Δημήτριος Καταρτζής

.

Δημήτριος Καταρτζής (1730-1807).

Μεγάλος δάσκαλος του γένους.

Ο Καταρτζής υπήρξε μεγάλη μορφή, όχι μόνο του νεοελληνικού διαφωτισμού, αλλά γενικά και της ιστορίας της παιδείας μας. (Βλέπε και λήμματα διαφωτισμός νεοελληνικός και Νεοελληνική λογοτεχνία και γλώσσα

Η ανάγκη της μετάφρασης των ξένων θεωρητικών και φιλοσοφικών συγγραμμάτων δημιουργεί το πρόβλημα σε ποια γλώσσα θα μεταφραστούν. Στην αρχαία αττική του Βούλγαρη και του Θεοτόκη ή στην απλή δημοτική του Μοισιόδακα; Με το Μοισιόδακα ταυτίζεται ο Δημήτριος Καταρτζής ή Φωτιάδης, η μεγάλη αυτή μορφή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού,

Γεννημένος ανάμεσα 1720 και 1725, μεγαλώνει και σπουδάζει στην Πόλη. Σταδιοδρομεί στις αυλές της Μολδοβλαχίας και φτάνει στο αξίωμα του Μεγάλου Λογοθέτη. Πεθαίνει το 1807 "σεβάσμιος πατριάρχης των λογίων". Στην αρχή γράφει μερικούς στίχους στην αρχαϊκή. Αμέσως μετά εμφανίζεται με ξακαθαρισμένες γλωσσικές πεποιθήσεις: "Σχέδιο η ρωμαίικια γλώσσα, όταν καθώς λαλιέται και γράφετ', έχει στα λαογραφικά της τη μελωδία, και στα ποιητικά της το ρυθμό, και το πάθος και την πειθώ στα ρητορικά της. Ότι όντας τέτοια, είναι κατά πάντα καλίτερ' απ' όλες τις γλώσσες και ότι η καλλιέργεια της, και η συγγραφή βιβλίων σ' αυτή να είναι γενική και ολική αγωγή του έθνους".

Βασικός σκοπός του Καταρτζή ήταν η διάδοση των γνώσεων. Μόνο με τη δημοτική μπορούσαν να γίνουν κτήμα του λαού. Τις απόψεις του αυτές υποστήριξε με θέρμη και επιμονή. Στο τέλος όμως αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τη δημοτική και να γράψει μια σε "αιρετική" (μικτή) γλώσσα. Από τα έργα του φημίζεται ξεχωριστά το "Γνώθι σαυτόν". Ασχολήθηκε με μεταφράσεις, έγραψε μια Δικανική Τέχνη, Νεοελληνική Στιχουργική, Γραμματική της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας στη δημοτική, Γραμματική των νεοελληνικών κ.ά.

Πώς όμως ο ένθερμος αυτός ζηλωτής της δημοτικής την εγκατέλειψε, στην πράξη βέβαια, αφού ποτέ θεωρητικά δεν έπαυσε να πιστεύει σε αυτήν; Ο Καταρτζής είχε πει αυτά τα σοφά λόγια: "αδιαφορώντας με ότι τρόπον και αν είναι, μόνον να ωφελήσω το γένος μου". Βλέποντας την αντίδραση που δημιούργησαν οι γλωσσικές του απόψεις, στράφηκε προς μια μέση λύση. Γι' αυτόν σκοπός ήταν η διάδοση των γνώσεων, η γλώσσα ήταν μόνο όργανο. Έγραφε: " Όθεν μήτε σπουδάζουν όλοι όσοι ημπορούν, ήτοι οι φιλόπονοι. Μήτε συγγράφουν όλοι όσοι πρέπει. Ήγουν ευφυείς και μένουν οι σοφοί μας ημιμαθείς, και άγονοι, και αφήνουν το κοινόν εις αμάθειαν. Λοιπόν από όσα θεωρούμεν να ήταν το πάλαι εις την ακμήν της Ελλάδος ή των Ρωμαίων και από όσα βλέπομεν να είναι τώρα εις την Ευρώπην, ή εις το έθνος μας, συνάγεται ότι, αν θέλωμεν να προκόπτωμεν εις τας επιστήμας και εις όλα καθ'ένας καλλίτερα και ευκολώτερα, πρέπει να καταγινώμεθα εις την κοινήν προκοπήν, οπού το προξενεί τούτο θαυμασιώτατα. Και αν θέλωμεν με θεμέλιον να το κατορθώσωμεν αυτό, πρέπει να ενώσωμεν την δύναμίν μας πολλοί, ήτοι οι σοφοί μας να μεταφράζουν εκ συμφώνου από τα ελληνικά και τα φράγκικα εις τα ρωμαϊκά με την ίδιαν φυσικήν τους γραμματικήν και ευγλωττίαν, ή το καλλίτερον, να συγγράφουν ομοίως βιβλία εξ υπαρχής, και αναλύοντας τας μαθήσεις όλας, να τας παραδίδουν με καρπόν δια βελτίωσιν του κοινού".

Έλληνες

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License