄. Πάνω από πενήντα Καθολικοί πρίγκιπες -στενότεροι συγγενείς της Άννας από τη Σοφία- παραμερίστηκαν. Τον Σεπτέμβριο του 1701 ο Ιάκωβος πέθανε. Η χήρα του έγραψε στην Άννα ότι ο πατέρας τη συγχώρησε και της υπενθύμισε την υπόσχεση παλινόρθωσης των Στιούαρτ, που του είχε δώσει, δηλαδή διάδοχος να γίνει ο Ιάκωβος Φραγκίσκος. Αλλά η Άννα είχε ήδη συναινέσει στη νέα γραμμή διαδοχής που δημιουργήθηκε από τον Νόμο της Διευθέτησης.[16]
Η βασιλεία της Άννας

Ο Γουλιέλμος Γ΄ πέθανε στις 8 Μαρτίου 1702 και η Άννα στέφθηκε στις 23 Απριλίου 1702.[17]

Σύντομα μετά την ανάρρησή της, η Άννα όρισε τον σύζυγό της ως Λόρδο Αρχιναύαρχο (Lord High Admiral), δίνοντας του -κατ' όνομα- τον έλεγχο του Βασιλικού Ναυτικού. Ο έλεγχος τού στρατού δόθηκε στον Λόρδο Μάρλμπορω, ο οποίος ορίστηκε αρχιστράτηγος (Captain-General).[18] Στον Μάρλμπορω απονεμήθηκαν επίσης πολλές διακρίσεις από τη Βασίλισσα. Έγινε ιππότης της Περικνημίδας και προήχθη σε δούκα.[19] Η Σάρα, Δούκισσα του Μάρλμπορω, πήρε την πρώτη θέση ανάμεσα στις κυρίες της ακολουθίας της Βασίλισσας.

Σχεδόν αμέσως μετά την άνοδο της Άννας στο θρόνο, η Αγγλία ενεπλάκη στον Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής. Στον πόλεμο αυτόν, η Αγγλία, η Ολλανδία και η Αυστρία υποστήριζαν τη διεκδίκηση τού ισπανικού θρόνου από τον Κάρολο, Αρχιδούκα της Αυστρίας (μετέπειτα Κάρολο ΣΤ΄) εναντίον της Γαλλίας και Ισπανίας, που υποστήριζαν την υποψηφιότητα του Φιλίππου, Δούκα του Ανζού (μετέπειτα Φιλίππου Ε΄ της Ισπανίας), εγγονού του Λουδοβίκου ΙΔ΄. Ο πόλεμος διήρκεσε μέχρι τα τελευταία έτη της βασιλείας της Άννας, και κυριάρχησε και στην εξωτερική και την εσωτερική πολιτική.
Ο Νόμος της Ένωσης
Πορτραίτο της Άννας το 1702, το έτος που έγινε βασίλισσα, από τη Σχολή του Τζον Κλόστερμαν.

Ο Νόμος της Διευθέτησης (Act of Settlement) του 1701 δεν αφορούσε τη Σκωτία, η οποία παρέμενε ένα ανεξάρτητο, κυρίαρχο κράτος και όπου μία ισχυρή μειοψηφία ήθελε την διατήρηση της δυναστείας των Στιούαρτ.[20] Η σκωτική απάντηση στη Διευθέτηση ήταν η έκδοση από το νομοθετικό σώμα των Επιτρόπων (Estates), της Πράξης Ασφάλειας (Act of Security), σύμφωνα με την οποία, αν η Βασίλισσα πέθαινε άτεκνη, ο επόμενος βασιλιάς της Σκωτίας θα εκλεγόταν μεταξύ των Προτεσταντών απογόνων του βασιλικού οίκου της Σκωτίας. Το πρόσωπο που θα επιλεγόταν, δεν θα μπορούσε να κατέχει και τον αγγλικό θρόνο, εκτός αν η Αγγλία εγγυόταν πλήρη ελευθερία εμπορίου στους Σκώτους εμπόρους. Αρχικά η Άννα δεν έδωσε την Βασιλική Έγκριση στον νόμο αυτό. Υποχρεώθηκε όμως να το κάνει, όταν τα Estates απείλησαν να κατακρατήσουν τα σκωτικά εφόδια για τον στρατό του Μάρλμπορω στην Ευρώπη.

