.
Τα Σονέτα του Σαίξπηρ (αγγλικός τίτλος: Shakespeare's sonnets) είναι ο τίτλος μιας συλλογής 154 σονέτων που γράφτηκαν από τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ και πρωτοδημοσιεύτηκαν όλα μαζί σε ένα κουάρτο το 1609. Πραγματεύονται θέματα όπως ο έρωτας, η αγάπη, η απιστία, η ζήλια, η ομορφιά, το πέρασμα του χρόνου και η θνητότητα. Πιθανότατα συντέθηκαν στη διάρκεια αρκετών ετών.[1]
Τα Σονέτα του Σαίξπηρ αναφέρονται στα 154 άτιτλα αριθμημένα σονέτα που εμφανίζονται στην έκδοση του 1609. Αυτή η συλλογή περιλαμβάνει 152 αδημοσίευτα σονέτα και δύο σονέτα που δημοσιεύτηκαν χωρίς την άδεια του Σαίξπηρ το 1599 (αρ. 138 και 144) σε μια ποιητική ανθολογία με τίτλο Ο περιπαθής προσκυνητής.
Πέραν αυτών, υπάρχουν 6 επιπλέον σονέτα που έγραψε ο Σαίξπηρ και συμπεριέλαβε στα έργα Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Ερρίκος ο Ε΄ και Αγάπης Αγώνας Άγονος.
Ένα άλυτο ερώτημα της συλλογής είναι η ταυτότητα του «κυρίου WH» στον οποίο είναι αφιερωμένη η έκδοση του 1609.[2]
Ιστορικό
Η αφιέρωση
Τα σονέτα του Σαίξπηρ θεωρούνται συνέχεια της παράδοσης των σονέτων που άρχισε κατά την Αναγέννηση από τον Πετράρχη στην Ιταλία του 14ου αιώνα και εισήχθη τελικά στην Αγγλία τον 16ου αιώνα από τον Τόμας Γουάιτ.
Οι όροι έκδοσης των Σονέτων παραμένουν ασαφείς. Τα σονέτα θεωρείται ότι γράφτηκαν από τον Σαίξπηρ, αν και χειρόγραφα του συγγραφέα δεν έχουν διασωθεί, ωστόσο είναι αβέβαιο εάν ο εκδότης, Τόμας Θορπ τα εξέδωσε με την άδεια του Σαίξπηρ. Επιπλέον, η συλλογή είναι αφιερωμένη στον «κύριο WH», που περιγράφεται από τον εκδότη ως «ο μόνος που δημιούργησε» τα σονέτα, αλλά δεν γνωρίζουμε ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος. Η αφιέρωση αναφέρει τον ποιητή ως «πάντα ζωντανό», έκφραση που τροφοδοτεί τη διαμάχη γύρω από την πατρότητα των έργων του Σαίξπηρ, επειδή αυτό το επίθετο χρησιμοποιείται για νεκρό. (Ο ίδιος ο Σαίξπηρ το χρησιμοποιεί με αυτή την έννοια στο Ερρίκος ο ΣΤ' , μέρος 1(IV, iii, 51-2): Ο Ερρίκος ο Ε' νεκρός, είναι «πάντα ζωντανός στη μνήμη μας»[3].) Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι η έκφραση δείχνει ότι ο αληθινός συγγραφέας των Σονέτων πέθανε το 1609, ενώ ο Σαίξπηρ έζησε μέχρι το 1616. Η συζήτηση τροφοδοτείται από την παρουσία μιας παύλας στο όνομα του Σαίξπηρ στο εξώφυλλο και στην κορυφή κάθε σελίδας της συλλογής.[4]
Δομή
Τα σονέτα είναι δεκατετράστιχα και έχουν την ίδια μορφή: τρία τετράστιχα ακολουθούμενα από ένα τελευταίο δίστιχο, όλα συντεθειμένα (με σπάνιες εξαιρέσεις) σε ιαμβικό πεντάμετρο (ποιητικό μέτρο που χρησιμοποιείται ευρέως στα έργα του Σαίξπηρ) με ομοιοκαταληξίες της μορφής ΑΒΑΒ ΓΔΓΔ ΕΖΕΖ ΗΗ (που ονομάστηκε σαιξπηρικό σονέτο).
Συχνά η αρχή του τρίτου τετράστιχου σηματοδοτεί το «σημείο καμπής», ή το σημείο όπου το ποίημα στρέφεται προς κάτι άλλο και όπου ο ποιητής εκφράζει μια ξαφνική αποκάλυψη ή κατανόηση.
