.
Περιφέρεια : Κρήτη
Νομός : Ρεθύμνης
-- Δήμος Αρκαδίου --
Η Βιρανεπισκοπή ή Βιράν Επισκοπή είναι χωριό του δήμου Ρεθύμνης, της περιφερειακής ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 122 κατοίκους. Απέχουν 14 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και είναι κτισμένη σε υψόμετρο 85 μ.[2]
Ιστορικά στοιχεία
Στην κορυφή λόφου περίπου 2,3 χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού έχει ανασκαφεί εγκατάσταση των πρωτομινωικών χρόνων.[3] Στη θέση Ρούσα, ένα μικρό λόφο 1,5 χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού ανασκάφηκε εγκατάσταση των μινωικών χρόνων. Στον ίδιο λόφο βρέθηκαν επίσης κατάλοιπα κτιρίου της ρωμαϊκής εποχής.[4] Ο Κωνσταντίνος Καλοκύρης κατά τη διάρκεια ανασκαφής στα ερείπια του ναού της Αγίας Ειρήνης ανακάλυψε επιγραφή η οποία ανέφερε το ιερό της Δικτύννης Αρτέμιδος. Θεώρησε ότι αποτελούσε οδόσημο και τοποθέτησε έτσι στο χώρο της Αγίας Ειρήνης το αρχαίο ιερό, το οποίο αναφέρεται στον Περίπλου του Σκύλακα. Μαζί βρήκε ένα άγαλμα εφήβου και κιονόκρανα ρωμαϊκής και παλαιοχριστιανικής εποχής, ίσως τμήματα παλαιοχριστιανικής βασιλικής στο χώρο.[5]
Το όνομα του χωριού προέρχεται από τη λέξη βιράν, η οποία είναι τουρκικής προέλευσης και σημαίνει ερείπιο, και τη λέξη επισκοπή, και είναι ονομασία των οθωμανικών χρόνων.[2] Ο Τζουζέπε Γκερόλα πρότεινε ότι στο χωριό ήταν η έδρα της βυζαντινής επισκοπής Αρίου, η οποία δημιουργήθηκε μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τους Βυζαντινούς το 961, πιθανόν στη θέση της επισκοπής Συβρίτου, η οποία έπαψε να αναφέρεται εκείνη τη χρονική περίοδο. Πιθανόν στη θέση εγκαταστάθηκαν οι κάτοικοι από το πόλισμα Άριο, το οποίο βρισκόταν παραθαλάσσια, κοντά στον σύγχρονο οικισμό Σταυρωμένος. Ο καθεδρικός ναός της επισκοπής πιθανόν ήταν ο ναός της Αγίας Ειρήνης, του οποίου λείψανα σώζεται δίπλα στον νεότερο ναό των Αγίων Αναργύρων,[5] ή ο τετράκλιτος ναός του Αγίου Δημητρίου λίγο έξω από το χωριό.[2] Ο Λ. Πετίτ πρότεινε ότι στον οικισμό βρισκόταν επισκοπή έπαυλη.[2]
Η παλαιότερη μνεία στο χωριό γίνεται στο έργο Κρητικά του Μιχαήλ Χουρμούζη, το 1842, όπου αναφέρεται ως Βεράν Επισκοπή. Το χωριό αναφέρεται επίσης ως Βεράν Επισκοπή στο έργο Γεωγραφία της Κρήτης, το 1890. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Μαργαριτών και απογράφεται μαζί με τους οικισμούς Πρίνος και Καϊναρτζέ, με συνολικά 86 χριστιανούς και 54 μουσουλμάνους κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 δεν αναφέρεται. Στην απογραφή του 1920 υπαγόταν στον αγροτικό δήμο Ερφών.[2] Το 1925 προσαρτήθηκε στην κοινότητα Έρφων, αλλά από το 1928 μέχρι το 1930 είχε προσαρτήθηκε στην κοινότητα Πρίνου, πρωτού επανέλθει στην κοινότητα Έρφων. Το 1967 ορίστηκε έδρα ομώνυμης κοινότητας, η οποία όμως καταργήθηκε αργότερα το ίδιο έτος. Το χωριό παρέμεινε στην κοινότητα Ερφών μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και το χωριό προσαρτήθηκε στον Δήμο Αρκαδίου.[6]
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
| Απογραφή | 1900 | 1920 | 1928 | 1940 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Πληθυσμός[2] | - | 91 | 85 | 159 | 189 | 154 | 88 | 93 | 114 | 122 |
Σημεία ενδιαφέροντος
Ο κεντρικός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο και ο κοιμητηριακός ναός στον Άγιο Γεώργιο. Άλλοι ναοί εντός του χωριού είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο ναός των Αγίων Αναργύρων.[7] Ο ναός των Αγίων Αναργύρων κτίστηκε στη θέση της μεγάλης τρίκλιτης βυζαντινής βασιλικής αφιερωμένης στην Αγία Ειρήνη. Αν και για την κατασκευή του νάου κατεδαφίστηκαν τα ερείπια του παλαιότερου, εξακολοθούν να σώζονται τα θεμέλια του παλαιότερου ναού.[5] Η βυζαντινή βασιλική χρονολογείται στον 10ο με 11ο αιώνα μ.Χ. και είχε διαστάσεις 17,3 (21 αν είναι νάρθηκα) επί 14 μέτρα. Ο ναός των αγίων Αναργύρων καταλαμβάνει τμήμα του βόρειου κλίτους και την πρόθεση. Στο παρελθόν στη θέση αυτή βρισκόταν το νεκροταφείο του χωριού.[8]
Περίπου 1,2 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του χωριού, δίπλα στον δρόμο προς Λουτρά και στις όχθες του ποταμού Αρκαδιώτη, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Δημητρίου.[9] Ο ναός αποτελείται από τρία καμαρόσκεπα κλίτη και ένα μικρότερο θολωτό πρόκτισμα στη νότια πλευρά. Μόνο το βόρειο και το κεντρικό κλίτος έχουν αψίδα στον ανατολικό τοίχο, ενώ το ιερό του βόρειου κλίτους χωρίζεται από τα υπόλοιπα με τοίχο. Ο τρούλος του θολωτού προκτίσματος φέρει οπές με σωλήνες, και δίπλα του βρέθηκε μικρή δεξαμενή και κατακόρυφος πήλινος σωλήνας και θεωρείται ότι κάποτε χρησίμευε ως λουτρό. Η σημερινή μορφή του κτηρίου φαίνεται να προέκυψε από συνεχείς επεκτάσεις και τροποποιήσεις, με τις παλαιότερες φάσεις να χρονολογούνται στη μεσοβυζαντινή εποχή.[10]
Στο χωριό λειτουργεί εξαθέσιο δημοτικό σχολείο γνωστό ως δημοτικό σχολείο Αγίου Νικολάου.[11][12]
Παραπομπές
GEOnet Names Server. 11 Ιουνίου 2018. -830448.
Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Α΄. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελ. 274.
«Βιράν Επισκοπή». digitalcrete.ims.forth.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020.
«Ρούσσα». digitalcrete.ims.forth.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020.
Καλοκύρης, Κωνσταντίνος (1959). «Ανασκαφή βυζαντινής Βασιλικής εις Βεράν Επισκοπή Κρήτης». Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας: 230-239.
«Βιρανεπισκοπή (Ρεθύμνης)». Διοικητικές Μεταβολές Δήμων και Κοινότητων - Αναλυτικά. ΕΕΤΑΑ-Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Α.Ε. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2019.
«Επαρχία Μυλοποτάμου». www.imra.gr. Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2019.
«Άγιοι Ανάργυροι». digitalcrete.ims.forth.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020.
«Βιραν Επισκοπή». www.rethymno.gr. Δήμος Ρεθύμνης. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020.
Πύρρου, Νικολέττα (2010). «Ανασκαφικές εργασίες στο Ναό του Αγίου Δημητρίου στη Βιράν Επισκοπή Ρεθύμνου – Τα πρώτα αποτελέσματα». Αρχαιολογικό έργο Κρήτης 1: Πρακτικά της 1ης συνάντησης, Ρέθυμνο, 28-30 Νοεμβρίου 2008. Ρέθυμνο: Εκδόσεις Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης. σελ. 543-550.
«Συγκεντρωτικός Πίνακας Δημοτικών Σχολείων 2019-2020». dipe.reth.sch.gr. Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ρεθύμνου. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020.
«Το οικολογικό χωριό στην Βιράν Επισκοπή». Νέα Κρήτη. 21 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020.
| Δημοτική Ενότητα Αρκαδίου |
|---|
| Τοπική Κοινότητα Άδελε |
| Αγία Παρασκευή, η |
| Άδελε, το |
| Αδελιανός Κάμπος, ο |
| Τοπική Κοινότητα Αμνάτου |
| Αμνάτος, η |
| Καψαλιανά, τα |
| Μονή Αρκαδίου, η |
| Πίκρης, ο |
| Τοπική Κοινότητα Αρχαίας Ελεύθερνας |
| Αρχαία Ελεύθερνα, η |
| Τοπική Κοινότητα Ελευθέρνης |
| Ελεύθερνα, η |
| Τοπική Κοινότητα Έρφων |
| Άγιος Νικόλαος, ο |
| Άνω Βιρανεπισκοπή, η |
| Βιρανεπισκοπή, η |
| Έρφοι, οι |
| Μαγνησία, η |
| Τοπική Κοινότητα Κυριάννας |
| Κυριάννα, η |
| Τοπική Κοινότητα Μέσης |
| Αγία Τριάς, η |
| Λούτρα, η |
| Μέση, η |
| Τοπική Κοινότητα Παγκαλοχωρίου |
| Παγκαλοχώρι, το |
| Σφακάκι, το |
| Τοπική Κοινότητα Πηγής |
| Άγιος Δημήτριος, ο |
| Πηγή, η |
| Πηγιανός Κάμπος, ο |
| Τοπική Κοινότητα Πρίνου |
| Πρίνος, ο |
| Σκαλέτα, η |
| Τοπική Κοινότητα Σκουλουφίων |
| Ρούπαι, αι |
| Σκουλούφια, τα |
| Τοπική Κοινότητα Χαμαλευρίου |
| Αστέριον, το |
| Σταυρωμένος, ο |
| Χαμαλεύριον, το |
| Τοπική Κοινότητα Χαρκίων |
| Καβούσιον, το |
| Χάρκια, τα |
|
Νομός Ρεθύμνης : Δήμος, Κοινότητα Ρεθύμνου | Ανωγείων | Αρκαδίου | Γεροποτάμου | Κουλούκωνα | Κουρήτων | Λάμπης | Λαππαίων | Νικηφόρου Φωκά | Σιβρίτου | Φοίνικα | Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε: Διοικητική διαίρεση νομού Ρεθύμνης |
Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος
Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω
|
Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία. |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
