Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

Το Σιδηρόκαστρο[4] αναφερόμενο επίσημα ως το Σιδηρόκαστρον, είναι ημιορεινός οικισμός κοντά στον Αυλώνα και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας.

Το Σιδηρόκαστρο υπήρξε η έδρα του παλαιού Δήμου Αυλώνος (1835-1912) και επίσης του πρώην Δήμου Αυλώνα Μεσσηνίας (1997-2010).

View Larger Map

Τοποθεσία

Το Σιδηρόκαστρο βρίσκεται περίπου 19 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Κυπαρισσίας και περίπου 5,5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τον Αυλώνα. Έχει υψόμετρο 441[1][5] μέτρα και απέχει 12 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Κοντά στο Σιδηρόκαστρο, προς τα νότιά του, βρίσκεται επίσης το Γλυκορρίζι και προς τα νοτιοανατολικά του το Κοπανάκι, σε απόσταση περίπου 5 και 10,5 χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Ιστορία

Το σημερινό χωριό το οποίο είναι χτισμένο στους πρόποδες δύο λόφων-βουνών,[6] του Κάστρου, με υψόμετρο 600 μέτρα και του Αη-Λιά, με υψόμετρο 685 μέτρα,[4] έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την γενικότερη ιστορία της Τριφυλίας. Πήρε το όνομά του, ως συνέχεια, από το παλαιό ομώνυμο χωριό, αλλά και ισχυρό φρούριο Σιδηρόκαστρο[6] (lo castello de Ferro - Siderocastro), το οποίο, πιθανώς προϋπήρχε κατά τη βυζαντινή περίοδο, και σίγουρα είχε σημαντικό ρόλο ελέγχου της περιοχής, κατά την εποχή της ακμής του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Βυζαντινή εποχή – Μεσαίωνας

Το παλαιότερο χωριό του Σιδηροκάστρου βρισκόταν εντός και πέριξ του ομώνυμου κάστρου, του Σιδηροκάστρου και ήταν μεγάλος οικισμός, σύμφωνα και με τα ερείπιά του, τα οποία υπάρχουν ως σήμερα. Η ιστορία του παλαιού χωριού είναι άμεσα συναρτημένη με την ιστορία του Κάστρου αυτού και την περιοχή του, που τελούσε υπό τον έλεγχο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας και στη συνέχεια του Δεσποτάτου του Μυστρά.

Τουρκοκρατία

Το 1452, λίγο καιρό πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453), ο Τουραχάν Μπέης πολιόρκησε το Σιδηρόκαστρο, αλλά η αντίσταση των κατοίκων του χωριού και του φρουρίου του ήταν τόσο σθεναρή, που τελικά αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει.[7] Οι Τούρκοι επέστρεψαν ξανά το 1460 και αυτήν τη φορά κατέστρεψαν συθέμελα το χωριό και το Κάστρο, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι ορατά λιγοστά ερείπια. Έκτοτε δεν υπήρξε ξανά αναφορά σε παλαιές ιστορικές πηγές για το παλαιό Σιδηρόκαστρο.

Νεότερο Σιδηρόκαστρο

Η ιστορία του νεότερου χωριού του Σιδηροκάστρου, ξεκινά περίπου μεταξύ των ετών 1650-1700,[7] όταν και χτίζεται εκ νέου στους πρόποδες του ερειπωμένου ομώνυμου Κάστρου και αργότερα διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στις προεπαναστατικές συγκρούσεις και την επανάσταση του 1821.

Β’ Ενετοκρατία

Την εποχή της Ενετοκρατίας αναφερόταν ως Σιδηρόκαστρο ή Σιδερόκαστρο (Sidero-Castro ή Sidherocastro). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο.[8] Το χωριό Σιδερόκαστρο (Sidherocastro), ανήκε, το 1689, στην επαρχία της Αρκαδίας (ή Αρκαδιάς, δηλαδή την περιοχή της σημερινής Κυπαρισσίας), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης).[9]

Προεπαναστατικός αγώνας και Επανάσταση του 1821

Κατά την προεπαναστατική περίοδο, την Επανάσταση του 1821 και τους αγώνες που ακολούθησαν μέχρι την τελική απελευθέρωση της περιοχής, έδρασαν στην περιοχή του Σιδηροκάστρου, αρκετές ομάδες κλεφτών & αρματολών:

