Πτέρη Μεσσηνίας

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

Η Πτέρη,[3] αναφερόμενη παλαιότερα ως τα Σκλαβέικα ή τα Σκλαβαίικα, είναι ορεινός οικισμός κοντά στον Αυλώνα και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Η Πτέρη βρίσκεται περίπου 28 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Κυπαρισσίας και περίπου 10 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το Σιδηρόκαστρο. Έχει υψόμετρο 621[1][4] μέτρα και απέχει 12 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Κοντά στην Πτέρη, προς τα ανατολικά της, βρίσκεται επίσης ο Αυλώνας σε απόσταση 4,5 περίπου χιλιομέτρων.

Ιστορία

Το χωριό, το οποίο είναι χτισμένο πάνω σε πλάτωμα στη βόρεια πλαγιά του βουνού Πετραλώνι,[3][5] ένα από τα βουνά των Νομίων Ορέων, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την γενικότερη ιστορία της Τριφυλίας. Η ίδρυσή του χρονολογείται μεταξύ του 1715 και 1750 και το χωριό αρχικά είχε το όνομα τα Σκλαβέϊκα, ονομασία που προέρχεται από τον επώνυμο του πρώτου οικιστή, που ονομαζόταν Δήμος Σκλάβος.[3][6] Σύμφωνα με μια πρώτη εκδοχή, την επίσημη άποψη του Δήμου Τριφυλίας και την τοπική παράδοση, ο Σκλάβος ήταν εύπορος οικογενειάρχης, εγκαταστημένος αρχικά στα Ρόβια της Ανδρίτσαινας της Ηλείας, που για λόγους τιμής εγκατέλειψε το χωριό του και μετοίκησε στην περιοχή των Σκλαβέικων μόνος.[3] Στη συνέχεια έφερε και την οικογένειά του, που έμεινε για κάποιο διάστημα στα Σιδηροκαστρίτικα Λειβάδια και στη συνέχεια στις Κορύτες και τελικά στην τοποθεσία του χωριού, όπου και ξεκίνησε η οικοδόμηση του οικισμού. Η οικογένεια του Δήμου Σκλάβου σταδιακά έγινε πολυάριθμη και, μέσω των σχέσεων αγχιστείας, προστέθηκαν και οικογένειες από τους Καραμουσταφαίους και Τουρκακαίους. Απόγονοι του Δήμου Σκλάβου υπήρξαν αργότερα οι Ηλιόπουλοι, Θεοδωρόπουλοι, Νικολακόπουλοι, Κανελλόπουλοι, Σταυρόπουλοι και άλλοι. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρχαν επίσης στο χωριό τα επώνυμα Βουδούρης, Θανασάς, Κολέτσος, Σκλάβος κ.λπ.[6] Σύμφωνα με μια δεύτερη άλλη εκδοχή, που δεν αποκλείει, αλλά προσθέτει στην πρώτη, το παλαιότερο όνομα του χωριού οφείλεται στο όνομα Σλάβικης φυλής του Δούναβη, τους Σκλαβούνους, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στον Μοριά, στην περιοχή της Ανδρίτσαινας και μετά από αρκετά χρόνια αφομοιώθηκαν με τον Ελληνικό πληθυσμό. Παλαιότερα στο χωριό ανέφεραν τους Σκλαβέους και ως Σκλαβούνους. Ο Γεώργιος Ιωάννη Σκλάβος, λόγου χάρη, γεννημένος το 1854, ήταν γνωστός σαν Γιώρης Σκλαβούνος. Μετά το 1850 στο χωριό προστέθηκαν και άλλες οικογένειες, όπως αυτές του Μενύχτα, του Κώνσταντου κ.λπ. [6] Επειδή, τα επώνυμα των περισσότερων οικογενειών του χωριού σχηματίστηκαν μετά την Επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της περιοχής, καθώς πριν δεν ήταν απαραίτητα, τα περισσότερα σημερινά επώνυμα θεωρούνται ως πατρωνυμικά, σχηματίσθηκαν δηλαδή από το μικρό όνομα του γενάρχη κάθε οικογένειας, περί τα 1770-1800, με την προσθήκη κατά κύριο λόγο της κατάληξης «–πουλος». Έτσι από τα μικρά ονόματα Αδάμης, Βασίλης, Μήτρος προέκυψαν τα επώνυμα Αδαμόπουλος, Βασιλόπουλος, Μητρόπουλος. Άλλα πάλι επώνυμα έχουν σχέση με το επάγγελμα ή κάποια συνήθεια του γενάρχη, π.χ. από την ιδιότητα του παπά, τα ονόματα Παπαγεωργίου, Παπαδόπουλος.[6] Στις αρχές του 20ου αιώνα, πάντως, οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού, περίπου το 80% του πληθυσμού, έφεραν το ίδιο επίθετο, δηλαδή το επώνυμο Σκλάβος και προκειμένου να αποφύγουν την σύγχυση που προκαλούσε το κοινό αυτό επώνυμο, αποφάσισαν αρκετοί εξ αυτών, την δεκαετία του 1940, να αλλάξουν το επώνυμό τους, σε άλλο, όπως, Κανελλόπουλος, Θεοδωρακόπουλος, κ.α.[6]

