Ξεκίνησε την βασιλεία του με την καταστολή της εξέγερσης των Δεκεμβριστών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, πραγματοποιήθηκε κωδικοποίηση της νομοθεσίας, όμως ενισχύθηκε η λογοκρισία, αυξήθηκε η πολιτική δίωξη. Κατεστάλησαν βίαια η Πολωνική εξέγερση και η επανάσταση στην Ουγγαρία. Ενώ διεξαγόταν και αιματηρός πόλεμος στον Καύκασο.

Παιδική ηλικία και μόρφωση
Νικόλαος Α΄ μικρός

Ο Νικόλαος Α΄ γεννήθηκε στις 25 Ιουνίου (6 Ιουλίου) 1796, στο Τσάρσκογιε Σελό λίγους μήνες πριν την στέψη του Αυτοκράτορα Παύλου Α΄ στο θρόνο. Σύμφωνα με την καθεστηκυία τάξη της Αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β΄, τον πρίγκιπα Νικόλαο Α΄ από τη γέννησή του φρόντιζε η βασιλική γιαγιά, όμως μετά το θάνατο της έχει σταματήσει η επιρροή της στην πορεία της εκπαίδευσης του Μεγάλου Δούκα. Από το Νοέμβριο του 1800 δάσκαλος του Νικόλαου Α΄ έγινε ο στρατηγός Μ. Λαμπρόσοφ ο οποίος παρέμεινε δάσκαλος του μέχρι το 17ο έτος της ηλικίας του. Ο Μεγάλος Δούκας Νικόλαος Α΄ εκπαιδεύτηκε στο σπίτι του με τον αδελφό του Μιχαήλ από τους διορισμένους καθηγητές. Αλλά ιδιαίτερο ζήλο για μάθηση ο Νικόλαος Α΄ δεν έδειχνε. Δεν αναγνώριζε τις ανθρωπιστικές επιστήμες, αλλά κατανοούσε καλά την τέχνη του πολέμου, ήταν εξοικειωμένος με την τεχνολογία.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου του 1812, και τις στρατιωτικές εκστρατείες ρωσικού στρατού στην Ευρώπη, ο Νικόλαος Α΄ εξέφρασε προθυμία να συμμετάσχει στον πόλεμο, αλλά συνάντησε άρνηση της αυτοκράτειρας-μητέρας του. Το 1813, ο 17χρονος Μεγάλος Δούκας διδάχθηκε την πολεμική στρατηγική.
Ενθρόνιση
Πορτρέτο του τσάρου.

Το 1820, ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ ενημέρωσε τον αδελφό του Νικόλαο Α΄ και τη σύζυγό του ότι ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος προτίθεται να παραιτηθεί από το δικαίωμά του αυτό, και έτσι ο κληρονόμος του θρόνου καθίσταται ο Νικόλαος Α΄ ως μεγαλύτερος αδελφός. [2]

Στις 19 Νοεμβρίου (1 Δεκεμβρίου) 1825, ενώ βρισκόταν στο Ταγκανρόγκ, ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ πέθανε. Παρόλο που ο Κωνσταντίνος είχε παραιτηθεί του δικαιώματός του, ο Νικόλαος Α΄ δεν ανέβηκε στον θρόνο, απαίτησε από τη Γερουσία να αναγνωρίσει τον Κωνσταντίνο ως τσάρο της Ρωσίας.Ο Κωνσταντίνος βρισκόταν στη Βαρσοβία και τελικά αρνήθηκε να επιστρέψει πίσω στην Αγία Πετρούπολη και παραιτήθηκε από το τσαρικό θρόνο γραπτά με το γραμμα που έστειλε στον Νικόλαο Α΄, στον πρόεδρο της Γερουσίας και στον υπουργό δικαιοσύνης. Ο Νικόλαος Α΄ που δεν ήταν πια σε θέση να πείσει τον αδελφό του να πάρει το θρόνο και λαμβάνοντας την τελική απόρριψη του, αποφάσισε να ανεβεί στο θρόνο.

