Ο Ιβάν Άσεν ο 2ος (1190 - 1241) ήταν τσάρος των Βουλγάρων (1218 - 1241), μεγαλύτερος γιός του ιδρυτή της 2ης Σερβικής δυναστείας Ιβάν Ασέν του 1ου και της Έλενας (ίσως κόρης του Στεφάν Νεμάνια των Σέρβων). Θεωρείται ως ο μεγαλύτερος και ενδοξότερος τσάρος της 2ης αυτοκρατορίας και ένας από τους ενδοξότερους Βουλγάρους τσάρους στην ιστορία φέρνοντας την Βουλγαρία στην μεγαλύτερη της έκταση και ακμή. Πήρε τον θρόνο ανατρέποντας τον ξάδελφο του Μπορίλ της Βουλγαρίας με την βοήθεια τού Ρώσου πρίγκηπα της Γαλικίας - Βοημίας. Η επιστροφή του βασιλιά της Ουγγαρίας Ανδρέα του 2ου από την Πέμπτη Σταυροφορία (1218) παρείχε στον Ιβάν Ασέν 2ο την ευκαιρία να δημιουργήσει μια ισχυρή συμμαχία με τον γάμο του με την Άννα - Μαρία κόρη του Ούγγρου βασιλιά (Iαν. 1221). Για να πραγματοποιήσει τον γάμο διεζεύχθη την πρώτη σύζυγο του Άννα άγνωστης ταυτότητας. Έτσι όλες οι αμφισβητούμενες περιοχές στον Δούναβη γύρω από το Βελιγράδι τέθηκαν υπο την κυριαρχία της συζύγου του αφού τις πήρε σαν γαμήλια προίκα.

Σχέσεις με τον Θεόδωρο Δούκα της Ηπείρου

Στην συνέχεια προσπάθησε να εξασφαλιστεί στα νότια συμμαχώντας με τον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα της Ηπείρου που είχε υπο τον έλεγχο του την περιοχή της Οχρίδας. Η νέα συμμαχία σφραγίστηκε με τον γάμο της κόρης του Ιβάν - Ασέν 2ου Μαρίας (απο τον πρώτο γάμο του με την Άννα) με τον αδελφό του Θεοδώρου σεβαστοκράτορα Μανουήλ. Με τον θάνατο του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ροβέρτου Β΄ ντε Κουρτεναί (1228) πρότεινε να πάρει την αντιβασιλεία αφού θα έδινε ώς σύζυγο στον νεαρό Βαλδουίνο Β' την θυγατέρα του Έλενα (1224 - 1254) (απο τον 2ο γάμο του με την Μαρία της Ουγγαρίας). Οι βαρόνοι όμως γνωρίζοντας τα ηγετικά σχέδια που είχε για τον εαυτό του αρνήθηκαν την πρόταση. Ο Θεόδωρος της Ηπείρου αφού κατέλαβε πρώτα την Μακεδονία και τη Θεσσαλία, ανακατέλαβε την Θεσσαλονίκη απο τους Λατίνους (1224) και στέφθηκε "αυτοκράτωρ Ρωμαίων" από τον αρχιεπίσκοπο της Οχρίδος (1227). Έχοντας ήδη καταλάβει την Ανδριανούπολη το 1225 συνέχισε προσαρτώντας σχεδόν όλη την Θράκη, έτοιμος να πλήξει την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Τότε ανεβαίνει (1228) στην Λατινική αντιβασιλεία της Κων/πολης σάν επίτροπος του νεαρού Βαλδουίνου ο φιλόδοξος γηραιός αντιβασιλέας Ιωάννης Βρυέννιος που ήθελε να ανακαταλάβει τις Λατινικές κτήσεις της Μικράς Ασίας εκδικούμενος την ήττα στο Ποιμανηνό. Ο Θεόδωρος της Ηπείρου εξοργισμένος γιατί ο Ιβάν Ασέν Β' δέν τον βοήθησε στην ανακατάληψη της Κων/πολης στράφηκε εναντίον του, καταπατώντας την συνθήκη συμμαχίας που είχε υπογραφεί μεταξύ Ηπείρου και Βουλγαρίας. Στην περίφημη μάχη της Κλοκοτνίτσα (1230) όμως ο Ιβάν Ασέν 2ος συνέτριψε τον Θεόδωρο αφαιρώντας του το βασίλειο της Θεσσαλονίκης που το έδωσε στον αδελφό του Θεόδωρου και δικό του γαμπρό Μανουήλ. Ο ίδιος ο Θεόδωρος φυλακίστηκε ενώ αργότερα που βρέθηκε να συμμετέχει σε συνωμοσία ενάντια στον Βούλγαρο βασιλιά τυφλώθηκε. Οι ιστορικές αναφορές εξυμνούν τον Ιβάν - Ασέν 2ο για την ανθρώπινη συμπεριφορά απέναντι στους αιχμαλώτους του, χαρακτήρας που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον βίαιο θείο του Καλογιάννη επιτρέποντας τους να επιτρέψουν στα σπίτια τους σώοι. Ο ίδιος ήγειρε στήλη στην εκκλησία των 40 μαρτύρων στο Τάρνοβο όπου υπερηφανεύτηκε για την συντριβή του Θεοδώρου απο τον στρατό του με την βοήθεια των 40 μαρτύρων.

