Ριχάρδος Α΄ ο Λεοντόκαρδος

Ο Ριχάρδος Α΄ ο Λεοντόκαρδος (Richard I, 8 Σεπτεμβρίου 1157 - 6 Απριλίου 1199) ήταν βασιλιάς της Αγγλίας και δούκας της Ακουιτανίας (1189-1199). Ονομάστηκε Λεοντόκαρδος λόγω του θάρρους του στο πεδίο της μάχης. Ήταν τρίτος γιος και διάδοχος του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Β΄ και της Ελεονώρας της Ακουιτανίας, από τους ηγέτες της Γ΄ Σταυροφορίας και ένας από τους διασημότερους μονάρχες της μεσαιωνικής Ευρώπης.

Γεννήθηκε στην Οξφόρδη. Ήταν ο ευνοούμενος γιος της μητέρας του Ελεονώρας, από την οποία χρίστηκε δούκας της Ακουιτανίας (1168) και κόμης του Πουατιέ (1172). Ήταν Γάλλος, όπως όλη η βασιλική οικογένεια της Αγγλίας, εκπαιδεύτηκε σαν Γάλλος και έγραψε στη γαλλική γλώσσα πολλά ποιήματα, ενώ αδιαφόρησε ακόμα και να μάθει την αγγλική γλώσσα. Χαρακτηρίζεται και ως ο απών βασιλιάς, επειδή από τα 10 χρόνια που βασίλεψε στην Αγγλία, έζησε μονάχα έξι μήνες σε αγγλικό έδαφος, κάτι το οποίο χρησιμοποιούν οι σύγχρονοι συγγραφείς για να ασκήσουν έντονη κριτική για την πλήρη αδιαφορία του Ριχάρδου για την Αγγλία. Απεχθανόταν την Αγγλία λόγω του άσχημου καιρού της και απέφευγε με κάθε μέσο να βρεθεί σε αυτή, προτιμώντας να ζει σε γαλλικά εδάφη. Αισθανόταν Γάλλος βασιλιάς της Αγγλίας, όπως όλοι οι πρώτοι βασιλείς της δυναστείας των Πλανταγενετών.

Παρόλα αυτά παρέμεινε στην ιστορία σαν ένας από τους θρυλικότερους Άγγλους βασιλείς και η φήμη του φτάνει μέχρι και τις μέρες μας. Ήταν ελκυστικός από την παιδική του ηλικία, κοκκινομάλλης με λαμπερά μάτια και με ωραίες συμμετρικές σωματικές αναλογίες. Από την παιδική του ηλικία έδειξε τα ηγετικά και τα στρατιωτικά του προσόντα. Πολέμησε πετυχημένα τους ευγενείς στο δουκάτο της Ακουιτανίας που είχε υπό την εξουσία του.

Εμφύλιος πόλεμος με τον πατέρα του

Ο μεγαλύτερος αδελφός του, Ερρίκος ο Νεώτερος, στέφθηκε το 1170 βασιλιάς της Αγγλίας σαν Ερρίκος Γ΄, τίτλο που τελικά δεν πήρε ποτέ. Γι' αυτό και οι ιστορικοί τον ονόμασαν Νεώτερο, προκειμένου να τον ξεχωρίσουν από τον αληθινό Ερρίκο Γ΄, τον ανιψιό του. Το 1173, συμμάχησε για πρώτη φορά με την μητέρα του και τους αδελφούς του, Ερρίκο και Γοδεφρείδο, προκειμένου να ανατρέψουν τον πατέρα του από τον θρόνο. Η επανάσταση καταστάλθηκε εύκολα, η μητέρα του αιχμαλωτίστηκε και φυλακίστηκε, ενώ ο μόλις 17χρονος Ριχάρδος αρνήθηκε λόγω αδυναμίας να δώσει συνέχεια στην διαμάχη και δήλωσε υποταγή στον πατέρα του.
Τάφος του Ριχάρδου Α΄ στον Καθεδρικό ναό της Ρουέν