Με τη σειρά του το Αγγλικό Κοινοβούλιο —φοβούμενο ότι μiα ανεξάρτητη Σκωτία θα αποκαθιστούσε την Παλαιά Συμμαχία (Auld Alliance) με τη Γαλλία— απάντησε με τον Νόμο Αλλοδαπών (Alien Act) του 1705, με τον οποίο απειλούνταν οικονομικές κυρώσεις και κηρύσσονταν οι Σκώτοι υπήκοοι της Βασίλισσας αλλοδαποί στην Αγγλία, εκτός αν ανακαλούνταν η Πράξη Ασφάλειας ή ενωνόταν η Σκωτία με την Αγγλία. Οι Σκώτοι επέλεξαν την ένωση και -μετά από διαπραγματεύσεις- το Αγγλικό και το Σκωτικό Κοινοβούλιο ψήφισαν τις Πράξεις της Ένωσης (Acts of Union) το 1707. Η Αγγλία και η Σκωτία ενώθηκαν σε ένα μόνο βασίλειο, τη Μεγάλη Βρετανία, με ένα κοινοβούλιο, από 1ης Μαΐου 1707.[21]
Ο δικομματισμός
Το εραλδικό σήμα της Βασίλισσας Άννας, που απεικονίζει το ρόδο των Τυδώρ και το αγκάθι της Σκωτίας να βγαίνουν από τον ίδιο βλαστό, σε χρήση μετά την Πράξη της Ένωσης του 1707.

Η βασιλεία της Άννας σημαδεύτηκε από την περαιτέρω ανάπτυξη του δικομματικού συστήματος, καθώς η νέα εποχή της κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης ξεδιπλώθηκε και ωρίμασε. Η Άννα προσωπικά προτιμούσε το κόμμα των Τόρυ, αλλά ανεχόταν και τους Ουίγους. Το πρώτο της υπουργείο είχε ηγέτες τον Σίντνεϋ Γκοντόλφιν, 1ο Βαρόνο Γκοντόλφιν, και τον -ευνοούμενο της Άννας- Μάρλμπορω. Αν και ήταν αμφότεροι μετριοπαθείς Τόρυ, στο υπουργείο περιλαμβάνονταν και λιγότερο μετριοπαθείς (συντηρητικούς) Τόρυς (High Tories), όπως ο Ντάνιελ Φιντς, 2ος Κόμης του Νόττιγχαμ, και ο θείος της Άννας, Λώρενς Χάυντ, 1ος Κόμης του Ρότσεστερ.[22] Μετριοπαθής Τόρυ ήταν και ο πρόεδρος της Βουλής των Κοινοτήτων, Ρόμπερτ Χάρλεϋ.

Τρεις προσπάθειες να ψηφιστεί ο Περιστασιακός Λογαριασμός Συμμόρφωσης (Occasional Conformity Bill), ένα νομοσχέδιο που υποστήριζαν οι Τόρυ με τη συμπαράσταση της Άννας, απέτυχαν λόγω της αντίδρασης των Ουίγων. Το νομοσχέδιο προέβλεπε τον αποκλεισμό από τα δημόσια αξιώματα, όσων δεν ακολουθούσαν την επίσημη Αγγλικανική Εκκλησία.

Οι Ουίγοι υποστήριξαν έντονα τον Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής και απέκτησαν ακόμη περισσότερη επιρροή, αφότου ο Δούκας του Μάρλμπορω επέτυχε μία μεγάλη νίκη στην Μάχη του Μπλένιμ το 1704. Οι συντηρητικότεροι από τους Τόρυ (High Tories) απομακρύνθηκαν και οι Γκοντόλφιν, Μάρλμπορω και Χάρλεϋ σχημάτισαν τριανδρία, βασιζόμενη όλο και περισσότερο στην υποστήριξη των Ουίγων. Η Δούκισσα του Μάρλμπορω πίεζε φορτικά την Άννα για ανάθεση κυβερνητικών καθηκόντων σε Ουίγους, πράγμα που προκαλούσε την δυσφορία της Βασίλισσας. Η κρίση κορυφώθηκε τον Φεβρουάριο του 1708, όταν οι Μάρλμπορω και Γκοντόλφιν υποχρέωσαν την Άννα να αποπέμψει τον συντηρητικό Χάρλεϋ.

