Ρήνος

Ο Ρήνος (Rhein) είναι ποταμός στην Ευρώπη, ο οποίος πηγάζει στο ελβετικό καντόνι του Γκράουμπυντεν στις νοτιοανατολικές ελβετικές Άλπεις, αποτελεί μέρος των συνόρων Ελβετίας-Αυστρίας, Ελβετίας-Λίχτενσταϊν, Ελβετίας-Γερμανίας και Γαλλίας-Γερμανίας, στη συνέχεια ρέει μέσω της Ρηνανίας και τελικά εκβάλλει στη Βόρεια Θάλασσα στην Ολλανδία.

Η μεγαλύτερη πόλη στον ποταμό Ρήνο είναι η Κολωνία της Γερμανίας με πληθυσμό πάνω από 1.060.000 κατοίκους. Είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης (μετά τον Δούναβη), με μήκος περίπου 1.230 χλμ. και μέση εκροή περίπου 2.900 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο.

Ο Ρήνος και ο Δούναβης αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος των βόρειων συνόρων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και, από εκείνη την εποχή, ο Ρήνος υπήρξε μία ζωτικής σημασίας πλωτή οδός που μετέφερε εμπορεύματα και αγαθά. Τα πολλά κάστρα και προϊστορικές οχυρώσεις στις όχθες του επιβεβαιώνουν τη σημασία του. Η σημερινή του πορεία ωστόσο είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν των επεμβάσεων που έλαβαν χώρα μετά τη γαλλική και βιομηχανική επανάσταση.[1] Σήμερα είναι ο ποταμός με το δεύτερο μεγαλύτερο όγκο μεταφορών στον κόσμο μετά τον Μισισιπή.[2]

Επίσης είναι ο ένατος μεγαλύτερος και ένας από τους σημαντικότερους ποταμούς της ηπείρου. Επηρεάζει άμεσα τις ζωές 25.000.000 κατοίκων ενώ όσον αφορά την οικονομία χαρακτηρίζεται από την πολαπλότητα των χρήσεών του.[3] Το όνομα προέρχεται από τη γαλατική ονομασία Ρένος, που σημαίνει «αυτός που ρέει».

Η λεκάνη απορροής του έχει συνολική έκταση 185.263 χμ² και παρουσιάζει το μεγαλύτερο Μέσο Κατά Κεφαλήν Εισόδημα το χρόνο με 31.822€.[4] Περιλαμβάνει εννιά χώρες: Ολλανδία, Βέλγιο, Γερμανία, Λουξεμβούργο, Γαλλία, Ελβετία, Ιταλία, Λιχτενστάιν και Αυστρία. Το Δέλτα του είναι το μεγαλύτερο της ηπείρου με εμβαδόν 25.348 χμ².[5]

Γεωγραφία

Ο Ρήνος διασχίζει τρεις διαφορετικές βιογεωγραφικές ενότητες: την αλπική (Ελβετία και σύνορα με τη Γερμανία), την ηπειρωτική (κεντροευρωπαϊκά υψίπεδα) και την ατλαντική.[6] Χωρίζεται σε τέσσερα σκέλη: τον Αλπικό Ρήνο που προκύπτει από τους τρεις ελβετικούς ποταμούς του Πρότερου και Ύστερου Ρήνου και του Άλμπουλα, τον Υψηλό Ρήνο που περιλαμβάνει το σύνολο της πορείας του από τη λίμνη της Κωνσταντίας κατά μήκος των γερμανο-ελβετικών συνόρων μέχρι τη Βασιλεία, τον Άνω Ρήνο που μέχρι τους λόφους Τάουνους, τον Μέσο Ρήνο μέχρι τη Βόννη, τον Κάτω Ρήνο μέχρι το Νιμέγεν και το δέλτα όπου συναντά τον ποταμό Μεύση και λαμβάνει το όνομα «Νέντεριν» (ολλανδικά: Nederrijn).

