.
Ο Ηρακλής (Λατινικά: Hercules, συντομογραφία: Her) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται νότια του αστερισμού Δράκοντα και βόρεια του Οφιούχου. Προς Α είναι οι αστερισμοί Λύρα, Αλώπηξ, Βέλος και Αετός, και προς Δ ο Βόρειος Στέφανος και ο Όφις. Ο Ηρακλής συνορεύει επίσης με τον Βοώτη, δηλ. συνολικά συνορεύει με εννέα αστερισμούς. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού.
Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο Ηρακλής διέρχεται εκ του μεσημβρινού γύρω στα μεσάνυκτα στις 20 Απριλίου ή περί τη 10η νυκτερινή της 20ής Μαΐου ή ακόμα την 8η εσπερινή στις 20 Ιουνίου κλπ., οπότε και αναγνωρίζεται εύκολα από τους γύρω του, άλλους αστερισμούς.
Ονομασίες και ιστορία
Οι αρχαίοι «γραμμοδετούντες» τους αστερισμούς σχημάτιζαν τον ήρωα Ηρακλή «γονυκλινή» υπό τον Δράκοντα και επί της Λερναίας Ύδρας, γι' αυτό και τον αστερισμό αυτό τον αποκαλούσαν επιπρόσθετα «ο εν γόνασι». Πιο συγκεκριμένα, ο Εύδοξος τον αποκαλεί «εν γούνασι», ενώ οι Ίππαρχος και Πτολεμαίος «εν γόνασι(ν)», ο Άρατος «Οκλάζων» (=ο γονατιστός) και «Είδωλον». Μέχρι το τέλος της κλασικής εποχής η ταύτιση της γονατιστής μορφής με τον ήρωα Ηρακλή ήταν περιστασιακή. Ο Ερατοσθένης σημειώνει: «ούτος, φασίν, Ηρακλής εστίν». Φαίνεται ότι η μορφή αυτού του αστερισμού λατρευόταν στην πρώιμη Φοινίκη ως προσωποποίηση του μεγάλου θαλάσσιου θεού Melkarth, γεγονός που σχετίζεται και με μια ελληνορωμαϊκή ταύτιση με τον ομόηχο Μελικέρτη ή Παλαίμονα.
Στα Λατινικά το όνομα «γονατιστός» αποδόθηκε ως Genuflexus, Genunixus, (In)Geniculatus (Βιτρούβιος), Ingenicla Imago, Ignota Facies (Μανίλιος), και με τα περιγραφικά Incurvatus in genu, Procidens, Prociduus, Procumbens in genua, Incumbens in genibus, Defectum sidus, Effigies defecta labore. Ακόμα, ήταν ο Saltator (ο άλτης). Ταυτίσεις με άλλα μυθολογικά πρόσωπα περιλαμβάνουν τους: Ιξίωνα, Προμηθέα, Λυκάονα, Θάμυρι, καθώς και τον άλλο μεγάλο ήρωα, τον Θησέα. Ακόμα και ο Bayer δίνει τον χαρακτηρισμό «είδωλον απευθές», άγνωστη εικόνα στον ουρανό, και το λατινικό Imago laboranti similis. Επίσης, το περσικό Ber zanu nisheste.
Η σύνδεση με τον ήρωα Ηρακλή πρωτοβρίσκεται στους «Καταστερισμούς», αν και ο Αβιηνός ισχυρίσθηκε ότι πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον επικό ποιητή Πανύαση, τον συγγενή του Ηροδότου, περί το 500 π.Χ.. Η σύνδεση αυτή δίνει τις ονομασίες Κορυνήτης, κορυνηφόρος (από την κορύνη = ρόπαλο), Αμφιτρυωνιάδης (από τον κατά κόσμο πατέρα του Ηρακλέους), Τιρύνθιος ήρως, Οιταίος (από τον τόπο θανάτου του), Χάρωψ και τα λατινικά Alcides (Οβίδιος, από το αλκή = σθένος ή τον Αλκαίο, παππού του ήρωα), Clavator, Claviger (= ροπαλοφόρος), Cernuator (παλαιστής) και Aper (από τον αγριόχοιρο που έσφαξε). Τα ανεξήγητα ονόματα Pataecus, Epipataecus προέρχονται από την Αίγυπτο, το Maceris από τη Λιβύη και τα Desanaus, Desanes, Do(r)sanes ίσως από την Ινδία.