Τον Μάρτιο του 1708 ο ετεροθαλής αδελφός της Άννας και Καθολικός, Ιάκωβος Φραγκίσκος Στιούαρτ, αποπειράθηκε να εισβάλει στη Σκωτία, βοηθούμενος από τους Γάλλους. Η επιχείρηση απέτυχε λόγω της επαγρύπνησης του αγγλικού στόλου και των καιρικών συνθηκών και το επεισόδιο είχε ως αποτέλεσμα την εκλογική νίκη των Ουίγων στις γενικές εκλογές του 1708. Οι σχέσεις εν τω μεταξύ της Άννας με τη Δούκισσα του Μάρλμπορω χειροτέρευαν συνεχώς, κυρίως λόγω της προσβλητικής συμπεριφοράς της Δούκισσας.

Θάνατος του συζύγου της
Νόμισμα μισής κορόνας της Άννας, 1708. Η επιγραφή αναφέρει στα λατινικά:ANNA DEI GRATIA ("Άννα ελέω Θεού").

Ο σύζυγος της Άννας, Γεώργιος της Δανίας, πέθανε τον Οκτώβριο 1708 [23] και η Βασίλισσα αισθάνθηκε συντετριμμένη.

Οι Ουίγοι εκμεταλλεύτηκαν τον θάνατο του Πρίγκιπα. Η διοίκησή του στο Ναυαρχείο δεν ήταν δημοφιλής στους αρχηγούς των Ουίγων, οι οποίοι τον κατηγορούσαν (καθώς και τον υπαρχηγό του Τζορτζ Τσώρτσιλ, αδελφό του Μάρλμπορω) για κακοδιοίκηση του ναυτικού. Με τους Ουίγους τώρα κυρίαρχους στο κοινοβούλιο, και την Άννα συντετριμμένη από την απώλεια του συζύγου της, οι Whig Junto, όπως αποκαλούνταν η ηγετική ομάδα των Ουίγων, της επέβαλαν να δεχθεί τους Λόρδους Σόμερς και Ουώρτον στην κυβέρνηση. Η εξουσία τους, παρ' όλα αυτά, περιορίσθηκε από την επιμονή της Άννας να εκπληρώνει τα καθήκοντα του Λόρδου Αρχιναύαρχου η ίδια και να μη διορίζει ένα μέλος της κυβέρνησης, για να πάρει αυτό τη θέση του Πρίγκιπα Γεωργίου. Απτόητοι, οι Junto απαίτησαν τον διορισμό του Κόμη του Όρφορντ, ενός άλλου μέλους των Junto και ενός εκ των δριμύτερων επικριτών του Πρίγκιπα Γεωργίου, ως Πρώτου Λόρδου του Ναυαρχείου. Η Άννα αρνήθηκε κατηγορηματικά, και επέλεξε τον δικό της υποψήφιο, τον μετριοπαθή Τόμας Χέρμπερτ, Κόμη του Πέμπροουκ, στις 29 Νοεμβρίου 1708.

Η πίεση επικεντρώθηκε στον Πέμπροουκ, τον Γκοντόλφιν και τη Βασίλισσα από τους δυσαρεστημένους Junto Ουίγους, και ο Πέμπροουκ αναγκάσθηκε να παραιτηθεί μετά από λιγότερο από έναν χρόνο στο αξίωμα. Ακολούθησε άλλος ένας μήνας φιλονικιών, πριν η Βασίλισσα τελικά συναινέσει να τοποθετήσει τον Κόμη του Όρφορντ στη διεύθυνση του Ναυαρχείου τον Νοέμβριο του 1709.