Ο πατέρας του ήθελε να τον παντρέψει με την πριγκίπισσα της Γαλλίας Αλίκη, αλλά ο Ριχάρδος αρνήθηκε λόγω του ότι η Αλίκη ήταν αδελφή του πιο κοντινού του συμμάχου, βασιλιά της Γαλλίας, Φιλίππου Β΄. Μετά την αποτυχία του στην επανάσταση κατά του πατέρα του άρχισε, το 1179, να αντιμετωπίζει προβλήματα επαναστάσεων από τους υπηκόους του στην Ακουιτανία το 1179. Οι επαναστάτες οχυρώθηκαν στο απόρθητο φρούριο του Taillebourg, ενώ ο Ριχάρδος άρχισε να καταστρέφει τις περιοχές γύρω από το κάστρο, προκειμένου να τους αποκλείσει. Τελικά μόλις τελείωσαν τα τρόφιμα επιχείρησαν έξοδο, όπου ο Ριχάρδος τους συνέτριψε εύκολα. Ιστορικοί αναφέρουν ακρότητες του Ριχάρδου εναντίον των αιχμαλώτων και εξαναγκασμό των γυναικών στην πορνεία.

Μετά την καταστολή των βαρώνων της Ακουιτανίας, άρχισε να προκαλεί τον πατέρα του, προκειμένου να τον χρίσει διάδοχο στον θρόνο (1180 - 1183). Τότε ο πατέρας του τον προσκάλεσε να δώσει υποτέλεια στον διάδοχο του, Ερρίκο τον Νεώτερο, μεγαλύτερο αδελφό του, κάτι που έκανε τον Ριχάρδο να εξοργιστεί. Τότε (1183) ο Ερρίκος ο Νεώτερος και ο μικρότερος αδελφός του Γοδεφρείδος επιτέθηκαν στην Ακουιτανία, προκειμένου να καθυποτάξουν τον Ριχάρδο. Όμως, το καλοκαίρι του ίδιου έτους ο Ερρίκος πέθανε και τότε ο βασιλιάς Ερρίκος Β΄ έδωσε την άδεια στον μικρότερο από τους γιους του, Ιωάννη, να επιτεθεί στην Ακουιτανία, οπότε ο Ριχάρδος συμμάχησε με τον βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο Β΄ Αύγουστο. Οι σχέσεις του με τον Φίλιππο Β΄ ήταν τόσο στενές που έτρωγαν και κοιμόντουσαν μαζί, κάτι που οι περισσότεροι το ερμήνευσαν σαν ομοφυλοφιλική σχέση μεταξύ τους. Ο Ριχάρδος υποσχέθηκε να του δώσει την Νορμανδία και το Ανζού, προκειμένου να τον βοηθήσει να καταλάβει τον αγγλικό θρόνο από τον πατέρα του.

Τον Ιούλιο του 1189, οι ενωμένες δυνάμεις Ριχάρδου και Φιλίππου συνέτριψαν τον στρατό του Ερρίκου στο Μπαλάνς. Ο ηττημένος Ερρίκος ταπεινωτικά δέχθηκε να υπογράψει την διαδοχή του από τον Ριχάρδο στον γαλλικό θρόνο και πέθανε από την λύπη του. Ο Ριχάρδος στις 3 Σεπτεμβρίου 1189 στέφθηκε βασιλιάς της Αγγλίας.
Ταραχές με τους Εβραίους

Όταν ο Ριχάρδος στέφθηκε βασιλιάς διέταξε να βγουν έξω από την αίθουσα στέψης όλοι οι Εβραίοι, αλλά μερικοί επανήλθαν με δώρα στο βασιλιά προκειμένου να τους δεχτεί. Τότε οι αυλικοί άρχισαν να μαστιγώνουν τους Ιουδαίους και αμέσως διέρρευσε ψευδώς η φήμη στο Λονδίνο ότι ο βασιλιάς Ριχάρδος Α΄ διέταξε την σφαγή όλων των Ιουδαίων που υπάρχουν στην χώρα. Αμέσως έγινε μακελειό: οι περισσότεροι Ιουδαίοι βρήκαν βίαιο θάνατο ή κάηκαν ζωντανοί από τον όχλο και όσοι γλύτωσαν βαπτίστηκαν με τη βία χριστιανοί ή δραπέτευσαν. Ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι ονόμασε τον Ριχάρδο όργανο του σατανά.
Προετοιμασίες για την τρίτη Σταυροφορία
Χάλκινος ανδριάντας του βασιλιά της Αγγλίας Ριχάρδου Α΄ στα ανάκτορα του Ουέστμινστερ στο Λονδίνο

Ορωσε 3.000 λίρες, προκειμένου να διατηρήσει την θέση του σαν καγκελάριος.

