Το Παγκράτι είναι συνοικία στο νοτιοανατολικό τμήμα του δήμου Αθηναίων και μία των μεγαλύτερων και πολυπληθέστερων. Tο Παγκράτι συνορεύει με την Καισαριανή, τον Βύρωνα, τον Υμηττό, ενώ βρίσκεται παράλληλα σε μικρή απόσταση από το κέντρο της Αθήνας. Ονομάστηκε έτσι είτε λόγω της ύπαρξης σε εκείνη την περιοχή κατά την αρχαιότητα του ιερού του Παγκρατίου Ηρακλέους είτε λόγω ενός μοναχού Παγκρατίου που έζησε σε μία από τις εκκλησίες του Παγκρατίου κατά την Τουρκοκρατία.

Ιστορία

Το Παγκράτι αντιστοιχεί γεωγραφικά στον αρχαίο δήμο Άγρας. Ο Παγκράτης ή Hρακλής Παγκράτης (Παγκρατής είναι ο τα πάντα κρατών) ήταν χθόνιος θεός, και στο κέντρο του ιερού του, που ήταν υπαίθριο, υπήρχε ένα χάσμα. Kατά την αρχαιότητα στα σύνορα του Παγκρατίου, κατά μήκος του Ιλισσού, υπήρχε κτισμένος μεγάλος αριθμός ναών. Ανάμεσα σε άλλες θεότητες, λατρευόταν η «σκοτεινή» Εκάτη, προστάτιδα της μαγείας, καθώς και η χθόνια Περσεφόνη, σύζυγος του 'Αδη και θεά του Κάτω Κόσμου. Στον ίδιο, μάλιστα, ναό όπου λατρευόταν η Περσεφόνη μαζί με τη Δήμητρα και την 'Αρτεμη τελούνταν και τα λεγόμενα "Μικρά" Ελευσίνια Μυστήρια. Ένα άπο αύτα τα ιερά ήταν αφιερωμένο στον άγνωστο μέχρι πρότινος θεό Παγκράτη. Συγκεκριμένα στη διασταύρωση της Βασιλέως Κωνσταντίνου με τη Βασιλέως Γεωργίου Β', υπήρχε κατά την αρχαιότητα το ιερό του θεού Παγκράτη.

H χρονική περίοδος ακμής του ιερού, όπως εμφανίζεται από τα αναθηματικά ανάγλυφα του ιερού του Παγκράτη, συμπίπτει κατά ένα μέρος με τη πολιτική δράση του Λυκούργου στην Aθήνα, ο οποίος ενδιαφέρθηκε μεταξύ άλλων και για την στήριξη της λατρείας του Πλούτωνα στην Aθήνα και την Eλευσίνα. Γενικά από το τελευταίο τρίτο του 4ου αι. έχουμε πολλά ανάγλυφα για χθόνιες θεότητες, γεγονός που πρέπει να συνδεθεί με τη μεταστροφή των πιστών από τους ολύμπιους θεούς στους θεούς του Kάτω Kόσμου. Θρησκειολογική ανάλυση και εικονογραφικές παρατηρήσεις στα ανάγλυφα του Παγκράτη επιβεβαιώνουν την πολύ σημαντική θέση της χθόνιας λατρείας στην αρχαία ελληνική θρησκεία.
Ιστορια Παγκρατίου Αθλήματος

Oι απαρχές του Παγκρατίου αθλήματος συνδέονται με Ελληνικές Παραδόσεις: την πάλη του Hρακλή με το λέοντα της Nεμέας, του Θησέα με το Mινώταυρο, και του Aίαντα με τον Oδυσσέα. Αργότερα, στα ιστορικά χρόνια, αναφέρεται λατρεία του «Ηρακλή Παγκράτη». Οι πηγές των ιστορικών χρόνων που αναφέρονται στο παγκράτιο καλύπτουν το διάστημα από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 12ο αιώνα μ.Χ. (Οι αναφορές σε έργα μετά τον 5ο αιώνα μ.Χ. αφορούν σε λεξικογράφους). Η συνδυαστική μελέτη αρχαίων κειμένων, επιγραφικών δεδομένων, εικαστικών αποδόσεων και της νεότερης βιβλιογραφίας συνεισφέρουν στη μελέτη και γνωριμία με το αρχαίο άθλημα του παγκρατίου.

