Oι κάτοικοι του Αντρωνίου προέρχονται κυρίως από την αρχαία πόλη Λασιών, όπου μετακινήθηκαν μετά την καταστροφή της στην θέση που είναι τώρα, καθώς και από κυνηγημένους Έλληνες αγωνιστές, από Φράγκους, Βυζαντινούς και Τούρκους κατακτητές. Η σημερινή του θέση επιλέχθηκε γιατί εκεί ήταν ένα φυσικό Οχυρό (Άντρο) από όπου πιθανότατα πήρε και το όνομά του. Χτίστηκε ανάμεσα σε δύο απότομες δασώδεις χαράδρες με τρεις δύσκολες διαβάσεις και πολλές σπηλιές γύρω (του Κουταλιανού, του Στούπα , του Κλαπανάρη, κ.α.).

Ιστορία

Το ορεινό συγκρότημα της Ηλείας γύρω από το Αντρώνι καταλήφθηκε από Σλάβικα φύλα (Εζερίτες) το 746-783 μ.Χ. που ήταν ποιμενικός και νομαδικός λαός.

Ο χρόνος ίδρυσης του Αντρωνίου δεν είναι γνωστός. Ωστόσο υπάρχουν στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι υπήρχε πριν το 1.200 μ.Χ.

Μεσαίωνας - Τουρκοκρατία

Στην διάρκεια της πρώτης περιόδου από το 1204 έως το 1460 είναι υποταγμένο στα δύο ανταγωνιστικά κρατίδια του Φράγκικου Πριγκιπάτου και του Βυζαντινού Δεσποτάτου. Η δεύτερη φάση αρχίζει με την Οθωμανική κυριαρχία το 1460 που ονομάζουμε πρώτη Τουρκοκρατία και τελειώνει το 1685. Στην απογραφή που έκαναν το 1462 οι Τούρκοι μετά την κατάληψη της Πελοποννήσου κατέγραψαν στο χωριό 12 ενήλικες.

Το Αντρώνι έγινε ευρύτερα γνωστό για τις μάχες που έδωσε με τους θηριώδεις Τουρκαλβανούς του Λάλα. Στην τριακονταετή κατοχή από τους Ενετούς (1685-1715) και συγκεκριμένα στην απογραφή (GRIMANI) το 1700 μ.Χ. αναφέρεται με λατινικά στοιχεία σαν "ANDRONI" με πληθυσμό 60 κατοίκους: 13 οικογένειες, 17 άντρες, 19 γυναίκες, 6 αγόρια και 18 κορίτσια έως δεκάξι χρόνων.

Σημειώνουμε ότι στην απογραφή των Τούρκων το 1462 και των Ενετών το 1700 οι περισσότεροι κάτοικοι δεν επεγράφησαν.

Νεότερη ιστορία - ελληνική επανάσταση

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Αντρωναίοι μαζί με τα γειτονικά χωριά Κούμανι και Γιάρμενα έδωσαν μεγάλες μάχες στην άγρια χαράδρα που τα χωρίζει.

"Κούμανι και Αντρώνι ο Θεός να σε γλιτώνει", είναι στίχοι που έκαναν τους Τουρκαλβανούς να το προφέρουν τρέμοντας, όταν τους διέταζαν να περάσουν την άγρια χαράδρα για να εισπράξουν φόρους, ξέροντας ότι δεν θα γυρίσουν. Είναι στίχοι που ανακούφισαν τους ραγιάδες από τους βασανισμούς και τους αβάσταχτους φόρους. Είναι στίχοι τιμής που απλώθηκαν στην σκλαβωμένη πατρίδα.

Αυτό φαίνεται από τη θέση "Ανάθεμα" στην Σπαρτουλιά κάτω από τα αλώνια, στον παλιό δρόμο, που έχει στηθεί ένας σωρός από πέτρες. Κάτω από τις πέτρες βρίσκεται νεκρός ο "Μπέριος" ή Βέριος, προδότης που με Τούρκικη σφραγίδα μάζευε την "Δεκατιά" (φόρος). Παλιότερα οι κάτοικοι περνώντας πετούσαν πέτρες στο σωρό και έλεγαν «ανάθεμα τον Μπέριο».

