Αμφιθέα Μεσσηνίας

.

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

-- Δήμος Ανδρούσας --

Η Αμφιθέα,[4] αναφερόμενη παλαιότερα ως η Βρωμόβρυση ή η Βρομόβρυση, είναι οικισμός κοντά στην Ανδρούσα και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Μεσσήνης, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Η Αμφιθέα βρίσκεται νοτιοανατολικά από την Ανδρούσα από την οποία απέχει περίπου 4 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 55[1][5] μέτρα και απέχει από τις ακτές του Κόλπου της Μεσσηνίας περίπου 14 χιλιόμετρα. Κοντά στην Αμφιθέα βρίσκονται, προς τα βόρειά της η Αγριλιά σε απόσταση περίπου 900 μέτρων, προς τα ανατολικά της η Τρίοδος σε απόσταση 1,5 περίπου χιλιομέτρου και προς τα νοτιοδυτικά της η Κουκκορράχη (παλαιός κατηργημένος οικισμός, ενσωματωμένος διοικητικά στην Αμφιθέα) σε απόσταση περίπου 500 μέτρων αντίστοιχα. Επίσης η Αμφιθέα βρίσκεται στα βορειοδυτικά από την έδρα του δήμου, την Μεσσήνη, από την οποία απέχει 8 περίπου χιλιόμετρα.

Ιστορία

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Μεσσήνης στη σύγχρονη εποχή, όσο και της Ανδρούσας κατά την μεσαιωνική εποχή. Το χωριό υπάρχει, τουλάχιστον από τα χρόνια της Ενετοκρατίας και η παλαιότερη ονομασία του ήταν Βρωμόβρυση ή Βρωμόβρυσις.

Β΄ Ενετοκρατία

Κύριο λήμμα: Τερριτόριο Ανδρούσας

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφερόταν ως η Βρωμόβρυση (Vromovrissi[6]). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο.

Το χωριό, στα τέλη του 17ου αιώνα και τις αρχές του 18ου αιώνα, αναφέρεται σε διάφορες ενετικές πηγές-απογραφές, ως οικισμός ο οποίος ανήκε στην επαρχία της Ανδρούσας (Territorio d'Androussa).
Νεότερη ιστορία

Τον 19ο αιώνα αναφερόταν ως Vromovryssi σύμφωνα με τον Pouqueville, το 1815, ο οποίος αναφέρει το χωριό στον κατάλογο με τα ονόματα των χωριών της Επαρχίας Ανδρούσας (γαλλικά: Éparchie d'Androusa), τα οποία ήταν εξαρτημένα στην επισκοπική έδρα που είχε ιδρυθεί στο Νησί (Nisi: η Μεσσήνη).[7] Στη συνέχεια αναφέρεται επίσης ως Vromovrysi, αλλά ως οικισμός της Επαρχίας Εμπλακίων (γαλλικά: Éparchie d'Emblakika), που έμεναν σε αυτόν 34 οικογένειες,[8] σύμφωνα με την απογραφή του 1829, που έγινε από την «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), τμήμα της γαλλικής αποστολής με την ονομασία Εκστρατεία του Μοριά (Expédition de Morée), η οποία ήταν αποστολή εκστρατευτικού σώματος 13.000-15.000 ανδρών, υπό την αρχηγία του Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος στην Πελοπόννησο, μεταξύ των ετών 1828 και 1833, ενώ η πρώτη επίσημη ονομασία του χωριού, μετά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ήταν με το όνομα η Βρωμόβρυσις.

