Ο Αμένοφις Δ', επίσης Αμενχοτέπ Δ΄ (βασίλεψε περίπου από το 1353-1336 π.Χ.) ή 1351–1334 π.Χ., περισσότερο γνωστός με το όνομα Ακενατόν, (|ɑː|k|ə|ˈ|n|ɑː|t|ən), ή Αμένοφις κατά την ελληνοποιημένη εκδοχή, ήταν Φαραώ της Αιγύπτου, ο δεύτερος γιος του Αμένοφι Γ΄. Με βάση πρόσφατες έρευνες, με την βοήθεια της χρήσης DNA από μούμιες του τάφου του Τουταγχαμών, θεωρείται πως ο Ακενατόν ήταν, κατά πάσα πιθανότητα[1], ο πατέρας του Τουταγχαμών, γεγονός που για πολλά χρόνια αμφισβητούνταν.
Παιδική ηλικία και άνοδος στον θρόνο
Την περίοδο της βασιλείας του πατέρα του δεν αναπαριστάνεται μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Το ασυνήθιστο αυτό γεγονός μπορεί να οφείλεται στην ασθενική φύση και το παράξενο παρουσιαστικό του και οδήγησε ορισμένους ιστορικούς στο συμπέρασμα ότι ήταν παραγκωνισμένος από τη φαραωνική οικογένεια. H ανατροφή του ανατέθηκε στο ιερατείο του Ρα στην Ηλιούπολη και όχι στο ιερατείο του Άμμωνα, παραδοσιακού προστάτη του βασιλικού οίκου. Με τον πρόωρο θάνατο του μεγαλύτερου αδερφού του και χάρη στην εύνοια της μητέρας του βασίλισσας Τίυε, ο Αμένοφις ορίστηκε διάδοχος.
Η θρησκευτική μεταρρύθμιση
Αμέσως μόλις ο νεαρός Φαραώ ανέβηκε στον θρόνο, έβαλε μπροστά ένα μεγαλόπνοο και προσεκτικά οργανωμένο, όπως αποκαλύπτεται, μεταρρυθμιστικό σχέδιο. Αρχικά η επανάστασή του ήταν ειρηνική. Εισηγήθηκε τη λατρεία του Aτόν ως ύψιστου θεού-δημιουργού δίχως να απορρίπτει την ύπαρξη των άλλων θεών, οι οποίοι όμως αυτόματα υποβιβάστηκαν έτσι σε κατώτεροί του. Ο αρχαϊκός Ατόν εξυψώθηκε σε θεό του φωτός, στοργικό πατέρα του δημιουργημένου κόσμου και ταυτίστηκε με τον γερακοκέφαλο Ρα-Αράκχτυ.
Φαίνεται όμως πως η μετριοπαθής αυτή ενοθεϊστική/μονοθεϊστική[2] στάση δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Αγανακτισμένος από τις αντιδράσεις που ξεσήκωνε στις Θήβες το παλιό ιερατείο του Άμμωνα, ο Φαραώ αποφάσισε να ακολουθήσει ριζοσπαστικότερες λύσεις. Ο νεαρός φαραώ μετέφερε την πρωτεύουσα από τις Θήβες στην καινούργια πόλη που έχτισε στην περιοχή της σημερινής ελ-Αμάρνα, στα μισά της απόστασης ανάμεσα στη Μέμφιδα και τις Θήβες. Η πόλη ονομάστηκε Ακχετατόν («Ορίζοντας του Aτόν») και ήταν αποκλειστικά αφιερωμένη στον Aτέν. Το λαμπρότερο στολίδι της ήταν, φυσικά, ο ναός του θεού και το σχέδιό του ήταν εντυπωσιακά πρωτοποριακό. Στο πέμπτο έτος της βασιλείας του, ο Ακενατόν εγκαταστάθηκε στην πόλη που έμελλε να γίνει η πρωτεύουσά του[3].
