.
Το Ριχάρδος ο Γ΄ (αγγλικά: Richard III) είναι ιστορικό θεατρικό έργο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, που πιστεύεται ότι έχει γραφτεί γύρω στο 1593. Απεικονίζει τη μακιαβελική άνοδο στην εξουσία και την επακόλουθη σύντομη βασιλεία του Ριχάρδου Γ΄ της Αγγλίας.[1]
Ο Ριχάρδος Γ' ακολουθεί τα γεγονότα που απεικονίσθηκαν στον Ερρίκο ΣΤ' (τρίτο μέρος). Κατά τη διάρκεια του εμφύλιου Πολέμου των Ρόδων μεταξύ των βασιλικών οίκων του Γιορκ και του Λάνκαστερ, η Αγγλία απολαμβάνει μια περίοδο ειρήνης υπό τον βασιλιά Εδουάρδο Δ' και τους νικητές Υορκιστές. Αλλά ο μικρότερος αδελφός του βασιλιά, ο Ριχάρδος, αγανακτεί για τη δύναμη του Εδουάρδου και την ευτυχία των γύρω του. Κακόβουλος, διψασμένος για εξουσία και πικραμένος για τη σωματική του δυσμορφία, ο Ριχάρδος φιλοδοξεί κρυφά να ανέλθει στον θρόνο - και αποφασίζει να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο για να επιτύχει τον σκοπό του.
Το έργο είναι ομαδοποιημένο μεταξύ των ιστοριών του πρώτου Folio[2] και ταξινομείται πιο συχνά ως τέτοιο. Περιστασιακά, όμως, όπως και στην quarto έκδοση, χαρακτηρίζεται ως τραγωδία. Ο Ριχάρδος ο Γ΄ ολοκληρώνει την πρώτη τετραλογία του Σαίξπηρ (που περιέχει επίσης τα μέρη 1-3 του Ερρίκου του ΣΤ΄).[3]
Χαρακτήρες
Οίκος της Υόρκης
Εδουάρδος Δ΄
Ριχάρδος, Δούκας του Γκλώστερ
Γεώργιος, Δούκας του Κλάρενς
Δούκισσα της Υόρκης
Εδουάρδος, Πρίγκηπας της Ουαλίας
Ριχάρδος, Δούκας της Υόρκης
Αγόρι
Κορίτσι
Οίκος του Λάνκαστερ
Βασίλισσα Μαργαρίτα
Φάντασμα του Ερρίκου ΣΤ΄
Φάντασμα του Εδουάρδου του Ουέστμινστερ
Λαίδη Ανν Νέβιλ
Οικογένεια Γούντβιλ
Βασίλισσα Ελισάβετ
Κόμης Ρίβερς
Μαρκήσιος του Ντόρσετ
Λόρδος Ρίτσαρντ Γκρέυ
Σερ Τόμας Βων
Ακόλουθοι του Ριχάρδου Γ΄
Δούκας του Μπακιγχαμ
Σερ Ουίλλιαμ Κάτσμπυ
Δούκας του Νόρφοκ
Κόμης του Σάρρεϋ
Σερ Ρίτσαρντ Ράτκλιφ
Σερ Τζέημς Ταϋρέλ
Λόρδος Λόβελ
Δύο Δολοφόνοι
Ακόλουθος του Ριχάρδου
Ακόλουθοι του Κόμη του Ρίτσμοντ
Ερρίκος Τυδώρ, Κόμης του Ρίτσμοντ
Λόρδος Στάνλεϋ, Κόμης του Ντέρμπυ
Κόμης της Οξφόρδης
Σερ Ουόλτερ Χέρμπερτ
Σερ Τζέημς Μπλαντ
Σερ Ουίλλιαμ Μπράντον
Κλήρος
Αρχιεπίσκοπος του Κάντερμπερυ
Αρχιεπίσκοπος της Υόρκης
Επίσκοπος του Ήλυ
Σερ Κρίστοφερ Έρσουικ
Τζον, ιερέας
Άλλοι
Λόρδος Χέιστινγκς
Σερ Ρόμπερτ Μπράκενμπερυ
Λόρδος Δήμαρχος του Λονδίνου
Γραφιάς
Φύλακας του Πύργου
Τρεις Πολίτες
Χέιστινγκς, αυλικός
Σερίφης του Ουίλτσιρ
Φαντάσματα των Κλάρενς, Ρίβερς, Γκρέυ, Βων, Πρίγκηπα της Ουαλίας, Δούκα της Υόρκης, Χέιστινγκς, Λαίδης Ανν, και Μπάκιγχαμ
Λόρδοι, Αγγελιαφόροι, Στρατιώτες, κλπ.
