Ο Χρεμωνίδειος πόλεμος (268 ή 267-261 π.Χ.) έφερε αντιμέτωπους τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες με τον βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Γονατά.Τους δυο συμμάχους ενίσχυε ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος.

Παρακμή των ηγεμονιδών πόλεων της Αθήνας και της Σπάρτης

Η Σπάρτη και η Αθήνα επιθυμούσαν την αποκατάσταση την ανεξαρτησίας τους και την απαλλαγή τους από την μακεδονική κυριαρχία[1].
Η πολιορκία της Σπάρτης από τον Πύρρο

Ο σημαντικότερος υποστηρικτής του πολέμου εναντίον του Αντίγονου Γονατά στην Σπάρτη ήταν ο βασιλιάς Αρεύς Α΄,ο οποίος είχε αποκτήσει μεγάλο κύρος ύστερα από την νίκη του κατά του Πύρρου και συμπεριφέρονταν σαν απολυταρχικός μονάρχης. Ο άλλος βασιλιάς Αρχίδαμος ύστερα από την ήττα του από τον Δημήτριο Πολιορκητή (294 π.Χ.) ήταν πολιτικά απομονωμένος[2].

Ο αντιμακεδονικός συνασπισμός στην Αθήνα είχε αρχηγό τον στωικό Χρεμωνίδη και τον αδελφό του Γλαύκωνα.Οι Αθηναίοι ήθελαν να απαλλαγούν από την φρουρά του Αντίγονου Γονατά που βρίσκονταν στον Πειραιά και να ανακτήσουν την πλήρη ανεξαρτησία τους[3]. Οι οπαδοί του Αντίγονου Γονατά στην Αθήνα δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν την εξουσία και η πόλη προσχώρησε το 268-267 π.Χ. στον αντιμακεδονικό συνασπισμό που οργάνωσε ο Λακεδαιμόνιος βασιλιάς[4].

Αθηναίοι και Σπαρτιάτες δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αντίγονο Γονατά χωρίς ισχυρή βοήθεια. Οι Αιτωλοί δεν ήταν διατεθιμένοι να τους βοηθήσουν, ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος όμως ήταν. Ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος και η αδελφή και σύζυγός του Αρσινόη Β΄(που επιθυμούσε να ενθρονίσει στην Μακεδονία τον γιο της Πτολεμαίο που είχε αποκτήσει από τον Λυσίμαχο) απειλούνταν από τον Αντίγονο Γονατά ο οποίος μετά τη νίκη του επί των Γαλατών στη Λυσιμάχεια της Θράκης και τον θάνατο του Πύρρου απέκτησε μεγάλη δύναμη καταφέρνοντας να κυριαρχήσει στην κυρίως Ελλάδα[5]. Η Αρσινόη όμως είχε ήδη πεθάνει πριν την έναρξη του πολέμου (είτε το 270 π.Χ.[6] είτε, σύμφωνα με άλλες πηγές τον Ιούλιο του 268 π.Χ., δύο μήνες πριν την έναρξη του πολέμου[7]).

Ο Αντίγονος Γονατάς αφού επιβλήθηκε ως βασιλιάς στην Μακεδονία έφερε στην επιρροή του την Θεσσαλία, όπου ανακηρύχθηκε "ηγεμών των Θεσσαλών". Κατόπιν στράφηκε στην Πελλοπόνησο. Οι οπαδοί του με την υποστήριξή του επιβλήθηκαν ως "τύραννοι", ο Αριστόδαμος στην Μεγαλόπολη, ο Αριστότιμος στην Ήλιδα, ο Αρίστιππος στο Άργος, ο Τιμοκλείδας και ο Κλεινίας στην Σικυώνα και ύστερα από αυτούς ο Αβαντίδας.[8].

Ο Αντιγονίδης βασιλιάς είχε υπό την άμεση κυριαρχία του την Εύβοια, τα Μέγαρα και την Αίγινα. Φρουρές υπήρχαν στην Κόρινθο, την Χαλκίδα και όπως προαναφέραμε, στον Πειραιά. Η Κόρινθος ήταν η έδρα της διοίκησης όλων αυτών των περιοχών. Την θέση του διοικήτη κατείχε ο ετεροθαλής αδελφός του Αντίγονου Γονατά Κρατερός[9].
Νόμισμα της κρητικής πόλης Γόρτυνας

