.
Η Μεγάλη Άρκτος (Λατινικά: ονομαστική Ursa Major, γενική Ursae Majoris αστρον. σύμβολο: UMa) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αειφανής στην Ελλάδα. Υπήρξε ανέκαθεν ο γνωστότερος αστερισμός, ως προς το τμήμα του με το χαρακτηριστικό σχήμα της «κατσαρόλας» ή το λεγόμενο «άροτρο». Ως ο τρίτος μεγαλύτερος σε έκταση αστερισμός [1], συνορεύει με οκτώ άλλους, που είναι οι εξής: Δράκων, Καμηλοπάρδαλις, Λυγξ, Μικρός Λέων, Λέων, Κόμη Βερενίκης, Θηρευτικοί Κύνες και Βοώτης.
Ονομασίες και ιστορία
Ως αρχή μπορεί κάποιος να ανατρέξει στους στίχους της Οδύσσειας, όπου αναφέρεται η Άρκτος,
«που κι Άμαξα τη λένε, που μόνο αυτή δε λούζεται στου ωκεανού το κύμα»
(στο μεταξύ όμως, χάρη στη μετάπτωση του γήινου άξονα, έχει απομακρυνθεί από τον βόρειο ουράνιο πόλο κι έτσι δεν είναι πλέον αειφανής αστερισμός από το μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου, ούτε ως προς το τμήμα της «κατσαρόλας»). Οι υπόλοιποι πολύ βόρειοι αστερισμοί δεν είχαν ακόμα εφευρεθεί την εποχή του Ομήρου και έτσι δικαιολογείται η λέξη «μόνο» του ομηρικού στίχου. Η ίδια ομηρική άποψη της Άρκτου απαντάται και κατά την περιγραφή της Ασπίδας του Αχιλλέως.
Παρότι ο αστερισμός είχε πολλές ονομασίες και μυθικές συσχετίσεις, σχεδόν παντού ήταν μια θηλυκή αρκούδα (άρκτος). Οι Γερμανοί πάντως, και από αυτούς οι Αγγλοσάξονες, τον ονόμαζαν Wagen, αμάξι, από όπου και το λαϊκό αγγλικό Wain ή Charle's Wain, (Άμαξα του Καρόλου) επί εποχής του Σαίξπηρ. Βέβαια και ο Άρατος στα Φαινόμενα γράφει: «Δυο Αρκούδες, λεγόμενες Άμαξες, γυρίζουν γύρω του, η καθεμιά στη θέση της.». Ο κυρίαρχος μύθος μιλά για τη Νύμφη Καλλιστώ, που αγαπήθηκε από τον Δία και μεταμορφώθηκε σε αρκούδα από τη ζηλιάρα Ήρα, οπότε ο Δίας την εξύψωσε στους ουρανούς. Η Μικρά Άρκτος είναι ο γιος της Αρκάς κατά τον Οβίδιο (μολονότι σύμφωνα με άλλο μύθο ο Αρκάς είναι ο Βοώτης). Μία άλλη εκδοχή πάντως θέλει τον αστερισμό απεικόνιση της Αρτέμιδος, που ήταν γνωστή με το επίθετο «Καλλίστη». Ο Λαλάντ όμως ετυμολογούσε το όνομα από το φοινικικό Kalitsah ή Chalitsa, που σημαίνει «ασφάλεια», αφού η παρατήρηση της Μεγάλης Άρκτου βοηθούσε στην ασφάλεια των ταξιδιών των ναυτικών.
