Νομαρχία Πειραιά

Η Φρεαττύδα (αρχ.η Φρεαττύς, της Φρεαττύος) αποτελεί σήμερα σπουδαία τουριστική συνοικία του Πειραιά που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Πειραϊκής χερσονήσου και αμέσως μετά τον λιμένα Ζέας (πρώην Πασαλιμάνι), στην οποία και περιλαμβάνονται ο αρχαίος ομώνυμος όρμος και ο υπερκείμενος λόφος.
Αρχαία θέση

Κατά την αρχαιότητα η «Φρεαττύς» ήταν σπουδαία περιοχή και για το λόγο αυτό ο προσδιορισμός της ακριβούς θέσης της, παλαιότερα, είχε προκαλέσει ατελεύτητες επιστημονικές συζητήσεις. Πολλοί των σύγχρονων αρχαιολόγων Ελλήνων και ξένων στην αρχή του αιώνα, αλλά και παλιότερα ερευνητές και ταξιδιώτες, φιλονικούσαν για τον προσδιορισμό αυτό, ενώ άλλοι απέφευγαν να λάβουν θέση. Κάποιοι εξ αυτών πίστευαν πως η Φρεαττύς ήταν παμπάλαιος τόπος εξιλασμού και κατόπιν ο τόπος του αρχαίου δικαστηρίου (της Φρεαττύος) όπου εκδικάζονταν «ακούσιοι φόνοι».
Η σύγχυση εκείνη είχε προκληθεί από περικοπές συγγραφέων της μετακλασικής όμως περιόδου, όπου το δικαστήριο εκείνο αναφέρονταν στη Ζέα, με συνέπεια πολλοί να θεωρούν Φρεαττύδα και Ζέα μια και μόνη ταυτόσημη περιοχή. Αυτό όμως έρχονταν σε σύγκρουση με κείμενο του Ησύχιου όπου στη λέξη "Ζέα" αναφέρει ότι πρόκειται για έναν από τους λιμένες του Πειραιά. Ενώ η Φρεαττύδα δεν ήταν λιμένας. Το βέβαιο ήταν πως η αρχαία θέση της Φρεαττύδας ήταν εκτός των Πειραϊκών τειχών και συνεπώς δεν περιελάμβανε λόφο της λεγόμενης τότε Ακτής. Επίσης είχε αναπτυχθεί και μια τρίτη άποψη πως η Φρεαττύδα ήταν η κατ΄ έναντι από την Αίγινα ακτή (δηλαδή ο σημερινός όρμος Λουβιάρη).

Οι τοποθεσίες που συγκέντρωναν τις περισσότερες πιθανότητες προσδιορισμού της θέσης της αρχαίας «Φρεαττύος» ήταν δύο: η μία ήταν η βραχώδης άκρα της σημερινής πλατείας Αλεξάνδρας και η άλλη ο αμέσως μετά τη Ζέα όρμος, δηλαδή ο σημερινός. Ετυμολογικά η λέξη Φρεαττύς προσδιορίζει χώρο (έκταση) με φρέατα. Τέτοιοι χώροι εντοπίστηκαν και στις δύο παραπάνω περιοχές. Συγκεκριμένα στη πρώτη εντοπίστηκαν στη παραλία ωοειδή κοιλώματα που κάποια εξ αυτών παλαιότερα έφεραν καλύμματα που όμως ο ακριβής σκοπός τους μέχρι σήμερα παραμένει ανεξακρίβωτος. Αν αυτά οι αρχαίοι κάτοικοι τ΄ αποκαλούσαν φρέατα ίσως τότε η Φρεαττύδα να είναι η σημερινή πλατεία Αλεξάνδρας, όπου ίσως εκεί και να βρισκόταν το περίφημο εκείνο αρχαίο δικαστήριο.