Το απόγευμα 12 Δεκεμβρίου (24 Δεκεμβρίου) έγινε άνοδος στο θρόνο του αυτοκράτορα Νικολάου Α΄. Ο Νικόλαος Α΄ υπέγραψε στις 13 Δεκεμβρίου το πρωί. Η ορκωμοσία στην Αγία Πετρούπολη ορίστηκε για τις 14 Δεκεμβρίου. Την ημέρα εκείνη, μια ομάδα αξιωματικών μιας μυστικής οργάνωσης, ξεκίνησαν εξέγερση για να σταματήσουν τα στρατεύματα και τη Γερουσία να ορκίσει τον νέο βασιλιά, και να μην επιτρέψει την άνοδο του Νικολάου Α΄ στο θρόνο. Αλλά ο κύριος στόχος των επαναστατών ήταν η απελευθέρωση του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος της Ρωσίας: η καθιέρωση της προσωρινής κυβέρνησης, κατάργηση της δουλοπαροικίας, η ισότητα όλων ενώπιον του νόμου, καθιέρωση των δημοκρατικών ελευθεριών (τύπος, εργασία), η εισαγωγή ορκωτών δικαστηρίων, η καθιέρωση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας για όλες τις ομάδες πολιτών, εκλογή υπάλληλων και κατάργηση του κεφαλικού φόρου και την αλλαγή της κυβέρνησης σε μια συνταγματική μοναρχία ή δημοκρατία.

Οι επαναστάτες αποφάσισαν να μπλοκάρουν τη Γερουσία, έτσι έστειλαν αντιπροσωπεία της επαναστατικής οργάνωσης να απαιτήσει από τη Γερουσία να αρνηθεί να ορκίσει τον Νικόλαο Α΄, να κηρύξει την αυτοκρατορική κυβέρνηση καθαιρετέα και να δημοσιεύσει το επαναστατικό μανιφέστο στον ρωσικό λαό. Ωστόσο, η εξέγερση κατεστάλη βίαια την ίδια μέρα. Παρά τις προσπάθειες των Δεκεμβριστών για πραξικόπημα, οι κυβερνητικές υπηρεσίες ορκίστηκαν στο νέο αυτοκράτορα. Αργότερα οι επιζήσαντες από τη εξέγερση εστάλησαν στην εξορία, και οι πέντε ηγέτες της εκτελέστηκαν.

Ο Νικόλαος Α΄ τελικά στέφθηκε στις 22η Αυγούστου (3 Σεπτεμβρίου) 1826,στη Μόσχα αντί Ιουνίου του ίδιου έτους, όπως είχε προγραμματιστεί αρχικά, εξαιτίας του πένθους για τον θάνατο στις 4 Μαΐου της αυτοκράτειρας Ελισάβετ Αλεξέγεβνα (Λουίζα του Μπάντεν). Η στέψη του Νικολάου Α΄ και αυτοκράτειρας Αλεξάνδρας πραγματοποιήθηκε στον Καθεδρικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Κρεμλίνο.
Εσωτερική πολιτική
Νικόλαος Α΄ στη Πλατεία Γερουσίας (Αγία Πετρούπολη)

Τα πρώτα βήματα μετά την στέψη του Νικολάου Α΄ ήταν πολύ φιλελεύθερα. Διέταξε την επιστροφή από την εξορία του ποιητή Αλεξάντερ Πούσκιν. Παρακολουθούσε στενά τη δικαστική διαδικασία των συμμετεχόντων στην επανάσταση Δεκεμβριστών και διέταξε να γραφτεί μια περίληψη των επικρίσεων τους για τη διοίκηση του κράτους. Παρά το γεγονός ότι η απόπειρα δολοφονίας του βασιλιά τιμωρείται βάσει της υφιστάμενης νομοθεσίας με θάνατο δια διαμελισμού σώματος, την αντικατέστησε με ποινή δι' απαγχονισμού. [3]

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του δημιουργήθηκαν οι επιτροπές με σκοπό να διευκολύνουν την κατάσταση των δουλοπάροικων. Νομοθετήθηκε η απαγόρευση να στέλνονται στην εξορία, να πωλούνται ξεχωριστά και χωρίς γη, ενώ πλέον είχαν το δικαίωμα να εξαγοράζουν την ελευθερία τους με λεφτά από την πώληση ακινήτων. Υπέγραψε το διάταγμα υπόχρεων αγροτών, το οποίο έγινε θεμέλιο της κατάργησης της δουλοπαροικίας. Ωστόσο, η πλήρης κατάργηση δουλοπαροικίας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα δεν πραγματοποιήθηκε.

Κατά τη βασιλεία του έγινε η βιομηχανική επανάσταση, όπως αυτή που ξεκίνησε στην Αγγλία το δεύτερο εξάμηνο του XVIII αιώνα. Η εντατική εισαγωγή των μηχανών (μηχανική αργαλειούς, ατμομηχανές κλπ) είχαν αυξήσει την παραγωγικότητα: από 1825 - 1863 η ετήσια παραγωγή της ρωσικής βιομηχανίας ανά εργαζόμενο αυξήθηκε κατά 3 φορές. Από το 1819 - 1859 η ποσότητα της παραγωγής βαμβακιού στη τσαρική Ρωσία αυξήθηκε κατά σχεδόν 30 φορές. Το ποσό των προϊόντων 1830 έως 1860 αυξήθηκε κατά 33 φορές.
Εξωτερική πολιτική