Τον Απρίλιο του 1710 η Άννα και η Δούκισσα του Μάρλμπορω συναντήθηκαν σε κλίμα ιδιαίτερα ψυχρό. Ήταν η τελευταία τους συνάντηση.
Ύστερα έτη
Χρωματιστό χαρακτικό της Βασίλισσας Άννας από έναν άτλαντα, που παρήγγειλε ο Αύγουστος Β΄ της Πολωνίας, π. 1706–1710.

Όσο διαρκούσε ο πολυδάπανος πόλεμος της Ισπανικής Διαδοχής, τόσο πιο αντιδημοφιλής γινόταν· το ίδιο και η διακυβέρνηση των Ουίγων. Η Άννα τελικά βρήκε την ευκαιρία και απέπεμψε τον Γκοντόλφιν και τους Whig Junto, αν και ο Μάρλμπορω προς στιγμήν παρέμεινε αρχιστράτηγος. Διορίστηκε νέα κυβέρνηση με επί κεφαλής τον Χάρλεϋ, που επεδίωξε ειρήνη με τη Γαλλία. Σε αντίθεση με τους Ουίγους, ο Χάρλεϋ και οι Τόρυ ήταν έτοιμοι να συμβιβαστούν, δεχόμενοι στην Ισπανία τον εγγονό του Γάλλου βασιλιά έναντι εμπορικών ανταλλαγμάτων.[24] Στις βουλευτικές εκλογές που σύντομα ακολούθησαν, ο Χάρλεϋ επωφελήθηκε της κυβερνητικής υποστήριξης και εξασφάλισε μεγάλη πλειοψηφία των Τόρυ.[25] Τον Ιανουάριο του 1711 η Άννα υποχρέωσε τη Σάρα Μάρλμπορω να παραιτηθεί από τα αυλικά της αξιώματα και στη θέση της διόρισε την αντίζηλό της Άμπιγκεηλ Μάσαμ.

Η διαμάχη λύθηκε από εξωτερικά γεγονότα. Ο μεγαλύτερος αδελφός του Αρχιδούκα Καρόλου, Ιωσήφ Α΄ (τον οποίο υποστήριζαν οι Ουίγοι) πέθανε το 1711 και ο Κάρολος κληρονόμησε την Αυστρία, την Ουγγαρία και τον θρόνο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το να του δοθεί επίσης ο Ισπανικός θρόνος δεν ήταν πλέον προς το συμφέρον της Μεγάλης Βρετανίας. Αλλά η προτεινόμενη Συνθήκη της Ουτρέχτης που υποβλήθηκε στο Κοινοβούλιο προς επικύρωση, δεν προχώρησε τόσο, όσο οι Ουίγοι ήθελαν, για να χαλιναγωγήσουν τις φιλοδοξίες των Βουρβόνων.[26] Στην Βουλή των Κοινοτήτων η πλειοψηφία των Τόρυ ήταν αναμφισβήτητη, αλλά αυτό δεν ίσχυε στην Βουλή των Λόρδων. Βλέποντας την ανάγκη για αποφασιστική δράση —να μειώσουν την πλειοψηφία των Ουίγων στη Βουλή των Λόρδων— η Άννα δημιούργησε απρόθυμα δώδεκα νέους ευγενείς. Μία τόσο μαζική δημιουργία ευγενών ήταν χωρίς προηγούμενο. Πράγματι, η Ελισάβετ Α΄ είχε δημιουργήσει λιγότερους ευγενείς σε 44 έτη από ό,τι η Άννα δημιούργησε σε μία ημέρα.[27] Την ίδια ημέρα ο Μάρλμπορω απηλλάγη των καθηκόντων του, η συνθήκη επικυρώθηκε και έτσι τελείωσε η ανάμειξη της Μεγάλης Βρετανίας στον Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής.[28]
Θάνατος

