Η Κίρουνα (σουηδ. Kiruna, σάμι Giron, φινλ. Kiiruna) είναι η βορειότερη πόλη της Σουηδίας, σε γεωγραφικό πλάτος 67°51΄ Β. Βρίσκεται στην επαρχία της σουηδικής Λαπωνίας και είχε 17.002 κατοίκους στην απογραφή [2] του 2016. Η πόλη είναι η έδρα ομώνυμου δήμου με 23.167 κατοίκους[3], στην Κομητεία Βόρειας Βοθνίας.
Το Διαστημικό Κέντρο Εσρέιντζ ιδρύθηκε στην Κίρουνα κατά τη δεκαετία του 1960.[4] Στην Κίρουνα υπάρχει επίσης το Σουηδικό Ινστιτούτο Διαστημικής Φυσικής[5] και το Τμήμα Διαστημικής Επιστήμης του Πολυτεχνείου της Λουλέα.[6]
Ιστορία
Μέχρι τον 20ό αιώνα
Αρχαιολογικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι η περιοχή της Κίρουνα κατοικείται από τον άνθρωπο εδώ και τουλάχιστον 6 χιλιάδες χρόνια.
Αιώνες προτού ιδρυθεί η Κίρουνα ως πόλη (Stad) το 1900, η παρουσία σιδηρομεταλλεύματος στους γειτονικούς λόφους Κίιρουναβάαρα και Λούοσαβάαρα ήταν γνωστή στον τοπικό πληθυσμό Σαάμι (Λαπώνων). Το 1696 ο Σάμουελ Μερτ, γραμματικός στον οικισμό Κένγκις, έγραψε για την ύπαρξη σιδήρου στους δύο λόφους. Ο Σουηδός χαρτογράφος και αρχηγός της αστυνομίας Άντερς Χακζελ (A. Hackzell) χαρτογράφησε την περιοχή το 1736 και έδωσε στους λόφους τα σουηδικά τους ονόματα: Φρέντρικς Μπεργκ (το αρχικό φινλανδικό όνομα Κίιρουναβάαρα χρησιμοποιείται εξίσου ακόμη) και Μπέργκετ Ούλρικα Ελεονώρα (το αρχικό φινλανδικό όνομα Λούοσαβάαρα χρησιμοποιείται εξίσου ακόμη), από το όνομα του βασιλέως της Σουηδίας Φρειδερίκο Α΄ και της συζύγου του Ουλρίκα Ελεονώρας.
Παρά τη γνώση του κοιτάσματος, δεν άρχισε εξόρυξή του τότε εξαιτίας του απομακρυσμένου της τοποθεσίας και του αντίξοου κλίματος. Κάποια εξόρυξη έγινε τον 19ο αιώνα: το σιδηρομετάλλευμα εξορυσσόταν κατά το σύντομο καλοκαίρι, αλλά μεταφερόταν τον χειμώνα, με έλκηθρα που έσερναν τάρανδοι και άλογα. Ωστόσο, το κόστος ήταν υψηλό και η ποιότητα κακή, μέχρι που το 1878 εφευρέθηκε ο μετατροπέας Μπέσεμερ, ο οποίος επέτρεψε τον διαχωρισμό του φωσφόρου από το μετάλλευμα.[7][8]
Το δημαρχείο της Κίρουνα το καλοκαίρι
Το 1888 ολοκληρώθηκε η κατασκευή της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής στην περιοχή. Με πρωτοβουλία του Ρόμπερτ Σουγ (Robert Schoug) ιδρύθηκε η μεταλλευτική εταιρεία LKAB (Luossavaara-Kiirunavaara Aktiebolag) το 1890, που πίεσε για την επέκταση της σιδηροδρομικής γραμμής μέσω της μελλοντικής Κίρουνα έως την ελεύθερη πάγων ακτή της Νορβηγίας, στο Νάρβικ, πράξη αμφιλεγόμενη εξαιτίας του φόβου για αύξηση της επιρροής της Ρωσίας, η οποία τότε έλεγχε τη Φινλανδία και ήδη συνδεόταν σιδηροδρομικώς με τη Σουηδία. Η απόφαση τελικά λήφθηκε το 1898. Ο σιδηρόδρομος έφθασε στην Κίρουνα στις 15 Οκτωβρίου 1899, ενώ η σύνδεση με τη Νορβηγία ολοκληρώθηκε μόλις στις 15 Νοεμβρίου 1902, με αποτέλεσμα η LKAB να κοντέψει να χρεωκοπήσει το 1901. Ο βασιλιάς Όσκαρ Β΄ τέλεσε τα εγκαίνια της γραμμής στις 14 Ιουλίου 1903, ώστε να μην ταξιδέψει χειμωνιάτικα στον παγωμένο βορρά.[8][9][10]
Στους αρχιτέκτονες Περ Όλοφ Χάλμαν και Γκούσταφ Βίκμαν ανατέθηκε ο σχεδιασμός μιας νέας πόλεως, με επαναστατική θεώρηση των τοπογραφικών και κλιματολογικών δεδομένων: κτισμένη επάνω σε λόφο, η Κίρουνα έχει θερμοκρασία τον χειμώνα μεγαλύτερη από άλλες πόλεις, ενώ εξαιτίας του προσανατολισμού του οδικού πλέγματος, ο άνεμος φυσά ελάχιστα μέσα στην πόλη. Στις 27 Απριλίου 1900 το σχέδιο του Χάλμαν έγινε επίσημα αποδεκτό.