Τα ονόματα Lycaonia, Lycaonia Arctos προέρχονται από τον Λυκάονα, πατέρα της Καλλιστούς, ενώ το Dianae Comes επειδή οι Νύμφες ήταν ακόλουθοι της Αρτέμιδος. Ποιητικοί τίτλοι ήταν οι Virgo Nonacrina και Tegeaea Virgo, από τις πόλεις Νωνακρίς και Τεγέα της Αρκαδίας. Τα Parrhasis, Parrhasia Virgo, Parrhasides Stellae από μια αρχαία φυλή, με πιθανή την επίδραση του φοινικικού Parrasis (= «Οδηγός Αστήρ», ομόρριζο με το Pharashah των Εβραίων). Ο Σοφοκλής στον Οιδίποδα αποκαλεί τη Μεγάλη Άρκτο «Αρκάδιον αστέρα», από την πατρίδα της Καλλιστούς. Υπάρχουν εξάλλου και πανάρχαια αργυρά νομίσματα από τη Μαντίνεια φέροντα άρκτο ως μητέρα. Η τελείως διαφορετική εκδοχή του Αράτου προέρχεται από πανάρχαια παράδοση της Νάξου, κατά την οποία οι Άρκτοι ήταν οι Κρητικές τροφοί του βρέφους Δία, που στη συνέχεια υψώθηκαν στους ουρανούς για την αφοσίωση στο καθήκον τους. Από αυτή την εκδοχή έχουμε το Cretaeae sive Arctoe του Γερμανικού. Μεταγενέστερη μεταλλαγή αντικαθιστά τις τροφούς με τις Κρητικές Νύμφες Ελίκη και Μέλισσα. Τα `Ελιξ και Ελίκη απαντούν ως ονόματα για τον ίδιο τον αστερισμό, επειδή «ελίσσεται» γύρω από τον πόλο (Απολλώνιος ο Ρόδιος). Αλλά ο Γερμανικός, όπως και ο Υγίνος, χρησιμοποιούν και τους αρσενικούς τύπους Ursus και Arctus.
Η εβραϊκή λέξη Ash ή Ayish στο Βιβλίο του Ιώβ (θ΄9, λη΄32), αναφερόμενη μάλλον στο τετράγωνο της Μεγάλης Άρκτου ως, υποτίθεται, νεκροφόρο τράπεζα, μεταφράσθηκε σε «Πλειάς» και «Έσπερος» από τους Εβδομήκοντα, και... Αρκτούρος στις δυτικές μεταφράσεις. Αλλά στη συνέχεια οι Εβραίοι υιοθέτησαν το ελληνικό όνομα ως Dobh, οι Φοίνικες ως Dub και οι Άραβες ως Al Dubb al Akbar (= η Μεγάλη Αρκούδα). Το περίεργο είναι ότι και Ινδιάνοι της Αμερικής αποκαλούσαν την «κατσαρόλα» αρκούδα (Okuari και Paukunawa στις γλώσσες τους), παρά το ότι ελάχιστα μοιάζει στο ζώο, όπως μαρτυρείται από τους Λε Κλερκ (1691), Cotton Mather (1712) κ.ά.. Τουλάχιστον η απίθανα μακριά για αρκούδα ουρά ήταν γι´αυτούς «Οι Τρεις Κυνηγοί» ή «Ο Κυνηγός με τα δύο σκυλιά του», που κυνηγούσαν την αρκούδα.
Το υπερβολικό μήκος της ουράς αιτιολογείται ως εξής από τον Thomas Hood τον 15ο αιώνα με διαλογικό διδακτικό τρόπο:
«Σπουδαστής: Απορώ γιατί η ουρά της θα 'πρεπε να 'ναι τόσο μακριά. Δάσκαλος: Φαντάσου ότι ο Δίας, φοβούμενος να πλησιάσει κοντά στα δόντια της, άρπαξε την ουρά της και από αυτή την τράβηξε πάνω στον ουρανό. Κι έτσι, επειδή και η ίδια ήταν πολύ βαριά και η απόσταση από τη γη στον ουρανό πολύ μεγάλη, υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να ξεχειλώσει η ουρά της. Λόγο άλλο δεν γνωρίζω κανένα.»
Μία πιθανή ερμηνεία της συσχετίσεως με αρκούδα είναι ότι στα Σανσκριτικά, μητέρα των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, η λέξη Riksha σημαίνει σε δύο διαφορετικά γένη «αρκούδα» και «άστρο» (ή «λαμπρό»). Επίσης, ως ρήμα, «λάμπω». Παρατηρούμε ότι σε λαούς που δεν χρησιμοποιούν ινδοευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχει απόκλιση από την αρκούδα, π.χ. στη Συρία η Μεγάλη Άρκτος ήταν αγριόχοιρος, στους Λάπωνες Sarw (τάρανδος) και στη Φινλανδία η προφορική παράδοση θέλει τους αστέρες των δύο Άρκτων, ιδίως τον Πολικό, να παριστάνουν νεαρές και όμορφες παρθένες με υψηλή δεξιότητα στο γνέσιμο και στην ύφανση. Πάντως, το μεγάλο Φινλανδικό έπος Καλεβάλα δίνει μεγάλη σημασία στη Μεγάλη Άρκτο, την οποία αποκαλεί Otawa.