Πορεία
Ελβετία

Ο Ρήνος πηγάζει από τις Ελβετικές Άλπεις από όπου εκκινούν οι τρείς αρχικοί του παραπόταμοι, ο Πρότερος Ρήνος,ο Ύστερος Ρήνος και ο Άλμπουλα. Ο πρώτος πηγάζει από τη λίμνη Τούμα και διασχίζει το φαράγγι της Ρουινόλτα, ενώ ο δεύτερος από τον παγετώνα Παραντίες.[7] Οι δύο παραπόταμοι συναντώνται κοντά στο Ράιχναου. Από εκεί ακολουθεί βόρεια κατεύθυνση ως Αλπικός Ρήνος, περνάει από την πόλη Χουρ (Chur) και σηματοδοτεί τα σύνορα με το Λιχτενστάιν και κατόπιν με την Αυστρία, για να χυθεί στη λίμνη της Κωσταντίας.

Ρεύμα του Ρήνου προερχόμενο από τη λίμνη Τούμα. Παραδοσιακά θεωρείται η πηγή του Ρήνου.

Η συνάντηση του Πρότερου και του Ύστερου Ρήνου στο Ράιχναου

Το δέλτα του Ρήνου στη λίμνη της Κωνσταντίας

Οι καταρράκτες του Ρήνου στο Σαφχάουζεν της Ελβετίας

Από τη λίμνη της Κωνσταντίας ξεκινάει ξανά με κατεύθυνση δυτικά και σχηματίζει τους καταρράκτες του στο Σαφχάουζεν, οι οποίοι είναι οι μεγαλύτεροι της Ευρώπης. Στη συνέχεια ενώνεται με τον ποταμό Άαρ, ο οποίος υπερδιπλασιάζει την ροή του. Λόγω αυτού του γεγονότος, θεωρητικά ο Ρήνος θα έπρεπε από το σημείο εκείνο και πέρα να αποκαλείται Άαρ.[8] Αποτελεί το σύνορο με τη Γερμανία και στην πόλη Βασιλεία (στο γόνατο του Ρήνου) στρίβει προς βορρά.
Γερμανία, Γαλλία

Μετά τη Βασιλεία, ως Άνω Ρήνος, σχηματίζει το νότιο τμήμα των Γερμανο-Γαλλικών συνόρων, σε μια πλατιά κοιλάδα, προτού εισχωρήσει στο εσωτερικό της Γερμανίας. Με μήκος άνω των 1.000 χλμ είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Γερμανίας. Εκεί συναντάται και με τους ποταμούς Νέκαρ, Μάιν και Μοζέλλα.

Ανάμεσα στο Στρασβούργο και το Κελ

Γέφυρα στην Καρλσρούη

Αεροφωτογραφία της περιοχής μεταξύ Έλτβιλ και Μπίνγκεν αμ Ράιν

Ο Ρήνος στην Κολωνία

Ο Ρήνος στο Ντύσσελντορφ

Ο ρομαντικός Ρήνος

Μεταξύ Βίνγκεν και Βόννης, ο Μέσος Ρήνος διασχίζει το Φαράγγι του Ρήνου, το οποίο είναι αρκετά βαθύ και αποτελεί το τμήμα που είναι γνωστό ως ο ρομαντικός Ρήνος, γιατί σε αυτό το τμήμα υπάρχουν πάνω από 40 μεσαιωνικά κάστρα, αμπελώνες και πολλά χωριά. Η σημερινή εικόνα της περιοχής είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα των μεγάλης έκτασης σχεδίων ανοικοδόμησης των κατεστραμμένων φρουρίων από μέλη κυρίως της πρωσικής αριστοκρατίας και του οίκου των Χοεντσόλερν στα πλαίσια της ανάδειξης της γερμανικής ιστορικής ταυτότητας του ποταμού. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το 1815 μόνο δύο κάστρα διατηρούντο σε ικανοποιητική κατάσταση[9] λόγω της παρακμής των τοπικών ευγενών και του ξεπερασμένου στρατηγικού χαρακτήρα των φρουρίων.[10] Στην πορεία ανασύστασης μιας ρομαντικής εκδοχής του μεσαιωνικού περιβάλλοντος,[11] πολλά ιστορικά κειμήλια καταστράφηκαν. Τα ανακατασκευασμένα φρούρια υπέφεραν επίσης αναχρονιστικές παρεμβάσεις προκαλώντας αναρίθμητες παρεκβάσεις από την αυθεντική εικόνα των μνημείων. Παράλληλα, η έντονη βιομηχανική ανάπτυξη προκάλεσε την αναγκαστική απώλεια κτιρίων που πολλές φορές εμπόδιζαν την ελεύθερη διάβαση του σιδηροδρόμου.