Το Αντρώνι λόγω της θέσης του ήταν ένα μικρό Σούλι με πολλά σπήλαια τριγύρω του. Ένα εξ’ αυτών, που κατέρρευσε το 1953 (σεισμός Κεφαλλονιάς), χωρούσε μέσα 1000 άτομα. Τα πέτρινα σπίτια ήταν φτιαγμένα φρούρια με φαρδιά τοιχία και πολεμίστρες. Δυστυχώς το τελευταίο, του Κλαπανάρη, κατεδαφίστηκε το 1982.

Εδώ φιλοξενήθηκαν ο πατέρας του Οδυσσέα Ανδρούτσου, Γεώργιος, κυνηγημένος από την Μάνη, ο αρχικλέφτης Ζαχαριάς, ο Αρβανίτης αποστάτης των Τούρκων Αλί Φαρμάκης και πολλοί άλλοι.

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, στην περιοχή του Αντρωνίου, στρατοπέδευαν διάφορα σώματα Ελλήνων. Ένα εξ’ αυτών με αρχηγό τον Καπετάν Γιώργη Γιαννιά (Γιαννόπουλο) ακολουθούμενος από 100 παλικάρια συγκρούστηκε στις 27 Μαΐου 1821 με 1500 Τουρκολαλαίους στα στενά του Κατσαρού. Η φθορά που επέφερε στον εχθρό ήταν 120 Τούρκοι. Πολλά δημοτικά τραγούδια εξύμνησαν τον ηρωισμό του. Κοντά στην θέση που έγινε η μάχη στο Αντρώνι (Σπαρτουλιά) έχει στηθεί μνημείο προς τιμήν του.

Ο Καννέλος Παπαδόπουλος που γεννήθηκε στο Αντρώνι το 1793 έλαβε μέρος με 40 παλικάρια στις μάχες του Πούσι, των Πατρών, του Μεσολογγίου, καθώς και σε άλλες. Ο κλεφτοκαπετάνιος Νικόλαος Κλαπανάρης που γεννήθηκε στο Αντρώνι και έλαβε μέρος ως καπετάνιος στις μάχες του Πούσι, των Πατρών, του Μεσολογγίου, της Τριπολιτσάς, των Αθηνών κτλ. Ο Παναγιώτης Πανούτσος σκοτώθηκε στο Κούμανι το 1821 (πριν την μάχη του Πούση) στη θέση Λακαντρωνιώτη, ο Λίβανος και άλλοι.

Στο Αντρώνι κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν αναφέρονται τζάκια, αρχοντολόϊα, κοτσαμπάσηδες, δραγουμάνοι, προύχοντες, ούτε και συνεργάτες του εχθρού. Ήταν πάντα σε επανάσταση. Η συνεισφορά του χωριού στον αγώνα των Ελλήνων το 1821 ήταν πολύ σημαντική. Φούντωσε γρήγορα "το κλέφτικο" και οι κάτοικοι ζώστηκαν τα άρματα και βγήκαν στα λαγκάδια, στις σπηλιές και στα βουνά.

"Απροσκύνητους" τους χαρακτηρίζει ο Κολοκοτρώνης. «Σεβαστέ μου πάτερ (…) οι Διβρηαίοι έδωσαν λόγον προσκυνισμού και ετελείωσαν τας συμφωνίας των, ομοίως και όλα τα χωριά της Κάπελης εκτός Κουμαναίων και Αντρωναίων» . Ο Θ. Κολοκοτρώνης παρήγγειλε "φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους".

Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρά Ασία πολέμησαν και χάθηκαν πολλοί Αντρωναίοι. Κατά την Μικρασιατική καταστροφή άλλοι σκοτώθηκαν, άλλοι αγνοούνται και άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι με αποτέλεσμα να γυρίσουν στο τόπο τους μετά από 3-7 χρόνια.

Από τους πενήντα που πολέμησαν στα Αλβανικά βουνά, δέκα περίπου Αντρωναίοι έδωσαν τη ζωή τους και πολλοί τραυματίστηκαν υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους στο έπος του ’40. Άλλοι πενήντα πολέμησαν στο Ρούπελ.

Μεταπολεμικά χρόνια

To Aντρώνι γύρω στο 1940 και κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της περιοχής με μεγάλη αφθονία σε σιτηρά (όταν οι γύρω περιοχές πεινούσαν). Καλλιεργούσαν τα χωράφια στα βουνά που το πέτρωμα τους ήταν πλούσιο σε άλατα . Η παραγωγή ήταν μεγάλη, γι' αυτό ανέβαιναν από τον κάμπο, πάνω από 150 άλογα, για να βοηθήσουν στο αλώνισμα που διαρκούσε δεκαπέντε μέρες.

