Σύμη

Περιφέρεια : Νοτίου Αιγαίου
Νομός : Νομός Δωδεκανήσου

-- Δήμος Σύμης --

Η Σύμη είναι νησί του Αιγαίου, ανάμεσα στη Ρόδο και την Τουρκία. Έχει, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, 2.606 κατοίκους, 2.427 απ' τους οποίους είναι συγκεντρωμένοι στην πρωτεύουσα του νησιού Σύμη ή Άνω Σύμη.

View Larger Map

Η Σύμη είναι νησί του Αιγαίου, ανάμεσα στη Ρόδο και την Τουρκία. Έχει, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, 2.606 κατοίκους, 2.427 απ' τους οποίους είναι συγκεντρωμένοι στην πρωτεύουσα του νησιού Σύμη ή Άνω Σύμη.

Η Σύμη, ένα από τα πιο όμορφα νησία του Αρχιπελάγους, απέχει 26 περίπου ναυτικά μίλια από τη Ρόδο και μόλις 5 ναυτικά μίλια από τον Κάβο Αλωπό της Μικρασίας. Ανήκει στην επαρχία της Ρόδου του Νομού Δωδεκανήσου. Έχει έκταση 67 τ.χλ. Το μεγαλύτερο τμήμα του εδάφους της καταλαμβάνουν βράχια. Πάνω σ'αυτά είναι χτισμένοι οι δύο κύριοι οικισμοί: το Χωρίο και ο Γιαλός και δύο μικρότεροι το Πέδι και ο Νιμπορίος που ακολουθούν την παράδοση των νεοκλασικών κτισμάτων των δύο κύριων οικισμών.

Το νησί είναι κυρίως ορεινό με πολλά βράχια χωρίς πολλά ψηλά βουνά. Το ψηλότερο βουνό ή Βίγλα έχει ύψος 616 μ. Μεταξύ των υψωμάτων της υπάρχουν λίγες μικρές εύφορες πεδιάδες. Τα παράλια του νησιού σχηματίζουν μικρούς κόλπους και ακρωτήρια.Τη Σύμη περιβάλλουν πολλά μικρότερα νησιά όπως τα Σεσκλία η ( αρχαία Τευτλούσα ), Νίμος κ.α. Το κλίμα ειναι μεσογειακό και υγιεινό. Ζέστη το καλοκαίρι και ήπιο το χειμώνα με λίγες βροχές.Η ύδρευση του νησίου γίνεται από βρόχεινο νερό που συνγετρώνεται σε ιδιωτικές και δημοτικές στέρνες. Το καλοκαίρι η παρουσία πολλών τουριστών οξύνει το το πρόβλημά της λειψυδρίας που όμως αντιμετοπίζεται με τη μεταφορά νερού στο νησί με πλοία υδροφόρες. Πηγές υπάρχουν σε διάφορα σημεία του νησιού αλλά σε μικρές ποσότητες.

Ονομασία - Πρώτοι Κάτοικοι

Μερικά ονόματα που αναφέρονταιείναι:Καρίκη, Μεταποντίς, Αίγλη,και Σύμη από το όνομα της συζύγου του Γλαύκου που θεωρείται ο πρώτος κάτοικος στη γη αυτή. Οι Κάρες και οι Φοίνικες ήταν οι πρώτοι κάτοικοι σύμφωνα με όσα γράφει ο Θουκιδίδης, αφού αυτοί πρώτοι θαλασσοκράτησαν στη Μεσόγειο και τα μικρασιατικά παράλια. Οι Προέλληνες, οι Πελασγοί,οι Κάρες και οι Αχαιοί επεκράτησαν στο νοτιανατολικό Αιγαίο. Λείψανα πελασγικών τειχών εντοπίστηκαν στην Ακρόπολη της Σύμης. Σύμφωνα με άλλη παράδωση οι πρώτοι κάτοικοι της ήταν Δωριείς. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι στη Σύμη της << Ιλιάδας >> του Ομήρου, στην οποία γίνεται λόγος για τη συμμετοχή του βασιλεία Νηρέα, που οδήγησε στην Τροία τρία καλοφτιαγμένα καράβια.