Οι `Αραβες απέδωσαν το λατινικό Saltator με το Al Rakis, ο Χορευτής, και το «εν γόνασι» με το Al Jathiyy a la Rukbataihi, που έδωσε με τη σειρά του τα Elgeziale rulxbachei, Alcheti hale rechabatih, Elzegeziale, Elhathi, Alchete, Alcheti για να καταλήξει στο Algiethi στους «Αλφόνσειους πίνακες» του 1521 και την «Αλμαγέστη» του 1515. Ωστόσο στην αρχική αραβική Αστρονομία ένας χώρος στα ουράνια που ταυτίζεται σήμερα με τμήματα του Ηρακλή, του Οφιούχου και του Όφι ονομαζόταν Raudah, το Λιβάδι, το βόρειο όριο του οποίου (το Nasak Shamiyy) ήταν οι αστέρες β και γ Ηρακλέους, η «Σειρά μαργαριταριών» των Σύρων. Η ομάδα των άστρων που αναγνωρίζεται στη σημερινή μορφή ως το ρόπαλο του ήρωα ήταν τα «πρόβατα στο Λιβάδι».
Οι απεικονίσεις της μορφής στους ιστορικούς άτλαντες των ουρανών είναι συνήθως ενός ροπαλοφόρου άνδρα με προβιά λιονταριού (τη λεοντή), με το δεξί του πόδι κοντά στον Βοώτη και το αριστερό πάνω στον Δράκοντα, μάλιστα η αντιστροφή της μορφής από τον Άρατο επέσυρε την κριτική του Ιππάρχου. Η ουράνια σφαίρα του Φαρνέζε δείχνει ένα νέο άνδρα γυμνό και γονατιστό, ενώ το Χειρόγραφο του Λέιντεν ένα όρθιο αγόρι με λεοντή αλλά με γκλίτσα βοσκού αντί για ρόπαλο. Αργότερα, με τους Bayer, Argelander, Heis, προστίθεται στην εικονογραφία ένα κλαδί μηλιάς (Ramus pomifer) από τον άθλο με τα χρυσά Μήλα των Εσπερίδων. Οι Γάλλοι κι οι Ιταλοί προχώρησαν παραπέρα την ιδέα και δημιούργησαν ολόκληρο ξεχωριστό αστερισμό, τον Rameau et Cerbere ή Ramo e Cerbero, που σήμερα δεν ανήκει στους επισήμως αναγνωρισμένους αστερισμούς.
Οι φωτεινότεροι αστέρες
Δια γυμνού οφθαλμού είναι ορατοί 144 αστέρες από 3ου έως 6ου μεγέθους, αυτού του αστερισμού. Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Ηρακλή 155 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 227. Οι λαμπρότεροι είναι καταχωρημένοι στο κατάλογο της «Μαθηματικής Συντάξεως» του Πτολεμαίου (Αλμαγέστη), δηλαδή οι 6 αστέρες 3ου μεγέθους και οι 17 του 4ου μεγέθους.
Ο διπλός αστέρας α Ηρακλέους ΔΕΝ είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,48, ωστόσο έχει το δικό του όνομα: Ρας Αλγκέθι, όπου και παραπέμπουμε.
Ο αστέρας β Ηρακλέους είναι ο φωτεινότερος και γνωστός με το όνομα Κορυνηφόρος.
Ο αστέρας γ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,75 και φασματικό τύπο A9 III.
Ο αστέρας δ Ηρακλέους είναι ο Σαρίν.
Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,92 και φασματικό τύπο A0 V.
Ο ζ, διπλό σύστημα με περίοδο 34,5 γήινα έτη, έχει φαιν.μέγεθος 2,81 και φασμ.τύπο G0 IV.
Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,53 και φασμ.τύπο G7.5 IIIa με έντονες γραμμές σιδήρου. Απέχει από τη Γη 112 έτη φωτός
Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 3,86 και φασμ.τύπο K1 IIa με έντονες γραμμές κυανίου.
Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 3,80 και φασμ.τύπο B3 IV.
Ο κ έχει το ιδιαίτερο όνομα Μαρφίκ.
Ο λ είναι γνωστός ως Μασύμ.
Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,42 και φασμ.τύπο G5 IV, γνωστός στους Κινέζους ως Kew Ho, οι Εννέα Ποταμοί.
Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπο F2 II.
Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 3,70 και φασμ.τύπο G8 III.
Ο o έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο B9.5 V. Σήμερα απέχει 347 έτη φωτός από τη Γη, αλλά πλησιάζει, και σε 3,05 εκατομμύρια χρόνια θα γίνει ο αστέρας με το μικρότερο φαινόμενο μέγεθος (έως -0,6) περνώντας σε ελάχιστη απόσταση 44 ετών φωτός (σε 3,47 εκατομ.χρόνια) και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 820 χιλιάδες χρόνια.
Ο π έχει φαιν.μέγεθος 3,16 και φασμ.τύπο K3 IIab.
Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 4,20 και φασμ.τύπο B9 V.
Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 3,89 και φασμ.τύπο B5 IV.
Ο φ έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασμ.τύπο B9p:Mn (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές μαγγανίου).
Ακόμα και ο ω Ηρακλέους έχει το ιδιαίτερο όνομα Καγιάμ.
Ο 109 Ηρακλέους έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο K2 IIIab.
Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό
- Το ευρύτερα γνωστό «αξιοθέατο» του αστερισμού είναι το «Σφαιρωτό Σμήνος του Ηρακλέους», δηλαδή το σφαιρωτό σμήνος M13 ή NGC 6205, εύκολα ορατό με κιάλια (φαιν.μέγεθος 5,7), που περιέχει περίπου 1 εκατομμύριο αστέρες. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 23.500 έτη φωτός και η διάμετρός του σε 150 έτη φωτός.
- Ωστόσο ο Ηρακλής διαθέτει και άλλο φωτεινό σφαιρωτό σμήνος, το M92 ή NGC 6341, φαιν.μεγέθους 6,5 και διαμέτρου 80 ετών φωτός, που απέχει από τη Γη 25.000 έτη φωτός, όσο περίπου και το Μ13.
- Ο αστέρας 14 Ηρακλέους ή Gliese 614, με φαιν.μέγεθος 6,67, φασμ.τύπο K0 V, απόλυτο μέγεθος 5,38 και απόσταση από τη Γη 59,21 έτη φωτός, έχει ένα πλανήτη που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 1619 ημέρες σε μέση απόσταση 2,5 AU και έχει μάζα υπερτριπλάσια εκείνης του Δία ή χιλιαπλάσια της μάζας της Γης. Αστέρας και πλανήτης πλησιάζουν το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 20 χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα.
- Ο αστέρας AM Ηρακλέους είναι κατακλυσμικός μεταβλητός από τους γνωστότερους, που έδωσε το όνομά του στον λεγόμενο επίσης και «πολικό τύπο» των κατακλυσμικών μεταβλητών («αστέρες τύπου AM Herculis»).
- Ο καινοφανής αστέρας Nova Herculis του 1991 σημείωσε την ταχύτερη αρχική πτώση λαμπρότητας που καταγράφηκε ποτέ για καινοφανή. Ανακαλύφθηκε στις 25 Μαρτίου 1991 από τον George Alcock στην Αγγλία.
- Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6210, με φαιν.μέγεθος 10 και σε απόσταση 6.500 ετών φωτός από τη Γη, είναι γνωστό στους ερασιτέχνες αστρονόμους ως «Χελώνα στο Διάστημα» ("Turtle in Space").
- Η πηγή υπερύθρου IRAS 18095+2704 είναι πρωτοπλανητικό νεφέλωμα, με ηλικία που υπολογίζεται σε μόλις 300 χρόνια.
- Αρκετοί αλλά μάλλον αμυδροί είναι οι γαλαξίες του Ηρακλή, με πιο «φωτογενή» τον σπειροειδή NGC 6207, πολύ κοντά στο Μ13 όπως φαίνεται από τη Γη αλλά στην πραγματικότητα 2.000 φορές πιο μακριά από εμάς (46,3 εκατομμύρια έτη φωτός).
- Υπάρχει και σμήνος γαλαξιών με το όνομα «Σμήνος του Ηρακλέους», καθώς και το υπερσμήνος γαλαξιών 53W002.
- Ο 3C 336 είναι ένας από τους πρώτους κβάζαρ που ανακαλύφθηκαν.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Εν Γόνασιν ή Ηρακλής
|
Οι 88 αστερισμοί
|
|
Αετός - Αιγόκερως - Αλώπηξ - Ανδρομέδα - Αντλία - Ασπίς - Βέλος - Βόρειος Στέφανος - Βοώτης - Βωμός - Γερανός - Γλύπτης - Γλυφείον - Γνώμων - Δελφίν - Διαβήτης - Δίδυμοι - Δίκτυον - Δοράς - Δράκων - Εξάς - Ζυγός - Ηνίοχος - Ηρακλής - Ηριδανός - Θηρευτικοί Κύνες - Ινδός - Ιππάριον - Ιπτάμενος Ιχθύς - Ιστία - Ιχθύες - Καμηλοπάρδαλις - Κάμινος - Καρκίνος - Κασσιόπη - Κένταυρος - Κήτος - Κηφεύς - Κόμη Βερενίκης - Κόραξ - Κρατήρ - Κριός - Κύκνος - Λαγωός - Λέων - Λυγξ - Λύκος - Λύρα - Μεγάλη Άρκτος - Μέγας Κύων - Μικρά Άρκτος - Μικρός Κύων - Μικρός Λέων - Μικροσκόπιον - Μονόκερως - Μυία - Νότιον Τρίγωνον - Νότιος Ιχθύς - Νότιος Σταυρός - Νότιος Στέφανος - Οκρίβας - Οκτάς - Οφιούχος - Όφις - Παρθένος - Περιστερά - Περσεύς - Πήγασος - Πρύμνα - Πτηνόν - Πυξίς - Σαύρα - Σκορπιός - Ταύρος - Ταώς - Τηλεσκόπιον - Τοξότης - Τουκάνα - Τράπεζα - Τρίγωνον - Τρόπις - Ύδρα - Ύδρος - Υδροχόος - Φοίνιξ - Χαμαιλέων - Ωρίων - Ωρολόγιον |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
