.
Αστερισμό ονομάζουμε το κάθε αυθαίρετο τμήμα της ουράνιας σφαίρας ή θόλου που περιέχει μια κάπως ξεχωριστή ομάδα άστρων. Αυτή η κατάτμηση στηρίχθηκε στα σχήματα που δημιουργούσαν οι πιο φωτεινοί αστέρες, στα οποία οι άνθρωποι διέκριναν ομοιότητες με ζώα (κυρίως), θεότητες και πράγματα του περιβάλλοντός τους. Οι αρχαιότεροι αστερισμοί ορίσθηκαν στην αρχαία Μεσοποταμία και υιοθετήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι τους εμπλούτισαν με τη μυθολογία τους, και μας παρέδωσαν σχεδόν όλους τους αστερισμούς που είναι ορατοί από τα βόρεια γεωγραφικά πλάτη.
Οι δύσκολα ορατοί ή αόρατοι από την Ευρώπη νότιοι αστερισμοί, ορίσθηκαν από τους πρώτους Ευρωπαίους ναυτικούς που ταξίδεψαν στις νότιες θάλασσες, μετά την Αναγέννηση, γι' αυτό και έχουν ονόματα όχι μυθολογικά, αλλά πολλές φορές οργάνων ή εργαλείων του πλοίου, κρίσιμων κάποτε για την επιβίωσή τους, π.χ. Αντλία, Πυξίς.
Οι αποδεκτοί αστερισμοί στη σύγχρονη εποχή
Σήμερα γίνονται επίσημα αποδεκτοί από τους αστρονόμους 88 αστερισμοί , μετά από απόφαση της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως (IAU), με καλά καθορισμένα όρια.[1] Συγκεκριμένα, η IAU ανέθεσε στον Βέλγο αστρονόμο Εζέν Ντελπόρτ (Eugène Delporte) το καθήκον αυτό.[2] Στο Α΄ Συνέδριο της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως, που έγινε στη Ρώμη το 1922, αποφασίστηκε αφ’ ενός μεν ο τρόπος ονομασίας των αστέρων, αφ’ ετέρου δε αναγνωρίστηκαν οι 88, έκτοτε παραδεκτοί αστερισμοί. Στις δύο επόμενες συνεδριάσεις της, το 1925 και το 1928, καθορίστηκαν τα ακριβή όρια του κάθε αστερισμού στον ουρανό και το αποτέλεσμα υιοθετήθηκε επισήμως το έτος 1930.
Η επίσημη διεθνής ονομασία που δέχεται η IAU για τον κάθε αστερισμό είναι η λατινική, και οι επαγγελματίες αστρονόμοι χρησιμοποιούν συνήθως την επίσημη συντομογραφία αυτής της ονομασίας, που αποτελείται πάντα από τρία γράμματα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αστερισμού αποτελεί η Μεγάλη Άρκτος (Μεγάλη Αρκούδα) που στη Γαλλία ονομάζεται «Κουτάλα» και στην Αμερική Big Dipper (σκεύος για άντληση νερού). Προσοχή όμως: Το τμήμα του ουρανού που ορίζεται στην Αστρονομία ως αστερισμός (constellation) Μεγάλη Άρκτος, και είναι ο τρίτος μεγαλύτερος σε «έκταση» πάνω στην ουράνια σφαίρα από όλους τους σύγχρονους αστερισμούς, δεν ταυτίζεται με την ομάδα σχετικώς φωτεινών αστέρων ("asterism") που σχηματίζουν το γνώριμο σχήμα της «κατσαρόλας». Η δεύτερη είναι βέβαια ένα υποσύνολο του πρώτου. Το ίδιο συμβαίνει και στους άλλους αστερισμούς.
Τα αστέρια που δημιουργούν τον αστερισμό ούτε έχουν σχέση μεταξύ τους, ούτε βρίσκονται στο αυτό παρατηρήσιμο επίπεδο αλλά σε διαφορετικές αποστάσεις από τη Γη. Αν παρατηρούσαμε τον ουρανό από κάποια διαφορετική οπτική γωνία μέσα στον Γαλαξία, θα βλέπαμε εντελώς διαφορετικούς αστερισμούς.
Ursa major 3D red-green.png
Ο αστερισμός του Ωρίωνα σε τρισδιάστατο ανάγλυφο.[3] Οι αποστάσεις των αστέρων διαφέρουν πολύ μεταξύ τους.[4] 3d glasses red cyan.svg Χρειάζονται τρισδιάστατα γυαλιά red cyan για σωστή παρατήρηση αυτής της εικόνας. Αντίθετα, οι αστέρες στο «κατσαρολάκι» της Μεγάλης Άρκτου είναι περίπου στην ίδια απόσταση από τη γη.[5]3d glasses red cyan.svg Χρειάζονται τρισδιάστατα γυαλιά red cyan για σωστή παρατήρηση αυτής της εικόνας.