Ήθη και Έθιμα

Λέσβος, Σύμη

Πλούσια ήθη και έθιμα από όλο τον εορτολογικό κύκλο του χρόνου επιβιώνου ως τις μέρες μας. Ένα από τα πίο χαρακτηριστικά είναι ο Κουκουμάς, που το γιόρταζε ο συμαικός λαός στις 2 Μαίου, που η εκκλησία τιμά τη μνήμη της ανακομιδής του λειψάνου του Αθανασίου του Μεγάλου. Στό έθιμο αυτό έπαιρναν μέρος χορεύοντας και τραγουδώντας ανύπαντρες νέες και ανύμφευτοι νέοι του νησιού.Αποβραδίς η νοικοκυρά όπου θα έκαναν τον κουκουμά, έδινε ένα αγγείο της Βενετίας σε εφτά νέες για να φέρουν από επτά σπίτια, που είχαν μια Ειρίνη, το αμίλητο νερό. Το έλεγαν έτσι γιατί καθ’ οδόν δεν έπρεπε να μιλούν. Με το γυρισμό τους, έβαζαν μέσα σ’ αυτό τα δαχτυλίδια τους και το σκέπαζαν μ’ ένα κόκκινο μαντήλι, πάνω στο οποίο τοποθετούσαν ένα μεγάλο παλιό κλειδί .Το αγγείο στη συμαϊκή ντοπολαλιά είχε την ονομασία <<ξυστί>>.Το ξυστί το έπαιρνε τότε η νοικοκυρά και το ανέβαζε στο ανώι, όπου το άφηνε ως το πρωί ,για να το δουν ο ουρανός και τ’ άστρα. Έτσι πίστευαν ότι θα παντρεύονταν γρήγορα. Το πρωί παρακολουθούσαν τη θ. Λειτουργία στο ναό του Αγίου Αθανασίου και στη συνέχεια μετέβαιναν στο σπίτι που έκαναν τον Κουκκουμά και έπαιρναν θέση γύρω από ένα μπακιρένιο σινί(ταψί).Η νοικοκυρά κατέβαζε από το ανώι το ξυστί και το έβαζε στο κέντρο του σινιού. Αμέσως οι νέες αφαιρούσαν το κλειδί, το κόκκινο μαντήλι, έβγαζαν τα δαχτυλίδια τους και έβαζαν στο ξυστί φρεσκοκομμένα λουλούδια και γύρω στο σινί καμιά δεκαριά κουτάλια της σούπας. Με τις παλάμες τους χτυπούσαν με ρυθμό το σινί και τα κουτάλια έκαναν ένα ωραίο ήχο, ενώ οι οργανοπαίχτες που ήταν παρόντες, άρχιζαν να παίζουν τις λύρες τους. Με τη μουσική αυτή συνοδεία, οι νέες άρχιζαν το τραγούδι(δίστιχα)επαινώντας τους αγαπημένους τους. Μετά το γεύμα που πρόσφερε η νοικοκυρά, άρχιζαν να καταφθάνουν οι νέοι με ένα τριαντάφυλλο στο αυτί και χόρευαν με τις νέες τραγουδώντας άλλα δίστιχα. Όταν τελείωνε ο κουκκουμάς, η νοικοκυρά έδινε σε κάθε νέα ένα κομμάτι από μια πίττα που είχε ζυμωθεί με το<<αμίλητο νερό>>,αλάτι και αλεύρι. Το αλεύρι αυτό κοσκίνιζε την παραμονή πρωτότοκη νέα, της οποίας ζούσαν και οι δυο γονείς. Από την πίττα που οι νέες έτρωγαν διψούσαν λόγω του αλατιού και έβλεπαν στον ύπνο τους σε ποιο σπίτι θα πήγαιναν για να πιουν και να ξεδιψάσουν. Εκείνος που θα τους πρόσφερε το νερό θα ήταν ο νέος τον οποίον θα παντρεύονταν.

Εκπαίδευση-θρησκεία

Η λειτουργία στη Σύμη του αρχαιότερου αναγνωστηρίου στο Αιγαίο της <<Αίγλης>>(1872),της Σχολής της Αγίας Μαρίνας(1765-1821),στη συνέχεια του ελληνικού σχολείου του Κάστρου ,του Θεάτρου Σύμης(1881)κ.ά. μαρτυρούν το υψηλό πνευματικό επίπεδο των κατοίκων του νησιού , που ανέδειξε μεγάλες προσωπικότητες, που διακρίθηκαν σε πανελλήνιο επίπεδο αλλά και στο εξωτερικό. Σήμερα στη Σύμη λειτουργούν δύο Νηπιαγωγεία , δύο Δημοτικά σχολεία , Γυμνάσιο και Ενιαίο Λύκειο καθώς και ΤΕΕ.Οι Συμαίοι υπήρξαν ανέκαθεν θρησκευόμενοι και αυτό το μαρτυρεί ο μεγάλος αριθμός των ενοριακών ναών και των μοναστηριών στο νησί. Χτισμένα μοναστήρια και στα πιο απόκρημνα σημεία ,με ωραία ξυλόγλυπτα τέμπλα,θαυμάσιες αγιογραφίες και βοτσαλωτές αυλές. Στη Σύμη είναι ευρύτατα διαδεδομένη η λατρεία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ οφειλόμενη στην επίδραση της αγγελολατρείας που είχε αναπτυχθεί τα πρώτα χριστιανικά χρόνια στη Μικρασιατική Φρυγία. Εκτός από τις Πανορμίτη και του Ρουκουνιώτη υπάρχουν ακόμα 7 μονύδρια συνολικά 9,όσα δηλαδή και τα αρχαγγελικά τάγματα που είναι αφιερωμένα στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Διοικητικά οι εκκλησίες και τα μοναστήρια του νησιού υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Ρόδου που υπάγεται στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης.

