.
Με το ίδιο μέτρο (αγγλικός τίτλος: Measure for Measure) είναι πεντάπρακτο θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που γράφτηκε περίπου το 1603 ή το 1604 και παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά το 1604. Δημοσιεύτηκε το 1623.[1]
Βασικά θέματα του έργου είναι η κατάχρηση της κρατικής εξουσίας, η διαφθορά ανθρώπων σε υψηλά αξιώματα, η αυστηρότητα των νόμων και η δικαιοσύνη. Ο άτεγκτος Άγγελος, αναπληρωτής του δούκα της Βιέννης, επιθυμώντας να καταπολεμήσει την ανηθικότητα και να επιβάλλει τους νόμους που εφαρμόζονταν πολύ φιλελεύθερα μέχρι τότε, καταδικάζει σε θάνατο νεαρό αριστοκράτη επειδή εξέθεσε τη μνηστή του πριν τον γάμο. Η αδελφή του νεαρού ικετεύει τον Άγγελο να του χαρίσει τη ζωή. Ωστόσο, ο υποτιθέμενος ηθικός και ενάρετος Άγγελος αποδεικνύεται γρήγορα πολύ αδύναμος για να αντισταθεί στους πειρασμούς της εξουσίας και της σάρκας και έρχεται αντιμέτωπος με το νόμο που ο ίδιος εφάρμοσε, έτσι καταδικάζεται ο ίδιος «με το ίδιο μέτρο», δηλαδή σε θάνατο. Με την παρέμβαση του δούκα της Βιέννης, η οποία θεωρείται πρώιμη χρήση της τεχνικής του από μηχανής θεού στην αγγλική λογοτεχνία, το έργο οδηγείται σε αίσιο τέλος.[2]
Το έργο έχει ταξινομηθεί ως κωμωδία καθώς έχει κοινά χαρακτηριστικά με άλλες σαιξπηρικές κωμωδίες, όπως μεταμφιέσεις, κωμικές σκηνές και αίσιο τέλος. Διαθέτει ωστόσο δραματικά στοιχεία όπως φυλακίσεις, καταδίκες, εκτελέσεις, εκβιασμούς και μονολόγους, στοιχεία χαρακτηριστικά των τραγωδιών. Σήμερα, αναφέρεται συχνά ως ένα από τα «προβληματικά έργα» του Σαίξπηρ λόγω του διφορούμενου ύφους του.
Πηγές
Το έργο βασίζεται σε δύο διαφορετικές πηγές. Το πρωτότυπο είναι Η ιστορία της Επίτια, μια ιστορία από τους Εκατόμυθους του Ιταλού δραματουργού Τζοβάνι Μπατίστα Τζιράλντι,[3] που δημοσιεύτηκε το 1565. Ο Σαίξπηρ γνώριζε αυτό το βιβλίο καθώς είναι η πηγή του και για τον Οθέλλο. Ο Τζιράλντι δημοσίευσε επίσης την ίδια ιστορία σε μια θεατρική εκδοχή, μια τραγωδία όπου η αντίστοιχη Ισαβέλλα αναγκάζεται να θυσιασθεί και ο αδερφός της εκτελείται.
Η άλλη πηγή για το έργο είναι το μακροσκελές δράμα Πρώμος και Κασσάνδρα του Τζωρτζ Γουέτστοουν του 1578,[4] το οποίο βασίζεται επίσης στην ιστορία του Τζιράλντι αλλά περιλαμβάνει κωμικά στοιχεία.
Ο τίτλος θεωρείται ότι προέρχεται από μια βιβλική αναφορά στην Επί του Όρους Ομιλία (Ματθαίος 7:2).[5]
Υπόθεση
Ο δούκας της Βιέννης, φεύγει από την πόλη για ταξίδι στην Πολωνία. Καθώς οι νόμοι στη Βιέννη εφαρμόζονταν χαλαρά υπό τη διακυβέρνησή του, και προκειμένου να σταματήσει τη γενική ηθική παρακμή που πιστεύει ότι εν μέρει ευθύνονταν στη δική του επιείκεια στην απονομή της δικαιοσύνης, στη θέση του και μέχρι να επιστρέψει αφήνει ως κυβερνήτη τον αυστηρό και ενάρετο άρχοντα Άγγελο για να επιβάλλει τους νόμους που εφαρμόζονταν πολύ φιλελεύθερα μέχρι τότε.
