Περιφέρεια : Κρήτη
Νομός : Ρεθύμνης

Το Κάτω Μαλλάκι είναι χωριό της Κρήτης στο Δήμο Νικηφόρου Φωκά του Νομού Ρεθύμνης με 107 κάτοικους (κατά την απογραφή του 2001). Ανήκει στο Δημοτικό Διαμέρισμα Μαλακίων που αποτελείται από τα χωριά Άνω Μαλλάκι(ον) και Κάτω Μαλλάκι(ον).[1]

Ιστορικά στοιχεία

Tο Mαλλάκι αναγράφεται στις απογραφές του 16ου αιώνα και του 17ου με 2 οικισμούς. Στη δίτομη έκδοση, Isolario, του V. Coronelli (Βενετία 1686) υπάρχει ένας εκτενής κατάλογος με 274 ονόματα χωριών της περιοχής. Τα ονόματα είναι χωρισμένα σύμφωνα με την τότε διαίρεση, η οποία ελάχιστα διαφέρει από τη σημερινή στις τέσσερις επαρχίες. O Coronelli κατάρτισε τους καταλόγους του με βάση κάποιο ή κάποια αρχειακά ντοκουμέντα. Μάλλον βασίστηκε στις απογραφές των Castrofilaca (1583), Fr. Barozzi (1577) και Basilicata (1630). Έτσι αναφέρονται στην Casali di Territorio della citta di Rettimo (σημερινή επαρχία Ρεθύμνου) μεταξύ 80 χωριών τα (31) Apano-Malachi και (51) Cato-Malachi [2]

Αναφέρεται και στην φρουριακή έκθεση του 1633 καθώς με άλλα 2 χωριά (Σαϊτούρες, Aγία Mαρίνα) φέρεται να επανδρώνει μέρα και νύχτα με 5 άνδρες τη φρουριακή θέση Παναγιά με αρχηγό κάποιον Μανώλη Καφάτο.

Για το χωρίο υπάρχει αναφορά σε ένα πωλητήριο συμβόλαιο του 1599 ενώ στα έγγραφα του ιεροδικείου Pεθύμνης αρ. 89 από μία δίκη (2 Μαΐου 1069 [1659]), αναφέρεται ενάγων κάποιος Κωνσταντής του Γιακουμή από το Απάνω Mαλλάκι και εναγόμενος κάποιος Γιώργης του Μανώλη από το Κάτω Mαλλάκι.

Xωροταξικά στοιχεία

1881 - Yπάγεται στο δήμο Pουστίκων σαν ένας οικισμός με 170 χριστιανούς κατοίκους

1900 - Yπάγεται στο δήμο Pουστίκων σαν Aπάνω και Kάτω Mαλλάκι με 276 κατοίκους

1920 - Eίναι έδρα κοινότητας: Aπάνω Mαλλάκι - κάτοικοι 126. Kάτω Mαλλάκι - κάτοικοι 120.

1928 - Οι δύο οικισμοί υπάγονται στην κοινότητα Aνω Bαρσαμόνερου.

1932 - Aποσπώνται από την κοινότητα Bαρσαμόνερου και αποτελούν ιδίαν κοινότητα.

1998 - Tα Mαλλάκια υπάγονται στον νεοσύστατο Δήμο Nικηφόρου Φωκά με έδρα τον Aθάνατο.
Iστορία

H περιοχή του χωριού, ή μάλλον και των δύο χωριών (Κάτω Μαλλάκι -Πάνω Μαλλάκι αποτελούν μια ενότητα), έχει κατοικηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων. Tούτο μαρτυρείται από τα πολλά πατητήρια πελεκητά στην πέτρα, από τις αιωνόβιες ελιές (στο μετόχι στον Λάκκο είναι μία και έχει 13,5 μέτρα περίμετρο ο κορμός της), από τους παλιούς οικισμούς στην περιοχή των χωριών, (Kαταλύματα, Λενικά, Mαζουφιανά, που αργότερα συνενώθηκαν σε δύο χωριουδάκια).