Ως προς την, παράλληλη με την Άρκτο, χρήση του ονόματος «Άμαξα», ο Άρατος παραθέτει ότι η λέξη προέρχεται από το άμα = «μαζί» και το άξων (ο γήινος άξονας). Η «άμαξα» επομένως είναι ο αστερισμός του οποίου οι αστέρες περιφέρονται όλοι μαζί γύρω από έναν άξονα, εκείνον που περνά από τον Βόρειο Ουράνιο Πόλο (πρβλ. και τον σανσκριτικό θεό Akshivan, τον «Οδηγό του Άξονος»). Πολύ αργότερα, όταν η άμαξα έχει πια πάρει την έννοια του κάρρου, ο Ησύχιος δίνει το όνομα `Αγαννα, από το «άγειν» αλλά και από το ακκαδικό Aganna / Akanna = «Κύριος των Ουρανών» για τους αστέρες της Άμαξας. Παρόμοια ηχεί και η εβραϊκή λέξη για την άμαξα, Ajala, που αναφέρεται για τον αστερισμό από τον Aben Ezra. Οι Ρωμαίοι βέβαια μετέφρασαν και αυτή τη σημασία ως Currus, Plaustrum, Plostrum magnum, Plaustra Parrhasis. Επιστρέφουμε έτσι, με τα Stori Vagn / Karls Vagn των Σκανδιναυών, στο βορειοευρωπαϊκό-αγγλοσαξονικό Charle's Wain. Αυτός ο Karl ήταν αρχικά ο Θωρ, ο βασιλιάς των θεών και άρα αντίστοιχος του Δία. Κάποτε ήταν και η Άμαξα του Οντίν, του πατέρα του Θωρ. Αλλά στο Charle's Wain οι Αγγλοσάξονες εννοούν τον Καρλομάγνο. Στους νεότερους χρόνους βέβαια ο απλός γερμανικός λαός άρχισε να αποκαλεί τη Μεγάλη Άρκτο απλώς Himmel Wagen, το άρμα με το οποίο ο Προφήτης Ηλίας ταξίδεψε στους ουρανούς. Εντελώς όμοιο και το πολωνικό Woz Niebeski (= Ουράνια Άμαξα).
Επίσης, συχνή αγγλική λαϊκή ονομασία για την Μεγάλη Άρκτο (πάντα το τμήμα της «κατσαρόλας») είναι «το Αλέτρι» (the Plough), που αντικατοπτρίζεται στη νεολληνική λαϊκή ονομασία για τον αστερισμό: Αλετροπόδι. Ο J.F. Hewitt βλέπει το όνομα «Ουράνιο Αλέτρι» ακόμα και στην προϊστορική Ινδία. Ωστόσο, το συνηθέστερο λαϊκό όνομα έως σήμερα στις ΗΠΑ είναι Big Dipper (= Μεγάλη Κουτάλα), μολονότι πιο επιτυχημένο είναι το παλαιότερο Butcher's Cleaver (ο Μπαλτάς του Χασάπη). Στη Γαλλία ο λαός την ονομάζει Casserole (κατσαρόλα).
Τα περσικά ονόματα του αστερισμού ήταν Hafturengh, Heft Averengh ή Heft Rengh, διευκρινιζόμενα από το Mihin (= μεγάλη). Στην αρχαία Αίγυπτο ήταν ο Μηρός του ταύρου ή η Κνήμη, όπως και αναπαρίσταται στην πλανισφαίρα Δενδερά και στον ναό του Εντφού. Στο Βιβλίο των Νεκρών διαβάζουμε: «ο αστερισμός του Μηρού στον βόρειο ουρανό». Και έτσι αναφέρεται σε επιγραφές στους τάφους των βασιλέων. Οι αστέρες του, ειδικότερα κάποιος από αυτούς, ονομάζονταν «μεσχέτ» και αντιπροσώπευαν τον κακό κόκκινο θεό Σηθ, στην πρωταρχική μορφή τον σκύλο του Σηθ ή τον Τυφώνα. Στην ελληνιστική εποχή, όταν η Αίγυπτος επηρεάσθηκε από την Ελλάδα, η δική μας Άμαξα θεωρήθηκε ως η `Αμαξα του `Οσιρι.