Ο θεός δεν λατρευόταν, όπως κατά την παράδοση, στο μισοσκόταδου του άδυτου, όπου είχαν πρόσβαση μόνο οι ιερείς, αλλά κάτω από το φως του ήλιου, σε τεράστιους υπαίθριους χώρους, ανοιχτούς σε όλους τους πιστούς. Η φρεσκάδα της τέχνης που αναπτύχθηκε στην καινούργια πόλη, όπως αποτυπώνεται μέσα από τη φυσιολατρική έκφραση και την ελεύθερη επιλογή των θεμάτων, φανερώνει το ανανεωτικό αίσθημα ελευθερίας που ενέπνευσε η καινούργια λατρεία, σπάζοντας τους ασφυκτικούς περιορισμούς του παρελθόντος. Η αγάπη της ομορφιάς, η αγάπη της φύσης και ο ρεαλισμός αντικατέστησαν την αυστηρότητα της φόρμας που επέβαλλε η παράδοση. Ο Aκχενατόν και η οικογένειά του είναι ο πρώτος –και για πολλούς αιώνες ο μόνος– βασιλικός οίκος στην ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου που απεικονίζονται όπως πραγματικά είναι και όχι εξιδανικευμένοι όπως επέβαλλαν τα παραδοσιακά πρότυπα[4].
Περίπου την εποχή που ο Φαραώ μετέφερε την πρωτεύουσά του, έκανε ένα ακόμη βήμα που σηματοδοτούσε την αποφασιστικότητά του να αντιταχθεί στην παράδοση. Άλλαξε το όνομά του από Αμένοφις (αιγυπτιακά Αμενχοτέπ, «Ο Άμων είναι ικανοποιημένος») σε Aκενατόν, δηλαδή, «Εκείνος που προσφέρει υπηρεσία στον Aτόν» ή, σύμφωνα με μια εναλλακτική ανάγνωση, «Φωτισμένη εκδήλωση του Aτόν». Το ίδιο έκανε κι η βασίλισσά του, η Νεφερτίτη.
Η γερακοκέφαλη μορφή του Ρα-Αράκχτυ αντικαταστάθηκε τώρα από το σύμβολο ενός ηλιακού δίσκου («Aτόν» σημαίνει στην κυριολεξία «φωτεινός δίσκος»). Ο ηλιακός δίσκος αναφέρεται για πρώτη φορά ως θεός στην Ιστορία του Σινουχέ από τη 12η δυναστεία[5]. Οι καθοδικές ακτίνες του κατέληγαν σε ανθρώπινα χέρια, ορισμένα από τα οποία κρατούσαν το ιερό ανκχ, σύμβολο της ζωής. Στην ουσία ο Aτόν δεν αντιπροσώπευε τον ήλιο ως υλικό ουράνιο σώμα, αλλά τη Μονάδα, τη μία ζωοδόχο πηγή που συντηρεί τη δημιουργία με το φως της. Η μορφή της λατρείας του Aτόν, όπως αποκαλύφτηκε στο λαμπρό ναό της νέας πρωτεύουσας, δεν απαιτούσε πλέον τη μεσολάβηση των ιερέων όπως η λατρεία των άλλων μεγάλων θεών και αυτή ήταν η πιθανώς η επαναστατικότερη από όλες τις μεταρρυθμίσεις. Ο λαός λάτρευε ουσιαστικά τον φαραώ και τη σύζυγό του, ενώ οι ίδιοι λάτρευαν τον Ατόν[6].
Έως αυτό το χρονικό σημείο ο Ακενατόν δεν είχε καταπιέσει τη λατρεία του Άμμωνα και στο 4ο έτος της βασιλείας του ο αρχιερέας του Άμωνα Ρα ήταν ακόμη ενεργός[3] Η αντικατάσταση ωστόσο του Άμωνα Ρα από τον Ρα-Αράκτυ φαίνεται πως ξεσήκωσε τις μεγαλύτερες αντιδράσεις και όχι αποκλειστικά από το ιερατείο του Άμωνα αυτή τη φορά. Το κύμα των αντιδράσεων κορυφώθηκε σε σημείο που ο Aκχενατόν έχασε την ψυχραιμία του. Λίγο μετά τον ένατο χρόνο της βασιλείας του έκλεισε τους ναούς των άλλων θεών, εξαπέλυσε σκληρές διώξεις κατά των ιερέων του Άμωνα και διέταξε τη διαγραφή του ονόματός του, καθώς και της λέξης «θεοί» από όλα τα μνημεία της χώρας.