Οι μόνες εξαιρέσεις είναι τα σονέτα 99, 126 και 145. Το σονέτο 99 έχει δεκαπέντε σειρές, το σονέτο 126 έχει έξι δίστιχα και δύο κενές γραμμές, το σονέτο 145 είναι γραμμένο σε ιαμβικό τετράμετρο, όχι πεντάμετρο.
Μια άλλη εξαίρεση από την τυπική αγγλική δομή βρίσκεται στο σονέτο 29. Το σχήμα ομοιοκαταληξίας αλλάζει με την επανάληψη του Β του πρώτου τετράστιχου στο Ζ του τρίτου τετράστιχου.
Θέμα
Τα σονέτα του Σαίξπηρ εισάγουν σημαντικές αποκλίσεις περιεχομένου και φαίνονται επαναστατικά σε σχέση με την παράδοση 200 ετών, ανατρέποντας τις συμβάσεις. Αντί να εκφράσει τη λατρεία του για ένα σχεδόν θεϊκό αλλά ανέφικτο γυναικείο πρόσωπο, όπως είχαν κάνει ο Πετράρχης, ο Δάντης και ο Φίλιπ Σίντνεϊ, ο Σαίξπηρ απευθύνεται σε έναν Νεαρό άνδρα και επίσης σε μια Σκοτεινή κυρία, η οποία δεν είναι αγνή και εξιδανικευμένη. Ο Σαίξπηρ εξερευνά θέματα όπως ο πόθος, ο ομοερωτισμός, ο μισογυνισμός, η απιστία και η σκληρότητα με τρόπους που μπορεί να αμφισβητηθούν, αλλά που ανοίγουν επίσης νέο έδαφος στη μορφή του σονέτου.[4]
Τα πρώτα σονέτα (1 έως 126) είναι αφιερωμένα σε έναν νεαρό άνδρα - η γλώσσα του Σαίξπηρ μερικές φορές φαίνεται να δείχνει ότι ο φίλος του είναι κάποιος με υψηλότερη κοινωνική θέση από τον ίδιο - τα πρώτα 17 τον προτρέπουν να παντρευτεί και να κάνει παιδιά, προκειμένου να απαθανατίσει την ομορφιά του περνώντας την στην επόμενη γενιά. Αυτά είναι τα Σονέτα της Τεκνοποίησης. Τα περισσότερα από τα υπόλοιπα (18 έως 126) εκφράζουν τον έρωτα και τον θαυμασμό του ποιητή στον νεαρό άνδρα. Ο ποιητής αναφέρεται στον νεαρό με ρομαντική και στοργική γλώσσα, γεγονός που έχει οδηγήσει αρκετούς σχολιαστές να προτείνουν μια ομοφυλοφιλική σχέση μεταξύ τους, αν και άλλοι την ερμηνεύουν ως πλατωνικό έρωτα. Στο τέλος του σονέτου 33, ο Σαίξπηρ συγκρίνει τον όμορφο νεαρό με τον ήλιο, του οποίου τη μεγαλοπρέπεια θαυμάζει αλλά που μερικές φορές κρύβεται από τα σύννεφα. Ο ποιητής χρησιμοποιεί την εικόνα των σύννεφων ως σύμβολο προδοσίας, υπονοώντας ότι ο νεαρός μπορεί να μην είναι πιστός. Όμως, λόγω της έλξης του προς τον άντρα, τον συγχωρεί.[5]
Τα άλλα σονέτα (127 έως 152) είναι αφιερωμένα στην ερωμένη του ποιητή, την αποκαλούμενη Σκοτεινή Κυρία γιατί τα μαλλιά της λέγεται ότι είναι μαύρα και το δέρμα της σκούρο. Αυτά τα σονέτα έχουν έναν ρητά σεξουαλικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με εκείνα που γράφτηκαν για τον νεαρό. Ο ποιητής και η κυρία διατηρούσαν μια παθιασμένη σχέση, αλλά αυτή ήταν άπιστη, ίσως τον απατούσε με τον νεαρό. Ταπεινά, ο ποιητής περιγράφει τον εαυτό του φαλακρό και μεσήλικα την εποχή της σχέσης. [6]
Η ταυτότητα του αντίπαλου ποιητή, ο οποίος εμφανίζεται στα σονέτα 78 έως 86, παραμένει επίσης μυστήριο. Αν ο προστάτης και φίλος του Σαίξπηρ ήταν ο Πέμπροκ, ο Σαίξπηρ δεν ήταν ο μόνος ποιητής που ύμνησε την ομορφιά του.
