Μετέωρα

Τα Μετέωρα αποτελούν ένα σύμπλεγμα από τεράστιους σκοτεινόχρωμους βράχους που υψώνονται, σαν υπολείμματα κάποιας μυθικής γιγαντομαχίας, στο τέλος του θεσσαλικού κάμπου, κοντά στα πρώτα υψώματα της Πίνδου και των Χασίων, χαρίζοντας στο τοπίο ένα ασύλληπτο θέαμα σε όγκο και μορφή που, και δικαιολογημένα, δημιουργούν αισθήματα φόβου, ιλίγγου, δέους και θαυμασμού, ιδιαίτερα όταν αντιληφθεί κανείς ότι στη βάση αυτών έχει αναπτυχθεί ολόκληρη πόλη, ενώ στις κορυφές τους η έννοια του Μοναχισμού έχει ταυτιστεί με την στέρηση, τον κίνδυνο και την μεταρσίωση στον πιο έντονο εναγκαλισμό τους.

Τα Μοναστήρια των Μετεώρων αποτελούν σήμερα το δεύτερο πλέον σημαντικό μοναστικό συγκροτήμα στην Ελλάδα, ύστερα από το Άγιο Όρος. Τα μοναστήρια είναι χτισμένα στις κορυφές των θεαματικών φυσικών βράχων από ψαμμίτη, στο βορειοδυτικό άκρο της θεσσαλικής πεδιάδας, στον νομό Τρικάλων, πλησίον του ποταμού Πηνειού και της οροσειράς της Πίνδου, στην κεντρική Ελλάδα. Από τα τριάντα που υπήρξαν ιστορικά σήμερα λειτουργούν μόνο έξι και τα οποία από το 1988 περιλαμβάνονται στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.

. Σήμερα σώζονται στο ακέραιο και συνεχίζουν τη λειτουργία τους έξι μοναστήρια:

• Ι.Μ. Μεγάλου Μετεώρου
  
• Ι.Μ. Βαρλαάμ
  
• Ι.Μ. Αγίας Τριάδας
  
• Ι.Μ. Αγίου Στεφάνου
  
• Ι.Μ. Ρουσάνου
  
• Ι.Μ. Αγίου Νικολάου Αναπαυσά

Γεωλογικό φαινόμενο

Αξιοπρόσεκτο είναι ότι η δημιουργία του καθ΄ όλα επιβλητικού αυτού γεωλογικού τοπίου, μοναδικό στον κόσμο, αν και έχει κατά καιρούς απασχολήσει πολλούς Έλληνες και ξένους γεωλόγους δεν έχει ακόμη ξεκάθαρα ερμηνευθεί. Ακόμη πιο περίεργο είναι ότι ούτε η Ελληνική Μυθολογία ούτε οι αρχαίοι Έλληνες αλλά και ούτε ξένος ιστορικός έχει αναφερθεί στο χώρο αυτό. Έτσι πιο αληθοφανής και έγκυρη φέρεται η θεωρία του Γερμανού γεωλόγου Φίλιπσον που επισκεπτόμενος την Ελλάδα στα τέλη του περασμένου αιώνα υποστήριξε ότι η δημιουργία αυτών των τεράστιων ογκολίθων οφείλεται σ΄ ένα δελτοειδή κώνο από τεράστιους ποταμίσιους ογκόλιθους και ασβεστολιθικά πετρώματα που για εκατομμύρια χρόνια χύνονταν σε θαλάσσια έκταση που κάλυπτε τότε τη Θεσσαλία. Οι γεωλογικές δε μεταβολές των αιώνων ανύψωσαν και αποσφήνωσαν το τμήμα αυτό όταν αποτραβήχτηκαν τα νερά στο Αιγαίο. Έτσι αργότερα κατά την τριτογενή περίοδο που διαμορφώθηκαν οι Αλπικές πτυχώσεις της οροσειράς της Πίνδου αποκόπηκε αυτός ο κώνος από τη συμπαγή μορφή του δημιουργώντας επιμέρους μικρότερους, αυτοί που υφίστανται σήμερα, και ανάμεσά τους τη κοιλάδα του Πηνειού ποταμού.