Η πτώση
Όμως ο Aκχενατόν δεν έζησε αρκετά ώστε η θρησκευτική επανάσταση να προλάβει να ριζώσει. Πέθανε τον δέκατο έβδομο χρόνο της βασιλείας του, αποκαρδιωμένος από το θάνατο της μητέρας του, της γυναίκας και πολύτιμης συμμάχου του Νεφερτίτης και μιας από τις έξι κόρες του. Η τελευταία απεικόνιση της οικογένειας της Αμάρνα και του Ακενατόν βρίσκεται στον τάφο του Μέρυρα Β' και χρονολογείται από τον 12ο χρόνο της βασιλείας του [7] Για τα επόμενα πέντε χρόνια έως τη διαδοχή του Τουταγχαμών, οπότε και ξεκαθαρίζονται σχετικά οι γνώσεις μας για τον χρόνο βασιλείας του Ακενατόν, το ιστορικό αρχείο είναι ασαφές.
Οι νεαροί διάδοχοί του Σμενκαρέ και Τουταγχατόν –που σύντομα άλλαξε το όνομά του σε Τουταγχαμών– δεν είχαν το σθένος να αντισταθούν στις πιέσεις του αποδυναμωμένου αλλά ισχυρού ακόμη ιερατείου του Άμωνα. Λίγο μετά το θάνατό του, ο Aκχενατόν χαρακτηρίστηκε «καταραμένος», η πρωτεύουσά του εγκαταλείφθηκε, τα κτίσματά του καταστράφηκαν και το όνομά του διαγράφτηκε από τα επίσημα αρχεία του κράτους. Η λατρεία του Aτόν συνεχίστηκε μερικά χρόνια ακόμη. Όμως χωρίς την υποστήριξη ενός ισχυρού ιερατείου, σύντομα ξεχάστηκε. Ωστόσο, τούτη η πρώιμη ρίζα του ενοθεϊσμού πολύ αργότερα θα βρει το δρόμο της ως ιδεολογία της ανθρώπινης φυλής στην ιστορία της εξέλιξης των θρησκειών.
Σημειώσεις
Ο πατέρας του Τουταγχαμών είναι αυτός του οποίου η μούμια φέρει τον κωδικό KV55, και είναι βιολογικός γιος του Αμένοφι του Γ' και της Τίγιε. Ο λόγος που δεν μπορεί κάποιος να είναι απόλυτα βέβαιος για αυτό, έχει να κάνει με τις ελάχιστες πληροφορίες που είναι γνωστές για τον Φαραώ Σμενκαρέ, που φέρεται να κυβέρνησε λίγο μετά τον Ακενατόν, και θα μπορούσε να είναι αδελφός του.
Akhenaten and Monotheism
Aldred, Cyril, Akhenaten: King of Egypt, Thames and Hudson, 1991 (paperback), ISBN 0-500-27621-8 σσ. 259-268
Βλ. The Art of the Amarna Period
Wilkinson, Richard H. 2003, The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson. σσ. 236–240
Hart, George 20052. The Routledge dictionary of Egyptian gods and goddesses, Routledge, σ. 39. ISBN 978-0-415-34495-1.
Allen 2006, σ. 1.