Από τον Ιανουάριο έως τον Ιούλιο του 1713 η Άννα δεν μπορούσε να μετακινηθεί[29]. Τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους βρισκόταν σε πυρετώδη κατάσταση και είχε χάσει τις αισθήσεις της για ώρες[30], γεγονός που οδήγησε σε φήμες για επικείμενο θάνατο. Παρότι ανάρρωσε, αρρώστησε πάλι βαριά το Μάρτιο[31]. Τον Ιούλιο του 1714 η Άννα είχε ήδη χάσει την εμπιστοσύνη της στον Χάρλεϋ και στις 27 Ιουλίου, ενώ η Βουλή είχε διακόψει τις συσκέψεις για το καλοκαίρι, τον απέλυσε από τη θέση του ως Υπουργό Οικονομικών[32]. Παρά την κλονισμένη υγεία της την οποία οι γιατροί της απέδιδαν σε ψυχική φθορά που επέφερε η ενασχόληση με την διακυβέρνηση, συμμετείχε σε δύο συσκέψεις που κράτησαν έως αργά το βράδυ προκειμένου να βρεθεί διάδοχος του Χάρλεϋ. Η τρίτη σύσκεψη ακυρώθηκε καθώς ήταν πολύ άρρωστη για να την παρακολουθήσει[33]. Έχασε την ικανότητα της ομιλίας μετά από εγκεφαλικό στις 30 Ιουλίου 1714, επέτειο του θανάτου του Δούκα του Γκλώστερ, και μετά από συμβουλή του Βασιλικού Συμβουλίου, παρέδωσε τη θέση του Υπουργού Οικονομικών στον Ουίγο αριστοκράτη Τσαρλς Τάλμποτ, Δούκα του Σρώσμπερυ[34].

Η Άννα πέθανε από αρθρίτιδα, που είχε καταλήξει σε ερυσίπελας, περίπου στις 7 (π.μ. ή μ.μ.) την 1η Αυγούστου 1714. Το σώμα της ήταν τόσο πρησμένο και διογκωμένο, που έπρεπε να ταφεί στο Αββαείο του Ουεστμίνστερ σε ένα τεράστιο -σχεδόν τετράγωνο- φέρετρο.[35] Τάφηκε στο Παρεκκλήσιο του Ερρίκου Ζ΄ στο Νότιο Κλίτος του Αββαείου, δίπλα στα παιδιά και το σύζυγό της, στις 24 Αυγούστου[36]. Ο γιατρός της Τζον Άρμπαθνοτ έγραψε στον Τζόναθαν Σουίφτ, "πιστεύω ότι ο ύπνος ποτέ άλλοτε δεν ήταν πιο καλοδεχούμενος για έναν κουρασμένο ταξιδιώτη όσο ο θάνατος ήταν για εκείνη"[37].

Η Άννα πέθανε λίγο μετά από την Εκλέκτειρα Σοφία (στις 8 Ιουνίου του ίδιου έτους)· ο γιος της Εκλέκτειρας, Γεώργιος του Αννοβέρου, κληρονόμησε το βρετανικό Στέμμα.[2] Σύμφωνα με τον Νόμο της Διευθέτησης 1701, το στέμμα δόθηκε στον Γεώργιο ως διάδοχο της Εκλέκτειρας Σοφίας, αφού παραμερίστηκαν οι Καθολικοί διεκδικητές. Η βασιλεία του Γεωργίου ήταν σχετικά σταθερή: οι Ιακωβιτικές εξεγέρσεις το 1715 και το 1719 απέτυχαν αμφότερες.[38]
Κληρονομιά
Ο θυρεός της Άννας αποτελείται από τους τρεις επιτιθέμενους λέοντες της Αγγλίας, τον όρθιο λέοντα της Σκωτίας, την άρπα της Ιρλανδίας και τους (διεκδικούμενους) κρίνους της Γαλλίας. Γύρω η ζώνη του Τάγματος της Περικνημίδος με τη φράση Honi soit qui mal y pense (Ντροπή σε όποιον σκέπτεται άσχημα). Κάτω η φράση Semper eadem (Πάντα ο ίδιος). Υποστηρικτές: λέων και μονόκερως.