Σχέσεις με τη Σερβία

Το 1233 η κόρη του Ιβάν - Ασέν Μαρία που είχε παντρευτεί τον Μανουήλ της Θεσσαλονίκης τον χώρισε προκειμένου να παντρευτεί τον Σέρβο πρίγκηπα Στέφαν Βλαντισλάβ. Το 1234 κίνημα στην Σερβία που κατευθυνόταν απο τον Βούλγαρο βασιλιά ανέτρεψε τον Σέρβο βασιλιά Στέφαν Ρούντοσλαβ (γαμπρό του Θεοδώρου της Ηπείρου) προκειμένου να τον αντικαταστήσει με τον γαμπρό του Στέφαν Βλάντισλαβ Α'. Αυτό σημαίνει ότι η επιρροή της Βουλγαρίας πάνω στην Σερβία ήταν δεδομένη. Οι δύο ηγεμόνες έγιναν μεταξύ τους δεμένοι με την ισχυρότερη σχέση που είναι δυνατό να δεθούν συμμαχικοί ηγέτες. Ο Στέφαν Ρούντοσλαβ δεν κατόρθωσε να επιζήσει μετά τον θάνατο του πεθερού του αφού ανατράπηκε από τον μικρό του αδελφό Στέφαν Ουρός Α'. Την ίδια εποχή (1237) ένας άλλος αδελφός των Σέρβων βασιλιάδων ο Άγιος Σάββας πεθαίνει στο Τάρνοβο, και ο Ιβάν Ασέν ο 2ος επιτρέπει στον γαμπρό του να μεταφέρει το άγιο σώμα του πίσω στην Σερβία.

Συμμαχία με τον Ιωάννη Βατάτζη της Νίκαιας - Αντιδράσεις

Με την συντριβή των Βυζαντινών της Ηπείρου καιτην πρόσδεση της Σερβίας στο άρμα της Βουλγαρίας, ο Βούλγαρος βασιλέας είχε γίνει πλέον ο ισχυρότερος άντρας στα Βαλκάνια, και ο ισχυρότερος άντρας στην Μικρά Ασία αυτοκράτορας της Νίκαιας Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης έσπευσε σε συμμαχία μαζί του. Από την άλλη πλευρά ο ίδιος ο Ιβάν - Ασέν θίχτηκε από τον παραγκωνισμό του από τους Λατίνους βαρόνους της Πόλης που προτίμησαν την ανάληψη της Λατινικής αντιβασιλείας απο τον Ιωάννη Βρυέννιο. Η συμμαχία κατοχυρώθηκε με τον γάμο της κόρης του Ιβάν - Ασέν Έλενας (που είχε απορριφθεία απο τους βαρόνους της Κων/πολης όπως είδαμε παραπάνω το 1228) με τον γιό και διάδοχο του Ιωάννη Βατάτζη Θεόδωρο (μετέπειτα αυτοκράτορα Θεόδωρο 2ου Λάσκαρη 1254 - 1258). Οι Ούγγροι δυσαρεστημένοι έντονα απο την συμμαχία κυρίευσαν το Βελιγράδι και επιτέθηκαν στην Σόφια αλλά ηττήθηκαν απο τον σεβαστοκράτορα Αλέξανδρο, αδελφό του Βούλγαρου βασιλιά. Υπο την ηγεσία του διαδόχου Μπέλα Δ' της Ουγγαρίας οι Ούγγροι επιτέθηκαν στην Δυτ. Βλαχία και κυρίευσαν το Severin. Είναι άγνωστος ο χρόνος κατοχής αφού με την Μογγολική επιδρομή του 1241 είχε ήδη επανέλθει σε Βουλγαρικά χέρια.

