Κρητικά Μεσσηνίας

Ελλάδα

Σχέδιο Καποδίστριας

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

Νομός Μεσσηνίας

-- Δήμος Μεθώνης --

Τα Κρητικά[4] αναφερόμενα παλαιότερα ως η Νέα Κρήτη, είναι οικισμός κοντά στην Μεθώνη και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Τα Κρητικά βρίσκονται ανατολικά της Μεθώνης, από την οποία απέχουν περίπου 2 χιλιόμετρα και νοτιοανατολικά από την Πύλο, από την οποία απέχουν περίπου 12 χιλιόμετρα. Έχουν υψόμετρο 3[1] μέτρα και απέχουν λίγα μέτρα από τη θάλασσα. Κοντά στα Κρητικά βρίσκονται επίσης, προς τα βορειοανατολικά των η Τάπια σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νοτιοανατολικά των η Κοκκινιά, σε απόσταση 1,5 περίπου χιλιομέτρου αντίστοιχα.
Ιστορία

Η περιοχή του χωριού, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Μεθώνης, όσο και της Πυλίας. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Το χωριό υπάρχει, τουλάχιστον από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του Ελληνικού Κράτους και η παλαιότερη ονομασία του ήταν Νέα Κρήτη. Σε αυτό, εγκαταστάθηκαν συντεταγμένα από το νέο ελληνικό Κράτος Κρητικοί, οι οποίοι ήρθαν ως πρόσφυγες προς την ελεύθερη Ελλάδα με κεντρικό κορμό την Πελοπόννησο, για να αποφύγουν τους διωγμούς και τις σφαγές, που γίνονταν στη τότε κατεχόμενη Κρήτη, καθώς η νήσος ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση και γίνονταν αλλεπάλληλες επαναστάσεις των Κρητικών κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ενάντια στην Οθωμανική κυριαρχία και Κρήτη παρά το επιτυχές της Επανάστασης εκεί δεν περιελήφθη στο νέο ελληνικό κράτος. Με βάση την τοπική παράδοση οι οικογένειες των Κρητικών αυτών, περί το 1831 ή το 1834/1835, εγκαταστάθηκαν στην τοποθεσία Ζύγια ή Ζύγα, που ονομάστηκε αρχικά ως η Νέα Κρήτη και καταργήθηκε τυπικά το 1889. Περισσότερο από έναν αιώνα μετά, μόλις το 2001, ο νεότερος οικισμός, ο οποίος αντικατέστησε την Νέα Κρήτη, αναφέρεται σήμερα ως τα Κρητικά και βρίσκεται ανατολικά της περιοχής Βαρκά, περιμετρικά του υψώματος, όπου είναι ο Ιερός Ναός του Προφήτη Ηλία.[5][6]
Νεότερη ιστορία

