Παλαιό Λουτρό Μεσσηνίας

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

Το Παλαιό Λουτρό,[4] αναφερόμενο επίσημα ως το Παλαιόν Λουτρόν και παλαιότερα ως το Αλικοντούζι ή το Αληκοντούζι, είναι ορεινός οικισμός, κοντά στην Χώρα και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Το Παλαιό Λουτρό βρίσκεται περίπου 17 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Χώρας. Έχει υψόμετρο 566[1] μέτρα και απέχει 23 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Κοντά στο Παλαιό Λουτρό βρίσκονται προς τα νοτιοδυτικά του η Φλεσιάδα σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νοτιοανατολικά του ο Παπαφλέσσας, σε απόσταση 4,5 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βορειοδυτικά του η Ποταμιά σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων και προς τα βορειοανατολικά του η Κάτω Βούταινα σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.
Ιστορία

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Πυλίας, όσο και της Τριφυλίας. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της Αρχαίας Πύλου. Βρίσκεται πολύ κοντά στη Χώρα και στο Ανάκτορο του Νέστορα. Το χωριό παλαιότερα ονομαζόταν Αλικοντούζι. Είναι ένας αρχαίος οικισμός, που η κατοίκησή του ξεκινά περίπου από το 5000 π.Χ.[5] και συνεχίζει αδιάκοπα ως σήμερα.
Β΄ Ενετοκρατία
Κύριο λήμμα: Τερριτόριο Αρκαδίας

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφερόταν ως Αλικοντούζι ή Αληκοντούζι (Alicondouzi). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης, τουλάχιστον σε μια, από τις διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο, μέσω της κτήσης τους (Stato da Mar), η οποία είναι γνωστή και ως Βασίλειο του Μορέως (1688-1715). Το χωριό Αλικοντούζι, ανήκε, το 1704, στην επαρχία της Αρκαδίας ή Αρκαδιάς (Territorio di Arcaadia), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Το χωριό, αναφερόταν ως Αλικοντούζι (Alicondouzi) στην απογραφή Pacifico/Alberghetti του 1704.[6]
Νεότερη ιστορία

Επίσης το χωριό αναφερόταν τον 19ο αιώνα ως Αλικοντούρι (Alicondouri) σύμφωνα με τον Pouqueville το 1815 και Αλικοντούσι (Alikondousi) σύμφωνα με την απογραφή του 1829, που έγινε από την «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), τμήμα της γαλλικής αποστολής με την ονομασία Εκστρατεία του Μοριά (Expédition de Morée), η οποία ήταν αποστολή εκστρατευτικού σώματος 13.000-15.000 ανδρών, υπό την αρχηγία του Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος στην Πελοπόννησο, μεταξύ των ετών 1828 και 1833.[6]

Διοικητική ιστορία

Το Αληκοντούζι ή Αλικοντούζι[7] προσαρτήθηκε, το 1835,[8] στον παλαιό Δήμο Φλεσιάδος ή Φλεσσιάδος[9] με έδρα αρχικά τον οικισμό Παιδεμένον (σήμερα η Φλεσιάδα) και λίγο αργότερα, από το 1840,[10] τον οικισμό Λιγούδιστα (σήμερα η Χώρα), όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος αυτός καταργήθηκε. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, σαν Αληκοντούζι στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Φλεσιάδος της Επαρχίας Τριφυλίας με πληθυσμό 76 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[11] Έδρα του Δήμου Φλεσιάδος τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη Λυγούδιστα. Το χωριό αναφερόταν επίσημα, τουλάχιστον από το 1844 ως το 1889 ως το Αλικοντούζι και από το 1889 ως και το 1896 ως το Αλικοντούζιον. Από το 1896 ως και το 1912 αναφερόταν επίσημα και πάλι ως Αλικοντούζι. Το 1899 το χωριό, όπως και ο Δήμος Φλεσιάδος, μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας,[12] για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας,[13] ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912[14] το Αληκοντούζι προσαρτάται αρχικά στην Κοινότητα Παιδεμένου,[15] με έδρα το τον οικισμό Παιδεμένον. Το 1915[16] η Κοινότητα Παιδεμένου και το Παιδεμένον μετονομάζονται σε Κοινότητα Φλεσιάδος και Φλεσιάδα αντίστοιχα. Το 1927[17] το Αληκοντούζι μετονομάζεται σε Παλαιόν Λουτρόν. Στη συνέχεια, το 1928, το Παλαιόν Λουτρόν αποσπάται από την Κοινότητα Φλεσιάδος και ορίζεται έδρα της Κοινότητας Παλαιού Λουτρού (σε άλλη πηγή αναφέρεται ως έτος επίσημης δημιουργίας της κοινότητας το 1931).[18] Στην απογραφή του 1928 το χωριό και η κοινότητα αναφέρονται, εντός παρενθέσεως, και με τις ονομασίες Αληκουτούζι και Κοινότητα Αληκουτουζίου. Το Παλαιόν Λουτρόν παρέμεινε ως οικισμός της Κοινότητας Παλαιού Λουτρού, με την αλλαγή των ονομασιών οικισμού & κοινότητας, από το 1928 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Παλαιόν Λουτρόν υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Νέστορος,[19][20] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Παλαιόν Λουτρόν ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος.[21][22] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Το Παλαιόν Λουτρόν σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Κοινότητας του Παλαιού Λουτρού και ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Νέστορος, του Δήμου Πύλου-Νέστορος.[4]

