.

Ελλάδα

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

Νομός Μεσσηνίας Δήμος Πύλου

-- Δήμος Πύλου --

Η Γλυφάδα,[4] αναφερόμενη παλαιότερα ως Καραμανώλη, είναι ημιορεινός οικισμός κοντά στην Πύλο και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Η Γλυφάδα βρίσκεται περίπου 20 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Πύλου και περίπου 14 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από την Χώρα. Έχει υψόμετρο 298[1] μέτρα και απέχει 12 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Κοντά στην Γλυφάδα, προς τα νοτιοανατολικά της βρίσκονται τα Κρεμμύδια σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νότιά της η Κουκκουνάρα σε απόσταση περίπου 6 χιλιομέτρων, προς τα νοτιοδυτικά της η Ίκλαινα σε απόσταση 3,5 περίπου χιλιομέτρων και προς τα βόρειά της τα Παππούλια σε απόσταση 1,5 περίπου χιλιομέτρου αντίστοιχα.
Ιστορία

Το χωριό έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας, της Μεθώνης και της ευρύτερης περιοχής της Πυλίας. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου.
Β’ Τουρκοκρατία
Κύριο λήμμα: Καζάς Ναβαρίνου

Μετά το 1715, όταν οι Τούρκοι έδιωξαν τους Ενετούς από τον Μωριά και ξαναγύρισαν, μετονόμασαν τη Βαρωνία της Μεθώνης σε Βιλαέτι της Αρκαδιάς. Κατά την περίοδο που η ευρύτερη περιοχή της Πυλίας τελούσε υπό τη β’ οθωμανική κατοχή (1715-1821), η περιοχή του χωριού υπάγονταν στον Καζά Ναβαρίνου σύμφωνα και με την έκδοση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα με τίτλο A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century, αφού μετά την ανακατάληψη των περιοχών του Μωριά από τους Τούρκους, η περιοχή του Ναβαρίνου, δηλαδή της Πυλίας, αποτέλεσε ένα ακόμα τμήμα της οθωμανικής (defter) κτηματογράφησης. Η περιοχή του Καραμανώλη, καθώς και του χωριού Κάτω Παπούλια αναφερόταν στα οθωμανικά τουρκικά ως Papla ή Aga.[5]
Διοικητική ιστορία

Το Καραμανόλη ή Καραμανώλη[6] προσαρτήθηκε αρχικά, το 1835,[7] στον παλαιό Δήμο Αιγαλαίου[8] με έδρα τον Χανδρινό. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1840,[9] με την ταυτόχρονη κατάργηση του δήμου Αιγαλαίου, το χωριό προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Πύλου[10] ή Δήμο Πυλίων, όπως αναφερόταν τότε, με έδρα την σημερινή Πύλο ή το Νιόκαστρον ή Νεόκαστρον, όπως αναφερόταν τότε, όπου και παρέμεινε ως το 1912, που ο δήμος καταργήθηκε. Από το 1844 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Καραμανόλη, αλλά σε διάφορες βιβλιογραφικές πηγές συναντώνται επίσης, κατά καιρούς, και ονομασίες όπως Καραμανώλιον ή Καραμανώλη ή Καραμανόλι[11] ή Καραμανώλι ή Καραμανόλιον. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, σαν Καραμανόλι στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως οικισμός του Δήμου Πύλου της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 109 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[11] Έδρα του Δήμου Πύλου τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη της Πύλου, (Νεόκαστρον) και Καλύβια. Από το 1879 ως το 1896 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Καραμανώλιον. Από το 1896 ως το 1907 αναφερόταν ως το Καραμανώλη, ενώ από το 1907 ως το 1912 αναφερόταν ως το Καραμανώλι. Το 1912 το Καραμανώλη προσαρτάται ως μοναδικός οικισμός και έδρα στην Κοινότητα Καραμανώλη,[12][13] Από το 1912 ως το 1928 το χωριό αναφερόταν επίσημα και πάλι ως το Καραμανώλη. Από το 1928 ως το 1940 αναφερόταν ως Καραμανώλι και από το 1940 ως το 1956 αναφερόταν επίσημα ως το Καραμανόλιον. Το 1956[14] το χωριό και η κοινότητά του μετονομάζονται σε Γλυφάδα και Κοινότητα Γλυφάδας αντίστοιχα. Το χωριό παρέμεινε ως οικισμός και έδρα της Κοινότητας Γλυφάδας, με την αλλαγή στην ονομασία χωριού και της κοινότητας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Γλυφάδα υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Πύλου,[10][15] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Γλυφάδα ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος.[16][17] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Η Γλυφάδα σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας της Γλυφάδας του Δήμου Πύλου-Νέστορος.[4]
Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 219 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.
Εξέλιξη Πληθυσμού της Γλυφάδας Μεσσηνίας Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1844 87[18]
1851 109[11]
1879 174[19]
1889 220[20]
1896 268[21]
1907 319[22]
1920 286[23]
1928 320[24]
1940 396[25]
1951 356[26]
1961 343[27]
1971 314[28]
1981 242[29]
1991 262[30]
2001 251[31]
2011 219[32]
Κτίρια –εκδηλώσεις –αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το παλαιό δημοτικό σχολείο, το οποίο χρησιμοποιείται ως έδρα του Λαογραφικού Μουσείου της Γλυφάδας και για διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες,[33] υπάρχει η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός της Αγίας Μαρίνας, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας και γιορτάζει στις 17 Ιουλίου, με λαϊκό πανηγύρι.[33] Στο χωριό πραγματοποιεί επίσης διάφορες εκδηλώσεις, όπως είναι η Γιορτή του Σίτου, ο "Εκπολιτιστικός Σύλλογος Γλυφάδας.
Λαογραφικό Μουσείο Γλυφάδας