Κύριο λήμμα: Ο Νικόλαος Α΄ και οι διεθνείς εξελίξεις στην Ανατολή

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξωτερική πολιτική του Νικολάου Α΄, που επηρέασε σημαντικά τις διεθνείς εξελίξεις στην Ανατολή και συνέβαλε στην αίσια κατάληξη του Αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία. Συγκεκριμένα, ο Ρώσος μονάρχης υποστήριξε θερμά, από τις αρχές της βασιλείας του, τις αντιφιλελεύθερες αρχές της καταρρέουσας τότε Ιεράς Συμμαχίας αλλά, παράλληλα -θέλοντας να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τις ανατολικές βλέψεις της Αγγλίας κυρίως και της Γαλλίας- εμφανίστηκε ως αυτόκλητος υπερασπιστής της Ορθοδοξίας, σφοδρός πολέμιος του Ισλάμ και οπαδός της αυτονομίας των υποτελών στους Τούρκους βαλκανικών λαών.
Στη ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) συμμετείχε και ο ρωσικός στόλος υπό την αρχηγία του ναυάρχου Χέυδεν.

Στα πλαίσια της πολιτικής του αυτής εντάσσεται η συμμετοχή της Ρωσίας στην ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) και οι νικηφόροι για τους Ρώσους πόλεμοι εναντίον της Περσίας (1827- 28) και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1828-29). Συνέπεια του τελευταίου πολέμου υπήρξε η αναγνώριση της ελληνικής εθνικής ανεξαρτησίας από την Πύλη (Συνθήκη της Αδριανούπολης) (1829), με την οποία άρχισε η πορεία διάλυσης του πολυεθνικού Οθωμανικού κράτους.[4]
Γενικότερα

Μια σημαντική πτυχή της εξωτερικής πολιτικής του ήταν επιστροφή στις αρχές της Ιεράς Συμμαχίας. Ενισχύθηκε ο ρόλος της Ρωσίας στην καταπολέμηση όλων των μορφών του πνεύματος της αλλαγής στην Ευρώπη. Ήταν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, που Ρωσία έλαβε το κολακευτικό παρατσούκλι του «χωροφύλακα της Ευρώπης».

Μετά από το αίτημα της Αυστριακής αυτοκρατορίας, η Ρωσία πήρε μέρος στην καταστολή της ουγγρικής επανάστασης, η οποία προσπαθούσε να απελευθερωθεί από το ζυγό της Αυστρίας, με αποτέλεσμα να σωθεί ο θρόνος του Φραγκίσκου Ιωσήφ Α΄ της Αυστρίας.

Το τελευταίο γεγονός δεν εμπόδισε τον αυστριακό αυτοκράτορα, ο οποίος φοβόταν την υπερβολική ενίσχυση της θέσης της Ρωσίας στα Βαλκάνια, να λάβει σύντομα θέση αντιπαράθεσης με τον Νικόλαο Α΄ κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου, ακόμη και να απειλήσει με είσοδο στον πόλεμο στο πλευρό της εχθρική συμμαχίας κατά της Ρωσίας.

Μια ξεχωριστή θέση στην εξωτερική πολιτική του Νικολάου Α΄ πήρε το Ανατολικό Ζήτημα.Η Ρωσία υπό τον Νικόλαο Α΄ παραιτήθηκε από τα σχέδιά διχοτόμησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και ξεκίνησε μιαν εντελώς διαφορετική πολιτική στα Βαλκάνια, την πολιτική της προστασίας του ορθόδοξου πληθυσμού και της διασφάλισης των θρησκευτικών και πολιτικών δικαιωμάτων τους, ακόμη δε και την καθίδρυση της πολιτικής τους ανεξαρτησίας.

Η Ρωσία προσπάθησε να επεκτείνει την επιρροή της στα Βαλκάνια και στην απρόσκοπτη διέλευση του στόλου της στα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων.

Κατά τη διάρκεια των Ρώσο-τούρκικων πόλεμων του 1806-1812 και 1828-1829 η Ρωσία είχε σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά την εφαρμογή αυτής της πολιτικής. Κατόπιν αιτήματος της Ρωσίας, που δήλωσε προστάτιδα όλων των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο σουλτάνος ​​αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την ελευθερία και την ανεξαρτησία της Ελλάδος και την αυτονομία της Σερβίας (1830). Κορυφώθηκε η επιρροή της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, η οποία κέρδισε το δικαίωμα να εμποδίσει την διέλευση ξένων πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα.