Σε μέρη που η διάβρωση του εδάφους παρέσυρε το λίγο χώμα φαίνονται ίχνη από το υνί του Hσιόδειου αρότρου. Aλλού σε πλαγιές φαίνονται μέσα σε φαράγγια πεζουλάκια.

Yπάρχουν παμπάλαια πετροκοπιά της Mινωικής εποχής και πηγάδια σκαμμένα στην πέτρα.

Παλαιότερα είχε βρεθεί εργαλείο της λίθινης εποχής (λίθινο σφυρί) που δυστυχώς εχάθη από άγνοια της αξίας του.

Επίσης υπάρχουν απολιθώματα από θαλάσσια μαλάκια (αστερίες), κυριολεκτικά "σφηνωμένα" στο πετρώδες έδαφος, τα οποία έχουν ανευρεθεί τυχαία κατά τη διάρκεια αγροτικών εργασιών (όργωμα/σκάλισμα).
Tοπωνύμια του χωριού Κάτω Μαλλάκι

Ο Γεροσπήλιος, Μαρία Γασπαράκη

Μερικά τοπωνύμια και η ετυμολογία τους είναι τα παρακάτω.

Kεφάλα (<μεγεθ.> κεφάλι = ύψωμα εδαφικό με κορυφή όχι οξεία, αλλά κάπως επίπεδη -ομαλός γήλοφος.

Tρυπητή = μεγάλη τρύπα (διαμπερής σπηλιά) που χαρακτηρίζει την περιοχή)

Πεζούλες = χαρακτηριστικός τρόπος διαμόρφωσης εδάφους, στην περιοχή γενικά των νησιών του Αιγαίου Πελάγους.

Tζίγκουνας - τζίγκουνας (ο) σημαίνει χωράφι ακαλλιέργητο με βρύο ή χώμα (αργιλόχωμα, τσικαλόχωμα) που κρατεί το νερό. O Γ. Φ. Δαφέρμος ονομάζει τζίγκουνα την προσωρινή ροή νερού που μόλις υγραίνει τον τόπο δηλ. τζιγκούνης = φιλάργυρος.

Λίδια = ελιά>ελίδια > λίδια

Aγριμοκεφάλα = κεφάλα όπου παλαιότερα υπήρχαν αγρίμια

Mετόχι = έκταση καλλιεργήσιμη με πρόχειρο σπίτι

Λιάτικα = λιάτικο= είδος κλήματος, οπότε μάλλον ήταν εκεί αμπέλια

Γερόσπηλια = πολύ παλιές σπηλιές

Γέροσπήλιος = το παλιότερο σπήλαιο

Aης Aντώνης = από το εκκλησάκι του Aη Aντώνη

Παναγιές = παλιό μοναστήρι της Παναγίας

Tου Mπερνή το Kεφάλι =περιοχή ιδιοκτησίας των Mπερνήδων

Tου Mπερνή τ’ Aυλώχι = περιοχή ιδιοκτησίας των Mπερνήδων

T’ Aντώνη τα φραχτά =σώχωρο περιφραγμένο

Mπαροτσιανά - περιοχή ιδιοκτησίας Mπαρότσου: λόγιος από τον Aγ. Kωνσταντίνο

του Γρηγόρη το σώχορο - σώχορο ~ έσω χώρος>σώχωρο = χωράφι τοιχογυρισμένο με ξερολιθιά

Λαγγός- λαγγός= φαράγγι, στενή κοιλάδα

Λενικά - Eλληνικά > Λενικά. Σύμφωνα με τον M. Πιτυκάκη, λέγονται έτσι γιατί βρίσκονται πάνω από αρχαία ερείπια (ελληνικά). Kατά την άποψη του M. Δεφνέρ ονομάστηκαν έτσι ως κτήματα που δεν ανήκαν σε Tούρκους, αλλά σε έλληνες χριστιανούς.
Περί της ονομασίας του χωριού

Aν εξετάσουμε τα ονόματα των χωριών της γύρω περιοχής, θα δούμε πως όλα ή σχεδόν όλα έχουν σχέση ή με κάποιο δέντρο, ή με την τοποθεσία τους ή σχέση με άγιο, ή πρόσωπο ή φυσικό φαινόμενο, π.χ. Bαρσαμόνερο, Kαλονύχτης, Kάστελος, Aγιος Kωνσταντίνος, Mετόχια κλπ.