Το Μαρξβούργο κοντά στο Κόμπλεντς, χτισμένο το 1231

Όψη της περιοχής στο Λορελέυ

Η αριστερή πλευρά του Ρήνου δίπλα από το όρος Λορελέυ

Η εισροή τουριστών ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα εν μέσω της αύξησης του ενδιαφέροντος των Ευρωπαίων και Βορειοαμερικανών διανοουμένων και αστών για την πολιτισμική κληρονομιά της Ευρώπης.[12] Την ίδια εποχή πλήθυναν οι ομάδες γερμανών νέων που συνέρρεαν στην περιοχή με σκοπό την εξοικείωσή τους με την γερμανική κουλτούρα. Η περιοχή ανακηρύχθηκε το 2002, από την UNESCO, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.

Πιο πέρα, στον κάτω Ρήνο είναι η φημισμένη για τις βιομηχανίες της περιοχή του Ρουρ. Πλησιάζοντας τα Ολλανδικά σύνορα ο Ρήνος έχει παροχή της τάξης των 2.290 κυβικών μέτρων και πλάτος πάνω από 300 μέτρα.
Ολλανδία - δέλτα

Η πορεία του ποταμού στην Ολλανδία, που εντάσσεται πάραυτα στο δέλτα του είναι αρκετά δαιδαλώδης και οφείλεται στην ευμετάβλητη φύση της περιοχής. Η σημερινή εικόνα του δέλτα είναι αποτέλεσμα της μεγάλης πλημμύρας του 839, όταν τα νερά του Ρήνου εκτράπηκαν προς τον Μεύση, περίπου 30 χιλιόμετρα νότια από την παραδοσιακή του κοίτη που μέσω μια μικρής λίμνης (την Fleo Lacus των Ρωμαίων) κατέληγε στην θάλασσα στο ύψος του Λέιντεν και σήμερα είναι γνωστή ως Παλαιός Ρήνος.

Το Έμμεριχ επί του Ρήνου

Το κεντρικό και το βόρειο τμήμα του δέλτα του Ρήνου με τον Μεύση

Τμήμα του ποταμού στο Βάχενινγκεν

Μεταξύ της κύριας κοίτης του Ρήνου και αυτή του Μέυση δημιουργήθηκαν τα κανάλια του Λεκ, Βάαλ και Νέου Μεύση[13] που μέχρι σήμερα λαμβάνουν τον κύριο όγκο των υδάτων του ποταμού. μερικά χιλιόμετρα πριν τις εκβολές οι δύο ποταμοί δέχονται τα ύδατα κι ενός τρίτου, του Σκάλδη, διαμορφώνοντας το μεγαλύτερο δέλτα της Ευρώπης.
Παραπόταμοι

Σκέλος	Χώρα εκβολών	Παραπόταμος	Εκβολές στον Ρήνο	Όχθη	Μήκος (χμ.)
Υψηλός Ρήνος	Ελβετία	Τουρ	νότια του Σαφχάουζεν	αριστερή	131
		Άαρ	Κόμπλεντς	αριστερή	295
Άνω Ρήνος	Γαλλία	Ιλ	Στρασβούργο	αριστερή	223
	Γερμανία	Νέκαρ	Μάνχαϊμ	αριστερή	367
		Μάιν	Βίζμπαντεν/Μάιντς	δεξιά	527
		Νάε	Μπίνγκεν αμ Ράιν	αριστερή	125
Μέσος Ρήνος		Λαν	Λάνσταϊν (Κόμπλεντς)	δεξιά	245,6
		Μοζέλλας	Κόμπλεντς	αριστερή	545
		Ζιγκ	Βόννη	αριστερή	153
Κάτω Ρήνος		Ρουρ	Ντούισμπουργκ	δεξιά	217
		Λίπε	Βέζελ	δεξιά	220.1

Γεωλογική ιστορία

Ο Ρήνος ρέει από τις Άλπεις προς τη Βόρεια θάλασσα, με την σημερινή γεωγραφία και γεωλογία του να είναι αποτέλεσμα της ορογένεσης των Άλπεων πολλά εκατομμύρια έτη πριν.