Ο Γκούσταφ Μπρομς πρότεινε να ονομασθεί ο νέος οικισμός «Κίρουνα», ένα σύντομο και πρακτικό όνομα, που μπορεί εύκολα να προφερθεί και από τους Σουηδούς και σημαίνει «λαγόπους» στα φινλανδικά και στα σάμι (λαπωνικά). Η LKAB διόρισε τον Χιάλμαρ Λούντμπομ, που δεν είχε ακόμη τελειώσει τις σπουδές του στη γεωλογία, διευθυντή των εκεί εγκαταστάσεων. Ο Λούντμπομ θεωρείται από πολλούς ως ο ιδρυτής της πόλεως.[11][12][13]
Ο 20ός αιώνας
Η εξέλιξη του πληθυσμού της Κίρουνα
Το Βόρειο Σέλας φωτογραφημένο από τα προάστια της Κίρουνα
Πριν το πολεοδομικό σχέδιο, υπήρχαν σπίτια κτισμένα σε τυχαίες θέσεις και αυθαίρετες συστάδες από παράγκες παρόμοιες με αυτές στην άλλη πόλη ορυχείων, τη Μάλμμπεργιετ (Malmberget), 80 χιλιόμετρα νότια της Κίρουνα. Αυτοσχέδια κτίσματα χρησίμευαν ως εκκλησιά, σχολείο, νοσοκομείο, ξενοδοχείο και αστυνομικό τμήμα. Ωστόσο, κανονικές κατοικίες άρχισαν να κτίζονται με ταχύ ρυθμό και με τα εγκαίνια της σιδηροδρομικής γραμμής το 1903 όλα τα αυθαίρετα κτίσματα, και τα περισσότερα άλλα αυτοσχέδια, κατεδαφίστηκαν και αντικαταστάθηκαν κατά το νέο πολεοδομικό σχέδιο. Το πρώτο κτίριο της νέας περιόδου, το «B:1» είναι διατηρητέο σήμερα. Το 1900 ο πληθυσμός του οικισμού ήταν 222 κάτοικοι, που αυξήθηκαν σε 7.438 το 1910 και σε 12.884 το 1930.
Η Κίρουνα έγινε δημοτικό διαμέρισμα (municipalsamhälle) το 1908. Η εξορυκτική εταιρεία LKAB ανέγειρε με δωρεά νοσοκομείο, πυροσβεστικό σταθμό και νέο ναό (1912), ενώ κατασκεύασε αποχετευτικό δίκτυο και δρόμους.[7][9][11]
Ο Ναός της Κίρουνα (1912), ένα από τα μεγαλύτερα ξύλινα κτίσματα σε όλη τη Σουηδία. Το 2001 ψηφίσθηκε το πιο δημοφιλές παλαιότερο του 1950 κτίσμα στη χώρα σε πανεθνική δημοσκόπηση.
Τον Απρίλιο του 1907 άρχισε να λειτουργεί στην Κίρουνα το βορειότερο τραμ στον κόσμο. Αυτό σήμαινε ότι οι μεταλλωρύχοι δεν χρειαζόταν πλέον να περπατούν χιλιόμετρα μέσα στο κρύο μέχρι την εργασία τους, ούτε να ανεβαίνουν εκατό μέτρα μέχρι τον λόφο του μεταλλείου, καθώς το δίκτυο περιελάμβανε και τελεφερίκ (bergbanan). Το τελεφερίκ έκλεισε το 1955, λίγα χρόνια μετά την κατασκευή δρόμου. Η γραμμή τραμ πόλεως είχε μήκος 8 χιλιομέτρων και μοναδικά χαρακτηριστικά το μετρικό πλάτος σιδηροτροχιάς, τα διπλά τζάμια στα παράθυρα και τα θερμαινόμενα βαγόνια. Η λειτουργία της έπαυσε το 1958, με τη βαθμιαία ανάληψη του μεταφορικού της έργου από λεωφορεία. Από το 1941 μέχρι το 1964 μία γραμμή τραμ λειτουργούσε μέσα στο ορυχείο, με βαγόνια αγορασμένα από γραμμές τραμ που έκλειναν σε όλη τη Σουηδία.[10]
Η βιομηχανία του σιδηρομεταλλεύματος άκμασε κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Παρά τις αρχικές ανησυχίες του Χιάλμαρ Λούντμπομ για το αν θα ήταν δυνατή η εργασία στο ύπαιθρο κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η κυριότερη μέθοδος εξορύξεως ήταν η ανοικτή. Το υποαρκτικό κλίμα δυσχέρανε τη χρήση ατμοκίνητων εκσκαφέων και μόνο με ηλεκτροκίνητα μηχανήματα, ήδη πριν το 1920, επιτεύχθηκε σημαντική εκμηχάνιση της παραγωγής.
