Σεψεσκάφ

Ο Σεψεσκάφ ήταν ο έκτος και τελευταίος φαραώ της Τέταρτης Δυναστείας του Παλαιού Βασιλείου της αρχαίας Αιγύπτου. Βασίλεψε 6 με 8 χρόνια, αρχίζοντας από το περίπου 2510 π.Χ. Οι μόνες δραστηριότητες που είναι με βεβαιότητα χρονολογημένες κατά τη διάρκεια της βασιλείας του είναι η ολοκλήρωση του ταφικού συγκροτήματος της Πυραμίδας του Μυκερίνου και η κατασκευή του δικού του τάφου μασταμπά, του Μασταμπά Φαρούν, "μασταμπάς του φαραώ"[1].

Οικογένεια

Η οικογένεια του Σεψεσκάφ δεν είναι βέβαιη. Ο αιγυπτιολόγος Τζορτζ Άντριου Ράισνερ πρότεινε ότι ο Σεψεσκάφ ήταν ο γιος του Μυκερίνου βασισμένος σε ένα διάταγμα που αναφέρει ότι ο Σεψεσκάφ ολοκλήρωσε το ταφικό ναό του Μυκερίνου. Αυτό όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής απόδειξη ότι ήταν όντως γιος του, γιατί το διάταγμα δεν αναφέρει την σχέση μεταξύ των δύο αυτών βασιλέων. Επιπλέον, η ολοκλήρωση του τάφου ενός φαραώ από το διάδοχό του δεν εξαρτάται απαραίτητα από τη σχέση ως γιου/πατέρα μεταξύ των δύο[2].

Η μητέρα, σύζυγοι και παιδιά του Σεψεσκάφ είναι άγνωστα. Αν ο Μυκερίνος ήταν όντως ο πατέρας του, η μητέρα του θα ήταν μία από τις βασιλικές συζύγους του Μυκερίνου Χαμερερνεμπτί Β΄ ή Ρεχετρέ. Είναι πιθανός η σύζυγος του Σεψεσκάφ να ήταν η Χεντκαουές Α΄, αλλά αυτό κάθε άλλο παρά σίγουρο είναι. Η Βασίλισσα Μπουναφέρ έχει προταθεί επίσης ως πιθανή σύζυγός του, με βάση των τίτλων της ως ιέρειας του Σεψεσκάφ. Μπορεί όμως να ήταν κόρη του, η οποία υπηρετούσε στη ταφική λατρεία του πατέρα της. Τέλος, η Χαμαάτ, η γυναίκα ενός ευγενούς που ονομαζόταν Πταχεψής και κόρη βασιλιά, μπορεί να ήταν κόρη του Σεψεσκάφ ή του Ουζερκάφ[3].
Βασιλεία

Κατά πάσα πιθανότητα ήταν ο τελευταίος φαραώ της Τέταρτης Δυναστείας αν δεν τον διαδέχτηκε ένας άγνωστος ηγεμόνας με το όνομα Θαμφθίς όπως καταγράφεται σε ένα μέρος της αιγυπτιακής λογοτεχνίας και, εμμέσως, στον Κανόνα του Τορίνο. Στα σύγχρονα της εποχής έγγραφά , όπως σε βασιλικά μνημεία και ιδιωτικούς τάφους των νεκροταφείων του Παλαιού Βασιλείου της Γκίζας και της Σακάρα, δεν καταγράφεται κανένας ηγεμόνας με το όνομα Θάμφθις[4]. Ο μακρόβιος αυλικός του παλατιού Νετρί-νεσούτ-που αναφέρει στο τάφο του με σαφήνεια την παρακάτω διαδοχή για τους βασιλείς τους οποίους υπηρέτησε: Ρετζεντέφ → Χέωψ → Μυκερίνος → Σεψεσκάφ, και τους πρώτους τρεις της 5ης Δυναστείας, Ουζερκάφ, Σαχουρέ και Νεφεριρκαρέ[5]. Τέλος, «Καμιά τοποθεσία της περιόδου [η οποία] συνδέεται με βασιλικά ονόματα δεν κάνει αναφορά άλλων βασιλέων πέρα αυτών, ούτε τα ονόματα βασιλικών εγγονών, που συχνά φέρουν το όνομα βασιλικών προγόνων τους ως μέρος του δικού τους, δεν αναφέρουν άλλα ονόματα»[6].
Μαρτυρίες

Η βασιλεία του Σεψεσκάφ μαρτυρείται από ταφικές επιγραφές αξιωματούχων που των υπηρέτησαν. Οι περισσότερες από αυτές βρέθηκαν στη Γκίζα και τη Σακάρα. Το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές τις επιγραφές αναφέρουν το Σεψεσκάφ χωρίς παραπέρα λεπτομέρειες, ίσως είναι μια ένδειξη για το βραχύβιο της βασιλείας του. Οι αξιωματούχοι που τον αναφέρουν είναι:

Σεχεμκαρέ, ένας γιος του Χεφρήνου, ιερέας των βασιλικών ταφικών λατρειών. Στο μασταμπά του, που βρίσκεται στη Γκίζα (G8154), βρέθηκε ένας κατάλογος φαραώ υπό τους οποίους υπηρέτησε, από το Χέοπα ως το Σαχουρέ συμπεριλαμβανομένου του Σεψεσκάφ[7]. Ο κατάλογος αυτός επίσης δίνει τον Ουζερκάφ ως τον αμέσως επόμενο διάδοχο του Σεψεσκάφ.
Μπουνεφέρ, βασιλική πριγκίπισσα και ιέρεια της ταφικής λατρείας του Σεψεσκάφ, θαμμένη στη Γκίζα (G8408). Πιστεύεται ότι ήταν είτε σύζυγος, κόρη ή μία από τις αδελφές του Σεψεσκάφ, και είχε ρόλο στις ταφικές του τελετουργίες[8][9]
Νισουτπουνετζέρ, που ήταν ιερέας της ταφικής λατρείας του. Στο μασταμπά του στη Γκίζα (G8740) βρέθηκε κατάλογος με τους φαραώ που υπηρέτησε, από τον Ρετζεντέφ ως το Σαχουρέ, που αναφέρει το Σεψεσκάφ να ακολουθείται από τον Ουζερκάφ[10]
Πταχεψής Α΄, μεγάλος ιερέας του Πτα. Μια επιγραφή στη ψευδοθύρα του δίνει λεπτομέρειες για τη βιογραφία του. Αναφέρει ότι έλεβε εκπαίδευση στην Αυλή με το Σεψεσκάφ, ο οποίος αργότερα τον προήγαγε στο αξίωμα του αρχιερέα του Πτα και του έδωσε για γυναίκα του την κόρη του Χαμαάτ[11].
Καουνισούτ, αξιωματούχος του παλατιού, αναφέρει ότι το Σεψεσκάφ στο μασταμπά του στη Γκίζα (G8960)[12].

Εκτός από αυτές τις αναφορές στη βασιλεία του Σεψεσκάφ, η μόνη στήλη σήμερα που είναι γνωστή ότι είναι με βεβαιότητα χρονολογημένη στην περίοδο αυτή, βρέθηκε στο συγκρότημα της πυραμίδας του Μυκερίνου, και είναι αυτή που αναφέρει ένα βασιλικό διάταγμα με το οποίο ο Σεψεσκάφ προσφέρει προσφορές για την ταφική λατρεία του πατέρα του[13].
Διάρκεια βασιλείας

Ο Κανόνας του Τορίνο δίνει στο Σεψεσκάφ βασιλεία τεσσάρων χρόνων και στο ανώνυμο διάδοχό του της 4ης Δυναστείας —ίσως αναφέρεται στον Ντζεντεπτά (Θαμφθίς) —βασιλεία δύο χρόνων. Σε αντίθεση, ο Μανέθων δίνει στο Σεψεσκάφ βασιλεία επτά χρόνων, που μπορεί να είναι συνδυασμός των 4 + 2 (= 6) πλήρων χρόνων που αντιστοιχούν στον Κανόνα του Τορίνο για τους δύο τελευταίους φαραώ της 4ης Δυναστείας συν κάποιους αρκετούς μήνες. Η λίστα του Μανέθωνα όμως αναφέρει την ύπαρξη ενός άγνωστου και ίσως πλασματικού βασιλιά, του Ντζεντεπτά, που αναφέρει ως Θαμφθί, και του οποίου του αναλογεί εννιά χρόνια βασιλείας.

Η Στήλη του Παλέρμο περιγράφει τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του Σεψεσκάφ. Επιβεβαιώνεται ως ο αμέσως επόμενος διάδοχος του Μυκερίνου, και απ’ ό, τι φαίνεται στέφτηκε την ενδέκατη μέρα του τέταρτου μήνα. Ανάλυση της περιόδου που είναι διαθέσιμη μεταξύ την αρχή της βασιλείας του και την αρχή εκείνης του διαδόχου του, υποδηλώνει ότι ο Σεψεσκάφ δεν βασίλεψε παραπάνω από επτά χρόνια[14]. Τέλος, η Στήλη του Παλέρμο υποδηλώνει ότι η τοποθεσία και ονομασία του τάφου του Σεψεσκάφ επιλέχθηκαν κατά το πρώτο χρόνο της βασιλείας του, και το όνομα το τάφου του είναι γραμμένο με το σύμβολο της πυραμίδας[15].
Ταφή

Κύριο λήμμα: Μασταμπάς Φαρούν

Μασταμπάς Φαρούν, Σακάρα.
Εικόνα του μασταμπά του Σεψεσκάφ από τρισδιάστατη εικόνα.