Αρχιτεκτονική

Η Σύμη διατήρησε το νεοκλασικό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής της, γι’ αυτό κι ανακηρύχθηκε ιστορικός διατηρητέος οικισμός . Έτσι είναι μια μοναδικότητα στο Αιγαίο. Τα σπίτια της, δίπατα και τρίπατα ακόμη, με περιποιημένες αυλές, στρωμένες συχνά με κροκαλωτά δάπεδα, που σχηματίζουν καράβια, άγκυρες, φυτικά ή διακοσμητικά θέματα με κήπους φυτεμένους με εσπεριδοειδή, φούλια ινδικά, γαρδένιες, κληματαριές, με θαυμάσια αετώματα διακοσμημένα με καλαισθησία ανάμεσα στις δίρριχτες κεραμιδένιες στέγες τους, μπαλκόνια με λιτές σιδεριές-κάποτε ξεχωρίζει στους εξωτερικούς τοίχους η πέτρα ή το τούβλο-με το χρώμα της ώχρας ως πιο χαρακτηριστικό στοιχείο και καφετιά παράθυρα, χωρίς να λείπουν οι μωβ ή πράσινες πόρτες με θαυμάσια ρόπτρα, ταμπάδες και σιδεριές. Και μέσα ζωγραφισμένα συνήθως ταβάνια, ξυλόγλυπτες μουσάντρες, κομψά έπιπλα, κομό, καθρέπτες, τραπεζάκια και κονσόλες, πορσελάνες και πιατικά στοιβαγμένα στα ερμάρια Με κάντρα κεντημένα στο χέρι να παριστάνουν την Ακρόπολη, λουλούδια, σκηνές από τον Ερωτόκριτο. Το ίδιο πλούσια τα κεντήματα στα έπιπλα, τις κουρτίνες, τα παλιά μπαούλα των ναυτικών. Το χωριό βλέπει σήμερα τα σπίτια του ν’ αναστυλώνονται το ένα μετά το άλλο, όσα είχαν καταστραφεί από τον πόλεμο ή την εγκατάλειψη και τη ζωή να ξανανθίζει στα σοκάκια, τους δρόμους τις πλατείες. Στη διατήρηση του παραδοσιακού οικισμού της Σύμης σημαντική είναι η παρουσία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, των αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών της περιοχής καθώς επίσης και των ντόπιων μαστόρων μας. Ειδικότητες όπως χτίστες, σιδεράδες, φαναρτζήδες, ξυλουργοί και άλλοι έχουν να αναδείξουν σπουδαία έργα τέχνης.

Χαρακτηριστικά του Οικισμού

Η βάση ή αρχή του οικισμού της Σύμης βρίσκεται στα υψώματα μακριά από τη θάλασσα, κοντά στο Κάστρο για το φόβο των πειρατών. Για τον ίδιο λόγο στενά πλακόστρωτα δρομάκια, που θυμίζουν λαβύρινθο, διασχίζουν τον οικισμό. Πλατείες σε κεντρικά σημεία του οικισμού , δείχνουν τη διάθεση για συγκεντρώσεις και γιορτές.

Στο κέντρο κάθε συνοικίας είναι η εκκλησία-ενορία με το μεγάλο περίβολο. Εκεί βρίσκονται και τα πρώτα αρχοντικά ,η μορφολογία και τυπολογία των οποίων δεν έχει καμιά σχέση με τα νεοκλασικά του 18ου αιώνα. Ήταν δηλαδή κτίρια διώροφα με μεγάλες αυλές πλακόστρωτες ,με πλάκες από συμιακό σχιστόλιθο. Επίσης πολλές φορές , οι αυλές ήταν διακοσμημένες με σχέδια βοτσαλωτού(χαλικερά κατά τη συμαϊκή διάλεχτο) ,απομεινάρι της βυζαντινής εποχής.