Το Ιερό

Το παριλίσιο ίερό του 'Ηρακλή, στήν άριστερή όχθη του ποταμου καί σ' άπόσταση 500 περίπου μέτρων βορειοανατολικά τής γέφυρας,πού άλλοτε ύπήρχε μπροστά στό στάδιο, άποκαλύφτηκε μέ άνασκαφή στά 1952 - 1954 άπό τόν τότε διευθυντή τής Ακρόπολης Γιάννη Μηλιάδη. `Ο `Ηρακλής τιμώνταν εδώ μέ τό έπίθετο Παγκράτης πού μέ τόν καιρό έπισκίασε έντελώς τό ονομα του θεού. Στά ύστερα χρόνια τής άρχαιότητας, όταν οι Ολυμπιακοί Θεοί έπαψαν νά συγκινούν τούς άνθρώπους, ό`Ηρακλής ειχε άρχίσει νά τιμάται μέ θερμή λατρεία, γιατί έξελίχτηκε σέ Θεότητα παρήγορη, όπως ό'Ασκληπιός καί ό Διόνυσος ~ οί Θεότητες τών μυστικών λατρειών. Δέν τόν τιμούσαν μόνο στά γυμνάσια ώς «Καλλίνικο» Θεό (πού έδινε στούς νέους τή δύναμη νά νικούν), άλλά έγινε περισσότερο συμπαθής ώς Θεός «Παγκρατής» ή «Αλεξίκακος», πρόθυμος νά παραστέκει σ' δλες τίς άντιξοότητες τής ζωής καί ν' άπομακρύνει τό κακό άπό κάθε πιστό. Στό κέντρο τής 'Αθήνας (στή Μελίτη) ύπήρχε ίερό τού Αλεξίκακου `Ηρακλή (τόν περασμένο αίώνα μερικοί άπέδιδαν σ' αύτόν τό μεγάλο ναό τού 'Αγοραίου κολωνού). Στά μακεδονικά καi στά ρωμαϊκά χρόνια,οί εύλαβείς έίνθρωποι τού λαού (πού δέν τούς συγκινούσε πιά ή έπίσημη θρησκεία καί ή έπtδεικτική λατρεία στούς καλλιμάρμαρους ναούς),έβλεπαν στόν 'Ηρακλή τό καλόβουλο πνεύμα πού προφύλασσε άπό κακές έπήρειες,θεράπευε άπό άρρώστιες κι ακόμα παράστεκε στούς πιστούς καί πέραν τού τάφου, έξασφαλίζοντας γι' αύτούς μιά καλύτερη μοίρα στόν "Αδη.Ο Παγκρατής `Ηρακλής μέ τήν κάθοδό του έκεί,είχε νικήσει τόν «λαοβόρον κύνα» τού κάτω κόσμου καί μέ τόν σημαντικόν αύτόν άθλο είχε περάσει στήν κατηγορία τών παρήγορων Θεών. Τά άναθηματικά άνάγλυφα τού ίερού,παρουσιάζουν τόν Παγκράτη σά μιά εύμενή χθόνια θεότητα. Τό ίερό του πού πρός πορράν έφτανε ώς τήν κοίτη τού 'Ιλισσού άποτελούσε περιφερικό ύπαίθριο τέμενος μέ διάμετρο 17 περίπου μέτρων καί ήταν σέ άκμή άπό τόν 4o πχ αίνα ώς τόν 3o μχ. Τόν καιρό τού Παυσανία ή λατρεία άνθούσε καί ή φύση της έμπίπτει στά ίδιαίτερα ένδιαφέροντα τού περιηγητή. Δέν τήν άνάφερε όχι ώς άφανή καί άπόκεντρη, άλλά γιατί δέν ύπήρχαν παραδόσεις σχετικές μ' αύτή καί δέν άσκείτο μέ ένδιαφέρον τελετουργικό. Μεταξύ τών εύρημάτων είναι άρκετά άναθηματικά άγάλματα καί άνάγλυφα (ή συντριπτική πλειονότητα τών άναγλύφων έχουν έπιγραφή «Παγκράτει» καi μόνο μιά-δυό «`Ηρακλεί παγκράτει» καί «'Ηρακλεί παλαίμονι») καί ψηφίσματα προορισμένα νά στηθούν στό ίερό. `Η θέση τού ίερού (στή σημερινή διασταύρωση τής όδού Βασιλ. Γεωργίου Β' μέ τή λεωφόρο Βασιλ. Κωνσταντίνου, πρίν ή όδός Βασιλέως Γεωργίου συναντήσει τήν όδό Ρηγίλλης καί μετά τή συνάντησή της μέ τήν όδό Σπ. Μερκούρη καί τήν όδό Ριζάρη) δέν άφήνει καμιά άμφιβολία πώς τό ίερό τού Παγκράτη πού ήταν γνωστό ώς «παγκράτιον» έδωσε τό ονομα στή συνοικία.
Ο Ποταμός Ελάσσων