Είχε πολλούς τεχνίτες: μαραγκούς, χτίστες, σαμαράδες, βαρελάδες, καλανζήδες, χαλικιάδες (γύφτους ), αροτροποιούς, τσαγγαράδες, φραγκοράφτες. Είχε επίσης αγωγιάτες, γυρολόγους (με κρεμασμένη την βαντάκα), δραγάτες (Σκούρκος, ο φόβος των παιδιών) και καλλιτέχνες με κλαρίνα, βιολιά, κιθάρες και λαούτα (ξακουστοί οι Τσούνης - Καργής- Σίνος). Κάθε σπίτι είχε και τον ξύλινο αργαλειό όπου έφτιαχναν με μεράκι οι γυναίκες δισάκια, καπότες, ματαράτσια, απλάδια, σαΐσματα και σπάρτινα στροσίδια. Ξεχωριστή θέση κατείχε και η πρακτική ιατρική: ξακουστός στην περιοχή ο γέρο Κάνταλος για το δέσιμο καταγμάτων και την εξαγωγή δοντιών. Στις αρχές του 1900 εγκαταστάθηκε στο Αντρώνι ο πρώτος γιατρός της ορεινής Ηλείας, Κωνσταντίνος Κανελόπουλος.

Σημαντικότερη γιορτή με συμμετοχή όλων των κατοίκων ήταν το Καρναβάλι που συνεχίζεται, με μικρότερη βέβαια ένταση, και σήμερα.

Μετά το 1960 άρχισε η μεγάλη μετανάστευση των κατοίκων προς το εξωτερικό (Αμερική, Αυστραλία, Καναδά) και αργότερα στην Ευρώπη (Γερμανία) και στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδος (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα).

Ασχολίες των κατοίκων

Οι κάτοικοι του Αντρωνίου ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία (πρόβατα, γίδια και λίγα γουρούνια), πτηνοτροφία, λίγοι με την μελισσοκομία, τις αγροτικές εργασίες κ.α. Τελευταία με την είσοδο του τρεχούμενου νερού από την Κρέσοβα αυξήθηκε και η καλλιέργεια ζαρζαβατικών. Ακόμα, η περιοχή φημίζεται για τα καλά κρέατα, τα κυνήγια, τα τυροκομικά προϊόντα και το κοκκινέλι, ικανό να μεθύσει και τους μεγαλόσωμους Κενταύρους. Από την Άνοιξη μέχρι και τον Οκτώβριο υπάρχει πλούσια βλάστηση των δέντρων και των άγριων φυτών. Ο ήλιος ανατέλλει από τα Γορτυνιακά βουνά, περνάει πάνω από την Κάπελη και καταδύεται στο Ιόνιο Πέλαγος.

Το Αντρώνι συνορεύει βόρεια με το Κακοτάρι, τα Τσίπιανα και την Αγία Κυριακή (Κερτίζα), ανατολικά με την Αμυγδαλή ( Μπαρμπότα Δίβρης ) του Δήμου Λαμπείας, νότια με την Φολόη και το Κούμανι, δυτικά με την Αγ. Τριάδα και τα χωριά του Δήμου Πηνείας (Πρόδρομο, Άγναντα,Πρινάρι) και νοτειοδυτικά με την Καρυά.

Δήμος Λασιώνος

Ακολουθώντας το σχέδιο Καποδίστρια το κοινοτικό συμβούλιο έδωσε το όνομα Λασιών στο νέο Δήμο. Έδρα του έκανε το χάνι Πανόπουλο που βρίσκεται στο κέντρο της κοινότητας Αντρωνίου. Ο Δήμος Λασιώνος αποτελείται από το Δημοτικό Διαμέρισμα της Αγίας Τριάδας ( Μποκοβίνα), το Δ.Δ. Κακοταρίου, το Δ.Δ. Αγίας Κυριακής ( Κέρτιζα), το Δ.Δ. Τσιπιάνων, το Δ.Δ. Κρυόβρυσης (Βερβινή) και το Δ.Δ. Αντρωνίου που είναι το μεγαλύτερο (Κατσαρού , Χάνι Πανόπουλου, Ζαχαρέικα, Σπαρτουλιά.). Έχει έκταση 22.950 στρέμματα και πληθυσμό 2.127 κατοίκους.