Το Λαογραφικό Μουσείο της Γλυφάδας, δωρεά της οικογένειας Σταύρου και Νίκης Χαντζή, στεγάζεται, από το 2004, στο κτίριο του παλιού Δημοτικού Σχολείου του χωριού.[33][34] Στο ίδιο κτίριο, άλλοι χώροι του χρησιμοποιούνται για τις διάφορες δραστηριότητες του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Γλυφάδας. Στο Λαογραφικό Μουσείο Γλυφάδας εκτίθενται διάφορα λαϊκά τέχνεργα καθημερινής χρήσης, καθώς επίσης εργαλεία και αντικείμενα του παρελθόντος, από διάφορα παλιά επαγγέλματα, τα περισσότερα των οποίων προέρχονται από δωρεά του καταγόμενου από το χωριό συλλέκτη Σταύρου Χαντζή και της συζύγου του Νίκης.
Γιορτή του Σίτου

Στο χωριό πραγματοποιείται η παραδοσιακή Γιορτή του Σίτου, την οποία οργανώνει ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Γλυφάδας. Στην διάρκεια της γιορτής γίνεται επίδειξη στους επισκέπτες, για το πώς γινόταν το αλώνισμα με άλογα (που προέρχονται συνήθως από το Χατζή), πως έβγαινε το αλεύρι από τον μικρό χειροκίνητο μύλο και προσφέρονται επίσης διάφορα τοπικά εδέσματα, όπως παραδοσιακές μπουκιές, κεντητά ψωμιά και παραδοσιακές πίτες, γεμιστά και όσπρια μαγειρευτά, καθώς και τοπικά γλυκίσματα. Στην εκδήλωση συμμετέχουν επίσης διάφοροι φορείς που ασχολούνται με την Μεσογειακή Διατροφή και την ανθρωπολογία της διατροφής στην Ελλάδα.
Το χωριό των graffiti

Η Γλυφάδα τα τελευταία χρόνια μετατρέπεται σταδιακά σε ένα ανοιχτό μουσείο μοντέρνας τέχνης με graffiti, τα οποία έχουν θεματολογία κυρίως από την ιστορία της αγροτιάς και των διεκδικητικών αγώνων των αγροτών, καθώς ο καλλιτέχνης Skitsofrenis (Κώστας Λούζης), έχει φιλοτεχνήσει αρκετούς από τους τοίχους των σπιτιών του χωριού.[35][36]
Δείτε επίσης

Πύλος
Δήμος Πύλου - Νέστορος
Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
πρώην Δήμος Πύλου

Μεσσηνία - Γλυφάδα (Καραμανώλι)

Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου (Έδρα: Πάτρα) Περιφέρεια Πελοποννήσου (Έδρα: Τρίπολη)
Περιφερειακή Ενότητα	Μεσσηνίας (Έδρα: Καλαμάτα)
Δήμος	Πύλου - Νέστορος (Έδρα: Πύλος)
Δημοτική Ενότητα	Πύλου
Γεωγραφία και Στατιστική
Γεωγραφικό Διαμέρισμα	Πελοπόννησος
Νομός	Μεσσηνίας
Υψόμετρο	298^[1] μ.
Πληθυσμός	219 (2011)
Άλλα
Παλαιά ονομασία	Καραμανόλη Καραμανόλι Καραμανώλιον Καραμανώλη Καραμανώλι Καραμανόλιον
Ταχ. κωδ.	24001^[2]
Τηλ. κωδ.	27230^[3]

Παραπομπές

Γλυφάδα, από την ιστοσελίδα: buk.gr
Ταχυδρομικός Κώδικας Γλυφάδα Μεσσηνίας.
Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Πύλος: 27230
Δημοτική Ενότητα Πύλου Αρχειοθετήθηκε 2017-11-23 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
Fariba Zarinebaf, John Bennet, Jack L. Davis, "A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece", "Hesperia", supplement 34, American School of Classical Studies at Athens, Athens 2005, ISBN 978-0-87661-534-8.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Καραμανώλη (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
21-04-1835.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αιγαλαίου (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 22Α - 18/12/1840.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Πύλου (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 574.
ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Καραμανώλη (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 125Α - 21/05/1956.
ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Πύλου-Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 45.
Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 119.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 86.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 102.
Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 393.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 235.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 274.
Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 302.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.", σελ. 147.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 142.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 138.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 149.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 181.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 185.
"Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
"Messinia: Olive Culture in the land of Messinia" - "Μεσσηνία. Ο Πολιτισμός της Ελιάς στη Μεσσηνιακή Γη", Biotourism Guide - Βιοτουριστικός Οδηγός, από την ιστοσελίδα: biopolitics.gr, Biotourism – Olive Culture in the land of Messinia, έκδοση: "Biopolitics International Organisation" - "Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής", Αθήνα 2015, ISBN 978-960-7508-55-3, σελ. 272.
Κέλλυ Δημητρούλια, Σε κίνδυνο το πανέμορφο Λαογραφικό Μουσείο στη Γλυφάδα Μεσσηνίας (φωτογραφίες)", 20/11/2016, από την ιστοσελίδα: www.eleftheriaonline.gr της εφημερίδας "Ελευθερία" της Μεσσηνίας.
Ο Skitsofrenis της Γλυφάδας και το χωριό των graffiti Αρχειοθετήθηκε 2016-09-11 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.glyfadametropolitans.com

Ο Skitsofrenis για τη Γλυφάδα Μεσσηνίας : Το χωριό των graffiti Αρχειοθετήθηκε 2016-08-29 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: humansofkalamata.gr - "Humans of Κalamata".

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
Στην Γλυφάδα Πυλιας Αμερικανίδες φοιτήτριες, ο Skitsofrenis, το National Geographic και πολλοί άλλοι[νεκρός σύνδεσμος], 20/06/2014, "Τα κανόνια του Ναυαρίνου".
Λαογραφικό Μουσείο Γλυφάδας Μεσσηνίας.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΥΛΟΥ
Δημοτική Κοινότητα Πύλου
Γιάλοβα, η
Ελαιόφυτον, το
Παλαιόνερον, το
Πύλος, η
Σφακτηρία, η (νησίς)
Σχινόλακκα, η
Τοπική Κοινότητα Αμπελοκήπων
Αμπελόκηποι, οι
Κάτω Αμπελόκηποι, οι
Τοπική Κοινότητα Γλυφάδας
Γλυφάδα, η
Τοπική Κοινότητα Ικλαίνης
Ίκλαινα, η
Τοπική Κοινότητα Καλλιθέας
Αραπόλακκα, η
Καλλιθέα, η
Τοπική Κοινότητα Κυνηγού
Βοζικέικα, τα
Κυνηγός, ο
Τοπική Κοινότητα Μεσοχωρίου
Μεσοχώρι, το
Τοπική Κοινότητα Παππουλίων
Παππούλια, τα
Πλάτανος, ο
Τοπική Κοινότητα Πηδάσου
Πήδασος, η
Τοπική Κοινότητα Πύλας
Μπαλοδημαίικα, τα
Πύλα, η
Τοπική Κοινότητα Χωματάδας
Περιβολάκια, τα
Χωματάδα, η

Δημοτική ενότητα Πύλου Μεσσηνίας

Νομός Μεσσηνίας : Δήμος, Κοινότητα

Τρικόρφου | Τριπύλας

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας.

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License