Στη νότια Ευρώπη, η αρχή έγινε κατά την Τριάσια περίοδο της Μεσοζωικής εποχής, με το άνοιγμα του ωκεανού της Τηθυούς μεταξύ των ευρασιατικών και αφρικανικών τεκτονικών πλακών περίπου 240 με 220 εκατομμύρια χρόνια πριν. Η σημερινή Μεσόγειος θάλασσα προέρχεται από την μεγαλύτερη της Τηθυούς, ενώ 180 εκατομμύρια έτη πριν κατά την Ιουράσια περίοδο οι 2 τεκτονικές πλάκες ανέστραψαν την κατεύθυνση τους και άρχισαν να συμπιέζουν τον πυθμένα της Τηθυούς, σπρώχνοντας τον κάτω από την Ευρασία και οδηγώντας στην ορογένεση των Άλπεων κατά την Ολιγόκαινη και Μειόκαινη περίοδο.

Από την Ηώκαινο εποχή και έως την Μειόκαινη, η συνεχιζόμενη ορογένεση των Άλπεων έφερε και την δημιουργία ρευμάτων τα οποία οδήγησαν στην εμφάνιση ποταμού στην βόρεια Γερμανία και νότια Ολλανδία, ο οποίος αποτέλεσε και το πρώτο κομμάτι του Ρήνου. Κατά την Μειόκαινο εποχή ο Ρήνος δεν έφτανε ως τις Άλπεις, με το κοντινότερο του σημείο να απέχει 450 χλμ βορείως των Άλπεων.[14] Με τον καιρό και μέσω συνενώσεων με διάφορα ρυάκια και μικρότερους ποταμούς, ο όγκος των υδάτων του Ρήνου αυξήθηκε ωστόσο λόγω των παγετώνων η ροή του ποταμού κατέληγε στη βόρεια Γαλλία και κατέληγε στη Μάγχη.

Καθώς η βορειοδυτική Ευρώπη άρχισε να θερμαίνεται και η εποχή των παγετώνων ήταν στο τελικό της στάδιο 22.000 έτη πριν, μεγάλος όγκος νερού από το λιώσιμο των πάγων στα βόρεια, συνενώθηκε με τον Ρήνο και επέκτεινε την ορμή και επέκταση του προς τον νότο δίνοντας του με τον χρόνο τη σημερινή του μορφή.[15]Με το ξεκίνημα της Ολόκαινου εποχής (~11.700 χρόνια πριν), σχηματίστηκε και το δέλτα του Ρήνου στην Ολλανδία με τον ποταμό Μεύση.[16][17][14]
Πολιτισμική ιστορία
Προϊστορία και αρχαιότητα

Μέχρι το 30.000 π.Χ. ο Ρήνος έρεε στον ποταμό Μάγχη μαζί με έτερους μεγάλους ποταμούς της Ευρώπης όπως ο Τάμεσης· μέχρι το 10.000 π.Χ. δεν πήγαζε από τις Άλπεις αλλά από τον Μέλανα Δρυμό. Το δέλτα του κατοικείτο ήδη από το 4500 π.Χ.[18] Από το 800 π.Χ. το σύνολο του ποταμού έγινε το κέντρο της κελτικής επικράτειας της κεντρικής Ευρώπης. Για πρώτη φορά εμφανίζεται σε γραπτή πηγή στα Απομνημονεύματα περί του Γαλατικού πολέμου του Ιουλίου Καίσαρα, με τις πρώτες γέφυρες να κτίζονται κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η περιγραφή του ρωμαίου στρατηγού αποδεικύει το πλήθος φυλών που διαβίωναν γύρω από τον ποταμό και περιλάμβανε του γαλάτες Ελβέτιους, Λεπόντιους, Σηκουανούς, το γερμανικό φύλο των Τριβόκιων, τους βέλγους Τρεβήριους και τους γερμανούς Μπατάβιους στη σημερινή Ολλανδία.[19] Με την κατάκτηση της Γαλατίας το τμήμα του Ρήνου από το δέλτα του μέχρι τον Μέσο Ρήνο έγινε τμήμα των συνόρων της αυτοκρατορίας· στο ύψος του Νούβιντ το σύνορο περνούσε στην δεξιά όχθη του ποταμού και εισερχόταν στη σημερινή Γερμανία μέχρι το Ρέγκενσμπουρκ.[20] Οι ρωμαίοι στρατηγοί Κόρβουλος και Δρούσος πραγματοποίησαν τις πρώτες μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις ενώνοντας τον Ρήνο με την Μεύση και τον Έιζελ στο δέλτα του. Οι κύριες ρωμαϊκές πόλεις ήταν οι Curia Rhaetorum, Basilia, Bacchi Ara, Mogontiacum, Colonia και Noviomagus.[21] Το τέλος της ρωμαϊκής κυριαρχίας στην περιοχή επήλθε το 400 μ.Χ. Καθόλη τη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου ο ποταμός χρησιμοποιείτο ως κύρια εμπορική αρτηρία. Από τις ρωμαϊκές οχυρώσεις που κατασκεύασαν κατά μήκος του Μέσου Ρήνου σήμερα δεν σώζεται σχεδόν τίποτα.[11]
Μεσαίωνας - Νεότερη εποχή