Ελπίζοντας για καλύτερο μέλλον, χιλιάδες κάτοικοι μετανάστευσαν από την Κίρουνα, μεταξύ των οποίων μία ομάδα 500 ανθρώπων που μετανάστευσε στη Βραζιλία. Οι περισσότεροι από αυτούς επέστρεψαν, απογοητευμένοι από τη ζωή στη Νότια Αμερική. Ο Λούντμπομ δάνεισε από δικά του χρήματα μερικούς από αυτούς για το ταξίδι της επιστροφής.[8][9]
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η παραγωγή σιδηρομεταλλεύματος έπεσε στα χαμηλότερα επίπεδα στην ιστορία της LKAB, και όταν οι εξαγωγές αυξήθηκαν και πάλι, μία επιτυχημένη τρίμηνη απεργία το 1920 είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση κατά 20% των μισθών των μεταλλωρύχων. Η παραγωγή ξανάπεσε το 1922 και οι εργαζόμενοι δέχθηκαν εργάσιμη εβδομάδα τριών ημερών, αλλά τα επόμενα χρόνια αυξήθηκε σε επίπεδα ρεκόρ: 9 εκατομμύρια τόνους[9] το 1927.
Το 1921 άρχισε εξόρυξη και στον άλλο λόφο της Κίρουνα, τον Λούοσαβάαρα. Ωστόσο η ολική ποσότητα μεταλλεύματος που μπορούσε να εξορυχθεί με ανοικτή εξόρυξη εδώ ήταν πολύ μικρότερη σε σχέση με τον Κίιρουναβάαρα και η LKAB προτίμησε να συγκεντρωθεί σε ένα μέρος, αν και γινόταν εξόρυξη στον Λούοσαβάαρα μέχρι το 1974 και αργότερα ο λόφος μετατράπηκε σε ερευνητικό ορυχείο.[8][9]
Κατά τις πρώτες δεκαετίες από την ίδρυση της Κίρουνα δεν υπήρχε δρόμος που να τη συνδέει με τον έξω κόσμο. Μόνα μεταφορικά μέσα ήταν ο σιδηρόδρομος και η ναυσιπλοΐα (το θέρος) δια των ποταμών Τούρνε και Κάλιξ μέχρι το Γιούκασγέρβι και το Håmojåkk, και μετά με τα πόδια. Δρόμος που ένωνε μέχρι το Svappavaara (από όπου ήδη υπήρχε δρόμος προς τον νότο) ανοίχθηκε το 1926.[10]
Η Μεγάλη Ύφεση προκάλεσε μείωση κατά 70% στην παραγωγή του σιδηρομεταλλεύματος, που θα αυξανόταν πάλι με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.[9]
Παρά το ότι μερικοί περιηγητές είχαν ήδη αρχίσει να έρχονται στην περιοχή τον 19ο αιώνα, η λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμμής κατέστησε πραγματικά δυνατό τον τουρισμό. Εκτός από τη φύση με τα ποτάμια και τα βουνά της, γεωλόγοι και ολόκληρες τάξεις φοιτητών τους έρχονταν να δουν το ορυχείο. Εκτός αυτών, ένα ετήσιο φεστιβάλ χειμερινών αθλημάτων ξεκίνησε, κάτι που προσέλκυε κόσμο από μια μεγάλη περιοχή. Ο πληθυσμός των Σάμι (Λαπώνων) αποτελούσε ήδη ένα αξιοθέατο από τις αρχές του 20ού αιώνα.[14]
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Δήμος της Κίρουνα έχει σύνορα με τη Νορβηγία και τη Φινλανδία, οπότε και η πόλη βρίσκεται σχετικώς κοντά σε αμφότερες τις χώρες. Ως αποτέλεσμα, πολλοί στρατιώτες μεταφέρονταν στην περιοχή όποτε γινόταν επιστράτευση: πρώτα τον Σεπτέμβριο του 1939 μετά τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία, και μετά τον Νοέμβριο του 1939 με τη σοβιετική εισβολή στη Φινλανδία. Αλλά σε αμφότερες τις περιπτώσεις οι Σουηδοί στρατιώτες δεν συμμετείχαν σε κάποια συμπλοκή. Τον Μάρτιο του 1940 ο Τσώρτσιλ ζήτησε άδεια να μεταφέρει στρατιώτες από το Νάρβικ της Νορβηγίας στη Φινλανδία με τον σιδηρόδρομο της Κίρουνα, στα πλαίσια της «Επιχείρησης Αικατερίνη» (Operation Catherine). Ωστόσο, από φόβους ότι η παρουσία Βρετανών στρατιωτών στα σιδηρομεταλλεύματα της Κίρουνα θα προκαλούσε επίθεση των Γερμανών στη Σουηδία, η άδεια δεν δόθηκε.[15]
Μετά την εισβολή των Γερμανών στη Νορβηγία, τουλάχιστον δέκα στρατιώτες ήταν σταθμευμένοι σε κάθε γέφυρα της σιδηροδρομικής γραμμής, ώστε να τις ανατινάξουν σε περίπτωση εισβολής των Γερμανών στη Σουηδία. Επιπλέον, απαγορεύθηκε σε πολίτες ξένων χωρών να επισκέπτονται την Κίρουνα ή να ταξιδεύουν στη συγκεκριμένη σιδηροδρομική γραμμή. Μόνο οι Σάμι, το στρατιωτικό προσωπικό, οι ντόπιοι και οι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν άδεια να ταξιδεύουν μεταξύ της Κίρουνα και του Riksgränsen.[15]