Τα τελευταία 30 σονέτα ασχολούνται με διάφορα ζητήματα, όπως η απιστία του νεαρού με την ερωμένη του ποιητή, η επιθυμία να ελέγξει την επιθυμία και τον πόθο του, η κοινωνική κριτική. Τα δύο τελευταία σονέτα (153 και 154) είναι αλληγορικές επεξεργασίες ελληνικών επιγραμμάτων που αναφέρονται στον «μικρό θεό της αγάπης» Έρωτα.
Η αφιέρωση στον κύριο WH
Ο Γουίλιαμ Χέρμπερτ, 3ος κόμης του Πέμπροκ
Ο κόμης του Σαουθάμπτον σε ηλικία 21 ετών (1594)
Η ταυτότητα του κυρίου WH, «του μόνου δημιουργού των Σονέτων του Σαίξπηρ», παρά την εκτεταμένη αρχειακή έρευνα, δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Η ταυτότητά του έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών θεωριών: ότι ήταν ο προστάτης του συγγραφέα, ότι ήταν και ο προστάτης και ο νεαρός άνδρας που αναφέρεται στα σονέτα, ότι αναφέρεται στον κ. WH σε μερικά σονέτα αλλά όχι σε άλλα, και μια σειρά από άλλες ιδέες. [2]
Ο Γουίλιαμ Χέρμπερτ, κόμης του Πέμπροκ, [7]σημαντικός προστάτης των τεχνών, θεωρείται ίσως η πιο πιθανή ταυτότητα του κυρίου WH και του «νεαρού». Ήταν μερικά χρόνια νεότερος του Σαίξπηρ και προστάτης του θεατρικού συγγραφέα, τα δε αρχικά του ταιριάζουν με την αφιέρωση των Σονέτων στον κύριο WH. Βέβαια, ο Θορπ θα ήταν απίθανο να είχε απευθυνθεί σε έναν ευγενή ως «κύριο», αλλά μπορεί να υπάρχει μια εξήγηση, ίσως αυτή η μορφή της προσφώνησης προήλθε από τον συγγραφέα, ο οποίος ήθελε να αναφερθεί στον Πέμπροκ σε παλαιότερη εποχή - όταν ήταν «νεότερος». [8]
Ο Χένρι Ράιεθσλι, κόμης του Σαουθάμπτον, με τα αρχικά αντίστροφα [9] θεωρείται επίσης ως πιθανότητα. Αυτό βασίζεται εν μέρει στην άποψη ότι τα φυσικά του χαρακτηριστικά, ο Σαουθάμπτον ήταν γνωστός για την καλή του εμφάνιση, η ηλικία και η προσωπικότητά του ταιριάζουν αρκετά με τον νεαρό άνδρα στα σονέτα. Ήταν ταυτόχρονα θαυμαστής και προστάτης του Σαίξπηρ και θεωρούνταν ένας από τους πιο εξέχοντες ευγενείς της περιόδου. Σ'αυτόν τον μορφωμένο και εκλεπτυσμένο υποστηρικτή των τεχνών ήταν αφιερωμένα τα αφηγηματικά ποιήματα του Σαίξπηρ Αφροδίτη και Άδωνις (1593) και Ο βιασμός της Λουκρητίας (1594). [10]
Η άποψη των Μπέρτραντ Ράσελ και Τζόναθαν Μπέιτ είναι ότι πρόκειται για ένα απλό σφάλμα εκτύπωσης με τα αρχικά του Σαίξπηρ, WΗ αντί για W. Sh.[11]
Ακόμη, έχει προταθεί ότι σημαίνει Ποιός αυτός (Who He). Έχει υποστηριχθεί ότι η αφιέρωση ήταν σκόπιμα διφορούμενη, μια εικασία που αναφέρεται επίσης σε ένα σύγχρονο φυλλάδιο, και μπορεί να δημιουργήθηκε από τον εκδότη Θορπ για να ενθαρρύνει τη συζήτηση και ως εκ τούτου, και τις πωλήσεις.
Μερικά σονέτα
ΣΟΝΕΤΟ 2[12]
Όταν σαράντα χειμωνιές δείρουν το μέτωπο σου,
Κι αυλάκια σκάψουν στον αγρό, βαθιά, της ομορφιά σου,
Αυτή της νιότης σου η λαμπρή στολή, που βλέπω τώρα,
Τριμμένο ρούχο θα γενεί με λίγη αξία, στοχάσου.