Η συμμαχία με τον Ιωάννη Βατάτζη σφραγίστηκε (1235) με το ιστορικό για τους Βούλγαρους γεγονός επαναφορά της εκκλησίας τους απο τον Καθολικισμό στην Ορθοδοξία και την ανηγόρευση της Βουλγαρικής εκκλησίας σε πατριαρχείο. Οι δύο ηγεμόνες πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη χωρίς επιτυχία αφού είχαν κινητοποιηθεί οι Βενετοί και οι Φράγκοι της Πελοποννήσου (1235, 1236). Στη συνέχεια, λόγω του θανάτου του δυναμικού αντιβασιλέα Ιωάννη Βρυέννιου δημιουργήθηκαν ελπίδες για ηγεμονική επέμβαση στον Λατινικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης διέλυσε την συμμαχία με τον Ιωάννη Βατάτζη συμμαχώντας με τους Φράγκους. Σχεδίαζε μάλιστα τον γάμο μιάς θυγατέρας του με τον νεαρό αυτοκράτορα Βαλδουίνο, ακόμα και να απαγάγει την κόρη του Ελένη που βρισκόταν στην αυλή της Νίκαιας. Την ίδια χρονιά (1237) πολιορκώντας τον Νικαιώτη Caenophrurion ήρθαν στον Ιβάν - Ασέν 2ο άσχημα νέα απο την πρωτεύουσα του Τάρνοβο μαθαίνοντας τον θάνατο της συζύγου του Μαρίας της Ουγγαρίας, ενός γιού του σε βρεφική ηλικία και του πατριάρχη του Τάρνοβο. Αυτό ο προληπτικός Βούλγαρος βασιλιάς το θεώρησε σαν «θεία τιμωρία» για την εσφαλμένη πράξη του να καταλύσει την συμμαχία με τον Ιωάννη Βατάτζη. Έτσι ακύρωσε αμέσως την συμμαχία με τους Φράγκους και ανανέωσε τις συνθήκες και συμφωνίες με τον Βατάτζη.

Ο τυφλός φυλακισμένος Θεόδωρος της Ηπείρου εκμεταλλεύτηκε τον θάνατο της συζύγου του Ιβάν Ασέν προτείνοντας του να τον ελευθερώσει, και να του δώσει ως σύζυγο την θυγατέρα του Ειρήνη. Ο τρελά ερωτευμένος με την Ειρήνη Ιβάν Ασέν δέχτηκε αμέσως. Ο Θεόδωρος αμέσως συγκέντρωσε στρατό και κατέλαβε την Θεσσαλονίκη ανατρέποντας τον αδελφό του Μανουήλ και τοποθετώντας στην θέση του τον γιό του Ιωάννη. Ο Μανουήλ κατέφυγε στον Ιωάννη Βατάτζη, του ζήτησε να τον βοηθήσει να ανακαταλάβει την Θεσσαλονίκη προσφέροντας την ψηλή κυριαρχία. Ο στρατός τους αποβιβάστηκε στον Παγασητικό (1239). Τελικά μόνο με διαπραγματεύσεις κατόρθωσαν να έρθουν σε συμφωνία ο Μανουήλ να πάρει την Θεσσαλία, ο Θεόδωρος την Δυτ. Μακεδονία, και ο Βατάτζης την Θεσσαλονίκη. Οι εντάσεις κόπασαν σε δύο χρόνια (1241) με τον ταυτόχρονο θάνατο του Μανουήλ και του Ιβάν - Ασέν 2ου της Βουλγαρίας. Στα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του άρχισε η εξασθένηση των δυνάμεων του μετά απο τις επιθέσεις των Μογγολικών ορδών του χάνου Μπατού που επέφεραν πολλά πλήγματα στην αυτοκρατορία του σε βαθμό που αμέσως μετά τον θάνατο του να γίνει υποτελής απέναντι τους.