Μη εμφανιζόμενοι στο κείμενο (θεατρικές προσθήκες)
Τζέην Σορ
Ελισάβετ της Υόρκης
Τζορτζ Στάνλεϋ
Υπόθεση
Το έργο αρχίζει με τον Ριχάρδο του Γκλόστερ να περιγράφει την αποκατάσταση στον θρόνο του αδελφού του, βασιλιά Εδουάρδου Δ΄ της Αγγλίας, πρωτότοκου γιου του Ριχάρδου, δούκα της Υόρκης (που σημαίνει ότι το έτος είναι 1471). Είναι αποφασισμένος να κερδίσει το στέμμα της Αγγλίας για τον εαυτό του, με κάθε μέσο.[4]
Ο Ριχάρδος παρουσιάζεται ως άσχημος, καμπούρης, παραμορφωμένος και σκληρός και λέει ότι «είναι αποφασισμένος να αποδειχτεί κακός / και μισεί τις άεργες απολαύσεις αυτών των ημερών». Μέσω μιας προφητείας, ότι «ο Γ από τους κληρονόμους του Εδουάρδου θα είναι δολοφόνος», φυλακίζει τον αδελφό του Γεώργιο στον πύργο του Λονδίνου (ο βασιλιάς ερμήνευσε την προφητεία ως Γεώργιος του Κλάρενς, αλλά η προφητεία θα μπορούσε εξίσου εύκολα να αναφέρεται στον Ριχάρδο του Γκλόστερ). Μιλώντας στον Γεώργιο καθ' οδόν, ο Ριχάρδος κατηγορεί για τη σύλληψή του τη βασίλισσα και λέει ότι ο ίδιος θα προσπαθήσει να τον βοηθήσει. Ο Ριχάρδος συνεχίζει να σχεδιάζει:
Θα παντρευτώ τη μικρότερη κόρη του Γουόρικ. Τι κι αν σκότωσα τον άντρα της και τον πατέρα της;
Ο Ριχάρδος και η λαίδη Άννα όπως απεικονίζονται στο έργο, Έντουιν Όστιν Άμπεϊ (1896)
Η λαίδη Άννα εμφανίζεται να συνοδεύει τη νεκρώσιμη ακολουθία του πεθερού της Ερρίκου ΣΤ' με άλλους ευγενείς στον Καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου. Εμφανίζεται ο Ριχάρδος και η λαίδη Άννα του λέει ότι «οι πληγές του βασιλιά... αιμορραγούν ξανά». Εκείνος ομολογεί ότι τον δολοφόνησε ο ίδιος και εκείνη φρικιάζει. Της δίνει το σπαθί του για να τον σκοτώσει, αλλά εκείνη το πετάει. Της λέει ότι θα αυτοκτονήσει αν του το ζητήσει, αλλά εκείνη τελικά προτιμά να δεχθεί την πρότασή του σε γάμο και να γίνει δούκισσα. Ο Ριχάρδος χαίρεται που την κέρδισε και λέει στο κοινό ότι θα την ξεφορτωθεί μόλις εκπληρώσει τον σκοπό του.[5]
Η ατμόσφαιρα στη βασιλική αυλή είναι δηλητηριώδης. Οι ευγενείς έρχονται σε σύγκρουση με τους ανερχόμενους συγγενείς της βασίλισσας Ελισάβετ, μια εχθρότητα που τροφοδοτείται από τις μηχανορραφίες του Ριχάρδου. Η βασίλισσα Μαργαρίτα, χήρα του Ερρίκου ΣΤ', επιστρέφει από την εξορία και προειδοποιεί τους ευγενείς για τις σκοτεινές προθέσεις του Ριχάρδου. Οι ευγενείς, όλοι του οίκου του Γιορκ, αγνοούν τις προειδοποιήσεις.