Αναγνώρισε τον Γουλιέλμο Ραλφ, που είχε διορίσει ο πατέρας του ταξίαρχο της Νορμανδίας, και τακτοποίησε τις ταξιαρχίες σε όλες τις υπόλοιπες γαλλικές περιοχές. Τελικά διόρισε σαν αντιβασιλιά τον Γουλιέλμο Λόνγκσαμπ κάτι που δυσαρέστησε τον γιο του, Ιωάννη, ο οποίος άρχισε να συνωμοτεί εναντίον του.

Τελικά μετά από όλες τις προετοιμασίες συγκέντρωσε 4.000 άρματα, 4.000 στρατιώτες και 100 πλοία. Τον Σεπτέμβριο του 1190, ο Ριχάρδος και ο Φίλιππος έφτασαν στη Σικελία, όπου μετά τον θάνατο του βασιλιά Γουλιέλμου Β΄, ο εξάδελφός του σφετερίστηκε τον θρόνο και φυλάκισε τη χήρα του Γουλιέλμου Ιωάννα, που ήταν αδελφή του Ριχάρδου Α΄, σφετεριζόμενος την περιουσία της. Ο Ριχάρδος επιτέθηκε, κυρίευσε την Μεσσήνη (4 Οκτωβρίου 1190) και αφού την λεηλάτησε εγκατέστησε εκεί μια από τις κυριότερες βάσεις του. Έκλεισε συμφωνία με τον Τανκρέδο (4 Μαρτίου 1191) με τους ακόλουθους όρους:

Ο Τανκρέδος θα απελευθέρωνε την αδελφή του Ριχάρδου Ιωάννα και θα επέστρεφε την περιουσία της.
Ο Ριχάρδος θα αναγνώριζε τον Τανκρέδο νόμιμο βασιλιά της Σικελίας.
Θα πάντρευε μια από τις κόρες του μόλις έφθαναν σε κατάλληλη ηλικία με τον ανιψιό του, Αρθούρο, που τον είχε ορίσει και δικό του διάδοχο, και θα τον όριζε διάδοχο του στον θρόνο της Σικελίας.

Στη συνέχεια ο Ριχάρδος αναχώρησε από την Σικελία.

Τον Απρίλιο του 1191, λόγω θαλασσοταραχής, ναυάγησε στο νησί της Ρόδου, όπου φαίνεται συνάντησε την αρραβωνιαστικιά του Βερεγγαρία της Ναβάρρας, κόρη του Σάντσο ΣΤ΄ της Ναβάρρας. Παρακάλεσε τη μητέρα του, Ελεωνόρα της Ακουιτανίας, να μεσολαβήσει στον πατέρα της, προκειμένου να επιτρέψει να πραγματοποιηθεί ο γάμος τους. Μόλις άφησε το νησί της Ρόδου λόγω νέας θαλασσοταραχής, έπεσε στο νησί της Κύπρου, στο λιμάνι της Λεμεσού, και κατέλαβε την πόλη. Αποφάσισε να καταλάβει όλο το νησί, καθώς μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν η καλύτερη βάση απέναντι στους Τούρκους. Την Κύπρο υπερασπίστηκε γενναία με ολιγάριθμους άνδρες ο ηγεμόνας Ισαάκιος (Κομνηνός) Καματηρός, που υπέκυψε γρήγορα στον καλά οργανωμένο στόλο του Ριχάρδου. Μετά την κατάκτηση αναχώρησε και πάλι αφήνοντας διοικητή τον Ριχάρδο Κάμβιλ.
Τρίτη Σταυροφορία
Τάφος του Ριχάρδου Α΄ στο αββαείο του Φωντεβρώ

Πριν αναχωρήσει από την Κύπρο, ο Ριχάρδος παντρεύτηκε επίσημα πλέον την Βερεγγαρία, ενώ δεν είχε σπάσει ακόμα ο αρραβώνας που του είχε κάνει ο πατέρας του με την Αλίκη της Γαλλίας. Ο γάμος του με την Βερεγγαρία του εξασφάλιζε την Ναβάρρα, που γειτόνευε με την Ακουιτανία, που είχε πάρει σαν προίκα από την Αλίκη, ελπίζοντας σε ένωση των εδαφών τους. Αλλά επέστρεψαν χωριστά και η Βερεγγαρία δεν πάτησε στην Αγγλία όσο ζούσε ο Ριχάρδος· μετά την αιχμαλωσία του ο Ριχάρδος επέστρεψε χωρίς την σύζυγο του