Μετά τη μάχη στο Μπγιέρνφγιελ, στις 15 Απριλίου 1940, τραυματίες και νεκροί Νορβηγοί στρατιώτες μεταφέρθηκαν στην Κίρουνα.[15] Παρά τη σουηδική ουδετερότητα, βαγόνια με τρόφιμα, πέδιλα του σκι και κράνη μεταφέρθηκαν από την Κίρουνα στους Νορβηγούς στρατιώτες στο Μπγιέρνφγιελ.[15]
Το σιδηρομετάλλευμα από την Κίρουνα είχε μεγάλη σημασία για τη γερμανική πολεμική μηχανή. Μια ομάδα εργαζόμενων στη LKAB σχεδίασαν να σαμποτάρουν τη μεταφορά του στη Γερμανία: Στα τέλη του Νοεμβρίου 1941 οι Έντβαρντ Νύμπεργκ, Ερνστ Βολβέμπερ και άλλοι κατασκεύασαν μία νάρκη για να τη στερεώσουν πάνω σε βαγόνι με σιδηρομετάλλευμα. Ο Νύμπεργκ συνελήφθη, απολύθηκε από την εταιρεία και πέρασε 3,5 χρόνια στη φυλακή. Μετά την αποφυλάκισή του, ίδρυσε τη Nybergs Mekaniska Verkstad, που είναι σήμερα μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στην Κίρουνα.[15][16][17]
Η Γερμανία ζήτησε από τη Σουηδία να επιτρέψει τη χρήση του σιδηροδρομικού της δικτύου για τη μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού της, όμως η σουηδική κυβέρνηση συμφώνησε μόνο για τις «μεταφορές ανθρωπιστικού χαρακτήρα, αλλά όχι στρατιωτικών προμηθειών ή αξιόμαχων στρατιωτών». Η Γερμανία αντέτεινε ότι, τώρα που η Νορβηγία είχε καταληφθεί, οι Γερμανοί στρατιώτες εκεί δεν μάχονταν πια, και έτσι μετέφερε μεγάλα φορτία στρατιωτικού εξοπλισμού, πολεμοφοδίων και (μυστικά) στρατευμάτων από τη νότια στη βόρεια Νορβηγία μέσω Κίρουνα.[15]
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, μέχρι 2.000 πρόσφυγες από 20 χώρες ζούσαν στην Κίρουνα. Μεταξύ τους συγκαταλέγονταν π.χ. Γερμανοί αιχμάλωτοι από καταρριφθέντα αεροπλάνα, προτού μεταφερθούν στον νότο.[15]
Μεταπολεμική εποχή
Μια παλαιά έπαυλη κοντά στο κέντρο της Κίρουνα
Το 1948 η Κίρουνα απέκτησε δικαιώματα πόλεως και έτσι άρχισε να έχει μεγάλα έσοδα από το ορυχείο με τη μορφή δημοτικών τελών. Το κέντρο της ανακαινίστηκε αρχίζοντας το 1953. Τα περισσότερα κτήρια που είχαν ανεγερθεί πριν από το 1920 κατεδαφίστηκαν και αντικαταστάθηκαν. Η πόλη μεγάλωσε και νέες συνοικίες διαμορφώθηκαν, ενώ νέες πολυκατοικίες και μονοκατοικίες ανεγέρθηκαν στις υπάρχουσες συνοικίες. Η περιοχή που είναι σήμερα γνωστή ως Lombolo οικοδομήθηκε τη δεκαετία του 1960.[11]
Μεταπολεμικά η οικονομία της Κίρουνα άρχισε να διαφοροποιείται. Αρχικώς αναπτύχθηκαν εργαστήρια που είχαν σχέση με το ορυχείο, όπως μηχανουργεία, αλλά αργότερα άρχισαν να παράγονται και προϊόντα που μπορούσαν να πωληθούν και αλλού. Τη δεκαετία του 1950 ιδρύθηκε το Ταμείο Norrlandsfonden, για να επενδύει κέρδη της LKAB στην ανάπτυξη διαφορετικών κλάδων της τοπικής οικονομίας. Ο δήμος άρχισε να δανείζει χρήματα σε νεοφυείς επιχειρήσεις με πολύ ευεργετικά επιτόκια, μέχρι το 1959, οπότε οι τράπεζες, που επέμεναν ότι αυτό συνιστούσε αθέμιτο ανταγωνισμό, υιοθέτησαν πιο χαλαρούς κανόνες δανεισμού. Η βιομηχανική ζώνη στα ανατολικά της πόλεως ιδρύθηκε την ίδια δεκαετία του 1950, για να διαχωρίσει τη βιομηχανία από τις συνοικίες κατοικίας.[18]
Στις 10 Νοεμβρίου 1960 άνοιξε το Αεροδρόμιο της Κίρουνα, το βορειότερο της Σουηδίας, ώστε να διαχωρισθεί η πολιτική αεροπορία από τις στρατιωτικές πτήσεις που χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν το αεροδρόμιο στο Κάλιξφορς από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η οδική σύνδεση με το Ρίκσγκρανσεν και το Νάρβικ ολοκληρώθηκε μόλις το 1984.