Και τότε, αν σε ρωτήσουν πού πήγε η ομορφιά σου,
Των ανθισμένων σου ημερών όλος ο θησαυρός
Θα δουν μέσα στα μάτια σου, που θα ‘ναι βουλιαγμένα
Του μαρασμού σου τη ντροπή για έπαινό σου.
Μα πόσους επαίνους θα άξιζε της ομορφιάς σου η χρήση,
Αν θα μπορούσες να έλεγες: Το όμορφο αυτό είναι παιδί μου
Την ηλικία μου συγχωρεί, το χρέος μου ξεπληρώνει,
Τα νιάτα κληρονόμησε και την ωραία μορφή μου.
Το νέο πλάσμα αυτό, όταν εσύ παλιώσεις,
Το κρύο αίμα σου, θερμό με αυτό θα νιώσεις.[13]
ΣΟΝΕΤΟ 18
Να σε συγκρίνω με μια μέρα θερινή;
Εσύ υπερέχεις σε απαλότητα και χάρη·
λυγίζει αέρας τα τριαντάφυλλα του Μάη
και δεν κρατούν τα καλοκαίρια μας πολύ.
Άλλοτε καίει πολύ των ουρανών η φλόγα,
θαμπώνεται άλλοτε η ολόχρυση τους όψη·
τ’ όμορφο κάποτε χάνει την ομορφιά του
απ’ την πορεία της φύσης είτε από την τύχη.
Μα το δικό σου αιώνιο θέρος δε θα σβήσει,
της ομορφιάς την κατοχή δε θα τη χάσεις,
κι ο Χάρος δεν θα καυχηθεί πως μπήκες στη σκιά του·
θα λάμπεις πάντα εσύ μέσα σ’ αιώνιους στίχους!
Όσο θα βλέπουν μάτια κι άνθρωποι αναπνέουν,
οι στίχοι αυτοί θα ζουν κι εσύ θα ζεις μαζί τους.[14]
ΣΟΝΕΤΟ 26
Άρχοντα της αγάπης μου, σε σένα υποταγμένο
μ’ έχει γερά η αξία σου με χρέος δέσει
κι αυτό το μήνυμα το γραφτό, πρεσβευτή σε σένα στέλνω
όχι το πνεύμα μου να δείξει, αλλά το χρέος μου να βεβαιώσει·
χρέος μεγάλο τόσο, το πνεύμα μου το τόσο φτωχό
θα το κάνει να φανεί μικρό, ζητώντας με λέξεις να το δείξει
όμως, η δική σου καλή σκέψη, κι ελπίζω σ’ αυτό
στην ψυχή σου μέσα (ολόγυμνο) θα το φυλάξει
μέχρι που κάποιο αστέρι που τα βήματα οδηγεί τα δικά μου
ρίξει γενναιόδωρα το φως του πάνω μου με τρόπο ευνοϊκό
και με ρούχα όμορφα ντύσει την ταλαίπωρη αγάπη μου
ώστε άξιος για την εκτίμησή σου τη γλυκιά να φανώ:
Τότε, ίσως τολμήσω να καυχηθώ πόσο αλήθεια σ’ αγαπώ
μέχρι τότε καθόλου δε θα φανώ, την κρίση σου να μη γευτώ.[15]
ΣΟΝΕΤΟ 97
Μοιάζει χειμώνας ο καιρός που έχω φύγει
και τη χαρά του χρόνου έχασα, εσένα·
πόσο σκοτάδι έχω νιώσει, πόσα ρίγη,
πόσο Δεκέμβρη σε τοπία ερημωμένα.
Κι ήταν ο απόδημος ο χρόνος καλοκαίρι,
μεστό φθινόπωρο μέσα στο γέννημά του,
που όλο της άνοιξης το λάγνο βάρος φέρει,
σαν μήτρα πλήρης μες στο πένθος του θανάτου.
Τόση πληθώρα, αποκύημα της λύπης
ήταν για μένα, και καρπός χωρίς πατέρα·
το καλοκαίρι ξέρει εσένα, κι όταν λείπεις
όλα σωπαίνουν τα πουλιά στον άδειο αέρα.