Για να αντιμετωπίσει τυχόν αξιώσεις για το στέμμα, ο Ριχάρδος διατάζει δύο δολοφόνους να σκοτώσουν τον Γεώργιο στον πύργο. Υποθέτοντας ότι ο βασιλιάς τους πλήρωσε για να τον δολοφονήσουν, αυτός τους ζητά να απευθυνθούν στον Ριχάρδο, ο οποίος θα τους ανταμείψει καλύτερα αν τον σώσουν αλλά ένας από τους δολοφόνους του εξηγεί ότι ο Ριχάρδος τους έστειλε. Παρακαλεί για τη ζωή του, του απαντούν «Κοίτα πίσω σου, άρχοντά μου», τον μαχαιρώνουν και τοποθετούν το σώμα σε ένα βαρέλι με κρασί (1478).[6]
Οι πρίγκιπες Εδουάρδος και Ριχάρδος στον πύργο του Λονδίνου, 1483. Τζων Έβερετ Μίλαι (1878)
Οι ευγενείς ζητούν από τον Εδουάρδο να σταματήσουν οι έχθρες και η Ελίζαμπεθ του ζητά να δώσει χάρη στον Γεώργιο. Ο Ριχάρδος την επιπλήττει λέγοντας: «Ποιος δεν γνωρίζει ότι ο ευγενικός δούκας πέθανε;». Ο Εδουάρδος, ο οποίος βρίσκεται κοντά στον θάνατο, αναστατώνεται από αυτά τα νέα. Ο Ριχάρδος κατηγορεί όσους του παραστέκονται. Ο Εδουάρδος Δ' πεθαίνει σύντομα (1483), αφήνοντας τον Ριχάρδο ως λόρδο Προστάτη. Ο λόρδος Ρίβερς, ο λόρδος Γκρέι (αδελφός και γιος της βασίλισσας) και ο σερ Τόμας Βων φυλακίζονται. Ο Ριχάρδος κλείνει τον διάδοχο του θρόνου Εδουάρδο Ε' και τον αδερφό του Ριχάρδο στον πύργο του Λονδίνου.
Ο ηθοποιός Ντέιβιντ Γκάρικ ως Ριχάρδος Γ' λίγο πριν τη μάχη του Μπόσγουορθ Φιλντ. Ο ύπνος του στοιχειώνεται από τα φαντάσματα όσων έχει δολοφονήσει και ξυπνά συνειδητοποιώντας ότι είναι μόνος στον κόσμο και ότι ο θάνατος είναι κοντά, πίνακας του Ουίλλιαμ Χόγκαρθ (1745)
Βοηθούμενος από τον ξάδερφό του Μπάκιγχαμ, ο Ριχάρδος προσπαθεί να παρουσιαστεί ως ο πραγματικός διάδοχος του θρόνου, προσποιούμενος ότι είναι ένας σεμνός και αφοσιωμένος άνθρωπος χωρίς αξιώσεις. Ο Λόρδος Χέιστινγκς, ο οποίος αντιτίθεται στα σχέδια του Ριχάρδου, συλλαμβάνεται και εκτελείται με πλασματική κατηγορία για προδοσία. Ο Ριχάρδος και ο Μπάκιγχαμ διαδίδουν τη φήμη ότι οι δύο γιοι του Εδουάρδου είναι νόθοι και επομένως δεν έχουν νόμιμη αξίωση για το θρόνο, τους βοηθούν οι Κάτσμπυ, Ράτκλιφ και Λόβελ. Οι άλλοι άρχοντες παραπλανούνται και δέχονται τον Ριχάρδο ως βασιλιά παρά την ύπαρξη των πριγκίπων, που συνεχίζουν να κρατούνται στον Πύργο.