Ο Αλ Μπιρούνι αφιέρωσε ολόκληρο κεφάλαιο του έργου του για την Ινδία στα 7 άστρα της «κατσαρόλας», που εκεί ονομάζονταν Saptar Shayar, οι Επτά Ερημίτες, με την ευσεβή γυναίκα Al Suha (τον αστέρα Αλκόρ), όλοι υψωθέντες σε πολύ υψηλότερο μέρος από τους υπόλοιπους αστέρες, «κοντά στον Vas, στην αγνή γυναίκα Vumdhati». Η Varaha Mihira γράφει: «Η βόρεια περιοχή είναι διακοσμημένη με αυτά τα άστρα όπως μια όμορφη γυναίκα στολίζεται με ένα περιδέραιο μαργαριταριών ή λευκών ανθέων λωτού όμορφα πλεγμένων. Έτσι στολισμένα, είναι σαν παρθένες που χορεύουν και περιφέρονται γύρω από τον πόλο.»
Στην Κίνα οι Tsei Sing, οι Επτά Αστέρες της «κατσαρόλας», ήταν γνωστοί ως «η Κυβέρνηση» ή Pih Tow, το Βόρειο Μέτρο. Κατά τον αστρονόμο John Reeves οι 4 αστέρες του τετραπλεύρου ήταν ο Tien Li, ο Ουράνιος Λόγος, ενώ ο Βρετανός ιεραπόστολος Joseph Edkins στο έργο του Religion in China γράφει ότι θεωρούσαν το τετράπλευρο ως την κατοικία της Tow Moo, θεάς των Ταοϊστών.
Κατά τις ιουδαιο-χριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αιώνας) η Μεγάλη Άρκτος προσομοιώθηκε από τον Ιούλιο Σίλερ με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και από τον Καίσιο με μια από τις αρκούδες που έστειλε ο Ελισαίος να τιμωρήσουν τους διώκτες του ή με το άρμα που έδωσε ο Φαραώ στον Ιωσήφ.
Στη νεότερη ελληνική λαϊκή παράδοση, η Μεγάλη `Αρκτος ονομάζεται Αναποδοκάραβο από την ομοιότητά της με ανάποδο καράβι: Οι 4 αστέρες του τραπεζίου της παριστούν το κύτος του πλοίου και οι τρεις της ουράς τον πρόβολό του.
Ο Άγγλος ποιητής Έντμουντ Σπένσερ (1552-1599) δείχνει τη χρήση της Μεγάλης Άρκτου ως ουράνιου ρολογιού: "By this the northern wagoner had set / His sevenfold teme behind the steadfast starre". Η από τον Όμηρο χρονολογούμενη χρήση της στη ναυτιλία συνεχίσθηκε και στις ερήμους της Αραβίας, «μέσα από τις οποίες οι ταξιδιώτες κατευθύνουν από τις `Αρκτους την πορεία τους, με τον ίδιο τρόπο που γίνεται στη θάλασσα» (Διόδωρος ο Σικελιώτης). Ο Σοφοκλής γράφει κάτι παρόμοιο, υποστηρίζοντας ότι η Άρκτος κατευθύνει τους ταξιδιώτες γενικά.
Οι αστρολόγοι της εποχής του Σαίξπηρ όμως απέδιδαν στη Μεγάλη Άρκτο κακές επιδράσεις, και ο Εδμόνδος στον Βασιλιά Ληρ λέει ειρωνικά πως «η γέννησή μου συνέβη κάτω από τη Μεγάλη Άρκτο, έτσι έπεται ότι είμαι σκληρός και λάγνος».
Η Αρκτική περιοχή της Γης ονομάσθηκε έτσι από το γεγονός ότι οι Άρκτοι εκεί φαίνονται όλη την πολική νύκτα να περιφέρονται γύρω από το ζενίθ. Στη συνέχεια, η αντιδιαμετρική περιοχή ονομάσθηκε Ανταρκτική ή Ανταρκτίδα.
Οι φωτεινότεροι αστέρες
Ο Αργκελάντερ απέδιδε στη Μεγάλη Άρκτο 140 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 227. Οι α και ε είναι οι φωτεινότεροι αστέρες, δευτέρου μεγέθους.
Ο α Μεγάλης Άρκτου, διπλός αστέρας, είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ντουμπέ (Dubhe), όπου και παραπέμπουμε.
Ο β Μεγάλης Άρκτου είναι γνωστός ως Μεράκ (Merak).