Εγκατάσταση μοναχισμού

Έτσι όταν ο Μοναχισμός εισήλθε στην Ελλάδα το άγριο τοπίο και το απροπέλαστο του χαρακτήρα του απετέλεσε τον ιδανικότερο χώρο για ασφάλεια, αποχή απ΄ τα εγκόσμια και ουράνια γαλήνη των πρώτων ασκητών. Οι πρώτοι ερημίτες εκείνοι αναγκάσθηκαν να ενωθούν και να οργανώσουν Σκήτες προκειμένου να εκτελούν τα καθήκοντά τους. Ποια χρονολογία άρχισε η εγκατάσταση των πρώτων ασκητών δεν είναι γνωστή. Κατά διάφορες γνώμες βυζαντινολόγων υποστηρίζεται ότι ξεκίνησε πριν την αρχή της 2ης χιλιετηρίδας. Άλλες ιστορικές όμως πληροφορίες αναφέρουν ως πρώτο ασκητή οικιστή κάποιον Βαρνάβα που το 950-970 ίδρυσε τη πολύ παλιά Σκήτη του Αγίου Πνεύματος. Εκείνου ακολούθησαν η ίδρυση της Μεταμόρφωσης (1020) από κάποιον Κρητικό μοναχό Ανδρόνικο και το 1160 ιδρύεται η Σκήτη Σταγών ή Δούπιανη. Μετά 200 χρόνια, ο ασκητής Βαρλαάμ ιδρύει το Μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών και των Αγίων Πάντων και αργότερα άγνωστοι ιερωμένοι δημιούργησαν τα Μοναστήρια Αγίας Τριάδος, Αγίου Στεφάνου, Υπαπαντής, Ρουσάνου ή Αρσάνου, Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά, Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, Παναγίας της Μήκανης, Αγίων Θεοδώρων, Αγίου Νικολάου του Μπάντοβα, Αγίων Αποστόλων, Αγίου Γρηγορίου, Αγίου Αντωνίου, Παντοκράτορα, Αγίας Μονής, Προδρόμου, Μονής Υψηλωτέρας, ή Καλλιγράφων, Μοδέστου, Αλύσεως, Αποστόλου Πέτρου, Αγίου Δημητρίου, Καλλιστράτου, Ταξιαρχών και Ιωάννου του Μπουνήλα.

Με την πάροδο του χρόνου η Μοναστηριακή αυτή πολιτεία άρχισε να ενισχύεται με μοναχούς για να φθάσει στο απόγειο της ακμής της γύρω στον 17ο αιώνα. Όμως από την εποχή αυτή αρχίζει και η παρακμή με αποτέλεσμα σήμερα να λειτουργούν μόνο τα μοναστήρια Μεταμόρφωσης, Βαρλαάμ, Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, Ρουσάνου, Αγίας Τριάδος, και Αγίου Στεφάνου καθώς και κάποια τμήματα ορισμένων άλλων ενώ τα περισσότερα (υπόλοιπα) έχουν εξαφανισθεί.

Νεότερη ιστορία

Το όνομα Μετέωρα αποδίδεται στον κτήτορα της μονής Μεγάλου Μετεώρου τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη, ο οποίος ονόμασε «Μετέωρο» τον Πλατύ Λίθο στον οποίο ανέβηκε πρώτη φορά το 1344. Γενικά η μοναστική ζωή στα Μετέωρα σημείωσε ύφεση στα χρόνια της παρακμής και της πτώσης της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της συνακόλουθης οθωμανικής κατάκτησης της Θεσσαλίας το 1393. Ωστόσο από τα τέλη του 15ου αιώνα και κυρίως τον 16ο αιώνα τα Μετέωρα γνωρίζουν τη μεγαλύτερή τους ακμή καθώς ιδρύονται νέες μονές, καθολικά και μοναστηριακά κτίσματα, τα οποία κοσμούνται με απαράμιλλης τέχνης αγιογραφίες. Έτσι τα Μετέωρα λόγω και της μορφολογίας τους, πρόσφεραν στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ιδανικό καταφύγιο για τον μοναχισμό και διέσωσαν εκπληκτικά μνημεία του πολιτισμού και αριστουργήματα της μεταβυζαντινής τέχνης. Στις αρχές του 19ου αιώνα πολλά μοναστήρια λεηλατήθηκαν από τον στρατό του Αλή Πασά.

Στη δεκαετία του 1920 λαξεύτηκαν κλίμακες και σήραγγες στους βράχους καθιστώντας τις μονές προσβάσιμες από το γειτονικό οροπέδιο κι έτσι η παραδοσιακή μέθοδος επικοινωνίας και ανεφοδιασμού τον μονών με ανεμόσκαλες, σκοινιά, τροχαλίες και καλάθια, σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

UNESCO Μνημείο ΠΠΚ
Χώρα μέλος Ελλάδα
Τύπος Μικτός
Κριτήρια i, ii, iv, v, vii
Ταυτότητα #455
Περιοχήb Ευρώπη
Ιστορικό εγγραφής

Περιγραφή: 1988

12η Συνεδρίαση
a Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων της ΠΠΚ
b Επίσημη καταχώρηση από την UNESCO