Η Ισαβέλλα εκλιπαρεί τον Άγγελο για έλεος για τον αδελφό της, Γουίλιαμ Χάμιλτον (1793)
Η επόμενη σκηνή ανοίγει με τον νεαρό ευγενή Λούκιο και μια ομάδα στρατιωτών να συζητούν για θέματα θρησκείας, πορνείας και σεξουαλικών ασθενειών, καθώς περπατούν σε έναν βιεννέζικο δρόμο, ελπίζοντας ότι σύντομα θα βρουν δουλειά όταν ξεσπάσει ο πόλεμος με την Ουγγαρία. Η ιδιοκτήτρια ενός κοντινού οίκου ανοχής, παρεμβαίνει για να τους επιπλήξει για την ανήθικη συζήτησή τους και τους εφιστά την προσοχή γιατί τα πράγματα έχουν αλλάξει. Τους αναφέρει για παράδειγμα την περίπτωση ενός νεαρού αριστοκράτη, του Κλαύδιου, ο οποίος, τους λέει, σύντομα θα εκτελεστεί για το έγκλημά του να καταστήσει έγκυο την αρραβωνιαστικιά του πριν τον γάμο. Ο Λούκιος, φίλος του Κλαύδιου, μένει έκπληκτος με τα νέα και φεύγει βιαστικά. Συγχρόνως φθάνουν και πιο θλιβερά νέα για την παρέα: ο Άγγελος εξέδωσε μια προκήρυξη ότι όλοι οι οίκοι ανοχής στα προάστια πρέπει να γκρεμιστούν.[6]
Ο Λούκιος συναντά τον Κλαύδιο, ο οποίος του εξηγεί τα τραγικά γεγονότα: ήταν αρραβωνιασμένος με την αγαπημένη του Τζουλιέτα αλλά, καθώς δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί οι νομικές διαδικασίες για το προικοσύμφωνο, ο γάμος καθυστερούσε, οι σχέσεις τους προχώρησαν και η Τζουλιέτα έμεινε έγκυος. Ο Άγγελος, ως προσωρινός κυβερνήτης της πόλης, έχει επιβάλει νόμους που ο δούκας είχε αφήσει να ατονήσουν, μεταξύ των οποίων μια παλαιά νομική ρήτρα που τιμωρούσε την περίπτωσή του με θάνατο. Ακούγοντας αυτά, ο Λούκιος φεύγει για να επισκεφτεί την αδερφή του Κλαύδιου, δόκιμη μοναχή Ισαβέλλα, και της ζητά να μεσολαβήσει στον Άγγελο για τη σωτηρία του αδελφού της. Ο Κλαύδιος πρόκειται να εκτελεστεί πριν από τις 9 το πρωί της επόμενης μέρας.
Η Ισαβέλλα σπαράσσεται από το δίλλημά της, Φράνσις Γουίλιαμ Τόφαμ (1808-1877)
Η Ισαβέλλα ζητά ακρόαση στον Άγγελο και τον εκλιπαρεί για έλεος προς τον αδερφό της. Καθώς ανταλλάσσουν επιχειρήματα, ο Άγγελος μαγεύεται από την ομορφιά της και την επιθυμεί, τελικά της προτείνει μια συμφωνία: θα χαρίσει τη ζωή του αδελφού της αν η Ισαβέλλα του παραδοθεί για ένα βράδυ. Εξοργισμένη, η κοπέλα αρνείται και απειλεί να αποκαλύψει δημοσίως την ανήθικη πρότασή του, αλλά εκείνος επισημαίνει ότι κανείς δεν θα την πιστέψει λόγω της φήμης του ως ενάρετος. Φεύγει για να επισκεφτεί τον αδελφό της στη φυλακή και τον συμβουλεύει να προετοιμαστεί για θάνατο. Ο Κλαύδιος την ικετεύει απελπισμένα να του σώσει τη ζωή, αλλά η Ισαβέλλα, αν και διχασμένη, τελικά επαναλαμβάνει την άρνησή της να υποχωρήσει στον Άγγελο, επικαλούμενη την πεποίθηση ότι θα ήταν λάθος να θυσιάσει τη δική της αθάνατη ψυχή (και του Κλαύδιου, εφόσον οι ικεσίες του θα ήταν υπεύθυνες για την απώλεια της αρετής της) για να σώσει την παροδική επίγεια ζωή του.