Το ξενοδοχείο από πάγο στο Γιούκασγιάρβι
Οι νέοι τρόποι συγκοινωνίας υπήρξαν ευεργετικοί για τον τουρισμό. Οι Σουηδικοί Σιδηρόδρομοι δρομολογούσαν βέβαια ειδικούς συρμούς ήδη από τον Μεσοπόλεμο, αλλά τώρα άρχισαν ένα ειδικό θερινό δρομολόγιο από το Γκέτεμποργκ, που είχε ανταπόκριση με κρουαζιερόπλοια από τις ΗΠΑ. Το 1972 ιδρύθηκε η λέσχη κανό Kiruna Långfärdspaddlare. Μέχρι τη δεκαετία του 1980 ο τουρισμός ήταν θερινή υπόθεση, αλλά το 1983 άρχισε η τουριστική εκμετάλλευση των ελκηθροδρομιών με σκύλους στο Γιούκασγιάρβι. Το 1990 κατασκευάσθηκε το πρώτο ξενοδοχείο από πάγο στον κόσμο, στο γειτονικό χωριό Γιουκασγιάρβι, 17 χιλιόμετρα από την Κίρουνα, που διαφημίσθηκε τότε ως «το μεγαλύτερο ιγκλού του κόσμου». Ανακατασκευάζεται κάθε χειμώνα από τότε και αποτελεί μείζον τουριστικό πόλο έλξεως.[19] Από το 1998 υπάρχει μία ειδική περιοχή για τους τουρίστες και στο ορυχείο.[14]
Το 1957 ιδρύθηκε το «Γεωφυσικό Παρατηρητήριο της Κίρουνα» (KGO), γνωστό σήμερα ως Σουηδικό Ινστιτούτο Διαστημικής Φυσικής, από τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών. Το Διαστημικό Κέντρο Εσρέιντζ ιδρύθηκε το 1966, έτος από το οποίο εκτοξεύονται από αυτό πύραυλοι και διεξάγονται παρατηρήσεις από το έδαφος. Ο ESA διατηρεί έναν δορυφορικό σταθμό στο Salmajärvi, κοντά στο Εσρέιντζ, από το 1989. Το 1987 το Πανεπιστήμιο του Ούμεο άρχισε ένα πρόγραμμα διαστημικής μηχανικής στην Κίρουνα, ενώ το 1991 άρχισε εκπαίδευση στα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών από το Πολυτεχνείο του Λούλεο. Από το 2006 άρχισε το «Πρόγραμμα Μάστερ Erasmus Mundus στη Διαστημική Επιστήμη και Τεχνολογία».[4][20][21][22]
Η μετακίνηση της Κίρουνα
Το ορυχείο Κίιρουναβάαρα υπονομεύει την περιοχή του σημερινού κέντρου της Κίρουνα και για τον λόγο αυτό άρχισε ένα πρόγραμμα εκτεταμένης ανακατασκευής. Πολλά κτήρια θα μετακινηθούν ή θα κατεδαφισθούν προτού υποχωρήσει το έδαφος. Το κέντρο της πόλεως θα μεταφερθεί τρία χιλιόμετρα προς τα ανατολικά.[23]
Η μετακίνηση αυτή αποφασίσθηκε το 2004 και θα γινόταν σταδιακά σε χρονική κλίμακα μιας δεκαετίας. Στις 8 Ιανουαρίου 2007 προτάθηκε μία νέα τοποθεσία προς τα βορειοδυτικά.[24]
Τον Νοέμβριο του 2007 δόθηκαν στη δημοσιότητα τα πρώτα σχέδια της νέας πόλεως.[25] Αυτά περιελάμβαναν τις νέες θέσεις του δημαρχείου και του κεντρικού ναού, μια τεχνητή λίμνη και μία επέκταση του λόφου Λούοσαβάαρα μέσα στην πόλη.[26] Τον Ιούνιο του 2010 το δημοτικό συμβούλιο απεφάσισε να μετακινηθεί η πόλη προς τα ανατολικά, προς την κατεύθυνση του Τούολουβάαρα, αντί προς τα βορειοδυτικά.[27] Η μετακίνηση άρχισε το 2014 και το σχέδιο περιγράφει τη διαδικασία ως εκτεινόμενη μέχρι το έτος 2100.[28] Η σχεδίαση της νέας πόλεως ανατέθηκε στους οίκους White Arkitekter AB της Στοκχόλμης και Ghilardi + Hellsten Arkitekter του Όσλο, καθώς και σε ερευνητές των πανεπιστημίων του Λούλεο και του Ντελφτ.[29]
Πανοραμική άποψη της Κίρουνα και του ορυχείου. Στο δεξί άκρο της εικόνας διακρίνεται η λίμνη Λούοσαγιάρβι.
