.
Ο Καρκίνος (Λατινικά: Cancer, συντομογραφία: Cnc, σύμβολο: ♋) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο, μέλος του ζωδιακού κύκλου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύγκα, Διδύμους, Μικρό Κύνα, Ύδρα και Λέοντα.
Ονομασίες και ιστορία
Το όνομά του σημαίνει «κάβουρας» στην αρχαία ελληνική και οφείλεται στον `Αρατο, τον οποίο ακολούθησαν οι Ίππαρχος και Πτολεμαίος. Σώζονται και άλλες αρχαιοελληνικές ονομασίες, όπως Οπισθοβάμων και Οκτάπους, το Octipes των Οβιδίου και Προπέρτιου. Επίσης, Αστακός (Astacus) και Cammarus. To Litoreus των Μανιλίου και Οβιδίου σημαίνει «αυτός που ζει στις ακτές». Το όνομα Nepa, από το De Finibus του Κικέρωνα και άλλους Λατίνους συγγραφείς είναι άστοχο, καθώς δημιουργεί σύγχυση με τον Σκορπιό. Ο Φέστος, γραμματικός του τρίτου αιώνα, υποστήριξε ότι αυτή ήταν αιγυπτιακή λέξη που σήμαινε αστερισμός ή αστέρας.
Κατά την ελληνική μυθολογία, ο Καρκίνος είναι ο κάβουρας που συνέθλιψε ο Ηρακλής κατά τη μάχη του με τη Λερναία Ύδρα. Η Ήρα, που είχε στείλει τον κάβουρα να δαγκώσει τον Ηρακλή, τον «καταστέρισε» (τον έκανε άστρα του ουρανού) μετά τον θάνατό του. Ως μικρό ζώο, απετέλεσε τον αμυδρότερο αστερισμό (με τους λιγότερο φωτεινούς αστέρες) του ζωδιακού κύκλου.
Στην αρχαία Μεσοποταμία ο Καρκίνος συνδεόταν με τον Ήλιο, όπως εμφαίνεται από τις ονομασίες «Ήλιος του Νότου» και «Βόρεια Πύλη του Ηλίου» (Nan-garu). Τα αρχαιότερα σανσκριτικά ονόματα ήταν τα Karka και Karkata , από όπου το Karkatan των Ταμίλ. Στην Ινδία αργότερα ο Καρκίνος ονομαζόταν Kulira από το ελληνικό Κόλουρος του Πρόκλου, την καμπή δηλαδή προς νότο της φαινομενικής κινήσεως του Ηλίου στην ουράνια σφαίρα κατά το θερινό ηλιοστάσιο. Επίσης ονομαζόταν Chercjengh και Kalakang στην Περσία, Lenkutch από τους Οθωμανούς, Sartono στη Συρία και Sartan από τους Εβραίους. Η ίδια ρίζα βρίσκεται πίσω από το Al Saratan των Αράβων, και όλα σημαίνουν καβούρι. Ο Kircher έγραψε ότι στους Κόπτες της Αιγύπτου ο Καρκίνος ονομαζόταν Κλαρία, ενώ κατά τον αστρονόμο Λαλάντ οι Αιγύπτιοι τον ταύτιζαν με τον Άνουβι. Πάντως τόσο στην αρχαία Αίγυπτο, όσο και στη Βαβυλώνα, η πρωταρχική μορφή του αστερισμού ήταν μία χελώνα, από το 4000 π.Χ., ενώ το 2000 π.Χ. οι Αιγύπτιοι είχαν ήδη αλλάξει γνώμη και τον περιέγραφαν ως σκαραβαίο, το έμβλημά τους της αθανασίας. Η ιδέα αυτή επεβίωσε μέχρι τον 12ο αι. μ.Χ., οπότε εικονογραφημένο αστρονομικό χειρόγραφο δείχνει στη θέση του ένα σκαθάρι. Στον Ζωδιακό της Δενδερά πάντως, της ύστερης αιγυπτιακής αρχαιότητας, παριστάνεται ως κάβουρας, αλλά στη θέση του Μικρού Λέοντος.
Στον Αλβουμάσαρ του 1489 ο Καρκίνος είναι μία μεγάλη καραβίδα.[1]Οι Bartschius και Lubienitzki τον 17ο αιώνα τον απεικόνισαν ως αστακό, και ο δεύτερος προσέθεσε προς τους Διδύμους ένα μικρό γαριδοειδές κατασκεύασμα που απεκάλεσε Cancer Minor (Μικρό Καρκίνο). Ο Καίσιος (Caesius) υποστήριξε ότι ο Καρκίνος παριστάνει τον «θώρακα της δικαιοσύνης» της Προς Εφεσίους Επιστολής (6:14), ενώ οι κεντρικοί αστέρες που από την αρχαιότητα ήταν γνωστοί ως `Ονοι μαζί με το αστρικό σμήνος Μ44 (βλ.παρακάτω) ήταν γι' αυτόν η Φάτνη του Θείου Βρέφους με το γαϊδουράκι και το βόδι να στέκονται δίπλα. Ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι το σύνολο απεικόνιζε τον Ευαγγελιστή Ιωάννη.
Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Καρκίνος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Οι Πλατωνικοί, και πιθανότατα οι Χαλδαίοι πριν από αυτούς, πίστευαν ότι οι ψυχές των ανθρώπων κατέβαιναν από τα ουράνια και εγκαθίσταντο στα ανθρώπινα σώματα περνώντας ανάμεσα από τα άστρα του Καρκίνου, και γι' αυτό ονομαζόταν «Πύλη των Ανθρώπων», το αντίθετο δηλαδή με αυτό που πίστευαν για τον Αιγόκερω (βλ.λ.). Ο Καρκίνος ήταν ο «Οίκος της Σελήνης», από την αρχαία πεποίθηση ότι η Σελήνη βρισκόταν σε αυτό τον αστερισμό κατά τη στιγμή της Δημιουργίας του Σύμπαντος, δημιουργήθηκε δηλαδή εκεί. Επίσης, ο Καρκίνος έφερε τον τίτλο «Ωροσκόπος του Κόσμου» ως το βορειότερο ζώδιο και συνεπώς αυτό που πλησίαζε περισσότερο στο ζενίθ. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι ο Καρκίνος «κυβερνούσε» το ανθρώπινο στήθος και κοιλιά, ότι επιδρούσε σε χώρες όπως η Ινδία και η Αιθιοπία (Μανίλιος), και αργότερα, στη νεότερη εποχή, θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» τη Σκοτία, την Ολλανδία, τη Ζηλανδία, τη Βουργουνδία, τη βόρεια Αφρική, την Κωνσταντινούπολη και τη Νέα Υόρκη. Τα χρώματά του ήταν το πράσινο και το κοκκινωπό, ενώ πανάρχαιος μύθος εκχωρεί τον ρόλο του «φύλακά» του στον θεό Ερμή, από όπου και η ονομασία Mercurii Sidus. Στην Ινδική αστρολογία στον Καρκίνο αντιστοιχούσε η έκτη νακσάτρα, η Pushya (=άνθος) ή Tishiya (=ευοίωνη) με «πολιούχο» της τον Brihaspati, τον ιερέα και διδάσκαλο των θεών. Απεικονιζόταν ως μηνίσκος ή κεφαλή βέλους.
Ο Καρκίνος έχει την ιδιαίτερη διάκριση ότι ένας κύκλος της γήινης σφαίρας, ο Τροπικός του Καρκίνου, φέρει το όνομά του. Αυτό οφείλεται στο ότι στα χρόνια του Πτολεμαίου το βορειότερο σημείο που μπορεί να βρεθεί ο `Ηλιος στον γήινο ουρανό βρισκόταν μέσα στα όρια του Καρκίνου. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται ο `Ηλιος κάθε έτος κατά το Θερινό Ηλιοστάσιο, στις 21 Ιουνίου, οπότε ο `Ηλιος περνά από το ζενίθ το μεσημέρι στους τόπους που βρίσκονται πάνω στον Τροπικό του Καρκίνου. Η μετάπτωση του άξονα της Γης όμως έχει αλλάξει το βορειότερο αυτό σημείο πάνω στην ουράνια σφαίρα, και στην εποχή μας βρίσκεται στα σύνορα των αστερισμών Διδύμων και Ταύρου, έχει μάλιστα ήδη περάσει στον Ταύρο. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Καρκίνου από τις 21 Ιουλίου μέχρι τις 10 Αυγούστου και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.
Οι φωτεινότεροι αστέρες
Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Καρκίνο 47 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 91.
Ο αστέρας α Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,25 και φασματικό τύπο A5m. Είναι γνωστός με τα ιδιαίτερα ονόματα Acubens (από το αραβικό Al Zubanah = οι δαγκάνες, αφού βρίσκεται στη νότια δαγκάνα του κάβουρα) και Sertan ή Sartan από το όνομα του όλου αστερισμού.
Ο β Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,52 και φασματικό τύπο K4 III. Είναι γνωστός ως Al Tarf, το τέλος, επειδή βρίσκεται στο τέλος του νότιου ποδιού του κάβουρα.