Ο Ριχάρδος ζητά από τον Μπάκιγχαμ να θανατώσει τους πρίγκιπες, αλλά ο Μπάκιγχαμ διστάζει. Στη συνέχεια το αναθέτει στον σερ Τζέιμς Τάιρελ, ο οποίος σκοτώνει και τα δύο παιδιά. Ο Ριχάρδος στέφεται βασιλιάς. Όταν αρνείται στον Μπάκιγχαμ μια υποσχεθείσα χορήγηση εδαφών, ο Μπάκιγχαμ στρέφεται εναντίον του και συντάσσεται με τους υποστηρικτές του διεκδικητή του θρόνου Ερρίκου Τυδώρ, κόμη του Ρίτσμοντ, ο οποίος αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην εξορία.[7]
Ο Ριχάρδος στρέφει το βλέμμα του στην Ελισάβετ της Υόρκης, τη μεγαλύτερη κόρη και κληρονόμο του Εδουάρδου Δ', και δηλητηριάζει τη σύζυγό του λαίδη Άννα, ώστε να είναι ελεύθερος να παντρευτεί την πριγκίπισσα. Η δούκισσα του Γιορκ και η βασίλισσα Ελισάβετ θρηνούν τον θάνατο των πριγκίπων. Ο Ριχάρδος ζητά από τη βασίλισσα Ελισάβετ να τον βοηθήσει να κερδίσει το χέρι της κόρης της. Δεν την πείθει και τον σταματάει λέγοντας ότι θα τον ενημερώσει για την απάντηση της κόρης της σε εύθετο χρόνο.
Ο όλο και πιο παρανοϊκός Ριχάρδος χάνει τη δημοτικότητα που είχε. Αντιμετωπίζει εξεγέρσεις, με επικεφαλής πρώτα τον Μπάκιγχαμ και στη συνέχεια τον εισβολέα Ερρίκο Τυδώρ. Ο Μπάκιγχαμ αιχμαλωτίζεται και εκτελείται. Οι δύο πλευρές καταλήγουν στην τελική μάχη του Μπόσγουορθ(1485). Πριν από τη μάχη, ο Ριχάρδος κοιμάται και στον ύπνο του βλέπει τα φαντάσματα των θυμάτων του, που του προμηνύουν τον θάνατο. Εμφανίζονται επίσης και στον Ερρίκο και του εύχονται νίκη.[8]
Στη μάχη του Μπόσγουορθ, ο λόρδος Στάνλεϊ (πατριός του Ερρίκου) και οι ακόλουθοί του εγκαταλείπουν τον Ριχάρδο, οπότε αυτός διατάζει την εκτέλεση του Τζωρτζ Στάνλεϊ, γιου του λόρδου. Αυτό όμως δεν πραγματοποιείται, καθώς η μάχη είναι σε πλήρη εξέλιξη και ο Ριχάρδος βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. Ο Ριχάρδος χάνει το άλογό του στο πεδίο της μάχης και αναφωνεί: «Ένα άλογο, ένα άλογο, το βασίλειό μου για ένα άλογο». Ο Ερρίκος σκοτώνει τον Ριχάρδο και ανεβαίνει στον θρόνο ως Ερρίκος Ζ'.[9]
Ιστορικές ανακρίβειες
Ο Ριχάρδος Γ΄, Ναθάνιελ Ντανς (1772)