Ο γ είναι ο Φέκντα (Phecda) ή Φαντ.
Ο δ είναι ο Μεγκρέζ (Megrez).
Ο ε είναι ο Αλιόθ (Alioth).
O ζ καταχωρείται σήμερα ως Μιζάρ (Mizar) από λάθος του Σκάλιγκερ.
Ο η, στην άκρη της ουράς, έχει το όνομα Αλκάιντ (Alcaid).
Ο θ, διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 3,17 και φασματικό τύπο F6 IV. Δείχνει μεγάλη ιδία κίνηση, 1,092΄΄ ανά έτος.
Ο ι έχει το ιδιαίτερο όνομα Ταλιθά (Talitha).
Ο κ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,60 και φασματικό τύπο A1 V.
Οι λ και μ είναι οι Βόρειος Τάνια (Tania Borealis) και η Νότιος Τάνια (Tania Australis), αντιστοίχως.
Οι ν, ξ είναι οι Βόρειος Αλούλα (Alula Borealis) και η Νότιος Αλούλα (Alula Australis), αντιστοίχως.
O ο (όμικρον) έχει και το όνομα Μουσκίντα (Muscida)
O υ έχει φαιν.μέγεθος 3,80 και φασμ.τύπο F2 IV.
Ο χ έχει φαιν.μέγεθος 3,71 και φασμ.τύπο K1 IIIb.
Ο ψ έχει φαιν.μέγεθος 3,01 και φασμ.τύπο K1 III.
Ο 15 Μεγάλης Άρκτου έχει φαιν.μέγεθος 4,48 και φασμ.τύπο F0 IV.
Ο 23 Μεγάλης Άρκτου έχει φαιν.μέγεθος 3,67 και φασμ.τύπο F0 IV.
Ο 26 Μεγάλης Άρκτου έχει φαιν.μέγεθος 4,50 και φασμ.τύπο A2 V.
Ο 80 Μεγάλης Άρκτου, ως συνοδός του Μιζάρ, είναι πολύ γνωστός με το όνομα Αλκόρ (Alcor).
Αξιοσημείωτα στον αστερισμό
- Ο αστέρας 47 Μεγάλης Άρκτου, με φαινόμενο μέγεθος 5,10 και φασματικό τύπο G0V [1], έχει έναν εξωηλιακό πλανήτη, σε μέση απόσταση από αυτόν 314 εκατομμύρια χιλιόμετρα και με περίοδο περιφοράς 1.098 γήινες ημέρες, ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 45,93 έτη φωτός και απομακρύνεται με ταχύτητα 12,6 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Η μάζα του πλανήτη είναι 2,4 ως 7 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία, ενώ του αστέρα 10% μεγαλύτερη εκείνης του Ήλιου. Είναι από τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες που ανακαλύφθηκαν, καθώς ανακαλύφθηκε το 1996.
- Στις αρχές του 21ου αι. ανακαλύφθηκε και άλλος εξωηλιακός πλανήτης στη Μεγάλη Άρκτο, περί τον αστέρα HD 89744 (φαινόμενο μέγεθος 5,74 και φασματικός τύπος F7V, από τους θερμότερους με πλανήτη) και σε μέση απόσταση από αυτόν 132 εκατομμύρια χιλιόμετρα, αλλά σε τροχιά μεγάλης εκκεντρότητας (0,7) και περίοδο περιφοράς 256 γήινες ημέρες. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 130 έτη φωτός. Η μάζα του πλανήτη είναι περίπου δεκαπλάσια αυτής του Δία.
- Ο αστέρας Λαλάντ 21185 (Lalande 21185 ή αλλιώς HD 95735), νάνος αστέρας φασματικού τύπου Μ2. Πρόκειται για τον έκτο κοντινότερο αστέρα στη Γη ανάμεσα στα δισεκατομμύρια του νυκτερινού ουρανού (ή για τον τέταρτο πλησιέστερο αστέρα, όταν λογαριάζει κανείς τον Άλφα του Κενταύρου ως μεμονωμένο αστέρα και όχι ως σύστημα αποτελούμενο από τρεις αστέρες).
- Ο δωδεκάτου μεγέθους αστέρας Giclas 196-3, σε απόσταση 70 έτη φωτός, είναι νεαρό διπλό σύστημα ερυθρού και φαιού νάνου. Η ηλικία τους εκτιμάται σε 100 εκατομμύρια έτη. Διαχωρισμός 350 AU ή 16΄΄. Η μάζα του φαιού νάνου υπολογίζεται σε 25 μάζες Δία.