Χαρακτηριστικό επίσης των σπιτιών αυτών είναι και τα καλοφτιαγμένα δωμάτια σε αντίθεση με των άλλων νησιών της ίδιας εποχής, που ήταν ισόγεια τα περισσότερα και που για την κατασκευή των δωματίων τους χρησιμοποιούσαν οικονομικότερα και ευτελέστερα υλικά όπως ήταν τα φύκια και η πατελιά (είδος αργιλοχώματος).Οι μεγάλες λοιπόν ποσότητες των σφουγγαριών ταξίδευαν για όλη την Ευρώπη και έτσι δημιουργούνταν εμπορικές σχέσεις με τα κυριότερα εμπορικά κέντρα της. Αυτό είχε σαν συνέπεια την επαφή των Συμιακών με την ευρωπαϊκή κουλτούρα της εποχής εκείνης μεταφέροντας ή καλύτερα αντιγράφοντας εντυπωσιασμένοι από τη νεοκλασική αρχιτεκτονική τα διώροφα ή τριώροφα νεοκλασικά κτίρια των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων .

Τέτοια κτίρια είναι στο Γιαλό το διώροφο του Φωτάρα που το ισόγειο του είναι πέτρινο με πέτρα πελεκητή στα πρότυπα των μεγάλων δημόσιων κτιρίων της Φλωρεντίας και της Νάπολης. Το τριώροφο του Καλαφατά ,που και αυτό είναι το ισόγειο του φτιαγμένο από πέτρα πελεκητή ,κτισμένο στη θάλασσα , χρησιμοποιώντας τεχνική των Βενετσάνων. Επίσης τα καταπληκτικά νεοκλασικά τριώροφα αρχοντικά του Μουράγιου και της Καλής. Τα σημαντικότερα κτίρια από αρχιτεκτονική άποψη βρίσκονται στις μεγάλες καλές συνοικίες ,οι οποίες διακρίνονται από τη φυσική τους κατ’ αρχήν θέση στο λιμάνι και από το μικροκλίμα τους(λόγω της θέσης τους , μικρότερες θερμοκρασίες το καλοκαίρι και υψηλότερες το χειμώνα σε σχέση με άλλες περιοχές της Σύμης).

Τα κτίρια στις περιοχές αυτές Καλή, Μουράγιο, Πιτίνι )διακρίνονται εκτός από την επιβλητικότητα του όγκου τους και για τις μεγάλες πόρτες και παράθυρα, συμμετρικά τοποθετημένα μεταξύ τους σε σχέση με την κύρια όψη, με αετώματα και ψευτοκιονόκρανα εμπνευσμένα από δωρικά ή σχεδόν αντιγράφοντας τα κορινθιακά κιονόκρανα , με κορνίζες μονές και διπλές. Η επίδραση της ευρωπαϊκής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής ήταν τόσο μεγάλη στους πολυταξιδεμένους Συμιακούς , ώστε να αντιγράφουν τη μορφολογία των κτισμάτων χωρίς να υπολογίζουν ούτε το ίδιο το κόστος των υλικών αλλά ούτε και το κόστος της μεταφοράς τους.