Γεωγραφία
Η Κίρουνα βρίσκεται σε απόσταση 145 χιλιόμετρα βορείως του Αρκτικού Κύκλου. Το κέντρο της είναι κτισμένο πάνω στον λόφο Χάουκαβάαρα (Haukavaara), σε υψόμετρο 530 μέτρα, πάνω από τον ποταμό Τούρνε στα βόρεια και τον ποταμό Κάλιξ στα νότια. Διακριτές συνοικίες είναι το Λόμπολο και το Τούολουβάαρα. Δίπλα στην πόλη είναι οι λόφοι Κίιρουναβάαρα και Λούοσαβάαρα. Ο πρώτος έχει μετατραπεί σε ανοικτό ορυχείο σιδηρομεταλλεύματος που αποτελεί ακόμη τον κυριότερο οικονομικό πόρο για την πόλη, ενώ ο δεύτερος, που περιέχει επίσης σιδηρομετάλλευμα, χρησιμεύει τώρα ως πλαγιά για σκι.
Η Κίρουνα είναι κτισμένη κοντά στη μικρή λίμνη Λούοσαγιάρβι, τα νερά της οποίας διοχετεύονται τελικώς στον Τούρνε. Η περιοχή γύρω από την πόλη είναι πολύ αραιοκατοικημένη. Στα βορειοδυτικά, δυτικά και νοτιοδυτικά της Κίρουνα κυριαρχούν τα Σκανδιναβικά Όρη, ορατά από την πόλη. Το υψηλότερο βουνό της Σουηδίας, το Κέμπνεκάισε, βρίσκεται 75 χιλιόμετρα από το κέντρο της Κίρουνα και είναι ορατό από εκεί τις καθαρές ημέρες. Στα δυτικά είναι το χωριό Νίκαλουοκτα και στα βορειοδυτικά το χιονοδρομικό κέντρο Ρικσγκράνσεν και μακρύτερα (180 χιλιόμετρα οδική απόσταση) η νορβηγική πόλη και λιμάνι Νάρβικ. Δώδεκα χιλιόμετρα βόρεια της Κίρουνα είναι το χωριό Κούραβααρα, ο υψηλότερος οικισμός πάνω στον ποταμό Τούρνε. Πιο βόρεια δεν υπάρχουν δρόμοι, ούτε οικισμοί, μέχρι τα σύνορα με τη Νορβηγία και τη Φινλανδία (το βορειότερο τριεθνές σημείο στη Γη). Το τοπίο χαμηλώνει προς τα ανατολικά και κυριαρχείται από αρκτικό δάσος, που συνεχίζεται επί πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα, στη Φινλανδία και στη Ρωσία. Περί τα 15 χιλιόμετρα ανατολικά της Κίρουνα υπάρχει μια ομάδα χωριών πάνω στον Τούρνε, με γνωστότερο το Γιουκασγιάρβι, όπου το παγκόσμιας φήμης ξενοδοχείο από πάγο. Οι δίδυμες πόλεις Γέλιβαρε και Μάλμμπεργιετ βρίσκονται 120 και 80 χιλιόμετρα περίπου νότια της Κίρουνα.
Κλίμα
Ευρισκόμενη στην αρκτική ζώνη, η Κίρουνα έχει υποαρκτικό κλίμα (Dfc) με σύντομα και δροσερά καλοκαίρια, και μακρούς και ψυχρούς χειμώνες, αν και η ίδια η πόλη έχει ηπιότερο κλίμα από ό,τι τα γύρω δάση. Η πόλη είναι καλυμμένη από χιόνι από τα τέλη Σεπτεμβρίου μέχρι τα μέσα Μαΐου κατά μέσο όρο, αλλά χιονόπτωση μπορεί να συμβεί και σε οποιονδήποτε μήνα του θέρους. Ο ήλιος δεν δύει καθόλου από τις 28 Μαΐου μέχρι τις 16 Ιουλίου, δηλαδή επί 50 ημέρες (ήλιος του μεσονυχτίου), ενώ δεν φαίνεται καθόλου πάνω από τον ορίζοντα από τις 11 Δεκεμβρίου έως την Πρωτοχρονιά (πολική νύχτα), δηλαδή επί 22 ημέρες. Παρά τη δριμύτητα του ψύχους τους, οι χειμώνες της Κίρουνα είναι πολύ ηπιότεροι από ό,τι οι χειμώνες σε ίδια γεωγραφικά πλάτη στη Βόρεια Αμερική και στη Σιβηρία, ακόμα και από ό,τι σε νοτιότερες περιοχές σε άλλα μέρη του κόσμου. Π.χ. παρόμοιες χειμερινές θερμοκρασίες παρατηρούνται μέχρι και τον 45ο παράλληλο στη ρωσική Άπω Ανατολή. Βεβαίως η Κίρουνα έχει ψυχρότερα καλοκαίρια από αυτές τις περιοχές, αλλά και πάλι θερμότερα από αυτά του πολικού κλίματος, καθώς επιτρέπουν την ύπαρξη δασών. Υψηλότερες χειμερινές θερμοκρασίες ωστόσο έχουν εξίσου βόρειες περιοχές που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα, κυρίως όσες επηρεάζονται άμεσα από το Ρεύμα του Κόλπου: το ρεκόρ ελάχιστης θερμοκρασίας στο Τρόμσε είναι συνηθισμένη τιμή στην Κίρουνα τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο.
Η χαμηλότερη θερμοκρασία που καταγράφηκε ποτέ στην Κίρουνα (στον μετεωρολογικό σταθμό) είναι -43,3 °C και σημειώθηκε[30] τον Ιανουάριο του 1999. Το απόλυτο ρεκόρ υψηλότερης θερμοκρασίας είναι +31,6 °C και σημειώθηκε[31] τον Ιούλιο του 1945. Ο θερμότερος μήνας στην ιστορία των καταγραφών στον μετεωρολογικό σταθμό ήταν ο Ιούλιος του 2014, με μέση μέγιστη θερμοκρασία +23,8 °C.[32] Εντάσσεται σε ένα κύμα καύσωνα που επεκράτησε στο μεγαλύτερο μέρος της Σκανδιναβίας.
| Κλιματικά δεδομένα Κίρουνα (μέσες θερμοκρασίες 2002-2017, ακραίες από το 1901, κατακρημνίσεις & ηλιοφάνεια 1961-1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Μήνας | Ιαν | Φεβ | Μαρ | Απρ | Μαι | Ιουν | Ιουλ | Αυγ | Σεπ | Οκτ | Νοε | Δεκ | Έτος |
| Μέγιστη Υψηλότερη °C (°F) | 7,3 | 7,3 | 11,3 | 15,2 | 27,0 | 29,8 | 31,6 | 28,4 | 23,3 | 16,1 | 9,2 | 8,0 | 31.6 |
| Μέση Υψηλότερη° C (°F) | -9,0 | -7,2 | -1,6 | 3,9 | 10,0 | 15,5 | 19,3 | 16,7 | 10,8 | 2,8 | -3,7 | -6,1 | 4.3 |
| Μέση Χαμηλότερη °C (°F) | -18,7 | -16,9 | -12,5 | -5,7 | 0,4 | 5,7 | 9,0 | 6,6 | 2,3 | -4,0 | -11,9 | -15,7 | -5.1 |
| Ελάχιστη Χαμηλότερη °C (°F) | -43,3 | -42,3 | -36,8 | -31,1 | -21,0 | -5,8 | -1,8 | -4,0 | -11,8 | -28,8 | -34,6 | -38,0 | -43.3 |
| Κατακρημνίσεις mm (ίντσες) | |||||||||||||
| Μέσες ημέρες κατακρημνίσεων | 17 | 14 | 14 | 13 | 12 | 13 | 16 | 17 | 15 | 16 | 16 | 17 | 192 |
| Μέσες μηνιαίες ώρες ηλιοφάνειας | 5 | 62 | 139 | 183 | 232 | 266 | 243 | 159 | 110 | 67 | 18 | 0 | 1.484 |
| Πηγή: Σουηδικό Μετεωρολογικό και Υδρολογικό Ινστιτούτο [33][34][35][36] | |||||||||||||
Αξιοσημείωτοι κάτοικοι
Μπέργιε Σάλμιν, αμυντικός παίκτης-θρύλος στο χόκεϊ επί πάγου
Περ Σπετ, σκιέρ
Χάνα Έμπεργ (Hanna Öberg), ολυμπιονίκης διαθλήτρια
«Αδελφοποιημένες» πόλεις
Η Κίρουνα είναι αδελφοποιημένη με τις εξής δύο πόλεις:
Flag of Norway.svg Νάρβικ Νορβηγίας
Flag of Russia.svg Αρχάγγελσκ Ρωσίας
Παραπομπές
«Tätorter 2015; befolkning 2010-2017, landareal, andel som överlappas av fritidshusområden». d:Q37276725. Statistics Sweden. 5 Απριλίου 2017.
Statistikdatabasen - Folkmängd efter region och vart 5:e år
«Folkmängd efter region och år, 2016» (στα Σουηδικά). Statistics Sweden. 2018-01-25. Ανακτήθηκε στις 2018-01-25.