Ο τάφος του Σεψεσκάφ είναι ένας μεγάλος μασταμπάς στη Σακάρα, που αρχικά ονομαζόταν Ο Σεψεσκάφ είναι Εξαγνισμένος , ενώ σήμερα είναι γνωστός ως Μασταμπάς Φαρούν. Αυτός ο μασταμπάς είναι ο πρώτος που αναγνωρίστηκε ως τέτοιος από τον Λέψιους στα μέσα το 19ου αιώνα και ανασκάφθηκε για πρώτη φορά το 1858 από τον Ογκίστ Μαριέτ. Όμως, δεν ήταν πριν από το 1924-1925 που ο μασταμπάς εξερευνήθηκε διεξοδικά από τον Gustave Jéquier. Αρχικά ο μασταμπάς πιστευόταν ότι ήταν ο τάφος του φαραώ της Πέμπτης Δυναστείας Ουνίς, αλλά ο Jéquier ανακάλυψε στοιχεία ότι ανήκε στο Σεψεσκάφ. Συγκεκριμένα, ανακάλυψε μια στήλη του Μέσου Βασιλείου η οποία υποδείκνυε ότι η ταφική λατρεία του Σεψεσκάφ ήταν ενεργή και συνεχιζόταν κατά εκείνη την περίοδο[16].

Με το να κατασκευάσει για τον εαυτό μασταμπά ο Σεψεσκάφ έσπασε την παράδοση της Τέταρτης Δυναστείας κατασκευής μεγάλων πυραμίδων. Όντως, οι προκάτοχοί του έχτισαν δύο πυραμίδες στη Γκίζα και μία στο Αμπού Ροάς, ενώ ο Σνεφρού, ο ιδρυτής της Τέταρτης Δυναστείας, έχτισε μόνος του τρεις πυραμίδες, οι δύο μεγαλύτερες των οποίων είναι η Κυρτή Πυραμίδα και η Κόκκινη Πυραμίδα. Δεν είναι σαφές γιατί ο Σεψεσκάφ δεν κατασκεύασε πυραμίδα, αλλά έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες για να εξηγήσουν αυτή την επιλογή:

Μπορεί να σχεδίασε αυτό το μικρότερο τάφο για τον εαυτό του γιατί είχε να αντιμετωπίσει το απαιτητικό έργο της ολοκλήρωσης της πυραμίδας του πατέρα του παράλληλα με την κατασκευή του δικού του τάφου, σε μια περίοδο που η Αίγυπτος ευημερούσε λιγότερο από ότι τις αρχές της 4ης Δυναστείας[16].
Μπορεί να επέλεξε να χτίσει μασταμπά στη Σακάρα αντί πυραμίδα στη Γκίζα, για να υπονομέψει την αυξανόμενη επιρροή του ιερατείου του Ρα[17]. Η υπόθεση αυτή μπορεί επίσης να εξηγήσει την απουσία κάθε αναφοράς στο Ρα στο όνομά του, καθώς και σε αυτό του αμέσως επόμενου διαδόχου του, του Ουζερκάφ.
Επέλεξε να κατασκευάσει μασταμπά ακλουθώντας την αρχαϊκή παράδοση της Πρώτης, Δεύτερης και αρχών της Τρίτης Δυναστείας[18].
Αρχικά είχε σχεδιάσει να χρίσει πυραμίδα, όπως υπονοεί ο Στήλη του Παλέρμο, αλλά πέθανε λίγο καιρό που είχε αρχίσει, και κατά συνέπεια ο διάδοχός του ή η βασίλισσά ολοκλήρωσε το τάφο ως μασταμπά αντί ως πυραμίδα.