Το 500 μ.Χ. επήλθε υπό τον έλεγχο του βασιλείου των Φράγκων ενώ στα χρόνια του Καρλομάγνου αναδείχθηκε στον κεντρικό άξονα της αυτοκρατορίας του που έγινε γνωστός και ως «η οδός των κληρικών» λόγω της σημασίας των επισκοπικών εδρών της Μάιντς, της Κολωνίας και των Τρεβήρων στην εκλογή των φράγκων αυτοκρατόρων.[21] Η μαζική κατασκευή φρουρίων ξεκίνησε επί Ερρίκου Α΄ στο δεύτερο τρίτο του 10ου αιώνα[11] (πολλά εκ των οποίων ήταν ξήλινα και καταστράφηκαν από τις εισβολές των Μαγιάρων[22]) αλλά επεκτάθηκε κάτω από τη δυναστεία των Στάουφεν (1138-1254). Η αποδυνάμωση της αυτοκρατορικής εξουσίας την ίδια περίοδο, είδε την ανάδειξη πολλών τοπικών ηγεμονίσκων γνωστών στην ιστοριογραφία ως «βαρόνοι ληστές»[23] λόγω της βαριάς φορολογίας που επέβαλαν στα πλεούμενα στον Ρήνο. Αυτοί κατείχαν σημαντικά φρούρια στο Μέσο Ρήνο όπως το Ράινφελς και βρίσκονταν σε άμεσο ανταγωνισμό με τους αρχιεπισκόπους των παραπάνω τριών πόλεων. Το 1254 ιδρύθηκε η Λίγκα των Πόλεων του Ρήνου με πρωτοστάτισσες τη Μάιντς και την Βορμς.[22] Ο βασιλιάς Ροδόλφος Α΄ κατέστρεψε πολλά από τα παραπάνω φρούρια.[24]

Από το 1000 οι κάτοικοι των Κάτω Χωρών ξεκίνησαν την διαδικασία ανάκτησης γης από τον ποταμόκολπο που σχηματίζει ο Ρήνος με τον Σχελντ και τον Μεύση[25] με αποτέλεσμα το 1450 στο δέλτα να έχει ήδη οργανωθεί ένα πλήρες κλειστό σύστημα φραγμάτων.[18] Για όσο διάστημα οι Κάτω Χώρες ανήκαν στην Ισπανική Μοναρχία, ο Ρήνος ενσωμάτωνε μεγάλο μέρος του «Ισπανικού Δρόμου» που ένωνε τις ισπανικές κτήσεις από τη βόρεια Ιταλία μέχρι το Βέλγιο και χρησίμευε ως διάδρομος μετακίνησης των ισπανικών στρατευμάτων κατά μήκος των ανατολικών γαλλικών συνόρων και τροφοδοσίας των επαναστατημένων επαρχιών των Κάτω Χωρών.[26] Οι Κάτω Χώρες και η Ελβετία ανεξαρτητοποιήθηκαν οριστικά μετά το τέλος του Τριακονταετούς Πολέμου το 1648. Την ίδια περίοδο ξεκίνησε το κλείσιμο πολλών καναλιών και η αποκλειστική χρήση των κύριων οδών του ποταμού προς τη θάλασσα.[18] Η ύπαρξη πολλών ανεξάρτητων κρατιδίων που είναι υπεύθυνα για την κατασκευή πολλών φρουρίων που είχαν σκοπό τον έλεγχο και την φορολόγηση των πλεούμενων και η απουσία σχεδίου καθολικής δράσης στον ποταμό είχε καταδικάσει σε μεγάλο βαθμό το εμπόριο κατά μήκος του ποταμού·[27] για την κυκλοφορία ενάντια στο ρεύμα ήταν αναγκαία η ρυμούλκηση από άλογα γι’ αυτό και η κίνηση γινόταν κυρίως προς τα βόρεια.
Οι γαλλικές δυνάμεις υπό τον Λουδοβίκο ΙΔ´ διαπερνούν τον Ρήνο κατευθυνόμενες προς την Ολλανδία το 1672