Οι Νικολαίοι (Πετρόπουλοι), οι οποίοι συνεργάζονταν με τον Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη διατήρησαν με τη δράση τους ελεύθερη την περιοχή του Σιδηροκάστρου. Η ομάδα τους αποτελούνταν από πέντε αδέρφια, αλλά και άλλους Σιδηροκαστρίτες και είχαν «ιδίαν αρματωλικήν σημαίαν».[7]
Επίσης, κατά καιρούς έδρασαν στην ορεινή αυτή περιοχή της Τριφυλίας, ο Θεόδωρος Μπούας, ο Μήτρος Μπακογεώργος, ο Πέτρος Κούκιας, ο Μήτρος Αλβενιώτης, ο Ιωάννης Άγριος, ο Αναγνώστης Λιόγκας, ο Κίτσος Αγριόγατος, οι αδερφοί Νικόλαος και Παναγιώτης Μπαλταίος, ο Αναγνώστης Γαρδιτσιώτης, ο Ξύδης, ο Αντώνης Κουβελιώτης, ο Δήμος Σουλιμιώτης, ο Θανασάς, ο Χρόνης, ο Μάρκος Ντάρας, ο Δήμος Κολοκοτρώνης, ο Καρανάσης, ο Θιακός, ο Ιωάννης Κόρδας, ο Ρούσης, ο Γιαννάκης Μέλιος, ο Παναγιώτης Ντούφας, οι Παπατσωραίοι, ο Γυφτάκης, ο Γιώργος Κοσμάς, ο Γιαννάκης Γκρίτζαλης, ο Παπα-Καλόγερος Σιδηρικαστρίτης, οι αδελφοί Μπουντουραίοι, ο Μήτρος Γιαννιάς και άλλοι.[7]
Στις 27 Απριλίου του 1827, ο Ιμπραήμ Πασάς κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Πελοπόννησο, επιτέθηκε με 10.000 στρατό και ιππείς στο Σιδηρόκαστρο, του οποίου οι υπερασπιστές μετά από πεισματώδη άμυνα υπεχώρησαν, με 200 νεκρούς, και αποχώρησε, αφού πυρπόλησε το χωριό και την εκκλησιά του. Δεν αποκλείεται επίσης η πιθανότητα να επιτέθηκε και προς το παλαιό και ήδη ημι-κατεστραμμένο κάστρο, δεδομένου ότι ανευρέθηκε η μπούκα μικρού τουρκικού κανονιού στην τάπια του φρουρίου, το οποίο σήμερα εκτίθεται στο μικρό Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο του στρατηγού Παν. Γεωργακόπουλου στο Σιδηρόκαστρο.[7]
Με το Γ’ ψήφισμα της 13ης Απριλίου 1828, περί διαιρέσεως του Ελληνικού κράτους, διορίσθηκε ο Α. Τζούνης Καλαβρυτινός, ως έκτακτος επίτροπος της Άνω Μεσσηνίας (Αρκαδιάς), με έδρα αρχικά το Σιδηρόκαστρο, «λόγω της εμπολέμου ανωμάλου καταστάσεως», και μετέπειτα την Αρκαδιά (Κυπαρισσία).[7]
Σε ασημόδετο Ευαγγέλιο, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα, όρκισε ως μέλη της Φιλικής Εταιρείας, πολλούς Σιδηροκαστρίτες αγωνιστές, ο επίσης Σιδηροκαστρίτης Φιλικός Αλέξης Αλεξάκης (Αλεξόπουλος ή Σταυρόπουλος) ο οποίος διέθεσε και ολόκληρη την περιουσία του για τις ανάγκες του αγώνα. Ο ιστορικός Αμβρόσιος Φραντζής αναφέρει την συμβολή που είχε ο «Αλέξιος εκ Σιδηροκάστρου».[10] Ο γιος του, ο Αναγνώστης Αλεξόπουλος ήταν σημαιοφόρος κατά τον αγώνα και τιμήθηκε με το Σιδηρούν Αριστείον Ανδρείας, ενώ έγινε επίσης ο πρώτος Δήμαρχος Αυλώνος το 1835.[7]
Κατά την επαναστατική περίοδο, έδρασε επίσης ο Καλόγερος Σιδηροκαστρίτης, ο οποίος είχε τον βαθμό του εκατόνταρχου. Συμμετείχε ενεργά ως δημογέροντας του επαναστατικού κινήματος κατά της Αντιβασιλείας του Όθωνα, το 1834, μαζί με τον ξάδελφό του Παναγή Θανασουλόπουλο (Θανασούλια), υπό τον Γιαννάκη Φωρίτζαλη, και μετά την αποτυχία του κινήματος συνελήφθη και καταδικάσθηκε, από το έκτακτο στρατοδικείο, σε 15ετή δεσμά στην Πύλο «ως συναίτιος και συναυτουργός εκείνης της επαναστάσεως». Ο ανιψιός του Ηλίας Αντωνόπουλος, με αναφορά του προς τον βασιλιά Γεώργιο Α΄, το 1872, ζήτησε τα αριστεία του θείου του και του πατέρα του, στον οποίο τελικά απενεμήθη επίσης το Σιδηρούν Αριστείον Ανδρείας.[7]