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Shepseskaf της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Παραπομπές

Peter Clayton: Chronicle of the Pharaohs. Thames and Hudson, London 1994. p. 56
Peter Jánosi: Giza in der 4. Dynastie. Die Baugeschichte und Belegung einer Nekropole des Alten Reiches. Band I: Die Mastabas der Kernfriedhöfe und die Felsgräber, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2005, S. 66, (ISBN 3-7001-3244-1)
Dodson, Aidan and Hilton, Dyan. The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. 2004. (ISBN 0-500-05128-3)
P.F. O'Mara, Manetho and the Turin Canon: A Comparison of Regnal Years, GM 158 (1997), p.51
P.F. O'Mara, Manetho and the Turin Canon: A Comparison of Regnal Years, GM 158 (1997), p. 51. O'Mara's source on Netry-nesut-pu is Kurt Sethe's Urkunden or Urk I, p.166
O'Mara, p.51; O'Mara's sources are LD, II, Urkunden I and Auguste's Mariette's 1889 book 'Mastabas de l'ancien empire'
Cf. K. R. Lepsius, § 89 p.109 et K.H. Sethe, § 106, p.166
Cf. S. Hassan, p.176-199
. Φέρει το τίτλο
M23 X1
G39 N35 F32
X1
I9
njswt sA.t n Xt f, «βασιλική κόρη του σώματός του», που βρέθηκε στο τάφο της στη Γκίζα.
Cf. K.H. Sethe, § 107, p.166 & H. Gauthier, p.180
Cf. J.H. Breasted § 254-262 ; pp.115-118
Cf. S. Hassan, pp.75-85
Cf. K.H. Sethe, § 101, p.160
Cf. G. Daressy
Cf. J.H. Breasted § 150-152 ; p.67
Shepseskaf by J. Dunn
Ian Shaw The Oxford History of Ancient Egypt

Mark Lehner The Complete Pyramids: Solving the Ancient Mysteries

Lepsius, Karl Richard. Denkmäler aus Ægypten und Æthiopen - volume I. Leipzig. KRL.
Sethe, Kurt Heinrich (1903). Urkunden des Alten Reich. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Burchhandlung. KHS.
Breasted, James Henry (1906). Ancient records of Egypt historical documents from earliest times to the persian conquest, collected edited and translated with commentary. The First to the Seventeenth Dynasties. The University of Chicago press. JHB.
Daressy, Georges (1916). La Pierre de Palerme et la chronologie de l'Ancien Empire. Cairo: BIFAO. GD.
Gauthier, Henri (1925). Annales du service des antiquités de l'Égypte. Cairo. HG.
Hassan, Selim (1936). Excavations at Gîza II, 1930-1931. Cairo. SHA.
Hassan, Selim (1941). Excavations at Gîza III, 1931-1932. Cairo. SH.
Grimal, Nicolas. Histoire de l'Égypte ancienne.

Εξωτερικοί σύνδεσνοι

Shepseskaf
Urkunden des Alten Reichs του Kurt Heinrich Sethe

Φαραώ
♀ γυναίκα Φαραώ • αβέβαιο

Προδυναστική περίοδος
(πριν από 3150 π.Χ.)

Κάτω Αίγυπτος

Χσέκιου Κάγιου Τιου Τες Νεχέμπ Γουάζνερ Μεκ Ώρος Σερέκ

Άνω Αίγυπτος

Σκορπιός Α΄ Ώρος Ιρύ Ώρος Κα Σκορπιός Β΄ Νάρμερ/Μήνης

Πρώιμη δυναστική περίοδος
(3150–2686 π.Χ.)

1η Δυναστεία

Νάρμερ/Μήνης Ώρος Αχά Ζερ Ώρος Ζετ Μερνείθ♀ Ντεν Ανετζίμπ Σεμερκέτ Ώρος Κάα Σνεφέρκα Ώρος Πουλί

2η Δυναστεία

Ώρος Χετέπ Σεχεμουί Καιέχως Ώρος Νινουτέρ Μπα Νουμπνεφέρ Ώρος Σα Τλας Ουατζένες Σεθένης Περιψέν Σέσωχρις Νεφερκάρα Α' Νεφερχέτης Χουνττζέφα Α' Χασεχεμουί

Αρχαίο βασίλειο
(2686–2181 π.Χ.)

3η Δυναστεία

Νέμπκα Ζοζέρ Σεχεμχέτ Σανάχτ Χαμπά Καχετντζέντ Ουνί

4η Δυναστεία

Σνεφρού Χέωψ Ρετζεντέφ Χεφρήν Βίχερις Μυκερίνος Σεψεσκάφ Θαμφθίς

5η Δυναστεία

Ουζερκάφ Σαχουρέ Νεφεριρκαρέ Νεφερεφρέ Σεψεσκάρε Νιουζερέ Μενκαουχόρ Ζεντκαρέ Ουνίς

6η Δυναστεία

Τετί Ουσερκαρέ Πεπί Α΄ Μερενρέ Α΄ Πεπί Β΄ Μερενρέ Β΄ Νετζερκαρέ Σιπτά

1η Μεταβατική περίοδος
(2181–2040 π.Χ.)

7η & 8η Δυναστεία

Γουαντζκάρε Κακαρέ Ιμπί