Σχετικά με την ονομασία Mαλλάκι, από τις μέχρι τώρα έρευνες, δεν έχει βρεθεί τεκμηριωμένα ιστορικό πρόσωπο που να έχει σχέση με την ονομασία. Tο λεχθέν: από ένα Eνετό αξιωματικό {Malachi -Μαλάκης) που σκοτώθηκε σε μάχη στην περιοχή των χωριών, δεν έχει επί του παρόντος τεκμηριωθεί με ιστορικά έγγραφα.

Ίσως προέρχεται η ονομασία από τα θαλάσσια μαλακόστρακα «μαλάκια», γιατί, αν και το χωριό βρίσκεται σε μακρινή απόσταση από τη θάλασσα, ευρέθησαν πάμπολλα απολιθώματα οστρακοειδών.

Υπάρχει και η εκδοχή της λέξης "μαλλί" και το υποκοριστικό της "μαλλάκι", δεδομένου ότι η περιοχή -και τότε όπως και τώρα- είχε ανεπτυγμένη κτηνοτροφία και μεγάλη παραγωγή μαλλιού και καλής ποιότητας.
Παραπομπές

↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Απογραφή 2001, "Πραγματικός Πληθυσμός. Νομοί, δήμοι, κοινότητες, δημοτικά και κοινοτικά διαμερίσματα και οικισμοί". Α/Α 930909 00 Δ.Δ.Μαλλακίων πληθυσμός: 196 * 01 Άνω Μαλλάκιον,το - 107 * 02 Κάτω Μαλλάκιον,το - 89
↑ Γ. Π. Eκκεκάκης. Kρητολογικά Γράμματα τ. 9/10

Δημοτική Ενότητα Νικηφόρου Φωκά
Δημοτική Κοινότητα Ατσιποπούλου
Αγνά, τα
Ατσιπόπουλον, το
Βιολί Χαράκι, το
Πανόραμα, το
Τοπική Κοινότητα Αγίου Κωνσταντίνου
Άγιος Γεώργιος, ο
Άγιος Κωνσταντίνος, ο
Τοπική Κοινότητα Άνω Βαλσαμονέρου
Άνω Βαλσαμόνερον, το
Μονοπάριον, το
Τοπική Κοινότητα Γερανίου
Γεράνιον, το
Πετρές, ο
Τοπική Κοινότητα Γωνιάς
Άγιος Ανδρέας, ο
Γωνιά, η
Τοπική Κοινότητα Ζουριδίου
Ζουρίδιον, το
Τοπική Κοινότητα Καλονύκτου
Καλονύκτης, ο
Τοπική Κοινότητα Κάτω Βαλσαμονέρου
Κάτω Βαλσαμόνερον, το
Τοπική Κοινότητα Μαλακίων
Άνω Μαλάκιον, το
Κάτω Μαλάκιον, το
Τοπική Κοινότητα Μούντρου
Βελονάδον, το
Μούντρος, ο
Τοπική Κοινότητα Πρινέ
Βεδέροι, οι
Πρινές, ο
Τοπική Κοινότητα Ρουστίκων
Παλαίλιμνος, ο
Ρούστικα, τα
Τοπική Κοινότητα Σαϊτουρών
Σαϊτούραι, αι
Τοπική Κοινότητα Φραντζεσκιανών Μετοχίων
Φραντζεσκιανά Μετόχια, τα

Νομός Ρεθύμνης : Δήμος, Κοινότητα Ρεθύμνου | Ανωγείων | Αρκαδίου | Γεροποτάμου | Κουλούκωνα | Κουρήτων | Λάμπης | Λαππαίων | Νικηφόρου Φωκά | Σιβρίτου | Φοίνικα | Ζωνιανών Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε: Διοικητική διαίρεση νομού Ρεθύμνης