Στην Αθήνα ο Χρεμωνίδης και ο Γλαύκων κήρυξαν τον πόλεμο στον Αντίγονο Γονατά το έτος που ήταν επώνυμος άρχοντας ο Πειθίδημος (268/267 π.Χ.) με ψήφισμα [10]όπου γίνονταν αναφορά στους Μηδικούς πολέμους[11] . Στην αντιμακεδονική συμμαχία συμμετείχαν μερικές πόλεις της Αρκαδίας, οι Αχαιοί, οι Ηλείοι αφού προηγουμένως έδιωξαν τον Αριστότιμο, η κρητική πόλη Γόρτυς και μερικές άλλες μικρότερες πόλεις της Κρήτης που είχαν καλές σχέσεις με τον βασιλιά της Σπάρτης[12] .
Τα πρώτα έτη του πολέμου
Η νησίδα του Πατρόκλου από το Σούνιο

Ο πόλεμος άρχισε με την εισβολή του Αντίγονου Γονατά στην Αττική(268[13] ή 267 π.Χ.[14] ). Ενώ ο Αντιγονίδης βασιλιάς έφτανε ανενόχλητος ως τα περίχωρα της Αθήνας και άρχιζε να πολιορκεί την πόλη, ο στόλος του κατέπλευσε στο λιμάνι του Πειραιά που ελέγχονταν από την μακεδονική φρουρά η οποία δεν είχε εξουδετερωθεί[15].

Λίγο αργότερα κατέπλευσε στο Σούνιο ο πτολεμαϊκός στόλος υπό τον Πάτροκλο. Ο Πάτροκλος οχυρώθηκε σε μία νησίδα δυτικά του Σουνίου ( η οποία ονομάστηκε Πατρόκλου Χάραξ[16]) και από εκεί έλεγχε τον Σαρωνικό κόλπο. Ορμητήρια επίσης εγκατέστησε στην τοποθεσία Κορησσία της Κέας, σε πολλά σημεία των ακτών της Αττικής, στην Κρήτη και στην Θήρα.Ωστόσο δεν μπόρεσε να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια[17][18].

Στην Αθήνα η Εκκλησία του Δήμου εξέλεξε ως στρατηγούς και αντιπροσώπους στο πολεμικό συμβούλιο των συμμάχων τους Κάλιππο και Γλαύκωνα. Ο στρατός του Αντίγονου κατέκλυσε την ύπαιθρο της Αττικής. Οι Αθηναίοι κατέφευγαν καταδιωκόμενοι σε παράκτια φρούρια. Ο Πάτροκλος δεν μπόρεσε να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στους Αθηναίους καθώς δεν μπορούσε να αποβιβάσει πεζικό στις ακτές της Αττικής (το σύνολο των δυνάμεων του αποτελούνταν από τους ναύτες του στόλου του που δεν είχαν μεγάλη μαχητική αξία ως πεζοί) , ενώ ο στόλος του Αντίγονου Γονατά παρέμενε αγκυροβολημένος αποφεύγοντας να ναυμαχήσει.
Νότια πλευρά του οχυρού του Ραμνούντα

Έτσι ο Πάτροκλος περιορίζονταν να παρενοχλεί τους αντιπάλους του ώστε η πολιορκία της πόλης να μην γίνει ασφυκτική[19].

Ο Αρεύς, παρακινούμενος από τον Πάτροκλο, έκανε μια εκστρατεία για να βοηθήσει τους Αθηναίους (267 π.Χ.)[20] απέτυχε όμως να καταλάβει τον Ισθμό που κατέχονταν από δυνάμεις του Αντίγονου Γονατά[21]. Ο στρατός του Αντίγονου κατέστρεφε την ύπαιθρο της Αττικής και επιτίθονταν στα οχυρά των αντιπάλων του. Μια τέτοια επίθεση απέκρουσε ο Επιχάρης στρατηγός του Ραμνούντα με την βοήθεια του στόλου του Πατρόκλου. Ο Επιχάρης είχε επιφορτιστεί με την προστασία των αγροτών που καλλιεργούσαν την γη και την ασφαλή μεταφορά της σοδείας του σιταριού στην πόλη[22][23].