Ο Σαίξπηρ, και οι χρονικογράφοι της εποχής που τον επηρέασαν, είχαν ενδιαφέρον να απεικονίσουν τη νίκη του οίκου των Τυδώρ, στον οποίο ανήκε η Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας, κατά του οίκου της Υόρκης ως το Καλό που κατακτά το Κακό. Η πίστη στους Τυδώρ απαιτούσε ο τελευταίος βασιλιάς Ριχάρδος Γ' να απεικονιστεί ως εγκληματίας. Οι ιστορικές ανακρίβειες στο έργο μπορούν να αποδοθούν εν μέρει στις πηγές του Σαίξπηρ, όπως τα Χρονικά του Χόλινσεντ, τα γραπτά των Τζον Ρους, Πόλυντορ Βέρτζιλ και Τόμας Μορ, και εν μέρει στην καλλιτεχνική άδεια. Μερικές από αυτές τις ανακρίβειες παρατίθενται παρακάτω με τη σειρά με την οποία αναφέρονται στο έργο.[10]
Η μόνη αναφορά χρονικογράφων ότι ο Ριχάρδος ήταν παραμορφωμένος ήταν η παρατήρηση ότι ο δεξιός του ώμος ήταν ελαφρώς ψηλότερα από τον αριστερό, κάτι που τώρα είναι γνωστό ότι προκλήθηκε από τη σκολίωση της σπονδυλικής στήλης του.
Ο Ριχάρδος δεν ήταν προσωπικά υπεύθυνος για τον θάνατο του πρώτου συζύγου της συζύγου του, Εδουάρδο του Ουέστμινστερ (γιο του Ερρίκου ΣΤ'), ούτε του πατέρα της, του κόμη του Γουόρικ. Και οι δύο σκοτώθηκαν σε μάχες στις οποίες συμμετείχε και ο Ριχάρδος, αλλά κανένα σύγχρονο αρχείο δεν αναφέρει ότι συμμετείχε άμεσα σε κανέναν από τους δύο θανάτους.
Οι πηγές δεν προσδιορίζουν τον Ριχάρδο ως εμπλεκόμενο στο θάνατο του Ερρίκου ΣΤ', ο οποίος πιθανότατα δολοφονήθηκε με εντολή του Εδουάρδου Δ'. Ο Ριχάρδος και η σύζυγός του, Αν Νέβιλ, γνωρίζονταν καιρό πριν παντρευτούν, έχοντας περάσει μεγάλο μέρος της παιδικής τους ηλικίας μαζί. Η χήρα του Ερρίκου ΣΤ', βασίλισσα Μαργαρίτα, δεν μπορεί να εμφανίστηκε στην αγγλική αυλή κατά την περίοδο που καλύπτει το έργο, βρισκόταν εξόριστη στη Γαλλία. Ο μεγαλύτερος αδελφός του Ριχάρδου Γεώργιος εκτελέστηκε από τον Εδουάρδο Δ' για προδοσία το 1478, όταν ο Ριχάρδος βρισκόταν στη Βόρεια Αγγλία, όπου συνέχισε να ζει μέχρι που πέθανε ο Εδουάρδος Δ' πέντε χρόνια αργότερα.
Ο Ριχάρδος επέστρεψε από τον Βορρά για να εκπληρώσει την επιθυμία του Εδουάρδου Δ' να κυβερνήσει ως Λόρδος Προστάτης. Δεν είναι γνωστό πώς εξαφανίστηκαν οι πρίγκιπες στον πύργο ή τι απέγιναν. Ο Ριχάρδος ανέλαβε το θρόνο με πράξη του Κοινοβουλίου, με βάση μαρτυρία που ισχυριζόταν ότι ο γάμος του Εδουάρδου Δ' με τη βασίλισσα Ελισάβετ ήταν άκυρος ως διγαμία. Οι φήμες της εποχής ότι ο Ριχάρδος είχε δολοφονήσει τη γυναίκα του φαίνονται αβάσιμες, θεωρείται ότι πέθανε από φυματίωση. Δεν υπάρχουν αποδείξεις που να υποδηλώνουν ότι σχεδίαζε να παντρευτεί την ανιψιά του, Ελισάβετ της Υόρκης, αν και υπήρχαν φήμες. Ωστόσο, εκείνη την εποχή διαπραγματευόταν επίσης έναν γάμο για την Ελισάβετ με έναν Πορτογάλο πρίγκιπα, τον Εμμανουήλ, αργότερα Εμμανουήλ Α΄ της Πορτογαλίας.
