Το Λιθί είναι ένα χωριό της δυτικής Χίου, σε οδική απόσταση 23,5 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου. Παλαιότερα ήταν έδρα κοινότητας, ενώ σήμερα αποτελεί ένα από τα εννέα τοπικά διαμερίσματα του Δήμου Μαστιχοχωρίων. Το Λιθί είναι πραγματικά ένα από τα 22 περίπου χωριά της νότιας Χίου όπου καλλιεργείται, εκεί και πουθενά αλλού στον κόσμο, το μαστιχόδεντρο ή μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus, var. Chia) από το οποίο εξάγεται η μαστίχα. Το Λιθί είναι πατρίδα του μεγάλου τραπεζίτη και εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, ενώ εκεί δίδαξε ως δάσκαλος ο Άγιος Νεκτάριος (κατά κόσμο Αναστάσιος Κεφαλάς) επί 10 χρόνια τη δεκαετία του 1870.

Το Λιθί βρίσκεται σε ημιορεινή περιοχή, στη δυτική πλαγιά του βουνού Ερεικανή με θέα προς το ανοικτό Αιγαίο Πέλαγος δυτικά της Χίου. Το μεσοσταθμικό υψόμετρο είναι 120 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Κοντινότερα χωριά είναι η Βέσσα (οδική απόσταση 4,5 χιλιόμ.) και η Ελάτα (8 χιλιόμ.) προς νότο. Στο Λιθί δεν διασώζεται (όπως στα Μεστά, στην Ελάτα και αλλού) η μορφή του «χωριού-κάστρου»: Η αρχαία κώμη με την τετράγωνή της οχύρωση κυκλώθηκε ήδη από τον 19ο αιώνα από νέες οικοδομές και δεν σχηματίζει πλέον παρά ένα πυρήνα, δυσδιάκριτο στη μέση του χωριού από τη δεκαετία του 1890 (βλ. Hubert Pernot: Η νήσος Χίος).

Το φυσικό επίνειο του Λιθίου είναι ο ομώνυμος όρμος και ο εκεί μικρός οικισμός (χωρίς μόνιμους κατοίκους, αλλά με παραθεριστικές κατοικίες) Λιθί-Λιμένας με αρκετά μεγάλο μώλο στην αριστερή του (δυτική) πλευρά. Βρίσκεται σε απόσταση 1,5 χιλιόμετρο από το κέντρο του χωριού με ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Η είσοδος του όρμου είναι προς τον βορρά. Οι κάτοικοι του Λιθίου ονομάζονται Λιθονομούσοι (θηλυκό «Λιθονομούσαινες») στη Χίο, και όχι «Λιθούσοι» όπως θα περίμενε κάποιος σε αντιστοιχία με τους κατοίκους των άλλων χωριών (π.χ. Μεστούσοι, Πυργούσοι, κλπ.). Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το κοντινό επίνειο, παραπέμπει σε μία άλλη ετυμολογία για την λέξη «Λιθί», πέρα εκείνης που θα μπορούσε να θεωρηθεί προφανής, από το «λίθος». Πραγματικά, με δεδομένο ότι παλαιότερα αναφέρεται η γραφή «Ληθί» με «η», πιθανότατα το όνομα του χωριού προέρχεται από τη φράση «Αληθής Λιμήν».

Οι Λιθονομούσοι, με δεδομένο το σχετικώς άγονο του εδάφους τους, εκτός από τη ναυτιλία στην οποία το νησί τους έχει παράδοση, ασχολούνται πολύ με το ψάρεμα, σε βαθμό που τους ανταγωνίζονται μόνο οι κάτοικοι των Μεστών στη δυτική πλευρά της Χίου (αν εξαιρεθεί η βόρεια Χίος). Ο γλωσσολόγος Pernot γράφει: «...η διάλεκτός τους είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες της νήσου. Η μόνη καλή ανάμνηση που έχω από το χωριό τους είναι ενός εξαιρετικού αστακού που έπιασαν ανάμεσα στους βράχους της ακτής. Στο Ληθή είναι οι καλύτεροι ψαράδες της Χίου».

Η εξέλιξη του πληθυσμού του Λιθίου στις επίσημες απογραφές φαίνεται στον πίνακα και είναι τυπικό δείγμα μαρασμού της ελληνικής επαρχίας:

Το σπήλαιο Συκιά βρίσκεται κοντά στο Λιθί

Πληθυσμός του Λιθίου `Eτος απογραφής Κάτοικοι

1951 621
1961 593
1971 506
1981 437
1991 420
2001 455

Πεθαίνοντας τον Φεβρουάριο 1899 ο Ανδρέας Συγγρός άφησε στη Χίο δωρεά 25.000 λίρες της εποχής και στη γενέτειρά του, το Λιθί, 5.000. Για να διατηρηθεί η μνήμη αυτής της χορηγίας, οι Λιθονομούσοι έγραψαν πάνω στο κτήριο του παλαιού σχολείου τους, όχι μακριά από το καλύβι που έζησε κάποτε ο πατέρας του ευεργέτη, την εξής επιγραφή με μεγάλα γράμματα: «`Οσο θα υπάρχει ευγνωμοσύνη πάνω στη γη, η κοινότητα του Ληθή δε θα ξεχάσει τ' όνομα του μεγάλου ευεργέτη Ανδρέα Τσιγγρού».

Ο ενοριακός ναός (η «χωριοεκκλησιά») του Λιθίου τιμάται στο όνομα του Αγίου Γεωργίου. Το χωριό υπάγεται εκκλησιαστικώς στην αρχιερατική εποπτεία Πυργίου της Ι. Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών.

Ο ταχυδρομικός κωδικός του Λιθίου είναι 82102.

Στην περιοχή του Λιθίου υπάρχει το μικρό σπήλαιο Συκιά, η ηλικία του οποίου εκτιμάται στα 200 εκατομμύρια χρόνια. Στο εσωτερικό του ανακαλύφθηκε ένας ψευδοσκορπιός, σπάνιο είδος αρθρόποδου σε απολιθωμένη κατάσταση.

Ιστορική πηγή

* Hubert-Octave Pernot: En pays turc. L' ile de Chio par Hubert Pernot. Avec 17 melodies et 118 simili-gravures, Παρίσι 1903. Σε ελλην.μετάφραση του Κ.Χωρεάνθη: «Η νήσος Χίος», έκδοση «Χίος, Ημερολόγιο», Αθήνα 1981