Διοικητική ιστορία

Τα Σκλαβέϊκα προσαρτήθηκαν αρχικά στον παλαιό Δήμο Αυλώνος το 1845[7][8][9] και παρέμειναν σε αυτόν ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Ο οικισμός πάντως δεν αναφέρεται, το 1853, στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Αυλώνος της Επαρχίας Τριφυλίας, με βάση την απογραφή του 1851.[10] Έδρα του Δήμου Αυλώνος τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν το χωριό Σιδηρόκαστρον. Το 1899 το χωριό μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας,[11] για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας,[12] ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 τα Σκλαβέϊκα προσαρτώνται στην Κοινότητα Καραμουσταφά,[13][14] στην οποία έδρα ήταν το Καραμουσταφά (ο Αυλώνας) και είχε ενταχθεί επίσης ο οικισμός Καλλίσταινα (Καλίτσαινα). Το 1916 προσαρτάται στην κοινότητα αυτή και το Τρουκάκι (Πανόραμα), ενώ το 1922 ο Καραμουσταφάς και η κοινότητά του μετονομάζονται σε Αυλών και Κοινότητα Αυλώνος αντίστοιχα. Το χωριό αναφέρονταν επίσημα ως τα Σκλαβαίικα, από το 1940 ως το 1957, όταν και μετονομάσθηκε επίσημα σε Πτέρη.[15] Το χωριό παρέμεινε στην Κοινότητα Αυλώνος (με τις αλλαγές στην ονομασία του χωριού και της κοινότητας), από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», ο Αυλών, η Πτέρη και το Πανόραμα υπήχθησαν στον κατηργημένο Δήμο Αυλώνα Μεσσηνίας,[16] [17] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Πτέρη ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας.[18][3] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας. Η Πτέρη σήμερα είναι η οικισμός της Τοπικής Κοινότητας του Αυλώνος του Δήμου Τριφυλίας,[3] στην οποία υπάγονται επίσης οι οικισμοί Πανόραμα και ο Αυλώνας, ως έδρα επίσης της Τοπικής Κοινότητας.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει μόλις 1 μόνιμο κάτοικο.

Εξέλιξη Πληθυσμού της Πτέρης Μεσσηνίας Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1879 44[19]
1889 59[20]
1896 70[21]
1907 151[22]
1920 122[23]
1928 128[24]
1940 138[25]
1951 128[26]
1961 87[27]
1971 5[28]
1981 23[29]
1991 30[30]
2001 24[31]
2011 1[32]
Κτίρια – εκδηλώσεις