Η βασιλεία της Άννας σημαδεύτηκε από μία αύξηση της επιρροής των υπουργών και μία μείωση της επιρροής του Στέμματος. Το 1708 η Άννα έγινε η τελευταία Βρετανίδα ηγεμόνας, που αρνήθηκε τη Βασιλική Συγκατάθεση σε ένα νομοσχέδιο (σε αυτή την περίπτωση, ένα νομοσχέδιο της Σκωτικής πολιτοφυλακής). Απασχολημένη με την υγεία της (μπορεί να υπέφερε από πορφυρία), η Άννα επέτρεψε στους υπουργούς της, κυρίως στον Ρόμπερτ Χάρλεϋ, καθώς και στις ευνοούμενές της (Σάρα Μάρλμπορω και Άμπιγκεηλ Μάσαμ) να κυριαρχήσουν στην πολιτική.[3] Η μεταφορά της εξουσίας από το Στέμμα στα υπουργεία έγινε ακόμη πιο εμφανής κατά τη βασιλεία του Γεωργίου Α΄, του οποίου ο αρχισύμβουλος, Σερ Ρόμπερτ Ουόλπολ, συχνά περιγράφεται ως ο "πρώτος Πρωθυπουργός."[39]

Στην εποχή της Άννας συντελέστηκε καλλιτεχνική, λογοτεχνική, και επιστημονική πρόοδος. Στην αρχιτεκτονική ο Σερ Τζον Βάνμπρω κατασκεύασε κομψά οικοδομήματα, όπως το Ανάκτορο Μπλένιμ και το Κάστρο Χάουαρντ[40]. Στην αρχιτεκτονική και την επιπλοποιία το στυλ Βασίλισσας Άννας ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της και γνώρισε αναγέννηση στα τέλη του 19ου και στις αρχές 20ου αιώνα[41]. Συγγραφείς όπως ο Τζόναθαν Σουίφτ, ο Ντάνιελ Ντεφόου και ο Αλεξάντερ Πόουπ βρίσκονταν στην καλλιτεχνική τους ακμή[42]. Ο σχεδιαστής εξωτερικών χώρων και κηπουρός Χένρυ Ουάιζ δημιούργησε νέους κήπους για τα ανάκτορα Μπλένιμ, Χάουαρντ, Ουίνδσορ και Αγίου Ιακώβου[43]. Η ένωση της Αγγλίας και της Σκωτίας που η Άννα στήριξε με μεγάλη ζέση[44], δημιούργησε τη μεγαλύτερη περιοχή ελεύθερου εμπορίου στην Ευρώπη[45]. Τα πολιτικά και διπλωματικά επιτεύγματα των κυβερνήσεων και η σταθερότητα της βασιλείας της, η οποία ήταν απαλλαγμένη από συνταγματικές συγκρούσεις μεταξύ μονάρχη και κοινοβουλίου, δείχνουν ότι επέλεξε υπουργούς και άσκησε τα προνόμιά της με σοφία.[46] Αξιολογήσεις της Άννας ως παχιάς, μονίμως εγκύου, υπό την επιρροή των ευνοουμένων και με έλλειψη πολιτικής πονηριάς ή ενδιαφέροντος, ίσως προέρχονται από σωβινιστικές προκαταλήψεις εναντίον των γυναικών.[47]
Απόγονοι

Παντρεύτηκε τον Γεώργιο της Δανίας και απέκτησαν:

Επιπλέον, υπήρξαν τέσσερις αποβολές.[48]

Όλα τα παιδιά της Άννας έφεραν τους τίτλους του/της Πρίγκιπα/Πριγκίπισσας της Δανίας και της Νορβηγίας.[49]
Πρόγονοι

Πηγές

Benians, Ernest Alfred· John Emerich· Edward Dalberg Acton· και άλλοι. (1909). The Cambridge Modern History. MacMillan & Co.
Gregg, Edward (2001). Queen Anne. Yale University Press.
Innes, Arthur Donald (1913). A History of England and the British Empire. The MacMillan Company.
Lednum, John (1859). A History of the Rise of Methodism in America. Philadelphia: John Lednum.
Lodge, Edmund (1832). The Genealogy of the Existing British Peerage. Saunders and Otley.
Waller, Maureen (2006). Sovereign Ladies: Sex, Sacrifice, and Power. The Six Reigning Queens of England. New York: St. Martin's Press. ISBN 0-312-33801-5.
Adolphus W. Ward (επιμ.). The Cambridge Modern History. Cambridge, England: Cambridge University Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2010.