Κι αν κελαηδήσουν, λένε πένθιμο κανόνα,
κι ωχρούν τα φύλλα με το φόβο του χειμώνα. [16]
Ελληνικές μεταφράσεις
Τα Σονέτα του Σαίξπηρ έχουν μεταφραστεί αρκετές φορές στα ελληνικά, μερικές από τις μεταφράσεις είναι:
μετάφραση: Βασίλης Ρώτας και Βούλα Δαμιανάκου, εκδόσεις Ίκαρος 1978, Επικαιρότητα 1990
μετάφραση: Στυλιανός Αλεξίου εκδόσεις Στιγμή, 1989
μετάφραση: Διονύσης Καψάλης εκδόσεις Άγρα, 1998 [17]
μετάφραση: Λένια Ζαφειροπούλου, εκδόσεις Gutenberg, 2016 [18]
μετάφραση: Ερρίκος Σοφράς, εκδόσεις Αντίποδες, 2018.
Παραπομπές
. «lifo.gr/san-simera/Είναι τα Σονέτα του William Shakespeare τα πιο ερωτικά ποιήματα που γράφτηκαν ποτέ;».
. «nosweatshakespeare.com/sonnets/#dedication».
ever-living man of memory
. «poemanalysis.com/william-shakespeare/154-sonnets/».
. «sparknotes.com/shakespeare/sonnets/quotes/character/the-beautiful-young-man/».
. «sparknotes.com/shakespeare/sonnets/quotes/character/the-dark-lady/».
. «thehistoryofparliament.wordpress.com/2022/08/18/william-herbert-3rd-earl-of-pembroke-the-nearly-man-of-early-stuart-politics/».
. «jstor.org/stable/The Earl of Pembroke and the Youth of Shakespeare's Sonnets: An Essay in Rehabilitation».
Henry Wriothesley
. «britannica.com/biography/Henry-Wriothesley-3rd-earl-of-Southampton».
Μπέιτ, Τζόναθαν. The Genius of Shakespeare (1998) 61–62.
. «nosweatshakespeare.com/sonnets/».
Περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ 15 Ιουνίου 1964, μετάφραση: Βάσος Χαννιώτης
. «poiimata.com/2018/08/27/Σονέτο 18 (Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, μετάφραση: Διονύσης Καψάλης, Βασίλης Ρώτας, Έλενα Σπυροπούλου)».
. «diastixo.gr/logotexnikakeimena/«Ομορφιά μέσα στο χιόνι» – τέσσερα σονέτα του Σαίξπηρ/μετάφραση: Άγγελος Σ. Παρθένης».
Η μετάφραση είναι του Διονύση Καψάλη στις εκδόσεις Άγρα.
. «greek-language.gr/greekLang/literature/ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ, Μεταφράζοντας τα Σονέτα του Σαίξπηρ».
. «politeianet.gr/books/shakespeare-william-gutenberg-ta-soneta».
Τα έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ
Τραγωδίες
Άμλετ Αντώνιος και Κλεοπάτρα Βασιλιάς Ληρ Ιούλιος Καίσαρας Κοριολανός Μάκβεθ Οθέλος Ρωμαίος και Ιουλιέτα Τίμων ο Αθηναίος Τίτος Ανδρόνικος
Κωμωδίες
Όνειρο Θερινής Νυκτός Τέλος καλό, όλα καλά Τρωίλος και Χρυσηίδα Όπως αγαπάτε Κυμβελίνος Αγάπης Αγώνας Άγονος Με το ίδιο μέτρο Ο Έμπορος της Βενετίας Οι εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ Πολύ κακό για το τίποτα Περικλής Το ημέρωμα της στρίγγλας Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων Η Τρικυμία Δωδέκατη Νύχτα Οι δύο άρχοντες της Βερόνας Οι δύο συγγενείς άρχοντες Το χειμωνιάτικο παραμύθι
Ιστορικά έργα
Βασιλιάς Ιωάννης Ερρίκος ο Δ' (1ο μέρος) Ερρίκος ο Δ' (2ο μέρος) Ερρίκος ο Ε' Ερρίκος ο ΣΤ' (1ο μέρος) Ερρίκος ο ΣΤ' (2ο μέρος) Ερρίκος ο ΣΤ' (3ο μέρος) Ερρίκος ο Η' Ριχάρδος ο Β' Ριχάρδος ο Γ'
Ποιήματα
Σονέτα Αφροδίτη και Άδωνις Ο βιασμός της Λουκρητίας Ο Περιπαθής Προσκυνητής O Φοίνικας κι η Τρυγόνα Tο Παράπονο Ενός Εραστή
Ελληνικές μεταφράσεις
Άπαντα Σαίξπηρ (Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου)
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