Αξιοθέατα-μνημεία

Τα ποτάμια, οι χαράδρες, οι πηγές, οι καταρράχτες, οι σπηλιές, το άφθονο πράσινο και οι αγραπιδιές, οι κερασιές , οι καστανιές και οι καρυδιές συνθέτουν την φυσική ομορφιά του χωριού. Εντυπωσιάζει όμως με τα όμορφα πετρόχτιστα σπίτια (πολλά φτιαγμένα από Λαγκαδινούς μαστόρους), την πλατεία στο κέντρο του χωριού (δημιούργημα του πρώην προέδρου Β. Παπαντώνη) με τα παραδοσιακά καφενεία γύρω της, με το σχολείο φτιαγμένο από δωρεά του Αντρέα Συγγρού σε νεοκλασικό αρχιτεκτονικό ρυθμό, την πέτρινη εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου, χτισμένη το 1895 και το Βυζαντινό Ναό των Αγ. Αναργύρων με τις μοναδικές τοιχογραφίες του. Μια από αυτές είναι και ο Αγ. Σκύλος Αντρωνίου (κυνοκέφαλος Άγιος Χριστόφορος). Αναπαριστά έναν Άγιο με κεφάλι κυνηγόσκυλου (τοτέμ) της περιοχής και σώμα ανθρώπου. Δίπλα του, επίσης, υπάρχει μία άγνωστη στην ορθόδοξη και την καθολική εκκλησία αγιογραφία με το τίτλο «Κυνο-βιάρχης». Φαίνεται ότι ο ναός ήταν αρχαίο κοινόβιο ή εκτροφείο σκύλων, οι οποίοι εξασφαλίζοντας τροφή στους κατοίκους, τους αγιοποίησαν. Πιθανότατα όμως μπορεί να χτίστηκε πάνω σε προϋπάρχοντα ναό, σε αρχαίο νεκροταφείο. Περισσότερα δυστυχώς δεν γνωρίζουμε από την πανεπιστημιακή κοινότητα, ούτε υπάρχει κανένα ενδιαφέρον από τις υπηρεσίες της χώρας μας, για να συντηρηθεί και να διασωθεί το μοναδικό μνημείο, που κατά τα άλλα «είναι χαρακτηρισμένο ως βυζαντινή αρχαιότητα»…

Θαυμαστή είναι όμως και η εικόνα των Αγίων Αναργύρων που φιλοτεχνήθηκε το 1830. H νεότερη παράδοση και η εκκλησία λέει πως εδώ ασκήτευε ένας ευσεβής μοναχός με το όνομα Ανδρόνικος. Φημολογείται πως ήταν ξακουστός στην περιοχή και έτσι υπάρχει το ενδεχόμενο να κληρονόμησε από εκεί το χωριό το όνομα του.

Ακόμα ο επισκέπτης μπορεί να δει:

Το μυκηναϊκό νεκροταφείο 50 θαλαμοειδών ταφών στη θέση Παλιομποκοβίνα στα σύνορα Αντρωνίου (Χάνι Πανόπουλου) και Μποκοβίνας Αγ.Τριάδος).

Το σπήλαιο με τους σταλακτίτες πάνω από το ποτάμι στην διαδρομή για το φαράγγι του Αντρωνίου αγνώστου ηλικίας.

Το μεγαλοπρεπές δρυοδάσος της Κάπελης (άφθονα δέντρα), με τις Δρυάδες και Αμαδρυάδες νύμφες (νεράιδες), στο Αντρώνι, στο Κούμανι και στην Γιάρμενα, στο Οροπέδιο Φολόη, μοναδικό στα Βαλκάνια. Η περιβαλλοντική ποιότητα του δάσους και γενικά της περιοχής επιβεβαιώνεται από την αξιολόγηση της ως σημαντικής περιοχής για τα πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ).