Παραπομπές

Οι ημερομηνίες είναι με το Ιουλιανό ημερολόγιο
Lodge (1832), pp. 7–8
«Sarah Jennings, Duchess of Marlborough». Encyclopædia Britannica. Britannica Concise Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 2007-01-07.
Field, Ophelia (2003). Sarah Churchill Duchess of Marlborough, The Queen's Favourite. St. Martin's Press.
Innes (1913) p. 440
Ward, pp. 230–231
Ward, pp. 236–240
Ward, pp. 241–242
Nenner, Howard (1998). The Right to be King: the Succession to the Crown of England, 1603–1714. Palgrave Macmillan. σελ. 243. ISBN 0-333-57724-8.
Dalrymple, John (1778). Memoirs volume ii. σελ. 175.
«Mary II». Encyclopædia Britannica (11th Ed. έκδοση). London: Cambridge University Press. 1911.
Ward, pp. 250–251
Gregg (2001), p. 108
Gregg, p. 122
H. E. Emson, "For The Want Of An Heir: The Obstetrical History Of Queen Anne", British Medical Journal, Vol. 304, No. 6838 (23 May 1992), pp. 1365-1366.
Ward, p. 275
Gregg (2001), p. 151
Ward, p. 460
Lodge, p.240
Gregg (2001), pp. 130–131
Benians, pp.90–91
Waller, p. 318
Gregg (2001), p. 281
Ward, pp. 470–471
Ward, pp. 468–469.
Ward, pp. 429–434
Ward, p. 471.
Ward, pp. 433–459.
Curtis, p. 193; Green, p. 282
Curtis, p. 193; Green, pp. 294–295
Green, p. 300; Gregg, p. 378
Green, p. 318; Gregg, pp. 390–391
Gregg, pp. 391–392; Somerset, pp. 525–526
Green, pp. 321–322; Somerset, p. 527; Waller, p. 328
Ward, p. 476.
"No. 5254". The London Gazette. 24 August 1714. p. 1.
Gregg, p. 394
Benians (1909), pp. 97–106
Eccleshall, Robert (1998). Biographical Dictionary of British Prime Ministers. Routledge.
Curtis, pp. 124–131
Gregg, p. 132
Gregg, p. 132
Curtis, pp. 131, 136–137
Gregg, p. 405
"Quick Guide: Act of Union". BBC News. 15 January 2007. Retrieved 26 March 2013.
Waller, pp. 313, 317, 328
Waller, p. 313
Emson, pp. 1365–1366. Lodge (1832), pp. 7–8.

Francois Velde. «Royal Styles and Titles of Great Britain». Heraldica.org. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2010.