Η Νέα Κρήτη, όπως και άλλα γειτονικά της χωριά, ενισχύθηκαν πληθυσμιακά, κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, από οικογένειες προσφύγων Κρητικών, οι οποίοι εγκατέλειψαν τον τόπο τους, προκειμένου να αποφύγουν τις σφαγές, που έκαναν οι Τούρκοι, έπειτα από κάθε κρητική επανάσταση και οι οποίοι αναζητούσαν σωτηρία στην απελευθερωμένη Ελλάδα με κεντρικό κορμό την Πελοπόννησο, μετά την σύσταση του νεότερου ελληνικού κράτους, καταφεύγοντας συνήθως σε νησιά ή σε παράλια μέρη της Πελοποννήσου. Υπολογίζεται ότι περίπου 60.000 Κρητικοί εγκαταστάθηκαν την περίοδο αυτή στην ελεύθερη Ελλάδα.[7][8][9] Υπάρχουν δυο εκδοχές για την εγκατάσταση των Κρητικών σε διάφορα χωριά της περιοχής της Μεθώνης: Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, η οποία δείχνει να είναι η λιγότερο πιθανή, οι Κρητικοί εγκαταστάθηκαν επί Καποδίστρια, περί το 1831. Σύμφωνα με την δεύτερη εκδοχή, η οποία θεωρείται η πιθανότερη, καθώς εδράζεται επίσης στην τοπική παράδοση και τις ενθυμήσεις των παλαιοτέρων κατοίκων, οι Κρητικοί εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Μεθώνης επί Όθωνα, περί το 1834 ή το 1835.[8][9] Σύμφωνα με τον ερευνητή της ιστορίας της Κρήτης, Νίκο Ανδριώτη, στις μελέτες του «Οι Κρήτες πρόσφυγες κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της επανάστασης του 1821»[10] και «Πληθυσμός και οικισμοί της Ανατολικής Κρήτης (16ος - 19ος αι.»,[11] επί Όθωνα το κράτος ασχολήθηκε συστηματικότερα με την αποκατάσταση των προσφύγων. Τους παραχωρήθηκαν εθνική γη, εργαλεία και ενίοτε μικρές οικίες. Ιδρύθηκαν οι συνοικισμοί Μινώα (Τολό) στην Αργολίδα και Νέα Κρήτη στην Μεσσηνία το 1834, ενώ επίσης Κρήτες εγκαταστάθηκαν και στον Αδάμαντα της Μήλου. Ο συγγραφέας Δικαίος Β. Βαγιακάκος στη μελέτη του «Κρήτες πρόσφυγες εις την Πελοπόννησον επί Καποδίστρια», υποστηρίζει ότι οι Κρητικοί εγκαταστάθηκαν το 1831,[12] όμως ο Ι.Δ. Μουρέλλος στο έργο του «Ιστορία της Κρήτης» δεν αναφέρει εγκατάσταση Κρητικών την εποχή αυτή.[8][9] Σύμφωνα με τον ερευνητή Γ. Δ. Κούβελα, στην μελέτη του «Φοινικούντα: Ιστορία και Ζωή»,[8] η άποψη αυτή του Δ. Β. Βαγιακάκου για εγκατάσταση των Κρητικών περί το 1831 δεν είναι σωστή, καθώς ναι μεν ο Βαγιακάκος παραπέμπει στην «Ιστορία της Κρήτης» του Μουρέλλου,[7] όμως ο Μουρέλλος δεν αναφέρει εκεί για εγκατάσταση Κρητικών σε χωριά, όπως π.χ. η Λαχανάδα ή η Φοινικούντα. Είναι γεγονός πάντως ότι η Κυβέρνηση Καποδίστρια είχε αποφασίσει να εγκαταστήσει οικογένειες Κρητικών, εκτός από την Κορώνη και στην περιοχή της Μεθώνης, αλλά παρά τη διάθεση των κατοίκων της Μεθώνης να τους δεχτούν, τελικά φαίνεται ότι οι οικογένειες αυτές δεν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Μεθώνης το 1831. Σύμφωνα με έγγραφο από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους,[13] στα τέλη του 1834 ή τις αρχές του 1835 άρχισαν τελικά να εγκαθίστανται σταδιακά οι πρώτες από τις περίπου 150 οικογένειες Κρητικών, στην τοποθεσία Ζύγια ή Ζύγα, που ονομάστηκε αρχικά ως η Νέα Κρήτη και τα γειτονικά χωριά Αγατζίκι (σήμερα η Φοινίκη), Κρυβοτσά ή Γριβιτσά (σήμερα ο Ευαγγελισμός), Γιαπακιά η Γιαπαπί (σήμερα τα Δεντρούλια), Λαχανάδες (σήμερα η Λαχανάδα), Κυνουρία (;) και τα νησιά της Αγίας Μαρίνας και της Σχίζας, τα οποία υπήχθησαν αρχικά στον παλαιό Δήμο της Νέας Κρήτης, από το 1835 ως το 1840, που ο δήμος αυτός καταργήθηκε, ενώ τα περισσότερα από αυτά τα χωριά στη συνέχεια υπήχθησαν στον παλαιό Δήμο Μεθώνης.[8][9] Σύμφωνα με τον ερευνητή Γ. Δ. Κούβελα, οι Κρητικοί αυτοί που μετοίκησαν στα χωριά αυτά της περιοχής της Μεθώνης, «συνέχισαν, τα πρώτα χρόνια, να ντύνονται, όπως και στην Κρήτη. Φορούσαν τις κρητικές βράκες με το κόκκινο φέσι. Στις γιορτές και τα πανηγύρια, ιδίως οι οπλαρχηγοί, έβαναν τη στολή τους και τα όπλα τους. Μιλούσαν την κρητική διάλεκτο, υπολείμματα της οποίας ακούγονται και σήμερα.».[8][9]
Διοικητική ιστορία