Μετά την ενσωμάτωση της Λωραίνης στο γαλλικό βασίλειο το 1681 από τον Λουδοβίκο ΙΔ΄, ο Ρήνος έγινε το σύνορό του με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Τότε ξεκίνησε ο γαλλο-γερμανικός ανταγωνισμός για την κυριαρχία στον ποταμό και η διαδικασία «εθνικοποίησης» του ποταμού κυρίως από τη γερμανική πλευρά[28] που δεν έληξε παρά με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επί Ναπολέοντα Α΄ δημιουργήθηκε η σύμμαχος της Γαλλίας Συνομοσπονδία του Ρήνου που διασπάστηκε με το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, που βρήκε την Πρωσία να κατέχει σημαντικά εδάφη στην δεξιά όχθη του ποταμού όπως την Βεστφαλία και την Ρηνανία. Μαζί με τα έτερα παραποτάμια κράτη (Κάτω Χώρες, Έσση, Νασσάου, Βάδη, Βαυαρία και Γαλλία) οι Πρώσοι ίδρυσαν την Κεντρική Επιτροπή για την Ναυσιπλοΐα στον Ρήνο, τον αρχαιότερο διεθνή οργανισμό στον κόσμο·[2] παράλληλα, η Συνέδριο της Βιέννης είχε επιβάλει την ελεύθερη μετακίνηση στις ποτάμιες οδούς της ηπείρου. Το 1817 ο μηχανικός από τη Βάδη, Γιόχαν Γκότφριντ Τούλα τέθηκε επικεφαλής των σχεδίων για ρύθμιση της πορείας του Άνω Ρήνου με σκοπό την ανάκτηση του πεδίου κατακλύσεως του ποταμού (ανακτήθηκαν 2.300 χμ² πεδιάδας)[29], ακριβή καθορισμό των συνόρων της Βάδης με τη Γαλλία και προστασία των οικισμών από πλημμύρες.[30] Ως αποτέλεσμα, το μήκος του ποταμού μεταξύ Βασιλείας και Βορμς μειώθηκε κατά 80 χιλιόμετρα και τα νησιά του εξαφανίστηκαν.[31]
Η βιομηχανική ανάπτυξη της Κοιλάδας του Κάτω Ρήνου

Από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα οι παραρήνιες πρωσικές κτήσεις ξεκίνησαν μια μαζική μεταστροφή από την αγροτική οικονομία στην βιομηχανία που εξειδικεύθηκε στον άνθρακα, τον σίδηρο και τα χημικά. Ο πληθυσμός των 5,4 εκατομμυρίων διπλασιάστηκε μέχρι τα τέλη του αιώνα και ακολουθήθηκε από την ανάπτυξη ευμεγεθών αστικών περιοχών που με τη σειρά της επιβάρυνε τον ποταμό με τόνους λυμάτων διότι το πρώτο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων εγκαταστάθηκε στη Φρανκφούρτη το 1887[27] Άλλος λόγος που δυσχέραινε την ποιότητα των υδάτων του ποταμού ήταν η μόλυνση από τα ορυχεία ποτάσας στην Αλσατία.[27] Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους τα ατμόπλοια. Η γαλλική ήττα στον Γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1871 έθεσε το σύνολο του Ρήνου από τη Βασιλεία μέχρι το Λόμπιτ υπό γερμανική εξουσία.[32]
Σύγχρονη εποχή