- Ο δι´εκλείψεων μεταβλητός αστέρας W Μεγάλης Άρκτου (W UMa) (φαινόμενο μέγεθος 7,75 ως 8,48, δηλαδή ορατός και με κιάλια) έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την κατηγορία των «διπλών συστημάτων σε επαφή», που αποτελούνται από δύο αστέρες που περιφέρονται ταχύτατα περί το κοινό κέντρο μάζας τους και τους συνδέει ένας «λαιμός» της ύλης τους. Η φυγόκεντρος δύναμη αποτρέπει τη συνένωσή τους σε ένα σώμα από τη βαρύτητα.
- Το πλανητικό νεφέλωμα M97 (ή NGC 3587) έχει φαινόμενο μέγεθος 9,9 και είναι γνωστό στους ερασιτέχνες αστρονόμους ως «Νεφέλωμα της Κουκουβάγιας» εξαιτίας του χαρακτηριστικού του σχήματος. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 2.600 έτη φωτός. Στο ίδιο πεδίο φαίνεται και ο γαλαξίας Μ108.
- Η Μεγάλη Άρκτος είναι γνωστή και για τους φωτεινούς της γαλαξίες (συνολικά περίπου 50 παρατηρούνται και με ερασιτεχνικά τηλεσκόπια). Οι κυριότεροι είναι:
Το ζευγάρι Μ81/Μ82. Ο σπειροειδής Μ81 είναι από τους φωτεινότερους του γήινου ουρανού, με φαιν.μέγεθος 6,9 και απόσταση από τη Γη 12 εκατομμύρια έτη φωτός. Ο ιδιόμορφος Μ82 έχει φαινόμενο μέγεθος 9,3 και απόσταση από τη Γη 11,5 εκατομμύρια έτη φωτός.
Ο Μ101 ή NGC 5457, γνωστός ως Pinwheel Galaxy, είναι ένας εντυπωσιακός σπειροειδής γαλαξίας με φαινόμενο μέγεθος 8,3 και απόσταση από τη Γη 27 εκατομμύρια έτη φωτός. Καταλαμβάνει στον ουρανό έκταση σχεδόν 1/5 της τετραγωνικής μοίρας!
Αναφορές
Star Tales – Ursa Major
Διαδικτυακοί τόποι
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Μεγάλη Άρκτος
|
Οι 88 αστερισμοί
|
|
Αετός - Αιγόκερως - Αλώπηξ - Ανδρομέδα - Αντλία - Ασπίς - Βέλος - Βόρειος Στέφανος - Βοώτης - Βωμός - Γερανός - Γλύπτης - Γλυφείον - Γνώμων - Δελφίν - Διαβήτης - Δίδυμοι - Δίκτυον - Δοράς - Δράκων - Εξάς - Ζυγός - Ηνίοχος - Ηρακλής - Ηριδανός - Θηρευτικοί Κύνες - Ινδός - Ιππάριον - Ιπτάμενος Ιχθύς - Ιστία - Ιχθύες - Καμηλοπάρδαλις - Κάμινος - Καρκίνος - Κασσιόπη - Κένταυρος - Κήτος - Κηφεύς - Κόμη Βερενίκης - Κόραξ - Κρατήρ - Κριός - Κύκνος - Λαγωός - Λέων - Λυγξ - Λύκος - Λύρα - Μεγάλη Άρκτος - Μέγας Κύων - Μικρά Άρκτος - Μικρός Κύων - Μικρός Λέων - Μικροσκόπιον - Μονόκερως - Μυία - Νότιον Τρίγωνον - Νότιος Ιχθύς - Νότιος Σταυρός - Νότιος Στέφανος - Οκρίβας - Οκτάς - Οφιούχος - Όφις - Παρθένος - Περιστερά - Περσεύς - Πήγασος - Πρύμνα - Πτηνόν - Πυξίς - Σαύρα - Σκορπιός - Ταύρος - Ταώς - Τηλεσκόπιον - Τοξότης - Τουκάνα - Τράπεζα - Τρίγωνον - Τρόπις - Ύδρα - Ύδρος - Υδροχόος - Φοίνιξ - Χαμαιλέων - Ωρίων - Ωρολόγιον |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