Η Νέα Κρήτη[14] προσαρτήθηκε αρχικά, το 1835,[15] ως έδρα στον παλαιό Δήμο Νέας Κρήτης.[16] Μόλις 5 χρόνια αργότερα, το 1840,[17] ο οικισμός αποσπάται από τον Δήμο Νέας Κρήτης, που καταργήθηκε τότε και προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Μεθώνης,[18] όπου και παρέμεινε ως το 1889,[19] όταν, λόγω μείωσης του πληθυσμού, ο οικισμός της Νέας Κρήτης καταργήθηκε τυπικά, ενώ το χωριό παρέμεινε υπαγόμενο στο παλαιό Δήμο Μεθώνης ως το 1912 που ο δήμος αυτός καταργήθηκε. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Νέα Κρήτη στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Μεθώνης της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 11 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[20] Έδρα του Δήμου Μεθώνης τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη Μεθώνη. Περισσότερο από έναν αιώνα μετά, μόλις το 2001,[21] το παλαιό χωριό ανασυστάθηκε, ως νέος οικισμός, με την ονομασία τα Κρητικά, προσαρτήθηκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Μεθώνης και υπήχθη στον κατηργημένο Δήμος Μεθώνης,[22][23] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» τα Κρητικά ανήκουν πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος.[24][25] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Τα Κρητικά σήμερα είναι οικισμός της Τοπικής Κοινότητας της Μεθώνης του Δήμου Πύλου-Νέστορος,[4] με έδρα την Μεθώνη, στην οποία υπάγονται επίσης οι οικισμοί: Το Γεφύρι, η Κοκκινιά, η Τάπια και η νήσος Σαπιέντζα.
Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει μόλις 4 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται σε διάφορες αγροτικές εργασίες και με τον τουρισμό.
Εξέλιξη Πληθυσμού της Νέας Κρήτης Μεσσηνίας Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1844 42[26]
1851 11[20]
1879 31[27]
Εξέλιξη Πληθυσμού των Κρητικών Μεσσηνίας Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
2001 9[28]
2011 4[29]
Κτίρια-αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια, κοντά στον οικισμό βρίσκονται ο Ιερός Ναός του Προφήτη Ηλία, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας και ο οποίος, μετά την πρώτη του καταστροφή κατά τον 20ο αιώνα, καταστράφηκε ξανά ολοσχερώς, για δεύτερη φορά, από τους Γερμανούς, κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Το 1946 ανοικοδομήθηκε εκ νέου, μετά από έρανο των κατοίκων. Στην περιοχή διατηρείται επίσης ένα μοναδικό αντιαρματικό κτίσμα των Ιταλών, ενώ υπάρχουν και διάφορα κατάλοιπα - ερείπια ιταλικών πολυβολείων.[5]
Παραλία Κρητικών

Σε απόσταση λίγων μέτρων νότια του χωριού βρίσκεται και η παραλία του, η Παραλία Κρητικά, η οποία διαθέτει ακτή με χρυσή άμμο, καθάρια νερά και άμεση πρόσβαση, από την επαρχιακή οδό Μεθώνης-Κορώνης.
Δείτε επίσης

Μεθώνη
Δήμος Πύλου - Νέστορος
Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
πρώην Δήμος Μεθώνης

Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου (Έδρα: Πάτρα) Περιφέρεια Πελοποννήσου (Έδρα: Τρίπολη)
Περιφερειακή Ενότητα	Μεσσηνίας (Έδρα: Καλαμάτα)
Δήμος	Πύλου - Νέστορος (Έδρα: Πύλος)
Δημοτική Ενότητα	Μεθώνης
Γεωγραφία και Στατιστική
Γεωγραφικό Διαμέρισμα	Πελοπόννησος
Νομός	Μεσσηνίας
Υψόμετρο	3^[1] μ.
Πληθυσμός	4 (2011)
Άλλα
Παλαιά ονομασία	Νέα Κρήτη
Ταχ. κωδ.	24006^[2]
Τηλ. κωδ.	27230^[3]