Διοικητική ιστορία

Το Σιδηρόκαστρον προσαρτήθηκε αρχικά ως οικισμός και έδρα στον παλαιό Δήμο Αυλώνος το 1835[11][12][13] και παρέμεινε σε αυτόν ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Σιδηρόκαστρον στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό και έδρα του Δήμου Αυλώνος της Επαρχίας Τριφυλίας με πληθυσμό 553 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[14] Το 1899 το χωριό μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας,[15] για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας,[16] ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 το Σιδηρόκαστρον προσαρτάται και γίνεται έδρα στην Κοινότητα Σιδηροκάστρου,[17][18] στην οποία εντάσσονται και οι οικισμοί Τσαμπουλίδι (καταργήθηκε το 1920) και Βανάδα (αποσπάστηκε το 1927 και έγινε έδρα στην Κοινότητα Βανάδας). Το χωριό παρέμεινε έδρα της ομώνυμης κοινότητας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Σιδηρόκαστρον υπήχθη ως έδρα στον κατηργημένο Δήμο Αυλώνα Μεσσηνίας,[19] [20] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Σιδηρόκαστρον ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας.[21][4] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας. Το Σιδηρόκαστρον σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας του Σιδηροκάστρου του Δήμου Τριφυλίας.[4]

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 200 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Εξέλιξη Πληθυσμού του Σιδηροκάστρου Μεσσηνίας Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1689 52[9]
1844 477[22]
1851 553[14]
1861 589[23]
1879 672[24][9]
1889 738[25]
1896 721[26]
1907 865[27]
1920 843[28]
1928 962[29]
1940 859[30]
1951 918[31]
1961 683[32]
1971 508[33]
1981 340[34]
1991 322[35]
2001 308[36]
2011 200[37]

Κτίρια

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια, τα οποία είναι πετρόχτιστα, με κεραμοσκεπές ιδιαίτερης τεχνοτροπίας, υπάρχει επίσης η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος είναι χτισμένος, το 1912,[4][6] με πελεκητή πέτρα, στη θέση του παλαιότερου, που καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ και υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Μέσα σε αυτόν φυλάσσονται σημαντικά κειμήλια, όπως το ιερό δισκοπότηρο με το οποίο κοινώνησαν το 1821 οι οπλαρχηγοί της περιοχής και το ιερό Ευαγγέλιο, με το οποίο μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία.[6] Υπάρχουν επίσης μικρό λαογραφικό μουσείο,[4] δημοτική βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο.[4] Μέσα στο χωριό υπάρχουν 9 βρύσες και 26 πηγάδια, με ελάχιστο πλέον νερό.[4][7]
Πολιτιστικό Κέντρο - Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Σιδηροκάστρου «Δημοσθένης Κάκκαβας»