Οι αλλαγές στη μορφή και το σχήμα τους
Με την πάροδο δεκάδων χιλιάδων χρόνων οι αστερισμοί αλλάζουν αργά μορφή και σχήμα, λόγω της διαφορετικής ταχύτητας και φοράς στην κίνηση του κάθε αστέρα, όμως αυτό δεν αναιρεί την πρακτική σημασία που είχαν για τον προσανατολισμό και τον καθορισμό της χρονικής στιγμής. Ειδικά στη ναυσιπλοΐα, μεγάλη ήταν η σημασία τους πριν την εφεύρεση της πυξίδας, αφού οι ναυτικοί βασίζονταν στην παρατήρηση των αστερισμών για να μπορέσουν να προσανατολιστούν το βράδυ (τέτοια οδηγία παρέχεται στον Οδυσσέα για το τελικό τμήμα του ταξιδιού του στην Οδύσσεια). Μπορεί λοιπόν κανείς να πει ότι οι αστερισμοί είχαν έναν ξεχωριστό ρόλο στην εξάπλωση των ανθρώπων σε νέα μέρη. Η αξία τους διαφαίνεται μέσα από τους μύθους που ταυτίζονται με αυτούς και την πανάρχαιη αναφορά τους σε σημαντικά γραπτά κείμενα του ανθρώπου.
Αστερισμοί και ζώδια
Ιδιαίτερη σημασία από την αρχαία εποχή δόθηκε από τον άνθρωπο στους αστερισμούς εκείνους από τους οποίους φαινόταν να περνά κατά τη διάρκεια του έτους, το βασικότερο ουράνιο σώμα, ο φωτοδότης και ζωοδότης Ήλιος. Αυτοί, υπό το βάρος της δεισιδαιμονίας αιώνων, καταμετρήθηκαν και θεσμοθετήθηκαν ως δώδεκα (ιερός αριθμός) ενώ στην πραγματικότητα σήμερα είναι 13, και είναι γνωστοί ως Αστερισμοί του Ζωδιακού Κύκλου ή ζώδια. Στη νεότερη αστρολογία ωστόσο η έννοια του ζωδίου αυτονομήθηκε από την έννοια του αστερισμού και σήμερα λέγοντας ζώδιο εννοούμε κυρίως τα αστρολογικής σημασίας διαστήματα-υποδιαιρέσεις της εκλειπτικής από τα οποία διέρχεται ο Ήλιος σε συγκεκριμένα ημερολογιακά διαστήματα κάθε έτους και υποτίθεται ότι επηρεάζουν τον χαρακτήρα όσων γεννήθηκαν όταν ο Ήλιος (πάντα όπως φαίνεται από τη Γη) διερχόταν από αυτά.
|
Οι 88 αστερισμοί
|
|
Αετός - Αιγόκερως - Αλώπηξ - Ανδρομέδα - Αντλία - Ασπίς - Βέλος - Βόρειος Στέφανος - Βοώτης - Βωμός - Γερανός - Γλύπτης - Γλυφείον - Γνώμων - Δελφίν - Διαβήτης - Δίδυμοι - Δίκτυον - Δοράς - Δράκων - Εξάς - Ζυγός - Ηνίοχος - Ηρακλής - Ηριδανός - Θηρευτικοί Κύνες - Ινδός - Ιππάριον - Ιπτάμενος Ιχθύς - Ιστία - Ιχθύες - Καμηλοπάρδαλις - Κάμινος - Καρκίνος - Κασσιόπη - Κένταυρος - Κήτος - Κηφεύς - Κόμη Βερενίκης - Κόραξ - Κρατήρ - Κριός - Κύκνος - Λαγωός - Λέων - Λυγξ - Λύκος - Λύρα - Μεγάλη Άρκτος - Μέγας Κύων - Μικρά Άρκτος - Μικρός Κύων - Μικρός Λέων - Μικροσκόπιον - Μονόκερως - Μυία - Νότιον Τρίγωνον - Νότιος Ιχθύς - Νότιος Σταυρός - Νότιος Στέφανος - Οκρίβας - Οκτάς - Οφιούχος - Όφις - Παρθένος - Περιστερά - Περσεύς - Πήγασος - Πρύμνα - Πτηνόν - Πυξίς - Σαύρα - Σκορπιός - Ταύρος - Ταώς - Τηλεσκόπιον - Τοξότης - Τουκάνα - Τράπεζα - Τρίγωνον - Τρόπις - Ύδρα - Ύδρος - Υδροχόος - Φοίνιξ - Χαμαιλέων - Ωρίων - Ωρολόγιον |
Παραπομπές
«The Constellations». IAU—International Astronomical Union. Ανακτήθηκε στις 29 August 2015.
«Constellation boundaries.». Ανακτήθηκε στις 2011-05-24.
Τρισδιάστατο ανάγλυφο αγγλόφωνη wikipedia
Κατάλογος αστέρων του αστερισμού του Ωρίωνααγγλόφωνη wikipedia
Κατάλογος αστέρων του αστερισμού της Μεγάλης Άρκτουαγγλόφωνη wikipedia
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