Μεταξύ 1928 και 1959 κατασκευάστηκε το Μεγάλο Κανάλι της Αλσατίας, μεταξύ των γαλλο-ελβετικών συνόρων και του Μπρέισαχ κατά μήκος 61 χμ., που τροφοδοτεί με νερό έξι υδροηλεκτρικά εργοστασία. Σήμερα ο ποταμός είναι ανοικτός στη ναυσιπλοΐα από τις εκβολές του μέχρι το Ράινφελντεν, 15 χμ. ανατολικά της Βασιλείας. Το 1950 ιδρύθηκε η Διεθνής Επιτροπή για την Προστασία του Ρήνου από το σύνολο των παραποτάμιων χωρών. Την 1η Νοεμβρίου 1986 μετά από πυρκαγιά σε αποθήκες της εταιρείας Sandoz στο Ζβάιτσερχάλε κοντά στην Βασιλεία πάνω από 20 τόνοι χημικά χύθηκαν στον Ρήνο προκαλώντας απόλυτη ερήμωσή του από ποτάμια ζωή.[33] Η πιο πρόσφατη συμφωνία περί προστασίας του ποταμού, με τη συνεργασία πλέον και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν αυτή της Βέρνης του 1999· από τον Ιανουάριο του 2001 έχει τεθεί σε εφαρμογή το πρόγραμμα Ρήνος 2020 με σκοπό την αειφόρο ανάπτυξη του ποταμού.[34] Σημειωτέον είναι ότι ο ποταμός και η οικολογική σύσταση της κοιλάδας του δεν διατηρούν ουδεμία σχέση με την κατάστασή τους πριν από το 19ο αιώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι η πεδινή κοιλάδα που εκτείνεται από τη λίμνη της Κωντσταντίας μέχρι τις εκβολές του έχει χάσει το 90% της αυθεντικής της χλωρίδας.[29]

Στις εκβολές του εξελίχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα σχέδια ανθρώπινης παρέμβασης στη φύση. Η παραδοσιακή ανάκτηση εδαφών στις ακτές της Ολλανδίας και η ανάγκη προστασίας τόσο του οικοσυστήματος όσο και του ανθρώπινου περιβάλλοντος οδήγησαν σε μια σειρά παρεμβάσεων του ολλανδικού κράτους, εκ των οποίων προεξέχει το λεγόμενο Σχέδιο του Δέλτα που τέθηκε σε εφαρμογή από το 1958 μέχρι το 1997.[35] Παράλληλα, η Κεντρική Επιτροπή για τον Ρήνο συνεχίζει να λειτουργεί ως το κύριο όργανο διαχείρισης του ποταμού, με έδρα το Στασβούργο, σε στενή συνεργασία με τις παραδουνάβιες χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση.[36]

Ο Ρήνος συνδέεται με τους εξής ποταμούς: Σχελντ (1832), Ροδανός (1833), Σηκουάνας (1853), Έλβας (1938), Δούναβης (1843 και 1992).[37] Με τον Μάιν συνδέεται μέσω του καναλιού Ρήνου-Μάιν-Δούναβη που είναι απόγονος του πρώτου μεγάλου σχεδίου ένωσης των ποτάμιων οδών, του καναλιού του Καρλομάγνου (793).
Παραρήνιες πόλεις

Στη λεκάνη απορροής του Ρήνου είναι κτισμένες πενήντα πόλεις με πάνω από 100.000 πληθυσμό, με τους αστικούς ιστούς να καταλαμβάνουν το 8% της επιφάνειάς της.[38] Οι σημαντικότερες πόλεις που βρίσκονται στις όχθες του ποταμού είναι οι εξής:

Χώρα	Περιοχή	Πόλη	Πληθυσμός (2013)
Γερμανία	Βάδη-Βυρτεμβέργη	Κωνσταντία	81.141
Ελβετία	Πόλη της Βασιλείας	Βασιλεία	174.793 (2015)
Γαλλία	Αλσατία	Στρασβούργο	272.222
Γερμανία	Βάδη-Βυρτεμβέργη	Καρλσρούη	299.103
		Μάνχαϊμ	296.690
	Ρηνανία-Παλατινάτο	Λούντβιχσχάφεν	161.518
		Βορμς	80.296
		Μάιντς	204.268
	Έσση	Βίζμπαντεν	273.871
	Ρηνανία-Παλατινάτο	Κόμπλεντς	110.643
	Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία	Βόννη	311.287
		Κολωνία	1.034.175
		Λεβερκούζεν	160.819
		Ντίσελντορφ	598.686
		Ντούισμπουργκ	486.855
		Κρέφελντ	222.058
Ολλανδία	Γέλντερλαντ	Νιμέγεν	168.840 (2014)
		Άρνεμ	151.356 (2014)
	Νότια Ολλανδία	Ρότερνταμ	619.879 (2014)