Στο κτίριο του παλαιού Κοινοτικού Καταστήματος, στεγάζεται επίσης το Πολιτιστικό Κέντρο του Σιδηροκάστρου και το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Σιδηροκάστρου «Δημοσθένης Κάκκαβας»,[38] το οποίο διαθέτει πλούσιο ιστορικό και λαογραφικό μουσειακό υλικό. Στο ίδιο κτίριο στεγάζεται και η βιβλιοθήκη του χωριού.[39]
Λαογραφία, ήθη & έθιμα – εκδηλώσεις
Λαμπαδηφορίες

Στο χωριό έχει αναβιώσει και το έθιμο των λαμπαδηφοριών, προς τιμήν των Σιδηροκαστριτών αγωνιστών του 1821, το οποίο χρονολογείται στα προεπαναστατικά χρόνια. Στην διοργάνωσή του συμμετέχουν οι εξής φορείς: Η Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, ο Δήμος Τριφυλίας, η Τοπική Κοινότητα Σιδηροκάστρου, ο Σύνδεσμος Σιδηροκαστριτών Τριφυλίας, ο Σύλλογος Γυναικών Σιδηροκάστρου «Η ΕΣΤΙΑ», ο Εξωραϊστικός Λαογραφικός Σύλλογος «Δημοσθένης Κάκκαβας», με την υποστήριξη του Συλλόγου «Ελληνομνήμονες», του Συλλόγου Φιλοπροόδων Φιλιατρών και του Εκπολιτιστικού & Φυσιολατρικού Συλλόγου Αγίου Ιωάννη Αμαλιάδας «Η Αστρινιά».

Αξιοθέατα
Δασική έκταση Σιδηροκάστρου

Απέναντι από το χωριό εκτείνεται πυκνό δάσος από πουρνάρια, σφενδάμια, κουμαριές κ.λπ. δένδρα, το οποίο έχει διαμορφωθεί με προσβάσιμα μονοπάτια ιδανικά για πεζοπορία.[4] Από έρευνα του Πανεπιστημίου της Β. Ντακότα της Αμερικής του έτους 1968, ο αέρας του περιβάλλοντος χώρου της περιοχής του χωριού είναι υψηλής περιεκτικότητας σε οξυγόνο.[4]
Ο ασφένδαμος του Κολοκοτρώνη

Μνημείο της φύσης, αλλά και μνημείο ιστορικής κληρονομιάς αποτελεί ο Ασφένδαμος του Κολοκοτρώνη, στην απάνω ρούγα, δίπλα σε παμπάλαια μικρή βρύση. Στον ίσκιο του, κατά την τοπική παράδοση, «ξεπέζεψε, ξαπόστασε και λημέριασε» ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με τα παλικάρια του το 1806.[4][40]
Η Αρνοκουρέϊκη ελιά του Σιδηροκάστρου

Η ελιά του Σιδηροκάστρου βρίσκεται στη θέση «Καρούγκαινα» και την αποκαλούν «Αρνοκουρέϊκη». Η ηλικία της υπολογίζεται σε πάνω από 3.000 χρόνια και ο κορμός της έχει περίμετρο 7,4 μέτρα. Ως μέτρο σύγκρισης, η αντίστοιχη ελιά του Πλάτωνα στην Ιερά Οδό των Αθηνών έχει ηλικία 2.500 χρόνων και περίμετρο 4,85 μέτρα.[40]