Αντ΄ αυτού όμως υφίσταται και η ιστορικά επίσης σοβαρή άποψη που ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους όταν στη Μουνιχία υπήρχε συνοικισμός μέρος των κατοίκων του οποίου επιδίδονταν στη κατασκευή υφασμάτων και στη βαφική. Πολύ φυσικό λοιπόν η κατεργασία των πρώτων υλών εκείνων (πλύσιμο, στύψιμο, βαφική) να γίνονταν σε ειδικούς χώρους (π.χ. κοιλώματα βράχων), αντικαθιστώντας μεγάλα δοχεία. Έτσι μια τέτοια εκλογή, δίπλα στη θάλασσα, θα ήταν η καλλίτερη, αφού ακόμα και σήμερα συνηθίζεται στα χωριά δίπλα στη θάλασσα ή τα ποτάμια. Περιέργως όμως τέτοιες «φυσικές λεκάνες» δεν βρέθηκαν από τον όρμο του Φαλήρου μέχρι την Ζέα.

Έτσι η θέση που συγκεντρώνει ακόμα περισσότερες πιθανότητες της αρχαίας είναι ο αμέσως μετά τη Ζέα ορμίσκος στην ανατολικομεσημβρινή ακτή της Πειραϊκής Χερσονήσου. Παλαιότερα πριν την ανάπλαση του μυχού του όρμου υπήρχε μικρή ιαματική πηγή που τη θυμούνται οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής που το χρησιμοποιούσαν σε ορισμένες παθήσεις[1]. Αυτό το νερό και το μέρος που ανάβλυζε το έλεγαν οι παλαιότεροι «Τσιρλονέρι» όπως το αναφέρει και ο Ραγκαβής στα «Τοπογραφικά Αθηνών». Έτσι από την αρχαιότατη εποχή ο χώρος αυτός φέρεται να λεγόταν και «Φρεαττός». Την άποψη ότι ο Φρεαττός είναι ο σημερινός λεγόμενος όρμος της Φρεαττύδας διατύπωσε πρώτος ο Ulrichs στου οποίου τη γνώμη συμφωνούν οι περισσότεροι Έλληνες μελετητές. Στην ανατολική όχθη του όρμου που σήμερα έχει συμπεριληφθεί μέσα στο εκεί Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος διακρίνονται λείψανα βαθμίδων εκείνου του δικαστηρίου της αρχαιότητας.

Πάντως η ονομασία της περιοχής κατά τους περισσότερους μελετητές, εσφαλμένα αποδίδεται σε ήρωα Φρεάττυ. Το πιθανότερο είναι να ετυμολογείται από τη λέξη «φρέαρ» από το οποίο και εξέρχονταν το ιαματικό νερό (τσιρλονέρι) ή από τα πολλά φρέατα που εντοπίστηκαν πέριξ του όρμου και ειδικότερα μεταξύ της λεωφόρου Ζαννή και οδών Αποστόλη και Λ. Πορφύρα. Ακόμη όμως έχει σημειωθεί πως τα αρχαιότερα σπίτια στη περιοχή χρησιμοποιούσαν για υπονόμους τέτοια φρεάτια.

↑ Ο Μακρίδης στον «Οδηγό της Ελλάδος» του 1887 αναφέρει πως το νερό αυτό της πηγής της «Φρεαττύδος» είναι καθαρτικό και πως κατόπιν εξέτασης βρέθηκε να περιέχει θειικό νάτριο και μαγνήσιο.

Σύγχρονη Φρεαττύδα

Σήμερα ο όρμος της Φρεαττύδας έχει αναπλαστεί με μεγάλα έργα που ξεκίνησαν το 1960 οπότε και δημιουργήθηκε η μαρίνα Ζέας που άρχισε σταδιακά η λειτουργία της το 1966. Στον άλλοτε μυχό του όρμου που διαμορφώθηκε σε πλατεία στεγάζεται το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος ενώ κατά μήκος τμημάτων των ακτών του διαπιστώνονται παλαιά ερείπια των Πειραϊκών τειχών. Επίσης στην ανατολική πλευρά, στο επίπεδο της παραλιακής οδού, βρίσκεται η μαρμάρινη προτομή του Λάμπρου Πορφύρα, μόνιμου κάτοικου της περιοχής.