Ο παραπόταμος αυτός εχεί τήν αρχή του σε ένα κοίλωμα πλησίον του Ναού του Προφήτου Ηλία. Είχε ως πορεία τισ οδούς Φρύνης, Αρχελάου, Σπ. Μερκούρη, παρά το άλσος Παγρατίου, Αμύντα και συνέβαλλε με τον Ποταμό Ιλισό στην λεωφόρο Βασ. Κωνσταντίνου. Η ονομασία Ελλάσων ή Αλλάσωνας, ίσως προέρχεται απο το παραθετικό επίθετο Ελλάσσων, λόγω παραφθοράς.

Νεοτερη Ιστορία

Το Παγκράτι γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη μεταπολεμικά την περίοδο 1950-1970 και σύγχρονα με άλλες μεγάλες και πυκνοδομημένες συνοικίες της Αθήνας. Σημαντικό εμπορικό κέντρο του Παγκρατίου είναι η οδός Υμηττού και άλλες μεγάλες οδοί κοντά στην πλατεία Παγκρατίου.

Το άλσος Παγκρατίου

Το άλσος Παγκρατίου που φυτεύτηκε το 1908 με τη φροντίδα της βασίλισσας Σοφίας και έχει έκταση 30 στρέμματα. Στην αρχή είχε μόνο πεύκα, αλλά μετά το 1936, όταν παραχωρήθηκε στο Δήμο Αθηναίων, φυτεύτηκαν και άλλα δένδρα και θάμνοι. Πριν από τη γερμανική κατοχή στο άλσος του Παγκρατίου υπήρχε ζωολογικός κήπος. Στο χώρο του λειτουργούσε κατά τη δεκαετία του ‘70 θερινό θέατρο με ελαφριές κατασκευές, που στέγαζε το διάσημο Eλεύθερο Θέατρο.
Ιστορικές & Σύγχρονες Προσωπικότητες

Ορισμένες ιστορικές και σύγχρονες προσωπικότητες που κατάγονταν ή έζησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο Παγκράτι είναι οι εξής:

Αλέξανδρος Αντωνόπουλος, ηθοποιός,παρουσιαστής
Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος
Δημήτρης Καταλειφός, ηθοποιός
Ντόρα Μπακογιάννη, πολιτικός, πρώην Υπουργός Εξωτερικών, πρώην Δήμαρχος Αθηναίων
Έλλη Κοκκίνου, τραγουδίστρια
Γιάννης Διακογιάννης, δημοσιογράφος, αθλητικός εκφωνητής
Γιώργος Πάντζας, ηθοποιός, πολιτικός
Γεώργιος Σεφέρης, ποιητής, διπλωμάτης
Κάρολος Παπούλιας, πολιτικός, Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας
Κώστας Καραμανλής, πολιτικός, πρώην Πρωθυπουργός
Μάνος Χατζιδάκις, μουσικοσυνθέτης
Μιχάλης Μανιάτης, ηθοποιός
Μιχάλης Ρέππας, σεναριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης, ηθοποιός
Μιλένα Αποστολάκη, πολιτικός
Νεφέλη Ορφανού, ηθοποιός
Νικήτας Κακλαμάνης, πολιτικός, Δήμαρχος Αθηναίων
Νίκος Σεργιανόπουλος, ηθοποιός
Νίκος Μινάρδος, ηθοποιός
Τάκης Παπαματθαίου, ηθοποιός
Βάσια Τριφύλλη, ηθοποιός,παρουσιάστρια
Θεόδωρος Έξαρχος, ηθοποιός
Θεόδωρος Γ. Πάγκαλος, πολιτικός

Τη Κυψέλη, το Παγκράτι,
Νέα Σμύρνη και Μοσχάτο,
για να σε βρω, έχω κάνει
την Αθήνα άνω - κάτω!

(ρεφρέν από παλιό αρχοντορεμπέτικο)

Άλλες πηγές

Η εν αθήναις αρχαιολογική εταιρεία http://www.archetai.gr/site/content.php?artid=31

Επιτροπή Ιστορικής Έρευνας Παγκρατίου Αθλήματος http://pangration.org/history.html