Χωριό των αγαλμάτων

Η προσωνυμία του Σιδηροκάστρου ως χωριό των αγαλμάτων οφείλεται στον γλύπτη Κώστα Ν. Γεωργακά (1904-1991),[41][42] ο οποίος μετά το θάνατό του δώρισε πλήθος από τα δημιουργήματά του στη γενέτειρα του.[4][6] Τα περισσότερα από αυτά είναι τοποθετημένα εκατέρωθεν της σκάλας, με τα 88 σκαλοπάτια, που ξεκινά από την πλατεία και οδηγεί στην εκκλησία του χωριού, τον Άγιο Νικόλαο. Στο 26ο σκαλοπάτι, στέκει μαρμάρινος ανδριάντας του Γάλλου Ανδρέα Ροντέν, φίλου του Κ. Γεωργακά. Στο 38ο σκαλοπάτι, βρίσκεται η αρχαία εταίρα Φρύνη, (από χαλκό, με ύψους 1,75 μ.). Στη συνέχεια της ανάβασης υπάρχουν ο δισκοβόλος, (από χαλκό, ύψους 2 μ.), η μαρμάρινη προτομή του Σιδηροκαστρίτη δασκάλου Γεωργίου Σταθόπουλου και ο ίδιος ο καλλιτέχνης Κώστας Γεωργακάς, από χαλκό, ενώ οι χάλκινοι έφιπποι ανδριάντες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Γεωργίου Καραϊσκάκη πλαισιώνουν το χώρο της εκκλησίας.[4] Στον περίβολο της εκκλησίας τέλος βρίσκεται το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη με τον λαβωμένο στρατιώτη, ήρωα του Έθνους στο Ελληνοαλβανικό μέτωπο. Άλλα αγάλματα του Κώστα Γεωργακά είναι αυτό του αγρότη στην κεντρική πλατεία, η Αρτέμιδα στην είσοδο του χωριού, καθώς και η προτομή προς τιμή του Σιδηροκαστρίτη αθλητή Σπήλιου Ζαχαρόπουλου.[4]
Κάστρο του Σιδηροκάστρου

Το Φρούριο ή Κάστρο του Σιδηροκάστρου (lo castello de Ferro - Siderocastro) ήταν κτισμένο στην ανατολική πλευρά του βουνού Κάστρο και σήμερα κείτεται σε ερείπια, κοντά στο σύγχρονο χωριό. Σύμφωνα με μια πρώτη εκδοχή ήταν φρούριο-κάστρο που προϋπήρχε κατά τη βυζαντινή εποχή και περιβαλλόταν από μεγάλο οικισμό, ερείπια του οποίου επίσης υπάρχουν και σήμερα.[4] Στο φρούριο αυτό μεταγενέστερα, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204), όταν οι Λατίνοι (Φράγκοι και Ενετοί) χώρισαν τα κατεκτημένα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και κατέλαβαν την περιοχή του Σιδηροκάστρου εγκατέστησαν φρουρά και το επισκεύασαν.[4][7] Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή (Παναγ. Κωνσταντινίδης), στα 1210 ο Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλεαρδουίνος έκτισε το Κάστρο του Σιδηροκάστρου και ανέθεσε τη διοίκηση του στην Βαρωνία της Άκοβας, η οποία ήλεγχε τις περιοχές της ανατολικής Ηλείας-δυτικής Αρκαδίας, με κέντρο το Κάστρο της Άκοβας ή Ματεγκριφόν, αλλά πιθανώς ρόλο στον έλεγχο του Σιδηρόκαστρου μεταγενέστερα ή κατά εποχές να είχε και η Βαρωνία της Καρύταινας, η οποία εκτεινόταν στην ορεινή περιοχή της δυτικής Αρκαδίας γνωστή ως τα Σκορτά, με κέντρο της την Καρύταινα (γαλλ. Caraintaine, ιταλ. Caritena).[43] Το Σιδηρόκαστρο αναφέρεται εμμέσως και στο μεσαιωνικό έργο, ανωνύμου χρονικογράφου του 14ου αιώνα, γνωστό ως το «Χρονικόν του Μορέως».[7][44][45] Το 1346-1364 οι δυο Βαρωνείες και το Κάστρο βρίσκονταν στα χέρια του Ζαχαρία Ασάνη, ενώ το 1429 το κάστρο ήλεγχε ο Κεντυρίων Α΄ Ζαχαρίας. Στη συνέχεια το Σιδηρόκαστρο πέρασε σε βυζαντινό έλεγχο και το Δεσποτάτο του Μυστρά, την εποχή που δεσπότης του ήταν ο Θωμάς Παλαιολόγος. Μετά την οριστική καταστροφή του, το 1460, από τους Τούρκους, από το κάστρο διακρίνονται διάφορα ερείπια των τειχών και του οικισμού, η δεξαμενή του και τα ερείπια των ναών του Αη-Γιάννη και των Ταξιαρχών.[4][7] Εκτός από το Σιδηρόκαστρο[46] (lo castello de Ferro - Siderocastro), στα Σκορτά της Αρκαδίας ή Αρκαδιάς, δηλαδή της Τριφυλίας, Μεσσηνίας, με την ίδια ονομασία, αναφέρονται επίσης το Σιδηρόκαστρο Αχαΐας[47] (lo castello de Ferro sopra Patrasso)[48] κοντά στην Μονή Ομπλού και το Σιδηρόκαστρο της Στερεάς Ελλάδας, δηλαδή ο μεσαιωνικός οχυρωμένος οικισμός επί του Όρους Οίτη στην Κεντρική Ελλάδα.
Η Νέδα