Παραπομπές

Κρητικά, από την ιστοσελίδα: buk.gr
Ταχυδρομικός Κώδικας Κρητικά Μεσσηνίας.
Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Πύλος: 27230
Δημοτική Ενότητα Μεθώνης Αρχειοθετήθηκε 2013-11-30 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
"Messinia: Olive Culture in the land of Messinia" - "Μεσσηνία. Ο Πολιτισμός της Ελιάς στη Μεσσηνιακή Γη", Biotourism Guide - Βιοτουριστικός Οδηγός, από την ιστοσελίδα: biopolitics.gr, Biotourism – Olive Culture in the land of Messinia, έκδοση: "Biopolitics International Organisation" - "Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής", Αθήνα 2015, ISBN 978-960-7508-55-3, ενότητα: "Τα Κρητικά", σελ. 204-205.
Τοπωνύμια Μεθώνης: 67. Κρητικά Αρχειοθετήθηκε 2016-07-11 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: methonitv.gr του τοπικού ΜΜΕ "Methoni Tv", με πηγή την μελέτη του Βασιλείου Ηλία Μισκιώτη, «Πρόσωπα και θέματα της Μεθώνης του 19ου και 20ου Αιώνος», μέρος δεύτερον, Μεθώνη 2011.
Ι.Δ. Μουρέλλος, «Ιστορία της Κρήτης», Β' τόμος, Ηράκλειο 1932, σελ. 1228.
Γ. Δ. Κούβελας, «Φοινικούντα: Ιστορία και Ζωή», Καλαμάτα 1997, σελ. 29-40.
Οι Κρητικοί στη Λαχανάδα και στην Φοινικούντα Αρχειοθετήθηκε 2020-10-16 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: Σύλλογος Κρητών Νομού Μεσσηνίας "Ο Ψηλορείτης".
Νίκος Ανδριώτης, «Οι Κρήτες πρόσφυγες κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της επανάστασης του 1821», 12ο Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, «Όταν οι Κρήτες έφευγαν Πρόσφυγες», από την ιστοσελίδα cretazine.com
Νίκος Ανδριώτης, «Πληθυσμός και οικισμοί της Ανατολικής Κρήτης (16ος - 19ος αι.», 2 τομ., Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σχολή Φιλοσοφική, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αθήνα 2002 και Πληθυσμός και οικισμοί της ανατολικής Κρήτης (16ος-19ος αι.), http://hdl.handle.net/10442/hedi/24129 Επίσης εκδ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 2006. Αναφορά για Νέα Κρήτη: τόμος 1ος (2002), ενότητα "Οι πρόσφυγες", σελ. 272-280, σελ. 274.
Δικαίος Β. Βαγιακάκος, «Κρήτες πρόσφυγες εις την Πελοπόννησον επί Καποδίστρια», περιοδικό "Μνημοσύνη",τόμος Α', 1967, σελ. 41-70.
Γενικά Αρχεία του Κράτους, Όθωνος Αρχείο - Υπουργείο Εσωτερικών, φ. 163, αναφορά: Χρ. Κ. Ρέππας, «Η Μεσσηνιακή επανάσταση του 1834», περιοδικό "Τριφυλιακή Εστία", τεύχος 74, Αθήνα 1987.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Νέα Κρήτη (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
21-04-1835.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Νέας Κρήτης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 22Α - 18/12/1840.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Μεθώνης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 251Α - 04/10/1889.
Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 575.
18/03/2001.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Μεθώνης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Πύλου-Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 46.
Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 123.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 184.

"Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).

Πηγές

Νίκος Ανδριώτης, «Πληθυσμός και οικισμοί της Ανατολικής Κρήτης (16ος - 19ος αι.», 2 τομ., Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σχολή Φιλοσοφική, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αθήνα 2002 και Πληθυσμός και οικισμοί της ανατολικής Κρήτης (16ος-19ος αι.), http://hdl.handle.net/10442/hedi/24129 Επίσης έκδοση από την Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 2006. Αναφορά για Νέα Κρήτη: τόμος 1ος (2002), ενότητα "Οι πρόσφυγες", σελ. 272-280, σελ. 274.
Νίκος Ανδριώτης, «Οι Κρήτες πρόσφυγες κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της επανάστασης του 1821», 12ο Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, «Όταν οι Κρήτες έφευγαν Πρόσφυγες», από την ιστοσελίδα cretazine.com
Τοπωνύμια Μεθώνης: 67. Κρητικά Αρχειοθετήθηκε 2016-07-11 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: methonitv.gr του τοπικού ΜΜΕ "Methoni Tv", με πηγή την μελέτη του Βασιλείου Ηλία Μισκιώτη, «Πρόσωπα και θέματα της Μεθώνης του 19ου και 20ου Αιώνος», μέρος δεύτερον, Μεθώνη 2011.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
Τοπωνύμια Μεθώνης: 67. Κρητικά Αρχειοθετήθηκε 2016-07-11 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: methonitv.gr του τοπικού ΜΜΕ "Methoni Tv".

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΕΘΩΝΗΣ
Τοπική Κοινότητα Ευαγγελισμού
Αμουλάκι, το
Δεντρούλια, τα
Ευαγγελισμός, ο
Καβουριανό, το
Καμάρια, τα
Παλιάλωνα, τα
Τοπική Κοινότητα Καινούργιου Χωρίου
Βαράκες, οι
Καινούργιο Χωρίον, το
Τοπική Κοινότητα Λαχανάδας
Ασπροχόρτι, το
Λαχανάδα, η
Νεραντζιές, οι
Τοπική Κοινότητα Μεθώνης
Γεφύρι, το
Κοκκινιά, η
Κρητικά, τα
Μεθώνη, η
Σαπιέντζα, η (νησίς)
Τάπια, η
Τοπική Κοινότητα Φοινίκης
Λάμπες, οι
Φοινίκη, η
Τοπική Κοινότητα Φοινικούντος
Αγία Μαρίνα, η (νησίς)
Ανεμόμυλος, ο
Γριζόκαμπος, ο
Λούτσα, η
Σχίζα, η (νησίς)
Φοινικούς, ο
Χουνάκια, τα

Νομός Μεσσηνίας : Δήμος, Κοινότητα

Τρικόρφου | Τριπύλας

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας.

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License