O Δαμαριώνας Νάξου είναι ένα ημιορεινό παραδοσιακό χωριό στο κέντρο της Νάξου και ένα από τα 38 χωριά και οικισμούς που υπάγονται στο Δήμο Δρυμαλίας. Είναι χτισμένος στους πρόποδες του βουνού Ράχη στην άκρη του λεκανοπέδιου της Τραγαίας και σε υψόμετρο 300 μέτρων περίπου. Απέχει 16 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Νάξου, τη Χώρα, και έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός. Στο διοικητικό διαμέρισμα του Δαμαριώνα υπάγονται επίσης τα χωριά Αγιασσός, Βουρβουριά, Δαμαλάς, και Πυργάκι. Οι οικισμοί Αγιασσός και Πυργάκι είναι υπήνεμοι, παραλιακοί, με μεγάλες ωραίες αμμουδιές και βρίσκονται νοτιοδυτικά του Δαμαριώνα σε απόσταση περίπου 15 χιλιομέτρων

Η τελευταία απογραφή του 2001 έδειξε ότι ο μόνιμος πληθυσμός του διοικητικού διαμερίσματος του Δαμαριώνα είναι 557 κάτοικοι, εκ των οποίων 341 κατοικούν στο Δαμαριώνα, 136 στην Αγιασσό, 19 στη Βουρβουριά, 41 στο Δαμαλά και 20 στο Πυργάκι.

Εκτιμάται ότι ο Δαμαριώνας άρχισε να κτίζεται από το 1400 μ.Χ. και μετά. Οι πρώτοι κάτοικοι του Δαμαριώνα κατοικούσαν, όπως εκτιμάται, στην παράλια νοτιοδυτική περιοχή της Αγιασσού. Ο φόβος, όμως, των πειρατών, που από τον 7ο μ.Χ. αιώνα λυμαίνονταν τα νησιά των Κυκλάδων, τους ανάγκασε να τραβηχτούν στο εσωτερικό του νησιού, αρχικά στη θέση Ροαλίδια, στην πλαγιά του Κάστρου του Απαλίρου και αργότερα στη σημερινή θέση που είναι ο Δαμαριώνας.

Δεν είναι γνωστό από πού προήλθε η ονομασία Δαμαριώνας. Σύµφωνα µε την παράδοση, το χωριό πήρε το όνοµά του από την Δάµαρις, την Αθηναία, που μαζί µε τον 'Αγιο Διονύσιο πρώτοι πίστεψαν στο χριστιανισμό. Η Δάμαρις δίδαξε το χριστιανισμό στους Δαμαριωνίτες αργότερα και αυτοί για να την τιμήσουν, χάρισαν το όνομά της στο χωριό τους. Ωστόσο, η άποψη αυτή δε φαίνεται πειστική.

Βασική ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Τα πολλά ελαιοτριβία φανερώνουν τη µεγάλη παραγωγή λαδιού που είχε κάποτε το χωριό. Σήµερα λειτουργεί µόνο ένα, που είναι και το πιο σύγχρονο του νησιού. Εξίσου µεγάλη είναι και η παραγωγή τυριού, λόγω των µεγάλων εκτάσεων βοσκοτόπων καθώς και βελανιδιών, από το µεγάλο παλιό δάσος µε τις βελανιδιές, στη Ράχη.

Αξιοθέατα του Δαμαριώνα είναι η προτομή του μεγάλου Δαμαριωνίτη φιλικού της Επανάστασης του 1821 Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, το μνημείο των πεσόντων Δαμαριωνιτών στους εθνικούς μας αγώνες, η προτομή του ιατρού Γεωργίου Βερώνη στην είσοδο του χωριού, οι πλακόστρωτοι στενοί δρόμοι του, η Πλατεία του Πάτελου, η Πλατεία Ποτηρού με τον τεράστιο γέρικο πλάτανο, τα αρχοντικά Προμπονά, Βασιλικούλας και Μπακάλαινας. Στο Δαμαριώνα λειτουργεί Δημοτικό Σχολείο, και Πνευματικό και Πολιτιστικό Κέντρο. Ο ιερός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Υπάρχει, επίσης, και ιδιωτική λαογραφική συλλογή, η οποία είναι ελεύθερη για τους επισκέπτες.

Στο Δαμαριώνα υπάγονται πολλά γραφικά παλαιοχριστιανικά ξωκκλήσια στην περιοχή του Μπαούζη και η περίφημη παλαιοχριστιανική εκκλησία, η Καλορίτσα, χτισμένη σε σπηλιά στη δυτική πλευρά του βουνού Άη Λιας.

Γνωστές οικογένειες από το Δαμαριώνα είναι των Βερώνη, Δέτση, Προμπονά, Τζαννίνη, Γρατσία, και άλλες.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δαμαριώνας

Δημοτική Ενότητα Δρυμαλίας
Δημοτική Κοινότητα Απεράθου
Αζάλας Νάξου, ο
Απέραθος Νάξου, ο
Κανάκι Νάξου, το
Κλειδώ Νάξου, η
Λυγαρίδια Νάξου, τα
Μουτσούνα Νάξου, η
Πάνερμος Νάξου, ο
Δημοτική Κοινότητα Φιλοτίου
Καλαντός Νάξου, ο
Φιλότι Νάξου, το
Τοπική Κοινότητα Δαμαριώνος
Αγιασσός Νάξου, η
Βουρβουριά Νάξου, η
Δαμαλάς Νάξου, ο
Δαμαριώνας Νάξου, ο
Πυργάκι Νάξου, το
Τοπική Κοινότητα Δανακού
Δανακός Νάξου, ο
Τοπική Κοινότητα Κεραμωτής
Κεραμωτή Νάξου, η
Τοπική Κοινότητα Κορωνίδος
Αγιά Νάξου, η
Απόλλων Νάξου, ο
Κάμπος Νάξου, ο
Κορωνίς Νάξου, η
Μυρίσης Νάξου, ο
Ταξιάρχης Νάξου, ο
Φαρακλό Νάξου, το
Χίλια Βρύση Νάξου, η
Τοπική Κοινότητα Κορώνου
Αργοκοιλιώτισσα Νάξου, η
Ατσιπάπη Νάξου, η
Κόρωνος Νάξου, η
Λιώνας Νάξου, ο
Τοπική Κοινότητα Μέσης
Μέση Νάξου, η
Τοπική Κοινότητα Μονής
Μονή Νάξου, η
Σίφωνες Νάξου, οι
Τοπική Κοινότητα Σκαδού
Σκαδόν Νάξου, το
Τοπική Κοινότητα Χαλκείου
Ζωοδόχος Πηγή Νάξου, η
Ράχη Νάξου, η
Χαλκείο Νάξου, το