Διοικητικές μεταβολές
Οικισμός: Παλαιό Λουτρό
Διοικητικές μεταβολές οικισμού: το Παλαιό Λουτρό

Αλικοντούζι
α/α	Ημερομηνία ή Φ.Ε.Κ.	Μεταβολή
1)	21-04-1835	Ο οικισμός Αλικοντούζι, προσαρτάται στο Δήμο Φλεσσιάδος.
2)	ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912	Ο οικισμός Αλικοντούζι, αποσπάται από το Δήμο Φλεσσιάδος και προσαρτάται στην Κοινότητα Παιδεμένου.
3)	ΦΕΚ 306Α - 22/12/1927	Ο οικισμός Αλικοντούζι, μετονομάζεται σε Παλαιό Λουτρόν.
Παλαιό Λουτρό[23]
α/α	Φ.Ε.Κ.	Μεταβολή
4)	ΦΕΚ 2Α - 07/01/1931	Ο οικισμός Παλαιό Λουτρό, αποσπάται από την Κοινότητα Φλεσιάδος και ορίζεται έδρα της Κοινότητας Παλαιού Λουτρού.
5)	ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997	Ο οικισμός Παλαιό Λουτρό, αποσπάται από την Κοινότητα Παλαιού Λουτρού και προσαρτάται στο Δήμο Νέστορος.
6)	ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010	Ο οικισμός Παλαιό Λουτρό, αποσπάται από το Δήμο Νέστορος και προσαρτάται στο Δήμο Πύλου - Νέστορος.

Κοινότητα Παλαιού Λουτρού
Διοικητικές μεταβολές: Κοινότητα Παλαιού Λουτρού

Κοινότητα Παλαιού Λουτρού[24]
α/α	Φ.Ε.Κ.	Μεταβολή
1)	ΦΕΚ 2Α - 07/01/1931	Σύσταση της Κοινότητας Παλαιού Λουτρού, με την απόσπαση του οικισμού Παλαιό Λουτρόν από την κοινότητα Φλεσιάδος και τον ορισμό του ως έδρα της Κοινότητας Παλαιού Λουτρού.
2)	ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997	Ο οικισμός Παλαιό Λουτρόν, αποσπάται από την Κοινότητα Παλαιού Λουτρού και προσαρτάται στο Δήμο Νέστορος. Η Κοινότητα Παλαιού Λουτρού, καταργείται.

Διατελέσαντες Κοινοτάρχες

Κοινοτάρχες Παλαιού Λουτρού[25]
Θητεία	1979 - 1982	1983 - 1986	1987 - 1990	1991 - 1994	1995 - 1998
Πρόεδρος Κοινότητας	Τζωρτζίνης Παναγιώτης	Κοσμόπουλος Παναγιώτης	Κοσμόπουλος Παναγιώτης	Κοσμόπουλος Κυριάκος	Κοσμόπουλος Κυριάκος