Βιβλιογραφία
Aldred, Cyril 1991, Akhenaten: King of Egypt, Thames and Hudson, (paperback), ISBN 0-500-27621-8
Allen James H. (2006). «The Amarna Succession» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 28 Μαΐου, 2008. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2008. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |archivedate= (βοήθεια)
Wilkinson, Richard H. 2003, The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, Thames & Hudson, ISBN 0500051208
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Akhenaten and the Hymn to the Aten - (Ο Ακενατόν και ο Ύμνος προς τον Ατόν)
THe City Akhetaten - (Η Πόλη Ακετατέν)
The Great Hymn to the Aten - (Ο Μεγάλος Ύμνος προς τον Ατόν)
M.A. Mansoor Amarna Collection - (Η Συλλογή Μανσούρ Αμάρνα)
Belief Of Akhenaten - The introduction of a New Note into the Religious Thought of the World - (Η πίστη του Ακενατόν)
Royal Relations, Tut’s father is very likely Akhenaten. National Geographic 09. 2010 (Ο Ακενατόν πιθανός πατέρας του Τουτ).
|
Φαραώ Προδυναστική περίοδος Κάτω Αίγυπτος Χσέκιου Κάγιου Τιου Τες Νεχέμπ Γουάζνερ Μεκ Ώρος Σερέκ Άνω Αίγυπτος Σκορπιός Α΄ Ώρος Ιρύ Ώρος Κα Σκορπιός Β΄ Νάρμερ/Μήνης Πρώιμη δυναστική περίοδος 1η Δυναστεία Νάρμερ/Μήνης Ώρος Αχά Ζερ Ώρος Ζετ Μερνείθ♀ Ντεν Ανετζίμπ Σεμερκέτ Ώρος Κάα Σνεφέρκα Ώρος Πουλί 2η Δυναστεία Ώρος Χετέπ Σεχεμουί Καιέχως Ώρος Νινουτέρ Μπα Νουμπνεφέρ Ώρος Σα Τλας Ουατζένες Σεθένης Περιψέν Σέσωχρις Νεφερκάρα Α' Νεφερχέτης Χουνττζέφα Α' Χασεχεμουί Αρχαίο βασίλειο 3η Δυναστεία Νέμπκα Ζοζέρ Σεχεμχέτ Σανάχτ Χαμπά Καχετντζέντ Ουνί 4η Δυναστεία Σνεφρού Χέωψ Ρετζεντέφ Χεφρήν Βίχερις Μυκερίνος Σεψεσκάφ Θαμφθίς 5η Δυναστεία Ουζερκάφ Σαχουρέ Νεφεριρκαρέ Νεφερεφρέ Σεψεσκάρε Νιουζερέ Μενκαουχόρ Ζεντκαρέ Ουνίς 6η Δυναστεία Τετί Ουσερκαρέ Πεπί Α΄ Μερενρέ Α΄ Πεπί Β΄ Μερενρέ Β΄ Νετζερκαρέ Σιπτά 1η Μεταβατική περίοδος 7η & 8η Δυναστεία Γουαντζκάρε Κακαρέ Ιμπί 9η & 10η Δυναστεία Ουακάρε Χέτι Α' Μεργίμπρε Χέτι Μερικάρε Κανεφέρε Νεμπκάουρε Αχτόι Μέσο βασίλειο 11η Δυναστεία Μεντουχοτέπ Α΄ Ιντέφ Α΄ Ιντέφ Β΄ Ιντέφ Γ΄ Μεντουχοτέπ Β΄ Μεντουχοτέπ Γ΄ Μεντουχοτέπ Δ΄ 12η Δυναστεία Αμενεμχέτ Α΄ Σέσωστρις Α΄ Αμενεμχέτ Β΄ Σέσωστρις Β΄ Σέσωστρις Γ΄ Αμενεμχέτ Γ΄ Αμενεμχέτ Δ΄ Νεφρουσομπέκ♀ 2η Μεταβατική περίοδος 13η Δυναστεία Ουεγκάφ Αμενεμχέτ Δ' Χορ Σομπεκχοτέπ Β΄ Χενζέρ Σομπεκχοτέπ Γ΄ Νεφερχοτέπ Α' Σομπεκχοτέπ Δ΄ Μερνεφέρε Άϊ Μερχοτέπρε Ίνι 14η Δυναστεία Νεχέσι Γιακούμπ-Χαρ 15η Δυναστεία Σακίρ-Χαρ Χιάν Απέπι Χαμούντι 16η Δυναστεία Ντζεχούτι Σομπεκχοτέπ Η' Νεφερχοτέπ Γ' Μεντουχοτέπ ΣΤ' Νεμπιριράου Α' Νεμπιριάου Β' Σεμένρε Σεουσερένρε Μπεμπιάνχ Σεχέμρε Σεντουάστ 17η Δυναστεία Ραχοτέπ Σομπεκεμσάφ Α' Σομπεκεμσάφ Β' Ιντέφ Ε' Ιντέφ Ζ' Σεναχτένρε Τάο Καμόσε Νέο βασίλειο 18η Δυναστεία Άμωσις Α΄ Αμένωφις Α΄ Τούθμωσις Α΄ Τούθμωσις Β΄ Τούθμωσις Γ΄ Χατσεψούτ♀ Αμένωφις Β΄ Τούθμωσις Δ΄ Αμένωφις Γ΄ Ακενατών Σμενκαρέ Τουταγχαμών Άι Χορεμχέμπ 19η Δυναστεία Ραμσής Α΄ Σέθος Α΄ Ραμσής Β΄ Μερναφθά Αμενμνέσις Σέθος Β΄ Σιπτάχ Ταουζέρτ♀ 20η Δυναστεία Σετνάχτ Ραμσής Γ΄ Ραμσής Δ΄ Ραμσής Ε΄ Ραμσής ΣΤ΄ Ραμσής Ζ΄ Ραμσής Η΄ Ραμσής Θ΄ Ραμσής Ι΄ Ραμσής ΙΑ΄ 3η Μεταβατική περίοδος 21η Δυναστεία Σμένδις Α΄ Αμενεμνέσου Ψουσέννης Α΄ Αμενεμοπέ Οζορκών ο Πρεσβύτερος Σιαμών Ψουσέννης Β΄ 22η Δυναστεία Σωσένκ Α΄ Οζορκών Α΄ Σωσένκ Β΄ Τακελότ Α΄ Οζορκών Β΄ Τακελότ Β΄ Σωσένκ Γ΄ Παμί Σωσένκ Ε΄ Οζορκών Δ΄ 23η Δυναστεία Πετοβάτης Σωσένκ Δ΄ Οζορκών Γ΄ Τακελότ Γ΄ Ρουντιμέν Ιουπούτ 24η Δυναστεία Τεφνάχτ Βόκχορις 25η Δυναστεία Πιύ Σαμπάκα Σεμπιτκού Ταχάρκα Τανουταμών 26η Δυναστεία Ψαμμήτιχος Α΄ Νεχώ Β΄ Ψαμμύτιχος Β΄ Απρίης Άμωσις Β΄ Ψαμμύτιχος Γ΄ Ύστερη περίοδος 27η Δυναστεία Καμβύσης Β΄ Δαρείος Α΄ Ξέρξης Α΄ Αρταξέρξης Α΄ Δαρείος Β΄ 28η Δυναστεία 29η Δυναστεία Νεφερίτης Α΄ Ψαμμύθης Άκορις Νεφερίτης Β΄ 30η Δυναστεία Νεκτανεβώ Α΄ Τέως Νεκτανεβώ Β΄ 31η Δυναστεία Αρταξέρξης Γ΄ Άρσης Δαρείος Γ΄ Ελληνιστική περίοδος Δυναστεία των Αργεαδών (32η) Μέγας Αλέξανδρος Φίλιππος Γ΄ Αλέξανδρος Δ΄ Δυναστεία των Πτολεμαίων τολεμαίος Α΄ Πτολεμαίος Β΄ Πτολεμαίος Γ΄ Πτολεμαίος Δ΄ Πτολεμαίος Ε΄ Πτολεμαίος ΣΤ΄ Γενεολογικά δέντρα δυναστειών: 4η 11η 12η 18η 19η 20η 21η-23η 25η 26η 27η 31η Πτολεμαϊκή |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