Ο Ριχάρδος Α΄ στρατοπέδευσε στην Άκρα (1191) και έδωσε την υποστήριξη του στον Γκυ των Λουζινιάν, που είχε φέρει στρατεύματα να τον υπερασπίσει στην Κύπρο. Ήταν χήρος μιας εξαδέλφης του πατέρα του, της Σιβύλλας των Ιεροσολύμων, και προσπάθησε να πάρει την ηγεμονία των Ιεροσολύμων. Τα δικαιώματα του Γκυ είχαν προέλθει από τον Κορράδο του Μομφερράτου, δεύτερο σύζυγο της ετεροθαλούς αδελφής της Σιβύλλας, Ισαβέλλας. Ο Κορράδος είχε υποστηρίξει με σθένος την Τύρο (1187).

Ο Ριχάρδος και οι άνδρες του συμμετείχαν στην πολιορκία της Άκρας, παρά την ασθένεια του βασιλιά τους από σκορβούτο. Τότε ο Ριχάρδος ήρθε σε έντονη ρήξη με τον Αυστριακό αυτοκράτορα Λεοπόλδο Ε΄ για το θέμα της εκθρόνισης του Ισαάκιου Κομνηνού, με την οποία ο Λεοπόλδος διαφωνούσε. Σε λίγο και ο βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος Β΄ αρρώστησε από δυσεντερία και αναχώρησε για τη Γαλλία αφήνοντας τον Ριχάρδο μόνον του, χωρίς συμμάχους.

Ο Ριχάρδος είχε 2.700 μουσουλμάνους αιχμαλώτους, τους οποίους φοβόταν να κρατήσει ζωντανούς όσο ήταν αυτός απασχολημένος σε μάχες και διέταξε την θανάτωση τους. Νίκησε τις δυνάμεις του Σαλαντίν στην μάχη του Αρσούφ (1191). Προσπάθησε να διαπραγματευτεί με τον Σαλαντίν, προσφέροντάς του το χέρι της χήρας αδελφής του, Ιωάννας, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ένας εκλέκτορας πίεσε τον Ριχάρδο να δεχτεί τον Κορράδο του Μομφερράτου, βασιλιά των Ιεροσολύμων, με αντάλλαγμα να τοποθετηθεί βασιλιάς της Κύπρου ο Γκυ των Λουζινιάν, αλλά ο Κορράδος έπεσε θύμα δολοφονίας. Τότε ένας ευγενής, ο Ερρίκος Β΄ της Καμπανίας, στέφθηκε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ, αφού παντρεύτηκε την χήρα του, Ισαβέλλα.
Αιχμαλωσία στην Αυστρία

Ο Ριχάρδος είδε ότι η παραμονή του στους Αγίους Τόπους δεν μπορούσε να διαρκέσει περισσότερο, αφού έμαθε ότι ο Φίλιππος Β΄ της Γαλλίας και ο μικρότερος αδελφός του, Ιωάννης, συνωμοτούσαν εναντίον του. Έκανε μια τελευταία απόπειρα να κατανικήσει τον Σαλαντίν, ηττήθηκε όμως και αποφάσισε να έρθει σε συμφωνία μαζί του. Συμφώνησαν να καταστρέψουν τα τείχη της Ασκαλών και να επιτρέπεται ελεύθερα η είσοδος των προσκυνητών στα Ιεροσόλυμα.

Ο κακός καιρός τον έκανε να ναυαγήσει στην Κέρκυρα, που ήταν υπό την κατοχή του Ισαάκιου Β΄ Άγγελου, από όπου μεταμφιεσμένος σε Ναΐτη ιππότη βάδισε για την Κεντρική Ευρώπη. Στο δρόμο, ο γαμπρός του, Ριχάρδος, αιχμαλωτίστηκε (1192) κοντά στη Βιέννη από τον Λεοπόλδο Ε΄, που κατηγόρησε τον Ριχάρδο ότι είχε συμμετοχή στην δολοφονία του ξαδέλφου του, Κορράδου του Μομφερράτου. Ο πραγματικός λόγος ήταν ότι ο Γερμανός αυτοκράτορας ήταν έντονα προσβεβλημένος από τον Ριχάρδο, γιατί κατά την διάρκεια της Γ΄ Σταυροφορίας είχε σκίσει μια σημαία του. Ο Ριχάρδος, αν και μεταμφιεσμένος, αναγνωρίστηκε από κάποιο δακτυλίδι ή για το ότι έτρωγε ψητό κοτόπουλο, που θεωρείτο βασιλικό γεύμα. Ο βασιλιάς ήταν αιχμάλωτος του αυτοκράτορα Ερρίκου ΣΤ΄, αλλά οι συνθήκες ήταν ιδιαίτερα καλές.