Κληρονόμοι

1. Με την πρώτη γυναίκα του Άννα έκανε: Μαρία (βλ. παραπάνω σύζυγο του Μανουήλ της Θεσσαλονίκης και του Stefan Vladislav της Σερβίας).

2. Με την δεύτερη σύζυγο του Μαρία της Ουγγαρίας έκανε: τον διάδοχο του Καλιμάν - Ασέν Α' (1241 - 1246) την Έλενα (1224 - 1254 σύζυγο του Θεόδωρου 2ου της Νίκαιας), και άλλα τρία τέκνα που πέθαναν σε βρεφική ηλικία.

3. Με την τρίτη σύζυγο του Ειρήνη Κομνηνή έκανε: τον διάδοχο του Μιχαήλ - Ασέν Α' (1246 - 1256) την Μαρία που παντρεύτηκε τον βογιάρο Ivan - Mico (1262), που ανακηρύχθηκε τσάρος (1258) μετά την ανατροπή του Καλιμάν 2ου. Αυτός ουσιαστικά διοικώντας δικό του πριγκηπάτο δεν μπόρεσε να καταλάβει το Τάρνοβο. Με την Βυζαντινή επίθεση (1263) εγκατέλειψε την Μεσημβρία για να εγκατασταθεί στην Μικρά Ασία.

Τελικά συμπεράσματα

Ο Ιβάν Ασέν 2ος χαρακτηρίζεται σαν ένας από τους μεγαλύτερους Βούλγαρους βασιλείς ο μεγαλύτερος της 2ης δυναστείας. Χαρακτηριστικότερος σταθμός στην βασιλεία του ήταν η συμμαχία με τον Ιωάννη Βατάτζη (1235), η επαναφορά της Βουλγαρικής εκκλησίας στην Ορθοδοξία με την ίδρυση του Βουλγαρικού πατριαρχείου μετά απο ένα μακρύ χάσμα απο το 1018. Αναγνωρίστηκε επίσης σάν αυτοκράτορας και είναι ο πρώτος που έκοψε νομίσματα. Επί εποχής του η Βουλγαρία έγινε το ισχυρότερο κράτος στα Βαλκάνια, με τον θάνατο του άρχισε ολική παρακμή σε όλα τα επίπεδα λόγω ανικανότητας των διαδόχων του αφού και ο ίδιος δεν φρόντισε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε το κράτος του να εξακολουθήσει να βρίσκεται σε ακμή και μετά τον θάνατο του. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η ευσέβεια και η φιλανθρωπία του.

Πηγές

# Canev, Stefan (2006). "6 (1218–1241) Zavoevateljat na duši. Car Ivan Asen II", Bǎlgarski hroniki (in Bulgarian). Sofia, Plovdiv: Trud, Žanet 45.

# http://fmg.ac/Projects/MedLands/

# Delev, Petǎr; Valeri Kacunov, Plamen Mitev, Evgenija Kalinova, Iskra Baeva, Bojan Dobrev (2006). "16 Bǎlgarskata dǎržava pri Car Simeon; 10 Zlatnijat vek na bǎlgarskata kultura", Istorija i civilizacija za 11. klas (in Bulgarian). Trud, Sirma

# Dimitrov, Božidar (1994). "Restoration and rise of the Bulgarian state and its hegemony on the Balkan Peninsula 1185–1246", Bulgaria: illustrated history. Sofia: Borina.

# Fine, Jr., John V.A. (1987). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor: University of Michigan Press

# Forbes, Nevill; Arnold J. Toynbee, D. Mitrany, D.G. Hogarth [1915]. "The Rise and Fall of the Second Bulgarian Empire: 1186–1258", The Balkans: A History of Bulgaria, Serbia, Greece, Romania and Turkey. Globusz Publishing

# Lalkov, Milčo (1997). "Tsar Ivan Assen II (1218–1241)", Rulers of Bulgaria. Kibea

# Vasiliev, Alexander (1952). "The role of Bulgaria in the Christian East under Tsar John Asen II", A History of the Byzantine Empire. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press.

# 2005) "2.1 Sǎzdavane i utvǎrždavane na Vtorata bǎlgarska dǎržava. Vǎzstanovenata dǎržavnost", Bǎlgarite i Bǎlgarija (in Bulgarian). Ministry of Foreign Affairs of Bulgaria, Trud, Sirma