Φαρμακονήσι Λέρου

Περιφέρεια : Νοτίου Αιγαίου
Νομός : Νομός Δωδεκανήσου

Το Φαρμακονήσι (Νήσος Φαρμακούσα και Φαρμάκω) είναι ένα μικρό ελληνικό νησί του νότιου Αιγαίου στα Δωδεκάνησα, λέγεται ότι πήρε το όνομά του από τα βότανα που υπήρχαν εκεί στην αρχαιότητα. Η απόσταση από τα παράλια της Μικράς Ασίας είναι 5,5 ν.μ.. Βόρειά του, στα 9,5 ν.μ., βρίσκεται το Αγαθονήσι. Είναι άνυδρο και βραχώδες, ενώ η χλωρίδα του δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια, καθώς επίσης και η πανίδα του. Το μόνο που αφθονεί στο νησί είναι οι αγροαρουραίοι και τα χταπόδια στη θάλασσα γύρω του. Έχει έκταση 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ο πληθυσμός του είναι 10 κάτοικοι (απογραφή 2011). Υπάγεται διοικητικά στο δήμο Λέρου του νομού Δωδεκανήσου και βρίσκεται 12 ν.μ. ΒΑ της Λέρου.

Ιστορικά στοιχεία

Οι Κώες θρυλούν πως ο Ιπποκράτης μάζευε βότανα από το νησί, πάνω στο οποίο υπάρχει η βάση αρχαίου ναού κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Ανήκε στη μικρή νησιωτική ομάδα των λεγόμενων μιλησιακών νησιών, που είχαν συμπεριληφθεί στην επικράτεια της Μιλήτου, για την ελεύθερη και ασφαλή διέξοδό της στον θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου. Επιφανειακά ευρήματα, θραύσματα πήλινων αγγείων και λίθινα εργαλεία δείχνουν ότι η νησίδα κατοικήθηκε ήδη από την προϊστορική περίοδο. Στο ύψωμα Άγιος Γεώργιος, που δεσπόζει και ελέχει τις θαλάσσιες διαδρομές, διατηρούνται δύο πύργοι. Από τον όρμο των Θόλων, το κύριο φυσικό λιμανάκι του νησιού, έως την Παλιόμαντρα υπάρχουν ίχνη κτισμάτων και ψηφιδωτών δαπέδων της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου.

Η Φαρμακούσα συνέδεσε το όνομά της με μια μεγάλη μορφή της ιστορίας, τον Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος το 74 μ.Χ. σε νεαρή ηλικία αιχμαλωτίστηκε από Κίλικες πειρατές, «περί την Φαρμακούσαν νήσον». Όταν οι πειρατές, όπως παραδίδεται από τον Πλούταρχο, εζήτησαν ως λύτρα είκοσι τάλαντα, αυτός «κατεγέλασεν», διότι δεν γνώριζαν ποιον συνέλαβαν, τους υποσχέθηκε πενήντα και έστειλε ανθρώπους του να τα συγκεντρώσουν. Παρέμεινε στη Φαρμακούσσα αιχμάλωτος 38 ημέρες, χρησιμοποιώντας τους πειρατές ως ακροατές όσων έγραφε. Μόλις ήλθαν τα λύτρα από τη Μίλητο και ελευθερώθηκε, ο Καίσαρ αμέσως ναύλωσε πλοία από το λιμάνι της Μιλήτου, κυνήγησε τους πειρατές, και αφού τους συνέλαβε, τους έστειλε στο δεσμωτήριο της Περγάμου, όπου και τους σταύρωσε όλους.[1]

Επί βυζαντινής εποχής ανήκε, μαζί με το διπλανό κατοικημένο Αγαθονήσι, στη Μονή της Πάτμου.

Στο ψηλότερο σημείο λειτουργεί φάρος με ενέργεια από ηλιακούς συλλέκτες.

Στη χλωρίδα κυριαρχεί ο κέδρος. Σιτηρά καλλιεργούνταν παλαιότερα στο μικρό οροπέδιο του νησιού. Αποθηκευτικοί χώροι βρίσκονταν από αρχαίων χρόνων στο μοναδικό σημείο που μπορεί να προσεγγίσει πλεούμενο, ανατολικά του νησιού στο μικρό λιμάνι. Ανήκει στις Νότιες Σποράδες, ενταγμένο στο σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων. Δεν υπάρχει ακτοπλοϊκή σύνδεση, λόγω στρατιωτικής ζώνης.

Το 1994 το Υπουργείο Αμυνας εκπόνησε σχέδιο εποικισμού των ακατοίκητων βραχονησίδων του Αιγαίου (υπουργός Μπετενιώτης) με εθελοντές ερημίτες και με υποστήριξη για βασικές υποδομές. Στο σχέδιο αυτό εντάχθηκε και το Φαρμακονήσι, αλλά το σχέδιο εγκαταλείφθηκε δύο χρόνια μετά.

Κατά τη μάχη της Λέρου το 1943, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, το Φαρμακονήσι χρησίμευσε σαν προγεφύρωμα και σταθμός ανασύνταξης των γερμανικών δυνάμεων.