Αρχικά κρατήθηκε στο κάστρο Κουενρίγκερ, που διασώζεται ερειπωμένο και σήμερα ακόμα στην μικρή Αυστριακή πόλη Ντίρνσταϊν, πάνω στα βράχια. Ο θρύλος λέει ότι ο πιστός τροβαδούρος του, Μπλοντέλ, ψάχνοντας το αφεντικό του, περιφερόταν σε όλη την Ευρώπη τραγουδώντας έναν σκοπό που μόνο ο ίδιος και ο βασιλιάς ήξεραν. Περνώντας τυχαία από τα βράχια του Ντίρνσταϊν, ο Ριχάρδος ανταπέδωσε τον σκοπό, ο Μπλοντέλ τον αναγνώρισε και απελευθέρωσε τον αγαπημένο του βασιλιά. Τα ιστορικά δεδομένα όμως δεν συμφωνούν με αυτό, γιατί ο Ριχάρδος μετά από το κάστρο Κουενρίγκερ μεταφέρθηκε σε πολλές άλλες πόλεις της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ως την απελευθέρωσή του. Η μητέρα του, Ελεονώρα, προσπάθησε να συγκεντρώσει τα 150.000 μάρκα που ζητούσε ο Ερρίκος με την βοήθεια κλήρου και λαού. Αργότερα ο Ερρίκος έριξε το ποσό στις 100.000, όσο είχε ζητήσει και για τον Σαλαντίν. Ο Ιωάννης ο Ακτήμων του έστειλε μυστικά 80.000 με την προϋπόθεση να εξακολουθήσει να κρατά όμηρο τον Ριχάρδο, αλλά ο αυτοκράτορας αρνήθηκε και του τα επέστρεψε. Τελικά ο Ριχάρδος στις 4 Φεβρουαρίου 1194 ελευθερώθηκε.
Επιστροφή στην Αγγλία

Κατά τη διάρκεια της απουσίας του, ο Ιωάννης ο Ακτήμων είχε καταλάβει το θρόνο. Ο Ριχάρδος όχι μόνο τον συγχώρησε, αλλά και τον όρισε διάδοχό του στον θρόνο αντί για τον ανιψιό του Αρθούρο. Ετοιμάστηκε πυρετωδώς για εκστρατεία κατά του Φιλίππου Β΄ συγκεντρώνοντας συμμάχους, μεταξύ των οποίων τον Βαλδουίνο Θ΄ της Φλάνδρας και τον πεθερό του, Σάντσο ΣΤ΄ της Ναβάρρας. Έκανε επίθεση στον Φίλιππο από το νότο έχοντας σημαντικές επιτυχίες. Κατέλαβε και έκαψε την πόλη Λιμουζέν (1191). Στο Φρετεβάλ ο Γάλλος βασιλιάς τράπηκε σε φυγή αφήνοντας σημαντικά οικονομικά έγγραφα του κράτους του στα χέρια του Ριχάρδου (1194). Τέλος μετά τη νίκη του στην μάχη του Ζισόρ (1198), πρόσθεσε στους τίτλους του την φράση «Ο Θεός και το δικαίωμά μου» (Dieu et mon droit), εννοώντας ότι δεν είναι κανένας άλλος ανώτερος του παρά μόνο ο Θεός, φράση που χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα ως το εθνικό σύνθημα της Αγγλίας.
Δολοφονία

Η ιστορία που κατέληξε τελικά στην δολοφονία του ξεκίνησε από την Ακουϊτανία, όπου κάποιος αγρότης βρήκε σε ένα χωράφι έναν μεγάλο θησαυρό από χρυσά νομίσματα και αγάλματα. Ο φεουδάρχης της περιοχής αρνήθηκε όπως όφειλε να παραδώσει τον θησαυρό στον βασιλιά Ριχάρδο, που αποφάσισε με στρατιωτικά μέσα να καταλάβει το χωριό. Τελικά σε μια επιθεώρησή του στο κάστρο του χωριού, κυκλοφορώντας χωρίς πανοπλία, δέχτηκε βέλη που τον τραυμάτισαν θανάσιμα. Λίγο πριν ξεψυχήσει, διέταξε να του φέρουν μπροστά του το δολοφόνο του: ήταν ένα παιδί που ισχυριζόταν ότι ο Ριχάρδος σκότωσε τον πατέρα του και τους αδελφούς του. Ο Ριχάρδος το συγχώρησε και διέταξε να το αφήσουν να φύγει χωρίς να το πειράξουν. Ο εγκέφαλος του Ριχάρδου τάφηκε στο αββαείο του Σαρρού στο Πουατού, η καρδιά του τοποθετήθηκε στον Καθεδρικό ναό της Ρουέν και το υπόλοιπο σώμα του στο αββαείο του Φοντεβρώ.
Πηγές