Στο χωριό, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1965,[5] τα περισσότερα σχεδόν σπίτια έπρεπε να γκρεμιστούν και να ξαναφτιαχθούν, για να γίνουν κατοικήσιμα, καθώς είχαν πάθει μικρές ή μεγάλες ζημιές, όπως επίσης και το παλαιό Δημοτικό Σχολείο, το οποίο λειτουργούσε από το 1936.[33] Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε δρόμος για την μεταφορά των οικοδομικών υλικών και δεν υπήρχε επάρκεια σε τεχνίτες για να τελειώσουν γρήγορα οι εργασίες αποκατάστασης. Για τους Σκλαβέους αυτό ήταν το τελικό πλήγμα και απογοητευμένοι αναγκάστηκαν σταδιακά να εγκαταλείψουν το χωριό τους, όπως το είχαν κάνει και άλλοι πιο μπροστά, κατά τη δεκαετία του 1950, που ξενιτεύτηκαν στο εξωτερικό αναζητώντας καλύτερη ζωή. Παρέμειναν όμως, τότε, μια-δυό οικογένειες,[33] ενώ σήμερα στην Πτέρη έχει απομείνει μόνο ένας κάτοικος, που ζει μόνιμα εκεί.[5] Η εκκλησία του χωριού είναι ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου,[33] ο οποίος χτίστηκε μετά το 1700[5] και υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Το 1940 οι κάτοικοι ανακαίνισαν και μεγάλωσαν την εκκλησία η οποία χρησίμευε και για κοιμητηριακός ναός.[33] Κάθε χρόνο στην επέτειο της γιορτής του Αγίου ο Σύλλογος Πτέρης, ο οποίος ιδρύθηκε το 1981 με έδρα στην Αθήνα,[34] έχει καθιερώσει εσπερινό με γλέντι στο Πολιτιστικό Κέντρο του χωριού, πρωινή λειτουργία και μετά ακολουθεί πανηγύρι στην πλατεία με τα 3 πέτρινα αλώνια με φαγοπότι και γλέντι. Στο χωριό εκτός από το πανηγύρι του πολιούχου Αγίου Δημητρίου, ο Σύλλογος Πτέρης πραγματοποιεί επίσης και διάφορα άλλα πολιτιστικά δρώμενα, όπως την αναβίωση του εθίμου του Παραδοσιακού Αλωνίσματος,[34] το οποίο διεξάγεται κοντά στην πλατεία του χωριού, όπου υπάρχουν δύο πηγάδια και τρία παραδοσιακά πέτρινα αλώνια.[33][5]

Αξιοθέατα

Από το πλάτωμα, στο οποίο βρίσκεται το χωριό, ο θεατής μπορεί να αγναντεύει από τη μία μεριά το Ιόνιο πέλαγος και από την άλλη το ποτάμι της Νέδας.[5]

Η Νέδα

Κύριο λήμμα: Νέδα (ποταμός)

Σημαντικό αξιοθέατο για την περιοχή του χωριού είναι η διαδρομή στο φαράγγι, το ποτάμι και τους καταρράκτες της Νέδας.

Δείτε επίσης

Κυπαρισσία
Σιδηρόκαστρο
Δήμος Τριφυλίας
Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
πρώην Δήμος Αυλώνα Μεσσηνίας

Παραπομπές

Πτέρη, από την ιστοσελίδα: buk.gr
Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Κυπαρισσία: 27610
2) Δ.Κ. Αυλώνος: Η Πτέρη, από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας.
Πτέρη, από την ιστοσελίδα: moriasnow.gr.
Μεσσηνία > Πτέρη, από την ιστοσελίδα: greece.terrabook.com
Η ιστορία του χωριού Πτέρης, από την ιστοσελίδα: www.avlona-messinias.gr
ΦΕΚ 32Α - 08/12/1845.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Σκλαβέϊκα (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αυλώνος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σ. 582.
ΦΕΚ 136Α - 08/07/1899.
ΦΕΚ 282Α - 04/12/1909.
ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Καραμουσταφά (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 253Α - 14/12/1957.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αυλώνα (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 124.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 90.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 106.
Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 395.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 238.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 278.
Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 306.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951", σελ. 149.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 144.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 140.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 150.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 183.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 181.
"Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
Η εκκλησία του χωριού - Άγιος Δημήτριος, από την ιστοσελίδα: www.avlona-messinias.gr
Ιστορία του Συλλόγου Πτέρης, από την ιστοσελίδα: www.avlona-messinias.gr

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΥΛΩΝΟΣ
Τοπική Κοινότητα Αγαλιανής
Αγαλιανή, η
Βλασσάδα, η
Ξυφάρα, η
Παλιοβλασσάδα, η
Πηγαδούλια, τα
Τοπική Κοινότητα Αυλώνος
Αυλών, ο
Πανόραμα, το
Πτέρη, η
Τοπική Κοινότητα Βανάδας
Βανάδα, η
Τοπική Κοινότητα Ελαίας
Αγιαννάκης, ο
Ελαία, η
Φόνισσα, η
Τοπική Κοινότητα Καλιτσαίνης
Καλίτσαινα, η
Τοπική Κοινότητα Καλού Νερού
Άνω Καλόν Νερόν, το
Βουνάκι, το
Δρεκολαίικα, τα
Κάκκαβας, ο
Καλόν Νερόν, το
Μάρμαρο, το
Στάση Σιδηροκάστρου, η
Τοπική Κοινότητα Καρυών
Καρυαί, οι
Τοπική Κοινότητα Πλατανίων
Πλατάνια τα
Τοπική Κοινότητα Προδρόμου
Πρόδρομος, ο
Τοπική Κοινότητα Σιδηροκάστρου
Σιδηρόκαστρον, το