Φιλολογία

Η μυθολογική σημασία του Ρήνου περιγράφεται στο Ο Χρυσός του Ρήνου, ο Εθνικός ύμνος του Λιχτενστάιν ονομάζεται Oben am jungen Rhein (στις αρχές του Ρήνου). Πολλά λογοτεχνικά κείμενα τον έχουν ως πρωταγωνιστή τους· μετά τον Νείλο, είναι ο ποταμός που έχει λάβει τις περισσότερες λογοτεχνικές αναφορές.[39]
Δείτε επίσης

Ρηνανία

Παραπομπές

Nienhuis 2002: xvii.
Nienhuis 2002: xviii.
Urs Uelinger et al. 2009: 199.
Tockner, Klement et al. (2009), Rivers of Europe. Elsevier Ltd. Λονδίνο, Σαν Ντιέγκο. σελ.4.
Tockner, Klement et al. (2009), ibid. σελ. 10.
Urs Uelinger et al. 2009: 205.
Hydrologischer Atlas der Schweiz 2002, Tafel 5.4 Natürliche Abflüsse 1961–1980 (Ausschnitt)
ICPR, IKSR CIPR ICBR. «ICPR: Rhine». www.iksr.org. Ανακτήθηκε στις 2015-09-24.
Taylor 1998: 9.
Taylor 1998: 12.
Taylor 1998: 4.
Taylor 1998: 2.
Davies, Norman (1998), Europe: a History. Harper Perennial.
Berendsen and Stouthamer (2001)
Ménot et al. (2006)
Cohen et al. (2002)
Gouw and Erkens (2007)
Urs Uelinger et al. 2009: 215.
Liber IV, cap. 10: «Rhenus autem oritur ex Lepontiis, qui Alpes incolunt, et longo spatio per fines Nantuatium, Helvetiorum, Sequanorum, Mediomatricorum, Tribocorum, Treverorum citatus fertur et, ubi Oceano adpropinquavit, in plures diffluit partes multis ingentibus insulis effectis, quarum pars magna a feris barbaris nationibus incolitur, ex quibus sunt qui piscibus atque ovis avium vivere existimantur, multis capitibus in Oceanum influit.»
Urs Uelinger et al. 2009: 200.
Nienhuis 2002: xxi.
Taylor 1998: 5.
Αγγλικά: «robber barons». Taylor 1998: 5.
Taylor 1998: 11.
Urs Uelinger et al. 2009: 216.
Sánchez, Jorge (2014). El Camino Español. Un viaje por la ruta de los Tercios de Flandes. Μαδρίτη, Dilema. π.χ. σελ. 230.
Urs Uelinger et al. 2009: 203.
Nienhuis 2002: xxiii.
Nienhuis 2002: 6.
Urs Uelinger et al. 2009: 211.
Shaw, Jonathan (Ιούλιος-Αύγουστος 2006). «Taming the Rhine. A history lesson on unintended consequences». Harvard Magazine. Ανακτήθηκε στις 24/06/2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Urs Uelinger et al. 2009: 201.
Aaron Schwabach «The Sandoz Spill: The Failure of International Law to Protect the Rhine from Pollution» Ecology Law Quarterly. vol.16 Issue 2. 1989
ICPR, IKSR CIPR ICBR. «ICPR: Rhine 2020». www.iksr.org. Ανακτήθηκε στις 2015-09-23.
«Deltawerken - Deltaworks». www.deltawerken.com. Ανακτήθηκε στις 2015-09-23.
CCNR. «Central Commission for the Navigation of the Rhine - Introduction». www.ccr-zkr.org. Ανακτήθηκε στις 2015-09-24.
Urs Uelinger et al. 2009: 204.
Urs Uelinger et al. 2009: 207.

Nienhuis 2002: xxii.

Βιβλιογραφία

Nienhuis, Piet H. (2002), The Rhine: An Eco-Biography, 1815–2000. University of Washington Press.
Carlo Picchio, «Ρήνος: γοητευτικό ταξίδι σε ρομαντικά τοπία»,Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 76 (Οκτώβριος 1974), σελ. 20-31
Taylor, Robert (1998), The castles of the Rhine: recreating the Middle Ages in modern Germany. Wilfrid Laurier University Press, Waterloo, Οντάριο Taylor 1998:
Urs Uelinger et al. (2009), «The Rhine River Basin». στο Tockner, Klement et al. (2009), Rivers of Europe. Elsevier Ltd. Λονδίνο, Σαν Ντιέγο.