Ο γάμμα και ο δέλτα έχουν φαιν.μέγεθος 4,66 και 3,94, αντιστοίχως. Είναι γνωστοί από την αρχαιότητα (Πτολεμαίος) ως `Ονοι, ο γ ως Βόρειος Όνος (Asellus Borealis) και ο δ ως Νότιος Όνος (Asellus australis). Οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Αλμαγέστη (έκδοση του 1515) τους αποκαλούν Duo Asini, που σημαίνει δύο γάιδαροι, όπως και το αραβικό Al Himarain. Η ονομασία Elnatret του Riccioli προέρχεται από τον αραβικό σεληνιακό οίκο Al Nathrah, που εντοπιζόταν εδώ. Η αρχαιότερη καταγεγραμμένη παρατήρηση του πλανήτη Δία (Αλμαγέστη, βιβλίο Χ, κεφ.3) αναφέρεται σε μία επιπρόσθηση του αστέρα δ Καρκίνου από τον πλανήτη, που έλαβε χώρα στις 3 Σεπτεμβρίου του 240 π.Χ.. Ο φασματικός τύπος του γ είναι A1 IV, ενώ του δ είναι K0 III.
Αξιοσημείωτα στον αστερισμό
Χωρίς αμφιβολία, το σημαντικότερο γνώρισμα του αστερισμού είναι το ορατό με γυμνό μάτι ανοικτό σμήνος αστέρων M44 ή NGC 2632, γνωστό από την αρχαιότητα ως Φάτνη (Praesepe), όπου και παραπέμπουμε.
Δυτικά του α Καρκίνου είναι ορατό με ισχυρά κιάλια το ανοικτό σμήνος M67 (NGC 2682) με φαιν.μέγεθος 6,9.
Ο διπλός αστέρας 55 Καρκίνου, γύρω από τον οποίο περιφέρονται πέντε πλανήτες, τουλάχιστον και ήταν το πρώτο πλανητικό σύστημα εκτός του Ηλιακού που βρέθηκε αρχικά ότι είχε τέσσερις και ύστερα πέντε πλανήτες.
Ο αστέρας GJ 1111 (Gliese-Jahreiss 1111), με φαινόμενο μέγεθος 14,79 και φασματικό τύπο M6.5 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 11,83 έτη φωτός ή 111,9 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον εικοστό ένατο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.). Η απόσταση μάλιστα αυτή μειώνεται συνεχώς με ρυθμό 5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (18.000 χιλιόμετρα την ώρα). Η μεγάλη πάντως ιδία κίνηση του αστέρα, 1,29 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 17, δηλαδή είναι και στην πραγματικότητα πολύ αμυδρότερος του Ήλιου.
Σημειώσεις
«Introduction to Astronomy, Containing the Eight Divided Books of Abu Ma'shar Abalachus». World Digital Library. 1506. Ανακτήθηκε στις 2013-07-16.
|
Οι 88 αστερισμοί
|
|
Αετός - Αιγόκερως - Αλώπηξ - Ανδρομέδα - Αντλία - Ασπίς - Βέλος - Βόρειος Στέφανος - Βοώτης - Βωμός - Γερανός - Γλύπτης - Γλυφείον - Γνώμων - Δελφίν - Διαβήτης - Δίδυμοι - Δίκτυον - Δοράς - Δράκων - Εξάς - Ζυγός - Ηνίοχος - Ηρακλής - Ηριδανός - Θηρευτικοί Κύνες - Ινδός - Ιππάριον - Ιπτάμενος Ιχθύς - Ιστία - Ιχθύες - Καμηλοπάρδαλις - Κάμινος - Καρκίνος - Κασσιόπη - Κένταυρος - Κήτος - Κηφεύς - Κόμη Βερενίκης - Κόραξ - Κρατήρ - Κριός - Κύκνος - Λαγωός - Λέων - Λυγξ - Λύκος - Λύρα - Μεγάλη Άρκτος - Μέγας Κύων - Μικρά Άρκτος - Μικρός Κύων - Μικρός Λέων - Μικροσκόπιον - Μονόκερως - Μυία - Νότιον Τρίγωνον - Νότιος Ιχθύς - Νότιος Σταυρός - Νότιος Στέφανος - Οκρίβας - Οκτάς - Οφιούχος - Όφις - Παρθένος - Περιστερά - Περσεύς - Πήγασος - Πρύμνα - Πτηνόν - Πυξίς - Σαύρα - Σκορπιός - Ταύρος - Ταώς - Τηλεσκόπιον - Τοξότης - Τουκάνα - Τράπεζα - Τρίγωνον - Τρόπις - Ύδρα - Ύδρος - Υδροχόος - Φοίνιξ - Χαμαιλέων - Ωρίων - Ωρολόγιον |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