Πληθυσμός

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 25 μόνιμους κατοίκους,[26] οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.
Εξέλιξη Πληθυσμού Παλαιού Λουτρού Μεσσηνίας Παλαιό Λουτρό
Απογραφή Κάτοικοι Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1844 74[27]
1851 76[11]
1879 113[28]
1889 144[29]
1896 162[30]
1907 206[31]
1920 177[32]
1928 168[33]
1940 183[34]
1951 177[35]
1961 126[36]
1971 67[37]
1981 39[38]
1991 80[39]
2001 79[40]
2011 25[41]
Κτίρια – εκδηλώσεις – αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το παλαιό Δημοτικό Σχολείο, υπάρχει επίσης κοντά στο χωριό το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας. Από τα σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής του χωριού είναι επίσης η Σπηλιά του Κουφιέρου, εντός της οποίας βρίσκεται και το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων. Οι Άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός, εορτάζονται την 1η Ιουλίου κάθε έτους και τιμούνται στο χωριό με λαϊκό πανηγύρι. Η γιορτή αρχίζει από το βράδυ της παραμονής, 30 Ιουνίου, με εσπερινό και αρτοκλασία στον χώρο του σπηλαίου και τους χώρους έξω από αυτό, όπου συγκεντρώνεται πλήθος πιστών, από το χωριό και τις γειτονικές περιοχές, για να παρακολουθήσουν τον εσπερινό και να συμμετάσχουν στους εορτασμούς,[5] ενώ στην συνέχεια, ανήμερα της γιορτής, μετά τη θεία λειτουργία ακολουθεί μεγάλο γλέντι.
Σπήλαιο Κουφιέρου

Απέναντι από το χωριό βρίσκεται το όρος Κουφιέρος και η ομώνυμη σπηλιά. Η ονομασία προέρχεται πιθανώς από τις λέξεις «κρυφό» και «ιερό».[5] Η Σπηλιά του Κουφιέρου ή Σπήλαιο Κουφιέρου ή Σπήλαιο των Αγίων Αναργύρων υπήρξε τόπος κατοίκησης από την 5η προ Χριστού χιλιετία, αλλά και καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής ως και την Επανάσταση του 1821. Κατοικήθηκε από την νεολιθική εποχή, τουλάχιστον από το 4500 π.Χ., ενώ ήταν σε αδιάλειπτη χρήση από την μυκηναϊκή εποχή έως και την βυζαντινή εποχή. Στο σπήλαιο αυτό κατέφευγαν από το 1610 σε κάθε επιδρομή Τούρκων ή Αλβανών οι κάτοικοι από τα χωριά Πάνω και Κάτω Κοντογόνι, Αληκοντούζι, Παιδεμένου, Μαργέλι, Βούταινα, Ζαπάντι κ.ά. Εκεί κατέφυγαν επίσης το 1770, στα Ορλωφικά. Κατά την περίοδο αυτή της Τουρκοκρατίας βρήκαν μέσα σε αυτό μαρτυρικό θάνατο πολλοί Έλληνες χριστιανοί, οι οποίοι κρύβονταν εκεί για να προστατευθούν, καθώς οι διώκτες τους, τους έκαψαν ζωντανούς.[5] Μέχρι σήμερα οι τοίχοι του σπηλαίου παραμένουν μαύροι από τη φωτιά. Οι αγιογραφίες που υπήρχαν εντός του σπηλαίου καταστράφηκαν. Μόνο στην κορυφή, διακρίνονται οι μορφές των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού. Γι' αυτό και έκτοτε η σπηλιά πήρε την ονομασία «Σπήλαιο Αγίων Αναργύρων». Ο ερευνητής Πάνος Κοσμόπουλος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην περιοχή, γράφει στο έργο του «Περασμένα και τωρινά», σχετικά με τις αγιογραφίες του σπηλαίου, τις οποίες η φωτιά στη μεγάλη θυσία κατέστρεψε, τα εξής: «...ανώνυμοι αγιογράφοι έκαναν τους Άγιους προστάτες τους, στην οροφή της πελώριας Σπηλιάς. Πιάνεται η ανάσα του ανθρώπου σαν κοιτάζει προς τα πάνω και τον πιάνει ίλιγγος στη σκέψη, πως στάθηκαν ζωγράφοι δεμένοι και αιωρούμενοι στο χάος και ετελείωσαν αυτά τα αριστουργήματα πάνω στους βράχους. Κάποια πυρκαγιά αργότερα από Τούρκους επιδρομείς, που στοίχισε τη ζωή εκατοντάδων αθώων υπάρξεων, έκαψε και μαύρισε ό,τι υπήρχε εκεί εκτός από τις μορφές των δύο Αγίων Κοσμά και Δαμιανού στο ψηλότερο μέρος της Σπηλιάς και αγνάντια προς το ρέμμα που γοργοκυλάει θυμωμένο το νερό στο βάθος του βαράθρου».[42] Το 1923 εγκαινιάστηκε το εκκλησάκι, αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους, Κοσμά και Δαμιανό, που εορτάζει δύο φορές το χρόνο: Την 1η Ιουλίου και την 1η Νοεμβρίου και μέχρι το έτος 1936 λειτουργούσε σε αυτό ο εκάστοτε εφημέριος της κοινότητας Παπαφλέσσα, ενώ στη συνέχεια παραχωρήθηκαν τα δικαιώματα στον εφημέριο του Παλαιού Λουτρού, με αντάλλαγμα εκκλησιαστικά χωράφια.[43] Επίσης, για το σπήλαιο και την περιοχή του, υπάρχουν διάφορες λαϊκές δοξασίες και παραδοσιακοί μύθοι της περιοχής, που μιλούν για «υπερφυσικά φαινόμενα» στην πηγή της Μαργέλαινας. Κατά καιρούς γίνεται λόγος για «γλέντια, όπου συμμετέχουν νεράιδες και ξωτικά».[5] Σήμερα η ευρύτερη περιοχή του Σπηλαίου Κουφιέρου έχει αναγνωριστεί από το κράτος ως αρχαίο μνημείο.[44]
Δείτε επίσης