Ο δούκας, εν τω μεταξύ, δεν έχει φύγει πραγματικά από την πόλη. Αντίθετα, έχει μεταμφιεσθεί σε μοναχό με το όνομα Λουδοβίκος, θέλοντας να παρακολουθήσει κρυφά τις υποθέσεις της πόλης και τις επιπτώσεις της προσωρινής διακυβέρνησης του Άγγελου. Με την εμφάνιση του μοναχού, γνωρίζεται με την Ισαβέλλα και της αποκαλύπτει το σχέδιό του για να αποτρέψει τις κακές προθέσεις του Άγγελου: Ο Άγγελος ήταν κάποτε αρραβωνιασμένος με τη Μαριάννα, αλλά την εγκατέλειψε όταν η προίκα της χάθηκε σε ναυάγιο. Η Ισαβέλλα έρχεται σε συμφωνία με τη Μαριάννα και στη συνέχεια στέλνει μήνυμα στον Άγγελο ότι αποφάσισε να του παραδοθεί με τον όρο ότι η συνάντησή τους θα γίνει στο απόλυτο σκοτάδι και στη σιωπή. Η Μαριάννα παίρνει τη θέση της Ισαβέλλας και συνευρίσκεται με τον Άγγελο, ο οποίος συνεχίζει να πιστεύει ότι στο κρεβάτι μαζί του βρίσκεται η Ισαβέλλα.
Η Μαριάννα στο έργο Με το ίδιο μέτρο, Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι (1870)
Μετά την ικανοποίηση της επιθυμίας του με τη Μαριάννα (πιστεύοντας ότι είναι η Ισαβέλλα), ο Άγγελος δεν κρατάει τον λόγο του. Στέλνει ένα μήνυμα στη φυλακή ότι συνεχίζει να επιθυμεί τον θάνατο του Κλαύδιου και ζητά να του στείλουν το κεφάλι του, έτσι μπαίνει σε εφαρμογή το δεύτερο σχέδιο του δούκα: προσπαθεί να κανονίσει την εκτέλεση ενός άλλου κατάδικου του οποίου το κεφάλι θα έστελναν στον Άγγελο. Ωστόσο, ο καταδικασμένος σε θάνατο εγκληματίας Μπαρναρντίν αρνείται να εκτελεστεί επειδή είναι μεθυσμένος. Την κατάσταση σώζει ένας άλλος κατάδικος, ο πειρατής Ραγκοζίν, που μόλις πέθανε από πυρετό και έτσι το κεφάλι του στέλνεται στον Άγγελο.[7]
Η πλοκή κορυφώνεται με την «επιστροφή» στη Βιέννη του δούκα. Η Ισαβέλλα και η Μαριάννα του κάνουν δημόσια αναφορά και εκείνος ακούει τις κατηγορίες τους κατά του Άγγελου, τις οποίες αυτός αρνείται περιφρονητικά. Καθώς εξελίσσεται η σκηνή, φαίνεται ότι ο μοναχός Λουδοβίκος θα κατηγορηθεί για τις κατηγορίες που διατυπώθηκαν εναντίον του Άγγελου. Ο δούκας ορίζει τον Άγγελο να δικάσει την υπόθεση του Λουδοβίκου και αυτός ζητά τη θανατική ποινή. Ο δούκας αποκαλύπτεται, εκθέτοντας έτσι τον Άγγελο ως ψεύτη και επιβεβαιώνοντας τις κατηγορίες των κοριτσιών. Προτείνει ποινή «με το ίδιο μέτρο», δηλαδή να εκτελεσθεί ο Άγγελος, αλλά πρώτα γίνεται ο γάμος του με τη Μαριάννα, ώστε να κληρονομήσει την περιουσία του. Η Μαριάννα παρακαλεί για τη ζωή του Άγγελου, ζητώντας ακόμη και τη βοήθεια της Ισαβέλλας (η οποία δεν γνωρίζει ότι ο αδελφός της Κλαύδιος ζει ακόμη). Ο δούκας προσποιείται ότι δεν δέχεται, μέχρι που αποκαλύπτει ότι ο Κλαύδιος στην πραγματικότητα δεν έχει εκτελεστεί, οπότε υποχωρεί και τον συγχωρεί.