Πίκτοι και Σκώτοι Μονάρχες Μονάρχες των Πικτών (παραδοσιακοί) Ντρεστ Α΄ Τάλορκ Α΄ Νέχταν Α΄ Ντρεστ Β΄ Γκάλαν Ντρεστ Γ΄ Ντρεστ Δ΄ Γκάρτναιτ Α΄ Καίλτραμ Τάλορκ Β΄ Ντρεστ Ε΄ Γκάλαμ Κεννάλαθ Μπρίντει Α΄ Γκάρτναιτ Β΄ Νέχταν Β΄ Κένεθ Γκάρτναιτ Γ΄ Μπρίντει Β΄ Τάλορκ Γ΄ Τάλοργκαν Α΄ Γκάρτναιτ Δ΄ Ντρεστ ΣΤ΄ Μπρίντει Γ΄ Τάραν Μπρίντει Δ΄ Νέχταν Γ΄ Ντρεστ Ζ΄ Άλπιν Α΄ Όνγκους Α΄ Μπρίντει Ε΄ Κίνιοντ Α΄ Άλπιν Β΄ Τάλοργκαν Β΄ Ντρεστ Η΄ Κόναλλ Κωνσταντίνος Όνγκους Β΄ Ντρεστ Θ΄ Ουούεν Ούουραντ Μπρίντει ΣΤ΄ Κίνιοντ Β΄ Μπρίντει Ζ΄ Ντρεστ Ι΄ Μονάρχες των Σκώτων (παραδοσιακοί) Κένεθ Α΄ Ντόναλντ Α΄ Κωνσταντίνος Α΄ Εντ μακ Κένεθ Γκίρικ Έοχεντ μακ Ρουν (υπό αμφισβήτηση) Ντόναλντ Β΄ Κωνσταντίνος Β΄ Μάλκολμ Α΄ Ίντουλφ Νταφ Κόλιν Αμλάιμπ Kένεθ Β΄ Κωνσταντίνος Γ΄ Κένεθ Γ΄ Μάλκολμ Β΄ Ντάνκαν Α΄ Μάκβεθ Λούλαχ Μάλκολμ Γ΄ Ντόναλντ Γ΄ Ντάνκαν Β΄ Ντόναλντ Γ΄ Έντγκαρ Αλέξανδρος Α΄ Δαβίδ Α΄ Μάλκολμ Δ΄ Γουλιέλμος Α΄ Αλέξανδρος Β΄ Αλέξανδρος Γ΄ Μαργαρίτα (υπό αμφισβήτηση) Ιωάννης Α΄ Ροβέρτος Α΄ Δαβίδ Β΄ Ροβέρτος Β΄ Ροβέρτος Γ΄ Ιάκωβος Α΄ Ιάκωβος Β΄ Ιάκωβος Γ΄ Ιάκωβος Δ΄ Ιάκωβος Ε΄ Μαρία Α΄ Ιάκωβος ΣΤ΄1 Κάρολος Α΄1 Κάρολος Β΄1 Ιάκωβος Ζ΄1 Μαρία Β΄1 Γουλιέλμος Γ΄1 Άννα1 1 επίσης μονάρχης της Αγγλίας και της Ιρλανδίας.

Άγγλοι μονάρχες Βασίλειο των Άγγλων 886–1066 Έθελσταν1 Έντμουντ Α΄1 Έντρεντ1 Έντβιχ1 Έντγκαρ1 Εδουάρδος ο Μάρτυρας Έθελρεντ ο Ανέτοιμος Σβεν Α΄ της Δανίας Έντμουντ ο Σιδηρόπλευρος Κνούτος1 Χάρολντ ο Λαγοπόδαρος Αρθακανούτος Εδουάρδος ο Εξομολογητής Χάρολντ Β΄ της Αγγλίας Έντγκαρ Έθελινγκ Βασίλειο της Αγγλίας 1066–1649 Γουλιέλμος Α΄ Γουλιέλμος Β΄ Ερρίκος Α΄ Στέφανος Ματθίλδη Ερρίκος Β΄2 Ερρίκος ο Νεαρός Βασιλιάς Ριχάρδος Α΄ Ιωάννης2 Ερρίκος Γ΄2 Εδουάρδος Α΄2 Εδουάρδος Β΄2 Εδουάρδος Γ΄2 Ριχάρδος Β΄2 Ερρίκος Δ΄2 Ερρίκος Ε΄2 Ερρίκος ΣΤ΄2 Εδουάρδος Δ΄2 Εδουάρδος Ε΄2 Ριχάρδος Γ΄2 Ερρίκος Ζ΄2 Ερρίκος Η΄2 Εδουάρδος ΣΤ΄2 Ιωάννα2 Mαρία Α΄2 με τον Φίλιππο2 Ελισάβετ Α΄2 Ιάκωβος Α΄3 Κάρολος Α΄3 Κοινοπολιτεία της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας 1653–1659 Όλιβερ Κρόμγουελ4 Ρίτσαρντ Κρόμγουελ4 Βασίλειο της Αγγλίας 1660–1707 Κάρολος Β΄3 Ιάκωβος Β΄3 Γουλιέλμος Γ΄ και Μαίρη Β΄3 Άννα3 1Επικυρίαρχος της Βρετανίας. 2Επίσης κυβερνήτης της Ιρλανδίας. 3Επίσης κυβερνήτης της Σκωτίας. 4Λόρδος Προστάτης. Συζητήσιμοι ή αμφισβητήσιμοι κυβερνήτες είναι με πλάγια γράμματα.

Βρετανοί

Εγκυκλοπαίδεια του Ηνωμένου Βασιλείου

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License