Χώρα
Δήμος Πύλου - Νέστορος
Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
πρώην Δήμος Νέστορος

Χάρτης περιοχής
Χάρτης
Wikimedia | © OpenStreetMap
Παραπομπές

Παλαιό Λουτρό, από την ιστοσελίδα: buk.gr
Ταχυδρομικός Κώδικας Παλαιό Λουτρό Μεσσηνίας.
Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Πύλος: 27230
Δημοτική Ενότητα Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2017-12-23 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
"Messinia: Olive Culture in the land of Messinia" - "Μεσσηνία. Ο Πολιτισμός της Ελιάς στη Μεσσηνιακή Γη", Biotourism Guide - Βιοτουριστικός Οδηγός, από την ιστοσελίδα: biopolitics.gr, Biotourism – Olive Culture in the land of Messinia, έκδοση: "Biopolitics International Organisation" - "Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής", Αθήνα 2015, ISBN 978-960-7508-55-3, ενότητα: "Το Παλαιό Λουτρό από το 5000 π.Χ. έως σήμερα", σελ. 244-245.
Αναστάσιος Αθ. Παναγιωτόπουλος, Μεσαιωνικής Μεσσηνίας ιστορικογεωγραφικά και Κοντοβουνίων οικιστικά, Αναστατικές Εκδόσεις Δ. Ν. Καραβία, Αθήνα 2007, ISBN 978-960-258-103-2, Οικιστική εξέλιξη 1 Αρχειοθετήθηκε 2020-08-11 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.dimos-pylou-nestoros.gr, Νο 5 Αληκοντούζι και Οικιστική εξέλιξη 2 Αρχειοθετήθηκε 2020-08-11 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.dimos-pylou-nestoros.gr, Νο 5, Απογραφή Pacifico/Alberghetti (1704): Alicondouzi - Pouqueville (1815): Alicondouri, Απογραφή Expedition Scientifique de Moree (1829): Alikondousi - Πρώτη επίσημη εμφάνιση μετά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους (1836): Αλικοντούζι.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Αλικοντούζι (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
21-04-1835.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Φλεσσιάδος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 22Α - 18/12/1840.
Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 581.
ΦΕΚ 136Α - 08/07/1899.
ΦΕΚ 282Α - 04/12/1909.
ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Παιδεμένου (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 208Α - 03/06/1915.
ΦΕΚ 306Α - 22/12/1927.
ΦΕΚ 2Α - 07/01/1931.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Πύλου-Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
«ΕΕΤΑΑ - ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ - ΠΑΛΑΙΟ ΛΟΥΤΡΟ».
«ΕΕΤΑΑ - ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ - ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΠΑΛΑΙΟΥ ΛΟΥΤΡΟΥ».
«ΕΕΤΑΑ - ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ - ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΠΑΛΑΙΟΥ ΛΟΥΤΡΟΥ».
«ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2011 (ΦΕΚ 699Β - 20/03/2014, σελ. 329 από 444)» (PDF).
Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 42.
Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 125.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 92.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 107.
Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 396.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 240.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 280.
Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 308.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.", σελ. 150.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 145.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 140.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 151.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 184.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 185.
"Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
Πάνος Κοσμόπουλος, «Περασμένα και τωρινά», κεφάλαιο: «Οι Άγιοι Ανάργυροι του Κουφιέρου», Καλαμάτα 1992, σελ. 128-129 και άρθρο του ιδίου στην εφημερίδα «Σημαία», 11/07/1976.
Περιοδικό «Φλας της Μεσσηνίας», τεύχος 59ο, Ιούνιος 1996, σελ. 49.