Roger of Hoveden, Gesta Regis Henrici II & Gesta Regis Ricardi Benedicti Abbatis, ed. William Stubbs, 2 vols, (London, 1867), available at Gallica.
Roger of Hoveden, Chronica Magistri Rogeri de Houedene, ed. William Stubbs, 4 vols, (London, 1868-71), available at Gallica.
Ralph of Diceto, Radulfi de Diceto Decani Lundoniensis Opera Historica, ed. William Stubbs, 2 vols (London, 1876)
Edbury, Peter W. The Conquest of Jerusalem and the Third Crusade: Sources in Translation. Ashgate, 1996. [Includes letters by Richard reporting events of the Third Crusade (pp. 178–182).] Arab Historians of the Crusades, English translation 1969
Gillingham, John. Richard the Lionheart, 1978, 2nd ed. 1989
Gillingham, John, Richard Coeur de Lion: Kingship, Chivalry and War in the Twelfth Century, 1994
Gillingham, John. Richard I, 1999
Nelson, Janet L. (ed.) Richard Coeur de Lion in History and Myth, 1992
Nicholson, Helen J. (ed.) The Chronicle of the Third Crusade: The Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi, 1997
Runciman, Steven. A History of the Crusades, 1951-54, vols. 2-3.

Άγγλοι μονάρχες
Βασίλειο των Άγγλων 886–1066	Έθελσταν1 - Έντμουντ Α΄1 - Έντρεντ1 - Έντβιχ1 - Έντγκαρ1 - Εδουάρδος ο Μάρτυρας - Έθελρεντ ο Ανέτοιμος - Σβεν Α΄ της Δανίας - Έντμουντ ο σιδηρόπλευρος - Κνούτος1 - Χάρολντ ο Λαγόπους - Αρθακανούτος - Εδουάρδος ο Εξομολογητής - Χάρολντ Β΄ της Αγγλίας - Έντγκαρ Έθελινγκ
Βασίλειο της Αγγλίας 1066–1649	Γουλιέλμος Α΄ - Γουλιέλμος Β΄- Ερρίκος Α΄ - Στέφανος- Ματθίλδη - Ερρίκος Β΄2 - Ερρίκος ο Νεαρός Βασιλιάς - Ριχάρδος Α΄ - Ιωάννης2 - Ερρίκος Γ΄2 - Εδουάρδος Α΄2 - Εδουάρδος Β΄2 - Εδουάρδος Γ΄2 - Ριχάρδος Β΄2 - Ερρίκος Δ΄ 2- Ερρίκος Ε΄2 - Ερρίκος ΣΤ΄2 - Εδουάρδος Δ΄2 - Εδουάρδος Ε΄2 - Ριχάρδος Γ΄2 - Ερρίκος Ζ΄2 - Ερρίκος Η΄2 - Εδουάρδος ΣΤ΄2 - Ιωάννα2 - Mαρία Α΄2 με τον Φίλιππο2 - Ελισάβετ Α΄2 - Ιάκωβος Α΄3 - Κάρολος Α΄3-
Κοινοπολιτεία της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας 1653–1659	Όλιβερ Κρόμγουελ4 - Ρίτσαρντ Κρόμγουελ4
Βασίλειο της Αγγλίας 1660–1707	Κάρολος Β΄3 - Ιάκωβος Β΄3 - Γουλιέλμος Γ΄ και Μαίρη Β΄3 - Άννα3
1Επικυρίαρχος της Βρετανίας. 2Επίσης κυβερνήτης της Ιρλανδίας. 3Επίσης κυβερνήτης της Σκωτίας. 4Λόρδος Προστάτης. Συζητήσιμοι ή αμφισβητήσιμοι κυβερνήτες είναι με πλάγια γράμματα.

Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια

Βρετανοί

Εγκυκλοπαίδεια του Ηνωμένου Βασιλείου

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License