Η υποστήριξη των Ορθοδόξων Χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τη Ρωσία είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των σχέσεων της με την Τουρκία, η οποία τελικά κήρυξε πόλεμο στη Ρωσία. Το ξέσπασμα του πολέμου με την Τουρκία το 1853 σημαδεύτηκε από την λαμπρή νίκη του ρωσικού στόλου κάτω από το ναύαρχο Ναχίμοφ, που νίκησε τον εχθρό στη Σινώπη. Ήταν η τελευταία μεγάλη μάχη των ιστιοφόρων.

Στρατιωτικές επιτυχίες της Ρωσίας είχαν δημιουργήσει μια αρνητική στάση τη Δύσης. Οι μεγάλες δυνάμεις δεν ήταν ικανοποιημένες με την ενίσχυση της Ρωσίας εξαιτίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι δημιουργήθηκε η στρατιωτική συμμαχία της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας.

Το 1854, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία εισήλθαν στον πόλεμο στο πλευρό της Τουρκίας. Λόγω καθυστέρησης της Ρωσίας, ήταν δύσκολο να αντισταθεί σε αυτές τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Κύρια πολεμική σύγκρουση εκτυλίχθηκε στην Κριμαία. Τον Οκτώβριο του 1854, οι Σύμμαχοι πολιόρκησαν την Σεβαστούπολη. Ο Ρωσικός στρατός υπέστη μια σειρά από ήττες και δεν μπορούσε να παρέχει βοήθεια στην πολιορκημένη πόλη-φρούριο. Παρά την ηρωική άμυνα της πόλης επί 11 μήνες η πόλη πολιορκήθηκε, και τον Αύγουστο του 1855, οι υπερασπιστές της Σεβαστούπολης αναγκάστηκαν να παραδώσουν την πόλη. Στις αρχές του 1856 μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, υπογράφηκε η συνθήκη ειρήνης του Παρισιού. Σύμφωνα με τους όρους της η Ρωσία δεν μπορούσε να διατηρεί ναυτικό στόλο στη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι η Ρωσία γίνεται ευάλωτη στη θάλασσα και καθίσταται αδύνατη να διεξαγάγει ενεργή εξωτερική πολιτική στην περιοχή.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νικολάου Α΄,η Ρωσία πήρε μέρος στους εξής πολέμους: στον Καυκάσιο πόλεμο του 1817-1864, στον Ρωσοπερσικό πόλεμο του 1826-1828, στον ρώσο-τουρκικό πόλεμο του 1828-29 και στον Κριμαϊκό πόλεμο του 1853-56.
Θάνατος
Νικόλαος Α΄ στο νεκροκρέβατο

Πέθανε το απόγευμα στις 18 Φεβρουαρίου (2 Μαρτίου) 1855. Ο θάνατος του οφείλεται σε πνευμονία (είχε κρυώσει στην παρέλαση όπου φορούσε ελαφρά στολή). Είχε το χρόνο να πει αντίο σε κάθε ένα από τα παιδιά και τα εγγόνια του, τους ευλόγησε, τους μίλησε για να τους υπενθυμίσει να μείνουν καλοί φίλοι μεταξύ τους.
Παραπομπές

W. Bruce Lincoln, The Romanovs (The Dial Press: New York, 1981) p. 411.
Edvard Radzinsky, Alexander II: The Last Great Tsar, p. 94.
Колесникова М. Николай Первый. Лики масок государя: Психологические этюды. Москва, 2008, с. 194

Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμ. 7, σ. 227, εκδ. Αθηνών 1987

Βιβλιογραφία

C.de Grunwald, «La vie de Nicolas 1er»Η ζωή του Νικολάου του Α΄ (1946)

Εξωτερικές συνδέσεις

Η πολιτική της Ρωσίας στα Βαλκάνια

Ρωσία: Τσάροι και Αυτοκράτορες της Ρωσίας Ρουρικίδες: Ιβάν Δ' (Τρομερός) | Φιοντόρ Α' (Κωδωνοκρούστης) Εποχή των Αναστατώσεων: Μπόρις Γκοντουνόβ | Φιοντόρ Β' Γκοντουνόβ | Δημήτριος Β' (Ψευδοδημήτριος) | Βασίλειος Δ' Σούισκι Ρομάνοβ: Μιχαήλ Α' | Αλέξιος | Φιοντόρ Γ' | Ιβάν Ε' | Πέτρος Α' (Μέγας) | Αικατερίνη Α' | Πέτρος Β' | Άννα Ιβάνοβνα | Ιβάν ΣΤ΄ | Ελισάβετ | Πέτρος Γ' | Αικατερίνη Β' (Μεγάλη) | Παύλος Α' | Αλέξανδρος Α' | Νικόλαος Α' | Αλέξανδρος Β' (Απελευθερωτής) | Αλέξανδρος Γ' | Νικόλαος Β' (Αιματοβαμμένος)