Κύριο λήμμα: Νέδα (ποταμός)

Σημαντικό αξιοθέατο για την ευρύτερη περιοχή του Σιδηροκάστρου, αλλά και του κοντινού χωριού του Αυλώνα, είναι η διαδρομή στο φαράγγι, το ποτάμι και τους καταρράκτες της Νέδας.
Προσωπικότητες από το Σιδηρόκαστρο

Κώστας Ν. Γεωργακάς (1904-1991), γλύπτης.
Σπήλιος Ζαχαρόπουλος, αθλητής στίβου (στα 800μ., 1.500 μ., 3.000 μ. & 5.000 μ.), γυμναστής και Ομοσπονδιακός Προπονητής της Ελληνικής Εθνικής Ομάδας Στίβου στις μεσαίες και μεγάλες αποστάσεις.

Δείτε επίσης

Κυπαρισσία
Δήμος Τριφυλίας
Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
πρώην Δήμος Αυλώνα Μεσσηνίας

Παραπομπές

Σιδηρόκαστρο, από την ιστοσελίδα: buk.gr
Ταχυδρομικός Κώδικας Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας.
Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Κυπαρισσία: 27610
10) Τ.Κ. Σιδηροκάστρου: Το Σιδηρόκαστρο, από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας.
Σιδηρόκαστρο, από την ιστοσελίδα: moriasnow.gr.
Μεσσηνία > Σιδηρόκαστρο, από την ιστοσελίδα: greece.terrabook.com
Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας, από την ιστοσελίδα: www.sidirokastrotrifilias.gr
Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993, σελ. 115 (Territorio d' Arcadia - Sidero-Castro), p. 131 (Messenia - Arcadia).
Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Απογραφή 1689, Νο 148 Sidherocastro - Απογραφή 1879, Νο 148 Σιδηρόκαστρον, σελ. 706-707.
Αμβρόσιος Φραντζής (πρεσβύτερος), «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος». Αρχομένη από του έτους 1715, και λήγουσα το 1835. Διηρημένη εις τόμους τρεις. Συγγραφείσα παρά Αμβροσίου Φραντζή Πρωτοσυγκέλλου της πρώην Χριστιανουπόλεως επαρχίας (Αρκαδίας) και εκδοθείσα παρ' αυτού προς χρήσιν των Ελλήνων. Τόμος πρώτος. Εκ της Τυπογραφίας "Η ΒΙΤΩΡΙΑ" του Κωνστ. Καστόρχη και συντροφιάς. Εν Αθήναις 1839, Ambrosios Phrantzēs, Epitomē tēs historias tēs anagennētheisēs Hellados: archomenē apo tu etus 1715, kai lēgusa to 1837, τόμος 1ος, Rhallēs, 1839, σελ. 362: [...] "και ο Αλέξιος ο εκ Σιδηροκάστρου, κατηχημένοι όντες ούτοι πάντες καθώς και άλλοι εις την Εταιρίαν παρά του Πρωτοσυγκέλλου." [...]
21-04-1835
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Σιδηρόκαστρο (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αυλώνος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σ. 582.
ΦΕΚ 136Α - 08/07/1899.
ΦΕΚ 282Α - 04/12/1909.
ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Σιδηροκάστρου (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αυλώνα (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 40.
Υπουργείον Εσωτερικών, Στατιστική της Ελλάδος, "Πληθυσμός του έτους 1861, εκ του βασιλικού τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1862. Και φωτομηχανική ανατύπωση με προλεγόμενα - επιμέλεια ανατύπωσης: Γιάννης Μπαφούνης, "Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού", παράρτημα περιοδικού "Μνήμων", αρ. 7, έκδοση: "Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ETBA", Αθήνα 1991. ISBN 960-7089-02-2 και ISBN 960-244-020-1. Επίσης: "Πληθυσμός του έτους 1861", σελ. 94.
Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 123.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 90.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 105.
Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 395.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 240.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 280.
Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 309.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951", σελ. 150.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 145.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 141.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 151.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 184.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 181.
"Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
Σιδηρόκαστρο: Επαναλειτουργία Πολιτιστικού Κέντρου και Ι.Λ. Μουσείου, από την ιστοσελίδα: old.tharrosnews.gr της εφημερίδας "Θάρρος" Μεσσηνίας.
Πολιτισμός, από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας.
Γιάννης Δ. Λύρας, καθηγητής βιολογίας, "Διατηρητέα μνημεία της φύσης στη Μεσσηνία > 4. Ο σφένδαμος και η ελιά του Σιδηροκάστρου", 22/06/2014, με πηγές: Εφημερίδα "Μεσσηνιακά Νέα", φύλλο 20 Σεπτεμβρίου 1961 και "Τουριστικός Οδηγός Μεσσηνίας" 1970, σελ. 284.
Αντωνία Γιαννουδάκη, "Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου Ίδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη. Η συλλογή νεοελληνικής γλυπτικής και η ιστορία της 1900-2006, (pdf) (διδακτορική διατριβή), Τομέας Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 220, 465-466.
Γ. Χαραλαμπόπουλος, "Ο γλύπτης Κώστας Ν. Γεωργακάς. Η ζωή και το έργο του", Αθήνα 1986.
Bon (1969), σ. 105, 363-367
Rennell Rodd, "The Princes of Achaia and the Chronicles of Morea: A Study of Greece in the Middle Ages", τόμος 2ος, E. Arnold, 1907, σελ. 289: Lo castello de Ferro (Siderocastro).
Karl Hopf, "Chroniques greco-romanes inedites ou peu connues", Librairie de Weidmann, 1873, sel. 227 και C.H. Hopf, "Chroniques Greco-Romanes, Рипол Классик, ISBN 5876393754, ISBN 9785876393753, σελ. 227 - ΧΙ. Tables des fiefs de la Moree. a) De l'an 1364. In la Scorta: lo castello de Ferro.
Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, Πρακτικά, τόμος 148, Αθήνα 1996, σελ. 239: 14 Σιδηροκάστρου.
Ιωάννης Θ. Σφηκόπουλος, Μεσαιωνικά Κάστρα του Μωρέα, Αθήνα 1968, σελ. 393: 160. Σιδηροκάστρου.