Σπήλαιο Κουφιέρου στο Παλαιό Λουτρό[νεκρός σύνδεσμος], ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ30/65312/1785/26-11-1980 - ΦΕΚ 1273/Β/13-12-1980[νεκρός σύνδεσμος] [...]: "Ανακοινώνουμε ότι όλο το συγκρότημα του Σπηλαίου Κουφιέρου, που βρίσκεται στη θέση Άγιοι Ανάργυροι του οικισμού Παλιό Λουτρό, της Επαρχίας Τριφυλίας του Νομού Μεσσηνίας, είναι αρχαίο μνημείο, σύμφωνα με την έννοια του άρθρου 2 του Κ.Ν. 5351/1932 "Περί Αρχ/των" και προστατεύεται με τις διατάξεις του Νόμου αυτού. Οι αρχαιολογικές ενδείξεις για το σπήλαιο Κουφιέρας είναι: α) Κατάλοιπα νεολιθικής, ίσως και παλαιότερης εποχής μέσα και γύρω από το σπήλαιο, και β) Παρουσία μνημειακής κεραμικής. Υπάρχει επίσης μέσα σ' αυτό μικρός ναός των Αγίων Αναργύρων, που διασώζει κάτω από νεώτερα επιχρίσματα τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής. Σε άλλα επίσης σημεία του σπηλαίου σώζονται σε αρκετά μεγάλο ύψος και άλλες τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής. Διαπιστώνεται λοιπόν συνέχεια ζωής στο σπήλαιο από τα νεολιθικά μέχρι τα βυζαντινά χρόνια." [...], σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985).
Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987.
Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993.
Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Πάνος Κοσμόπουλος, «Περασμένα και τωρινά», κεφάλαιο: «Οι Άγιοι Ανάργυροι του Κουφιέρου», Καλαμάτα 1992, σελ. 128-129 και άρθρο του ιδίου στην εφημερίδα «Σημαία», 11/07/1976.
Περιοδικό «Φλας της Μεσσηνίας», τεύχος 59ο, Ιούνιος 1996, σελ. 49.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
Σπήλαιο Κουφιέρου, Τριφυλία, 10/02/2014, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος".
Το σπήλαιο του Κουφιέρου και η μεγάλη θυσία του 1770, από την ιστοσελίδα του Συλλόγου Απανταχού Βλασαίων «Το Βλάση», (επιμέλεια: Βασίλης Φουρτούνης, εκπαιδευτικός).
Π. Κοσμόπουλος, "Σπήλαιο Κουφιέρου -Το Αρκάδι της Μεσσηνίας !!!", 18/04/2012, από το τοπικό ΜΜΕ, με νέα, ειδήσεις και σχόλια από την Μεταμόρφωση Μεσσηνίας (υπεύθυνος: Βασίλης Μανιάτης) και Σπήλαιο Κουφιέρου -Το Αρκάδι της Μεσσηνίας !!!, 24/06/2014, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ moriasnews.gr

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΝΕΣΤΟΡΟΣ
Δημοτική Κοινότητα Χώρας
Στυλιανός, ο
Χώρα, η
Τοπική Κοινότητα Αμπελοφύτου
Αμπελόφυτον, το
Τοπική Κοινότητα Κορυφασίου
Κορυφάσι, το
Πισάσκι, το
Τοπική Κοινότητα Μεταξάδας
Μεταξάδα, η
Ποταμιά, η
Σταυρός, ο
Τοπική Κοινότητα Μυρσινοχωρίου
Μυρσινοχώρι, το
Τοπική Κοινότητα Παλαιού Λουτρού
Παλαιόν Λουτρόν, το
Τοπική Κοινότητα Ρωμανού
Πετροχώρι, το
Ρωμανός, ο
Τοπική Κοινότητα Φλεσιάδος
Φλεσιάς, η

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License