Η Αξός είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Μυλοποτάμου στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης.[1]

View Larger Map

Γεωγραφία

Η Αξός βρίσκεται στα όρια της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης με την Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, στις βόρειες πλαγιές του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων, κτισμένο σε αμφιθεατρική θέση, με θέα προς τη πεδιάδα ανάμεσα στο Ψηλορείτη και τα Ταλαία όρη (Κουλούκωνας). Απέχει 46 χιλιόμετρα Α.-ΝΑ. από το Ρέθυμνο, 48 χιλιόμετρα Δ. από το Ηράκλειο και 20 χιλιόμετρα ΝΑ. από το Πέραμα (έδρα του δήμου). Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, η Αξός έχει 385 κατοίκους. Διοικητικά, υπάγεται στο Δήμο Μυλοποτάμου, ενώ πριν το 2011 ανήκε στο δήμο Κουλούκωνα. Μαζί με τη Λιβάδα και τα Χαλκηδιανά αποτελούν την Κοινότητα Αξού Ρεθύμνου[2]. Στο χωριό λειτουργεί νηπιαγωγείο και διθέσιο δημοτικό σχολείο, ξενοδοχεία, καταστήματα και χώροι εστίασης.[3]
Ιστορία

Στην αρχαιότητα κοντά στην Αξό βρισκόταν η αρχαία δωρική πόλη Όαξος[4], μια από τις σημαντικότερες της αρχαίας Κρήτης, η οποία συνέχισε να ευημερεί κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, όταν ήταν έδρα επισκοπής. Η πόλη άκμαζε από την υστερομινωϊκή και γεωμετρική εποχή. Από τους αρχαίους χρόνους σώζονται η Ακρόπολη, τμήμα της οποίας είναι ορατό στη κορυφή του λόφου, ο ναός της Αφροδίτης, θολωτοί τάφοι και τμήματα των αρχαίων τειχών. Από τα βυζαντινά χρόνια από τις συνολικά 46 εκκλησίες σώζονται σήμερα οι εννέα, άλλες με τοιχογραφίες και άλλες με ψηφιδωτά.[5] Η περιοχή από το 1965 έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογικός και ιστορικός τόπος.[6] Το όνομά της το πήρε από τον Όαξο, εγγονό του Μίνωα. Σύμφωνα με την παράδοση καταστράφηκε από τους Ενετούς και οι κάτοικοί της μετακινήθηκαν λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερο και ίδρυσαν τα Ανώγεια. Αναφέρεται σε ενετικό έγγραφο του 1391 ως Axio, ενώ ο Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 την αναφέρει ως Axo. Στην απογραφή του Καστροφύλακα του 1583 (Κ174) αναφέρεται ως Axò με 566 κατοίκους. Το 1881 είχε 312 κατοίκους, όλοι χριστιανοί, και το 1900 αναφέρεται ότι είχε 332 κατοίκους.[7] Σήμερα, η Αξός αποτελεί προορισμό για αγροτουρισμό και για όσους επισκέπτονται την αρχαία Όαξο.
Αξιοθέατα
Ο ναός της Αγίας Ειρήνης στην Αξό

Στην Αξό σήμερα σώζονται εννέα εκκλησίες. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ, του 15ου αιώνα. Η εκκλησία είναι δίκλιτη και ερειπωμένη. Μπροστά την εκκλησία βρίσκεται μια μεσαιωνική βρύση που λειτουργεί μέχρι σήμερα.[8] Κοντά στο κεντρικό δρόμο του χωριού σώζονται τα ερείπια της Αγίας Παρασκευής, μιας τρίκλιτης βασιλικής του 12ου αιώνα.[9] Μέσα στο χωριό βρίσκεται επίσης η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, μια σταυροειδής εκκλησία με τρούλο του 14ου - 15ου αιώνα. Οι πόρτες και τα παράθυρα έχουν χαρακτικά.[10] Κοντά στο νεκροταφείο βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, με καλά διατηρημένες τοιχογραφίες και μωσαϊκό. Κτίστηκε πάνω σε μια προγενέστερη βασιλική.[11] Στο χωριό υπάρχουν πάνω από 10 πήγες, με πιο γνωστή αυτή στο κέντρο του, από την οποία αναφέρεται ότι ο βασιλιάς Ετέαρχος του 7ου αιώνα π.Χ. έπινε νερό για καλή χώνεψη.
Διοικητικά

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να προσαρτάται στην τότε κοινότητα Ζωνιανών από την οποία αποσπάσθηκε και με το ΦΕΚ 213Α - 17/08/1925 ορίστηκε έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας.[12] Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης και το πρόγραμμα Κλεισθένης Ι μαζί με τη Λιβάδα και τα Χαλκηδιανά αποτελούν την κοινότητα Αξού[13] που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Κουκουλώνα του δήμου Μυλοποτάμου και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει 385 κατοίκους.[14]

ΜΟΥΣΕΙΟ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗΣ ΑΞΟΣ-ΡΕΘΥΜΝΟ - ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

Δείτε Κοινότητα Αξού
Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Η Πόλη της Αξού από τον ιστότοπο του δήμου Μυλοποτάμου
Axos Αξός Ρέθυμνο Crete Travel Tour Guide στο https://www.youtube.com/

Παραπομπές

Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 248, τομ. 18.
«ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού», σελ. 10886 (σελ. 412 του pdf)
«Η Αξός». www.axos.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2014.
Δετοράκης, Θεοχάρης (1986). Ιστορία της Κρήτης. Αθήνα. σελ. 117.
«Η Αξός». www.crete.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2014.
«ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2020.
Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Α. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελ. 116.
«Εκκλησία Μιχαήλ Αρχάγγελου στην Αξό». www.crete.tournet.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2014.
«Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στην Αξό». www.crete.tournet.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2014.
«Εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στην Αξό». www.crete.tournet.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2014.
«Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στην Αξό». www.crete.tournet.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2014.
«ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των Οικισμών». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2022.
«Νόμος 4555/2018 - ΦΕΚ 133/Α/19-7-2018 ( Άρθρα 1 - 151) (Πρόγραμμα ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ) (Κωδικοποιημένος)». e-nomothesia.gr | Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2022.
«ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού», σελ. 10886 (σελ. 412 του pdf)

-----

Αξός Πέλλας
Αξός Ρεθύμνης