Το νησί ήταν ακατοίκητο, άσχετα με την τυπική απογραφή, μέχρι τα γεγονότα των Ιμίων (1996). Οι τελευταίοι κάτοικοι έφυγαν το 1974. Βοσκοί διατηρούν κοπάδι πάνω στο νησί με κατσίκια από την Κάλυμνο. Πιθανώς ιδιοκτησιακά να ανήκει σε Καλύμνιους, αν και είναι πολύ πιο κοντά στη Λέρο.

Τη νύχτα των Ιμίων (1996) θεωρήθηκε από τους ελληνικούς στρατιωτικούς κύκλους σαν επικίνδυνο για κατάληψη από τους Τούρκους, λόγω της ικανοποιητικής έκτασής του για αγκίστρωση ξένων δυνάμεων. Περιφρουρήθηκε(?) από πολεμικό πλοίο, το οποίο εκτελούσε κύκλους γύρω από το νησί. Αναφορές βρίσκουμε στα κείμενα του ναυάρχου Λυμπέρη για τη βραδιά της κρίσης. Οι στρατιωτικοί πάντως ζήτησαν τη φύλαξή του όχι μόνο από πλοίο αλλά και με επίγειες δυνάμεις.

Το σίγουρο είναι ότι το Φαρμακονήσι πλέον φρουρείται. Δημιουργούνται συχνά επεισόδια από υπαιτιότητα της τουρκικής πλευράς, με υπερπτήσεις πολεμικών αεροσκαφών, διακίνηση μεταναστών και ναυτικές προκλήσεις. Η σημαντικότερη ναυτική πρόκληση έγινε το Πάσχα του 1997, όταν υποβρύχιο αναδύθηκε στα ελληνικά χωρικά ύδατα και σε απόσταση λίγων μέτρων από τα παράλια του νησιού. Αντιμετωπίστηκε με αντιαρματικό όπλο από τη φρουρά: το υποβρύχιο χτυπήθηκε, και αποσύρθηκε στη βάση του.
Ναυάγιο

Στις 20 Ιανουαρίου 2014 βυθίστηκε λίγα μέτρα ανοιχτά του Φαρμακονησίου σκάφος με μετανάστες από το Αφγανιστάν και τη Συρία με αποτέλεσμα να πνιγούν 9 παιδιά και 3 γυναίκες. Σύμφωνα με τις καταγγελίες των επιζώντων, οι λιμενικοί, αφού έδεσαν τη βάρκα τους στο σκάφος τους, όταν αυτή αναποδογύρισε λόγω της υπερβολικής ταχύτητας που είχαν αναπτύξει λόγω της προσπάθειας του λιμενικού να τους επαναπροωθήσει στην Τουρκία, απώθησαν όσους βρίσκονταν στη θάλασσα και προσπάθησαν να πιαστούν απ' το σκάφος των λιμενικών, ενώ καταγγέλλουν ότι χτυπήθηκε μετανάστης που προσπάθησε με ξύλο να σώσει τη σύζυγό του.[2][3] Το Λιμενικό αρνήθηκε τις κατηγορίες[4], ωστόσο ο αρχηγός του Λιμενικού Σώματος ζήτησε συγγνώμη από τις οικογένειες των θυμάτων, την κυβέρνηση και την ελληνική κοινωνία.[5]

Στις 30 Ιουλίου 2014, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους πρόσφυγες ενημέρωσε πως έχει δοθεί εντολή από τον Εισαγγελέα του Ναυτοδικείου του Πειραιά να μπει η υπόθεση στο αρχείο, πράξη που θα σταματήσει κάθε έρευνα για ευθύνες του λιμενικού.[2][6][7]
Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Official website of Municipality of Leros (Αγγλικά) (Ελληνικά) (Ιταλικά)
'Εγκλημα στο Φαρμακονήσι http://www.youtube.com/watch?v=WSR6pVh_HLY

Παραπομπές

Αναστασία Δρελιώση-Ηρακλείδου, «Φαρμακονήσι», στο: Ανδρέας Βλαχόπουλος (επιμ.), Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, (Αθήνα: Μέλισσα, 2005), σ. 333-334
«Στο αρχείο μπαίνει ο φάκελος για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι». Το Βήμα. 30/07/2014. Ανακτήθηκε στις 30 July 2014.
«Στο Λιμενικό αποδίδουν το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, τρεις διασωθέντες». ΕΞΠΡΕΣ. 25/01/2014. Ανακτήθηκε στις 30 July 2014.
«Δάκρυα για τα παιδιά που χάθηκαν στο Φαρμακονήσι και κατηγορίες για το Λιμενικό». Πρώτο Θέμα. 23/01/2014. Ανακτήθηκε στις 30 July 2014.
«Λιμενικό: Ζητάμε συγγνώμη για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι». Ταχυδρόμος. 29/01/2014. Ανακτήθηκε στις 30 July 2014.
«Στο αρχείο η υπόθεση για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι». Η Αυγή. 30/07/2014. Ανακτήθηκε στις 30 July 2014.

«Στο αρχείο η υπόθεση για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι». Η Ροδιακή. 30/07/2014. Ανακτήθηκε στις 30 July 2014.

Βιβλιογραφία

Δρελιώση-Ηρακλείδου, Αναστασία. «Φαρμακονήσι», στο: Ανδρέας Βλαχόπουλος (επιμ.), Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, (Αθήνα: Μέλισσα, 2005), σ. 333-334