Backman, Fredrick (2015). Making Place for Space: a History of 'Space Town' Kiruna 1943-2000. Umeå, Sweden: Umeå University. ISBN 978-91-7601-244-4.
«IRF Kiruna». Ανακτήθηκε στις 2009-02-03.
«Welcome to the Department of Space Science». Ανακτήθηκε στις 2009-02-03.
«Historia – Kiruna kommun» (στα Σουηδικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 2009-02-09.
«Press room/History/1696–1919@lkab.com». Ανακτήθηκε στις 2009-02-09.
Barck, Åke (27 Απριλίου 2000). «Gruvstaden – Gruvorna» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 60–74. ISBN 91-630-9371-5.
Theander, Agge. Elis Aidenpää. Rolf Bergström (27 Απριλίου 2000). «Komunikationer – Från hästskuts till e-post» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 132–147. ISBN 91-630-9371-5.
Persson, Curt. Jan-Erik Johansson (27 Απριλίου 2000). «Kiruna – Från ödemark till stad» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 27–43. ISBN 91-630-9371-5.
Persson, Curt (27 Απριλίου 2000). «Kiruna – Hjalmar Lundbohm» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 50–57. ISBN 91-630-9371-5.
«Kiruna – technical visits». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-02-20. Ανακτήθηκε στις 2009-02-09.
Barck, Åke (27 Απριλίου 2000). «Näringsliv och forskning – Turismen» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 60–74. ISBN 91-630-9371-5.
Theander, Agge. Thomas Roth (27 Απριλίου 2000). «I skuggan av krigen» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 234–250. ISBN 91-630-9371-5.
«Start - NMV Group». NMV Group.
Sternlund, Hans. «De fick prestigefyllt pris» (στα σουηδικά). Norrländska Socialdemokraterna. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2009.
Kjell Nilsson (27 Απριλίου 2000). «Näringsliv och forskning – Från AK till IT» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 86–90. ISBN 91-630-9371-5.
«ICEHOTEL». Ανακτήθηκε στις 2009-02-09.
«Overview – Swedish Institute of Space Physics». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-12-20. Ανακτήθηκε στις 2009-02-09.
«Esrange space centre – history». Ανακτήθηκε στις 2009-02-09.
Agge Theander (27 Απριλίου 2000). «Näringsliv och forskning – Rymd, miljö och gruva» (στα σουηδικά). Kiruna 100-årsboken. Kiruna: Kiruna kommun, σελ. 116–129. ISBN 91-630-9371-5.
«Kiruna: the town being moved 3km east so it doesn't fall into a mine». The Guardian. 22 Οκτωβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2017.
TT (2007-01-08). «Klart med Kirunas flytt» (στα σουηδικά). Dagens Nyheter. Ανακτήθηκε στις 2015-10-24.
Jessica Rosengren (2007-11-23). «Nu finns det skiss över nya Kiruna» (στα σουηδικά). Norrländska Socialdemokraten. Ανακτήθηκε στις 2007-11-25.
Skissförslag nov.-07 Archived 2008-04-08 at the Wayback Machine.
«Framtida placeringen av Kiruna klar» (στα σουηδικά). Dagens Nyheter. 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουλίου 2010
«FAQ - Kiruna kommun». www.kiruna.se. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-09-18. Ανακτήθηκε στις 2016-08-21.
«Kiruna: How to move a town two miles east». BBC News. Ανακτήθηκε στις 2014-03-06.
«Temperature and Wind for January 2015 - All Time Records section» (PDF). Swedish Meteorological and Hydrological Institute. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2015.
«Temperature and Wind for July 2014 - All Time Records section» (PDF). Swedish Meteorological and Hydrological Institute. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2015.
«July 2014 Temperature & Wind» (PDF) (στα Σουηδικά). SMHI. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2016.
«Nederbörd, normalvärden 1961-90» (στα Σουηδικά). Σουηδικό Μετεωρολογικό και Υδρολογικό Ινστιτούτο. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-10-20. Ανακτήθηκε στις 2009-05-28.
«Dataserier med normalvärden för perioden 1961-1990» (στα Σουηδικά). Σουηδικό Μετεωρολογικό και Υδρολογικό Ινστιτούτο. Ανακτήθηκε στις 2009-05-28.
«Klimatkartor» (στα Σουηδικά). Σουηδικό Μετεωρολογικό και Υδρολογικό Ινστιτούτο. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-11-21. Ανακτήθηκε στις 2009-05-28.
«Monthly & Yearly Statistics 2002-2015» (στα Σουηδικά). Σουηδικό Μετεωρολογικό και Υδρολογικό Ινστιτούτο. Ανακτήθηκε στις 2016-04-07.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επίσημος ιστότοπος (του δήμου)
BBC: «Sweden to save sinking town»
Δορυφορική εικόνα από το Google Maps
Ταξίδι στην Κίρουνα
|
Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία. |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