Φαράγγι Αντρωνίου

Το Φαράγγι του Αντρωνίου βρίσκεται 500 περίπου μέτρα χαμηλότερα από το επίπεδο του χωριού. Περικλείεται από τις δυο επιβλητικές και απότομες χαράδρες που τις διασχίζουν ο Ομειρικός Σελλήεις από την μία και το παλιοπόταμο από την άλλη. Στην διαδρομή, που πραγματοποιείται με τα πόδια, συναντάμε εγκαταλειμμένους νερόμυλους, το σπήλαιο με τους σταλακτίτες και διάφορες φυτοκοινωνίες με πλατύφυλλα και αειθαλή δένδρα.

Στην πλούσια πανίδα του Φαραγγιού ανήκουν πολλά είδη πουλιών και ζώων. Από ορνιθολογική άποψη, η περιοχή παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον κυρίως λόγω του χρυσαετού και του λευκονώτη. Τα περισσότερα είδη ζώων και πουλιών της περιοχής προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες. Πριν 50 χρόνια υπήρχαν ακόμη αγριόχοιροι, ζαρκάδια και ελάφια. Εδώ κυνηγούσε ο Ξενοφώντας όταν ήταν εξόριστος στο Σκιλλούντα (Ξενοφ. Ανάβ.5,3,8-11).

Κάθε χρόνο τον Αύγουστο διοργανώνεται το πανελλήνιο πέρασμα στο φαράγγι με την συμμετοχή εκατοντάδων ορειβατών και πεζοπόρων.

Διαδρομές

Αντρώνι-Λαζουπάλι-Παλιόβρυση-Παλιοπόταμο-Ξεροπόταμο-πηγή Αλεξόπουλου-Ανάθεμα-Κατσαρού. Ξεκινώντας από το Αντρώνι, κατηφορίζουμε στο Λαζουπάλι και φθάνουμε στην Παλιόβρυση (την πηγή με τα μεγάλα πλατάνια που έπαιρναν νερό οι Αντρωναίοι και πότιζαν τα ζώα τους). Περνάμε το γεφύρι του Παλιοπόταμου για να φτάσουμε στην πηγή του Αλεξόπουλου (που λέγεται και Αλά Μπραήμ , από τον Ιμπραήμ Πασά που είχε στρατοπεδεύσει). Από εκεί πλησιάζουμε τη Σπαρτουλιά, όπου βλέπουμε το Ανάθεμα που σκότωσαν οι Αντρωναίοι τον προδότη Μπέριο. Τέλος, φτάνουμε στις πηγές του Κατσαρού, όπου ο Γιαννιάς με τα παλικάρια του έδωσε μεγάλη μάχη.

Πηγή

• Ο Σπυρίδων Τρικούπης στην Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης (τόμος Δ κεφ.ΞΗ,σελ.177)... «Τα ζοφερά σπήλαια, αι δυσανάβατοι ακρώρειoι ,οι απότομοι βράχοι ήταν τα μόνα ασφαλή κατοικητήρια των, το χώμα δε πολλάκις στρωμνή και τροφή τα άγρια χόρτα. Εφονεύοντο, ηχμαλωτίζοντο, ελαφυρογωγούντο, καταστρέφετο η Πατρίς των, αλλά δεν επροσκύνουν...»
• Η Ελληνική επανάστασις Διονυσίου Κόκκινου 6ος τόμος σελ. 120
• Τάκη Σταματόπουλου. «οι τουρκοπροσκυνημένοι και ο κολοκοτρωνης»(Σελίδα 56,57)
• Χαράλαμπου Σ. Παπαγιάννη. Το Κούμανι Ηλείας(Σελίδα 76,77,78)
• Γράμμα του Γενναίου Κολοκοτρώνη προς τον πατέρα του Γέρο του Μοριά.
• Βιβλιογραφία [2]
• Η αρχική έκδοση του άρθρου προήλθε από την ιστοσελίδα www.antroni.gr του Κώστα Παπαντωνόπουλου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστοσελίδα για το Αντρώνι

Νομός Ηλείας: Δήμος Πύργου | Αλιφείρας | Αμαλιάδος | Ανδραβίδας | Ανδριτσαίνης | Αρχαίας Ολυμπίας | Βαρθολομιού | Βουπρασίας | Βώλακος | Γαστούνης | Ζαχάρως | Ιαρδάνου | Κάστρου-Κυλλήνης | Λάμπειας | Λασιώνος | Λεχαινών | Πηνείας | Σκιλλούντος | Τραγανού | Φιγαλείας | Φολόης | Ωλένης Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Ηλείας