Rennell Rodd, "The Princes of Achaia and the Chronicles of Morea: A Study of Greece in the Middle Ages", τόμος 2ος, E. Arnold, 1907, σελ. 290: Lo castello de Ferro sopra Patrasso.

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985).
Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987.
Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993.
Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΥΛΩΝΟΣ
Τοπική Κοινότητα Αγαλιανής
Αγαλιανή, η
Βλασσάδα, η
Ξυφάρα, η
Παλιοβλασσάδα, η
Πηγαδούλια, τα
Τοπική Κοινότητα Αυλώνος
Αυλών, ο
Πανόραμα, το
Πτέρη, η
Τοπική Κοινότητα Βανάδας
Βανάδα, η
Τοπική Κοινότητα Ελαίας
Αγιαννάκης, ο
Ελαία, η
Φόνισσα, η
Τοπική Κοινότητα Καλιτσαίνης
Καλίτσαινα, η
Τοπική Κοινότητα Καλού Νερού
Άνω Καλόν Νερόν, το
Βουνάκι, το
Δρεκολαίικα, τα
Κάκκαβας, ο
Καλόν Νερόν, το
Μάρμαρο, το
Στάση Σιδηροκάστρου, η
Τοπική Κοινότητα Καρυών
Καρυαί, οι
Τοπική Κοινότητα Πλατανίων
Πλατάνια τα
Τοπική Κοινότητα Προδρόμου
Πρόδρομος, ο
Τοπική Κοινότητα Σιδηροκάστρου
Σιδηρόκαστρον, το

----

Σιδηρόκαστρο Αχαΐας
Σιδηρόκαστρο Λακωνίας
Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας
Σιδηρόκαστρο Σερρών