Οι επιχειρήσεις του πολέμου κατά τα δύο πρώτα χρόνια εξελίσονταν με αυτόν τον τρόπο. Οι Αθήναιοι που κατείχαν το φρούριο της Ελευσίνας κατάφεραν πάντως το 266 π.Χ. να πραγματοποιήσουν ανενόχλητοι την πομπή της γιορτής των μεγάλων Παναθηναίων[24].
Ο θανατος του Αρέως

Ο Πάτροκλος συνέχιζε να ζητά από τον Σπαρτιάτη βασιλιά να χτυπήσει μετωπικά τους αντιπάλους του προσσεγγίζοντας την Αττική από την Ελευσίνα[25]. Οι προσπάθειες όμως που έκανε ο Αρεύς για να καταλάβει τον Ισθμό το 266 π.Χ. και το 265/264 π.Χ. απέτυχαν.Έτσι αφού είχε πλέον εξαντλήσει όλα του τα εφόδια επέστρεψε άπρακτος πίσω στην Σπάρτη[26], ενώ ο στόλος του Πατρόκλου έφυγε για την Μικρά Ασία αφήνοντας τους Αθηναίους μόνους εναντίον του Αντίγονου[27].

Ο πόλεμος φάνηκε να παίρνει διαφορετική τροπή όταν στασίασαν οι Γαλάτες μισθοφόροι του Αντίγονου πού βρίσκονταν στα Μέγαρα. Ο βασιλιάς όμως επενέβη έγκαιρα και κατέπνιξε την στάση. Ο Αρεύς επιδιώκοντας να επωφεληθεί κινήθηκε ξανά εναντίον των αντιπάλων του. Σε μάχη όμως που δόθηκε στην Κόρινθο ο στρατός του ηττήθηκε και ο ίδιος σκοτώθηκε(264 π.Χ.)[28].
Διάλυση του αντιμακεδονικού συνασπισμού· Πτολεμαϊκή παρέμβαση
Αλέξανδρος Β' βασιλιάς της Ηπείρου

Ο θάνατος του Αρέως έφερε την διάλυση του αντιμακεδονικού συνασπισμού. Οι Αχαιοί διέλυσαν την συμμαχία τους με την Σπάρτη και οι Μαντινείς προσχώρησαν στό Αρκαδικό Κοινό. Ο Αντίγονος ενίσχυσε τις θέσεις του στον Ισθμό τοποθετώντας φρουρά στο όρος Όνειον[29] (Όνεια Όρη) που ξεκινούσε νότια της Κορίνθου και εκτείνονταν ως τον όρμο των Κεγχρεών(Κεχριών)[30][31].

Οι μακεδονικές δυνάμεις από τα ορμητήρια τους στην περιοχή του Ισθμού πραγματοποιούσαν επιδρομές από ξηρά και θάλασσα στην Αττική[32].Ο Πάτροκλος δεν κατάφερε να κάνει τίποτα αξιόλογο πέρα από την κατάληψη των Μεθάνων στα οποία έδωσε το όνομα της βασίλισσας Αρσινόης Β'[33].

Ο Αντίγονος βρίσκονταν στην Αττική όταν ο βασιλιάς των Μολοσσών Αλέξανδρος εισέβαλε ύστερα από συννενόηση με τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο στην Άνω Μακεδονία και κατέλαβε την χώρα, ύστερα από την προσχώρηση σε αυτόν των κατοίκων της περιοχής. Ταυτόχρονα ο Αλέξανδρος συμμάχησε με τους Αιτωλούς και τους Ευβοείς. Έτσι η χερσαία οδός επικοινωνίας του Αντίγονου με τις βάσεις του στον βορρά πρακτικά αποκόπηκε. Απέμενε μόνο η θαλάσσια οδός όμως ο στόλος του Πατρόκλου ενισχύθηκε με νέα πλοία από τον Πτολεμαίο[34].

Ο Αντίγονος αποφάσισε τελικά να πολεμήσει στην ξηρά. Γύρισε στην Μακεδονία και νίκησε τον Αλέξανδρο σε αποφασιστική μάχη στην περιοχή της Ελειμιώτιδος. Κατόπιν ο μακεδονικός στρατός υπό την τυπική ηγεσία του γιου του Αντίγονου Δημητρίου εισέβαλε στην Ήπειρο (264/263 π.Χ.). Ο Αλέξανδρος κατέφυγε στην Ακαρνανία[35]. Κατάφερε τελικά να ανακτήσει το θρόνο του λίγο αργότερα (259 π.Χ.)[36].
Συντριβή Σπαρτιάτων και Αθηναίων

Ο νέος βασιλιάς της Σπάρτης Ακρότατος γιος του Αρέως επιτέθηκε εναντίον της Μαντίνειας. Ο Αριστόδαμος όμως οδήγησε τα στρατεύματα του Αρκαδικού Κοινού εναντίον του. Στην μάχη που δόθηκε ο Ακρότατος ηττήθηκε και σκοτώθηκε (263 π.Χ.)[37].