Έφερναν μάρμαρο από την Πάρο και την Πεντέλη για τις σκάλες τα μπαλκόνια και τα φουρούσια τους, μαρμαρόσκονη σαν συνδετικό υλικό για τη λιθοδομή έφερναν από τη Σαντορίνη ,τη λεγόμενη θηραϊκή γη και για τους σοβάδες πορσελάνη από τη Νίσυρο. Ξυλεία έφερναν από την Τεργέστη της Ιταλίας για τα πορτοπαράθυρα, τα μεσοπατώματα, τις στέγες και τις μουσάντρες. Τα κεραμίδια τα έφερναν από τη Μασσαλία. Τα μόνα οικοδομικά υλικά που υπήρχαν σε αφθονία στη Σύμη ήταν η πέτρα και ο ασβέστης .Ασβεστοκάμινοι υπήρχαν πολλοί και σε πολλές περιοχές της Σύμης. Οι Συμιακοί αξιοποιώντας την καλή ποιότητα της πέτρας που υπάρχει, δημιούργησαν μια καλή παράδοση τεχνιτών που δούλευαν την πέτρα δημιουργώντας πραγματικά πέτρινα κομψοτεχνήματα, όπως κορνίζες, αετώματα, ανώφλια, κατώφλια, κομόνες για εξώπορτες , πόρτες και παράθυρα. Αξιοσημείωτη είναι η πολυπλοκότητα των μορφών των σπιτιών της Σύμης που σε συνδυασμό με τα έντονα χρώματα που χρησιμοποιούσαν, όπως λουλακί, ώχρα καναρινί, δημιουργούσαν μια ανεπανάληπτη εικαστική εικόνα δεμένη με το άγριο φυσικό περιβάλλον. Η μορφολογία λοιπόν των κτισμάτων της εποχής της μεγάλης ακμής της Σύμης είχε σαν βάση τη νεοκλασική αρχιτεκτονική που χρησιμοποιούσε άξονες συμμετρίας και τη χρυσή τομή όχι μόνο στις σχέσεις του ύψους προς το πλάτος του ίδιου του κτιρίου, αλλά και των ανοιγμάτων του δηλαδή τις πόρτες και τα παράθυρα. Πολλές φορές βλέπουμε στο τύμπανο του αετώματος της στέγης ένα κυκλικό, σχετικά μικρό άνοιγμα ,που το περιέβαλε κορνίζα(σε πολλά σπίτια υπήρχαν και τετράγωνα ανοίγματα και σε ελάχιστες περιπτώσεις τριγωνικά).Πρέπει να τονιστεί ότι τα ανοίγματα αυτά δεν είχαν και τόσο σχέση με τον αερισμό ή την αισθητική των σπιτιών, όσο με την προετοιμασία της ίδιας της στέγης από τους δυνατούς ανέμους. Απομακρύνουν δηλαδή τη δημιουργία υπερπίεσης κάτω από τη στέγη εξαιτίας της υποπίεσης που τυχόν θα δημιουργούσε η μεγάλη ταχύτητα των ανέμων πάνω από αυτήν, με αποτέλεσμα να σηκώνονται τα κεραμίδια.

Εσωτερικά τα σπίτια της Σύμης έχουν όλα την ίδια φιλοσοφία λειτουργικότητας, την απαραίτητη στέρνα στο βάθος του ισογείου ή κάτω από την ακμή του ορόφου, αφήνοντας μικρό χώρο για την κουζίνα, σε αντίθεση με τα ισόγεια του Γιαλού , όπου παρατηρείται η ανυπαρξία στέρνας και κουζίνας δημιουργώντας έτσι μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους για τα σφουγγάρια. Τα ισόγεια στο Γιαλό ήταν τα περισσότερα μικρά εργαστήρια επεξεργασίας και φύλαξης των σφουγγαριών με πραγματικά τεράστιες πόρτες(στο ύψος) για να μπορούν να αερίζονται και να μειώνεται η υγρασία.

Στον όροφο υπήρχε το σαλόνι και η μουσάντρα (παράφραση από το ιταλικό mansocola και αυτό προς τιμή του Γάλλου Mansart που σκέφτηκε να εκμεταλλευτεί το μεγάλο ύψος των σπιτιών του 17ου αιώνα, δημιουργώντας κυρίως χώρους για ύπνο) ένα ανοικτό υπνοδωμάτιο κάτω από τη στέγη, εκμεταλλευόμενο το μεγάλο ύψος του ορόφου των συμιακών σπιτιών.

Στις αρχές του αιώνα μας βλέπουμε και μια προσπάθεια πολεοδόμησης με σειρά νόμων που επέβαλε η Δημογεροντία (αυτό φαίνεται στα συμβόλαια των οικοπέδων της περιοχής, κυρίως στο Πιτίνι) όπως και την υποχρέωση των ιδιοκτητών των παραλιακών οικοπέδων να δημιουργούν προκυμαία καθ’ όλο το μήκος των οικοπέδων τους με πρόσωπο στη θάλασσα.

Επεβλήθη επίσης η δημιουργία δρόμου πλάτους 3 μ.από την παραχώρηση 1,5 μέτρου από κάθε πλευρά δυο γειτονικών οικοπέδων και η υποχρέωση τήρησης της οικοδομικής γραμμής δημιουργώντας ένα στοιχειώδες πολεοδομικό σύστημα που δυστυχώς στις μέρες μας τείνει να εξαφανιστεί, καταργώντας πολλούς οριζόντιους δρόμους (θεωρώντας σαν κάθετους αυτούς με διεύθυνση από βορρά προς νότο) μετατρέποντας τους σε αυλές και κήπους.

Η Οικονομία της Σύμης

Η οικονομική ευημερία της Σύμης στηριζόταν κυρίως σε τρεις τομείς:

Σπογγαλιεία

Ναυπηγική

Ναυτιλία