Η Ισαβέλλα απευθύνεται στον δούκα, Φρέντερικ Ντέιβις (1907)
Στη συνέχεια, ο δούκας προτείνει στην Ισαβέλλα να εγκαταλείψει την ιδέα της να γίνει μοναχή και να τον παντρευτεί. Η Ισαβέλλα δεν απαντά και η αντίδρασή της εκλαμβάνεται διφορούμενα από μελετητές και σκηνοθέτες: η σιωπηλή αποδοχή της είναι η πιο συνηθισμένη ερμηνεία, και το κοινό της εποχής του Σαίξπηρ πιθανότατα την είχε ερμηνεύσει ως κατηγορηματικό «ναι», που δεν απαιτούσε πρόσθετο διάλογο. Αυτή είναι μια από τις «ανοιχτές σιωπές» του έργου και έχει ερμηνευτεί ευρέως σε διάφορες παραγωγές. [8]
Ο Κλαύδιος βγαίνει από τη φυλακή και παντρεύεται την αρραβωνιαστικιά του Τζουλιέτα. Μια δευτερεύουσα πλοκή αφορά τον φίλο του Κλαύδιου, τον Λούκιο, ο οποίος συκοφαντεί τον δούκα στον μοναχό και στην τελευταία πράξη συκοφαντεί τον μοναχό στον δούκα, γεγονός που παρέχει ευκαιρίες για κωμικές εκπλήξεις και βάζει τον Λούκιο σε μπελάδες όταν αποκαλύπτεται ότι ο δούκας και ο μοναχός είναι το ίδιο πρόσωπο. Η τιμωρία του Λούκιου είναι να αναγκαστεί να παντρευτεί την Κέιτ, μια κοπέλα με την οποία είχε κάνει παιδί και την είχε εγκαταλείψει.
Διασκευές
Το έργο έχει διασκευαστεί αρκετές φορές για τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και το θέατρο.[9]
Το 1836 διασκευάστηκε επίσης σε όπερα από τον νεαρό Ρίχαρντ Βάγκνερ με τον τίτλο Η Απαγόρευση της Αγάπης. Ήταν η δεύτερη νεανική του όπερα. Ωστόσο, δεν παρουσιάζεται συχνά γιατί απέχει αρκετά από το στυλ του μελλοντικού Βάγκνερ.
Μεταφράσεις στα ελληνικά
Με το ίδιο μέτρο, μετάφραση: Βασίλης Ρώτας, εκδόσεις Επικαιρότητα, 1961
Με το ίδιο μέτρο, μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές, εκδόσεις Κέδρος, 2004[10]
Με το ίδιο μέτρο, μετάφραση: Βάιος Λιάπης, εκδόσεις Στιγμή, 2021
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Με το ίδιο μέτρο (ραδιοφωνικό θέατρο)
Παραπομπές
. «shakespeare.folger.edu/shakespeares-works/measure-for-measure/».
. «sparknotes.com/shakespeare/measure/summary/».
. «britannica.com/biography/Giambattista-Giraldi».
George Whetstone's 1578 lengthy two-part closet drama Promos and Cassandra
. «biblegateway.com/passage/Matthew 7:2».
. «shakespeare.org.uk/explore-shakespeare/shakespedia/shakespeares-plays/measure-measure/».
. «rsc.org.uk/measure-for-measure/the-plot».
. «britannica.com/topic/Measure-for-Measure».
. «imdb.com/title/Measure for Measure/2006».
. «politeianet.gr/books/shakespeare-william-kedros-me-to-idio-metro».
Τα έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ
Τραγωδίες
Άμλετ Αντώνιος και Κλεοπάτρα Βασιλιάς Ληρ Ιούλιος Καίσαρας Κοριολανός Μάκβεθ Οθέλος Ρωμαίος και Ιουλιέτα Τίμων ο Αθηναίος Τίτος Ανδρόνικος
Κωμωδίες
Όνειρο Θερινής Νυκτός Τέλος καλό, όλα καλά Τρωίλος και Χρυσηίδα Όπως αγαπάτε Κυμβελίνος Αγάπης Αγώνας Άγονος Με το ίδιο μέτρο Ο Έμπορος της Βενετίας Οι εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ Πολύ κακό για το τίποτα Περικλής Το ημέρωμα της στρίγγλας Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων Η Τρικυμία Δωδέκατη Νύχτα Οι δύο άρχοντες της Βερόνας Οι δύο συγγενείς άρχοντες Το χειμωνιάτικο παραμύθι
Ιστορικά έργα
Βασιλιάς Ιωάννης Ερρίκος ο Δ' (1ο μέρος) Ερρίκος ο Δ' (2ο μέρος) Ερρίκος ο Ε' Ερρίκος ο ΣΤ' (1ο μέρος) Ερρίκος ο ΣΤ' (2ο μέρος) Ερρίκος ο ΣΤ' (3ο μέρος) Ερρίκος ο Η' Ριχάρδος ο Β' Ριχάρδος ο Γ'
Ποιήματα
Σονέτα Αφροδίτη και Άδωνις Ο βιασμός της Λουκρητίας Ο Περιπαθής Προσκυνητής O Φοίνικας κι η Τρυγόνα Tο Παράπονο Ενός Εραστή
Ελληνικές μεταφράσεις
Άπαντα Σαίξπηρ (Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου)
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