Ο Αντίγονος Γονατάς επιτέθηκε ξανά στην Αττική και το 263 π.Χ. άρχισε την συστηματική πολιορκία της πόλης. Οι Αθηναίοι που δεν περιμέναν από πουθενά ενισχύσεις ζήτησαν ανακωχή. Στις διαπραγματεύσεις που έγιναν οι προτάσεις του Αντίγονου αρχικά απορίφθηκαν. Όταν όμως οι πολιορκημένοι, που υπέφεραν από σιτοδεία, κατάλαβαν ότι ο Αντίγονος θα άρχιζε ξανά τις εχθροπραξίες παραδόθηκαν (τέλος 262 π.Χ.)[38].

Σύμφωνα με μια διαφορετική αφήγηση η εισβολή του Αλέξανδρου στην Άνω Μακεδονία έγινε το 262 π.Χ.[39]. Ο Αντίγονος που τότε βρίσκονταν στην Αττική έκανε ειρήνη με τους Αθηναίους και επέστρεψε στην Μακεδονία (φθινόπωρο του 262 π.Χ.). Ο Αντίγονος επέστρεψε στην Αττική το 261 π.Χ. αφού είχε αντιμετωπίσει με επιτυχία τον Αλέξανδρο. Εκεί οι εχθροπραξίες είχαν επαναληφθεί και η ειρήνη είχε αποδειχτεί μια απλή ανακωχή. Η πόλη παραδόθηκε τελικά την άνοιξη του ίδιου έτους[40].

Κατά την διάρκεια της πολιορκίας πυρπολήθηκε το ιερό άλσος και ο ναός του Ποσειδώνος Ιππίου κοντά στην Ακαδημία των Αθηνών που ήταν εγκατεστημένο το αρχηγείο του αθηναϊκού ιππικού[41].

Στην πόλη της Αθήνας εγκαταστάθηκε μακεδονική φρουρά (στον λοφο του Μουσείου). Το ίδιο έγινε στην Σαλαμίνα,στην Ελευσίνα και το Σούνιο και στα φρούρια της Αττικής,Ραμνούντα,Πάνακτο και Φυλή [42], ενώ γκρεμίστηκε ένα τμήμα των Μακρών Τειχών. Το δημοκρατικό πολίτευμα δεν καταλύθηκε την εξουσία όμως ανέλαβαν οι οπαδοί του Αντίγονου (όπως ο ομώνυμος εγγονός του Δημήτριου του Φαληρέως). Ο ιστοριογράφος Φιλόχαρος εκτελέστηκε σύμφωνα με διαταγή του Αντίγονου επειδή αλληλογραφούσε με τον Πτολεμαίο[43]. Ο Χρεμωνίδης και ο Γλαύκων κατέφυγαν στην Αίγυπτο όπου κατέλαβαν υψηλά αξιώματα στην διοίκηση της χώρας. Ύστερα από λίγα χρόνια ο Αθηναίος πολιτικός Μικίων τους κατέταξε στην ίδια κατηγορία με τον Αλκιβιάδη και τον Λεωσθένη[44].
Το τέλος του πολέμου

Ο στόλος του Πτολεμαίου ηττήθηκε στην Κώ το 261 π.Χ. ή 257 π.Χ.(άλλες πηγές χρονολογούν την ναυμαχία αυτή και το 255 π.Χ.[45]). Η ήττα αυτή που περιόρισε την επιρρόη του Πτολεμαίου στο Αιγαίο και έφερε την λήξη του πολέμου.[46].
Παραπομπές

↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 52
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.381
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 55-56
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.381
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 55
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.382
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 55
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΓΟΝΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΑ.σελ.377
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 54
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 3. The causes of Chremonidian War σελ.276-278
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.382
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.381
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58
↑ LIVIUS Articles on Ancient HistoryAntigonus II Gonatas
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58
↑ Perseus Digital Library Pausanias, Description of Greece.Αττικά.Paus. 1.1.1
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 4. The Chremonidian War σελ.284
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58
↑ Perseus Digital Library Pausanias, Description of Greece.Λακωνικά.Paus. 3.6.4
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.382
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 4. The Chremonidian War σελ.283
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58
↑ Perseus Digital Library Pausanias, Description of Greece.Λακωνικά.Paus. 3.6.5
↑ Perseus Digital Library Pausanias, Description of Greece.Λακωνικά.Paus. 3.6.6
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.382
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 4. The Chremonidian War σελ.282-283
↑ Xenophontis opera, ed. G.H. Schaefer TOMVS IV LIPSIAE 1811 ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΩΝ LIB. VII. CAP. I. ( σελ) 301
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 58-59
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 59
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.382
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 59
↑ Anemi Digital Library of Modern Greek Studies Ιουστίνος Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπηίου Τρόγου Βιβλίο ΚΣΤ Κεφ. 2-3 .σελ. 413
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.382
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 59
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 267-261π.Χ.σελ.382
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 4. The Chremonidian War σελ.285
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 4. The Chremonidian War σελ.286
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 59
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 4. The Chremonidian War σελ.286
↑ N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS GONATAS: THE EARLY YEARS (276-261 B.C.) 4. The Chremonidian War σελ.287
↑ Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.).σελ 59
↑ LIVIUS Articles on Ancient HistoryAntigonus II Gonatas
↑ Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι .ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ. Χρεμωνίδιος πόλεμος 267-261π.Χ.σελ.414

Πηγές

Green, Peter (1993). Alexander to Actium: the historical evolution of the Hellenistic age. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-08349-0.
Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Εκδοτική Αθηνών 1979
Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.) Εκδότης Σ. ΠΑΝΕΛΗΣ. Τεύχος 128 . 2007
LIVIUS Articles on Ancient History Antigonus II Gonatas
Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond, Frank William Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C. Oxford University Press, 1988
Xenophontis opera, ed. G.H. Schaefer. TOMVS IV LIPSIAE 1811
Perseus Digital Library Pausanias, Description of Greece
Anemi Digital Library of Modern Greek Studies Ιουστίνος Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπηίου Τρόγου νῦν πρῶτον ἐκ τοῦ λατινικοῦ εἰς τὴν αἰολοδωρικὴν ἑλληνικὴ διάλεκτον μεταγλωττισθεῖσα, καὶ ἐκδοθεῖσα παρὰ τοῦ ἀποπειρογράφου τῆς Ρουμουνίας, καὶ προσφωνηθεῖσα. Εν Λειψία: Παρά τω Τάουχνιτζ, 1817.

Αρχαία Σπάρτη Ιστορία Ιστορία της Σπάρτης | Κάθοδος των Δωριέων | Πρώτος Μεσσηνιακός Πόλεμος | Δεύτερος Μεσσηνιακός Πόλεμος | Σπαρτιατική Συμμαχία | Σεισμός του 464 π.Χ. | Μηδικοί Πόλεμοι | Συνωμοσία του Κινάδωνα | Πελοποννησιακός Πόλεμος | Σπαρτιατική Ηγεμονία | Κορινθιακός Πόλεμος | Χρεμωνίδειος πόλεμος | Κοινό των Ελευθερολακώνων Πολιτεία Μεγάλη Ρήτρα | Βασιλείς | Έφοροι | Γερουσία | Απέλλα Κοινωνία Όμοιοι | Περίοικοι | Είλωτες | Νεοδαμώδεις | Μόθακες | Τρόφιμοι | Υπομείονες | Κοινωνική θέση γυναικών Στρατός Αγωγή | Κρυπτεία | Φάλαγγα | Μόρα | Οπλίτης | Πολιτισμός Λακωνική τέχνη | Μέλανας ζωμός | Συσσίτια | Παιδεραστία | Ξενηλασία | Καιάδας | Βίβασις | Λακωνοφιλία | Λακωνισμός Αθλητισμός Αγώνες σφαιροβολίας Θρησκεία Διόσκουροι | Μενέλαος | Ωραία Ελένη | Ηρακλής | Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος | Κάρνεια | Γυμνοπαιδίες | Υακίνθια | Διαβατήρια | Λεωνίδεια | Ταινάρια | Τιθηνίδια Αποικίες Θήρα | Λάπαθος | Σέλγη | Τάρας Πρόσωπα Λυκούργος | Χίλων | Λεωνίδας | Λύσανδρος | Ευρυβιάδης | Κλεομένης Α' | Δημάρατος | Κλεομένης Γ' | Παυσανίας | Αγησίλαος Β' | Άγις Β' | Νάβις | Τυρταίος | Πλειστοάναξ | Γύλιππος