Στη μάχη του Μπόσγουορθ, ο Ριχάρδος δεν σκοτώθηκε σε αναμέτρηση με τον Ερρίκο Τυδώρ αλλά περικυκλώθηκε και σκοτώθηκε από άντρες του Ουίλλιαμ Στάνλεϊ, πατριού του Ερρίκου.[11]
Μετάφραση στα ελληνικά
Ερρίκος ο Γ΄, μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές, εκδόσεις Κέδρος, 2007[12]
Ο βασιλιάς Ερρίκος ο Γ΄, μετάφραση: Βασίλης Ρώτας, εκδόσεις Επικαιρότητα, 2011
Παραπομπές
Baldwin, Pat· Baldwin, Tom, επιμ. (2000). Cambridge School Shakespeare: King Richard III. Cambridge University Press. σελίδες 1–2.
«First Folio - Richard III by William Shakespeare» (PDF). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2019.
«Richard III - Creation of the play». Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2019.
. «rsc.org.uk/richard-iii/the-plot».[νεκρός σύνδεσμος]
. «shakespeare.mit.edu/richardiii/full». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2022.
. «shakespeare.org.uk/explore-shakespeare/shakespedia/shakespeares-plays/richard-iii/».
. «cliffsnotes.com/literature/r/richard-iii/play-summary».
. «playshakespeare.com/richard-iii/synopsis».
. «sparknotes.com/shakespeare/richardiii/summary/».
. «britannica.com/biography/Richard-III-king-of-England».
. «le.ac.uk/richard-iii».
. «politeianet.gr/books/shakespeare-william-kedros-richardos-o-g-».
Τα έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ
Τραγωδίες
Άμλετ Αντώνιος και Κλεοπάτρα Βασιλιάς Ληρ Ιούλιος Καίσαρας Κοριολανός Μάκβεθ Οθέλος Ρωμαίος και Ιουλιέτα Τίμων ο Αθηναίος Τίτος Ανδρόνικος
Κωμωδίες
Όνειρο Θερινής Νυκτός Τέλος καλό, όλα καλά Τρωίλος και Χρυσηίδα Όπως αγαπάτε Κυμβελίνος Αγάπης Αγώνας Άγονος Με το ίδιο μέτρο Ο Έμπορος της Βενετίας Οι εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ Πολύ κακό για το τίποτα Περικλής Το ημέρωμα της στρίγγλας Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων Η Τρικυμία Δωδέκατη Νύχτα Οι δύο άρχοντες της Βερόνας Οι δύο συγγενείς άρχοντες Το χειμωνιάτικο παραμύθι
Ιστορικά έργα
Βασιλιάς Ιωάννης Ερρίκος ο Δ' (1ο μέρος) Ερρίκος ο Δ' (2ο μέρος) Ερρίκος ο Ε' Ερρίκος ο ΣΤ' (1ο μέρος) Ερρίκος ο ΣΤ' (2ο μέρος) Ερρίκος ο ΣΤ' (3ο μέρος) Ερρίκος ο Η' Ριχάρδος ο Β' Ριχάρδος ο Γ'
Ποιήματα
Σονέτα Αφροδίτη και Άδωνις Ο βιασμός της Λουκρητίας Ο Περιπαθής Προσκυνητής O Φοίνικας κι η Τρυγόνα Tο Παράπονο Ενός Εραστή
Ελληνικές μεταφράσεις
Άπαντα Σαίξπηρ (Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου)
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