Διοικητική ιστορία

Η Βρωμόβρυσις ή Βρωμόβρυση[9] προσαρτήθηκε αρχικά, το 1835,[10] στον Δήμο Τρίκκης,[11] που είχε ως έδρα το Καρτερόλι, ως το 1840,[12] που ο δήμος αυτός καταργήθηκε και ο οικισμός προσαρτάται στον Δήμο Εύας[13] με έδρα το Ναζήρι (σήμερα η Εύα), όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος αυτός καταργήθηκε. Τουλάχιστον από το 1844 ως το 1879 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως η Βρωμόβρυσις και από το 1879 ως το 1907 ως η Βρωμόβρυση. Από το 1907 ως το 1928 αναφερόταν ως η Βρωμόβρυσι και στη συνέχεια ξανά, από το 1928 ως το 1940, ως η Βρωμόβρυση. Από το 1940 ως το 1957, αναφερόταν ως η Βρομόβρυση, ενώ από το 1957, που μετονομάσθηκε, ως σήμερα αναφέρεται ως η Αμφιθέα. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, ως η Βρωμόβρυσις στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Εύας της Επαρχίας Μεσσήνης με πληθυσμό 348 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[14] Στην ίδια πηγή αναφέρεται ως έδρα του Δήμου Εύας το Ναζίρι (σήμερα η Εύα). Το 1867[15] η έδρα του Δήμου Εύας μεταφέρεται από το Ναζήρι στην Ανδρούσα. Το 1912[16] το χωριό προσαρτάται ως έδρα στην Κοινότητα Βρωμόβρυσης.[17] Στην ίδια κοινότητα προσαρτώνται επίσης, το 1912, οι οικισμοί Μισυρλί ή Μισερλί (σήμερα η Μυρτοποταμιά), Κουκκορράχη (καταργήθηκε το 1981, προσαρτώμενη στην Αμφιθέα), Αϊδίνι (σήμερα η Αγριλιά), Σπητάλια και Αλητσελεπή (σήμερα η Τρίοδος). Το 1957[18] το χωριό και η κοινότητά του μετονομάζονται σε Αμφιθέα και Κοινότητα Αμφιθέας αντίστοιχα. Η Αμφιθέα παρέμεινε ως έδρα και οικισμός της Κοινότητας Αμφιθέας, με τις αλλαγές στις ονομασίες του οικισμού και της κοινότητας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Αμφιθέα υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Ανδρούσας,[19][20] με έδρα την Ανδρούσα, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Αμφιθέα ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Μεσσήνης.[21][22] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αιπείας, Ανδρούσας, Αριστομένους, Βουφράδων, Ιθώμης, Μεσσήνης, Πεταλιδίου και της Κοινότητας Τρικόρφου. Η Αμφιθέα σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας της Αμφιθέας του Δήμου Μεσσήνης.[4]
Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 380 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.
Εξέλιξη Πληθυσμού της Αμφιθέας Μεσσηνίας Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1844 297[23]
1851 348[14]
1879 488[24]
1889 504[25]
1896 523[26]
1907 567[27]
1920 691[28]
1928 597[29]
1940 690[30]
1951 598[31]
1961 597[32]
1971 510[33]
1981 564[34]
1991 512[35]
2001 443[36]
2011 380[37]

Επισήμανση: Ο πληθυσμός του οικισμού Κουκκορράχη, που καταργήθηκε το 1981[38] και προσαρτήθηκε στην Αμφιθέα καταγράφεται και εμφανίζεται ενιαία μαζί με τον πληθυσμό της Αμφιθέας, από την απογραφή του 1981 και μετά.
Κτίρια – εκδηλώσεις – αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια, εκ των οποίων μάλιστα ένα έχει χαρακτηρισθεί και σαν διατηρητέο μνημείο, ως αντιπροσωπευτικό δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής[39] και το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου υπάρχουν και οι εκκλησίες του χωριού, ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (στην Αμφιθέα) και ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου του Νέου (στην Κουκκορράχη), οι οποίοι υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας, Διάφορες εκδηλώσεις, όπως το ετήσιο πανηγύρι με την παράθεση πανδαισίας τοπικών γεύσεων διοργανώνει σε διάφορα χρονικά διαστήματα και ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Γυναικών Αμφιθέας- Κουκουραχίου.[40]
Δείτε επίσης

Ανδρούσα
Δήμος Μεσσήνης
Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
πρώην Δήμος Ανδρούσας

Παραπομπές

Αμφιθέα, από την ιστοσελίδα: buk.gr
Ταχυδρομικός Κώδικας Αμφιθέα Μεσσήνης Μεσσηνίας.
Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Μεσσήνη: 27220
Δημοτική Ενότητα Ανδρούσας - Αμφιθέα, από την ιστοσελίδα www.messini.gr του Δήμου Μεσσήνης.
Αμφιθέα, από την ιστοσελίδα: moriasnow.gr.
Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993, σελ. 111 (Quarto Territorio d' Andrussa - Vromovrissi), p. 126 (Provincia di Messenia).
François Charles Hugues Laurent Pouqueville, "Voyage de la Grece; Avec cartes, vues et figures", tome 6, Didot, 1827, p.45, Noms des villages du canton d'Androussa qui dépendent du siége épiscopal établi à Nisi: Vromovryssi.
Bory de Saint-Vincent, Expédition Scientifique de Morée: Section des Sciences physiques, Tome II, 1ere Partie: Géographie", tome II, 1ere Partie: Geographie. F. G. Levrault, Paris 1834, p. 69: Éparchie d'Emblakika - Vromovrysi.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Βρωμόβρυση (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
21-04-1835.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Τρίκκης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 22Α - 18/12/1840.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Εύας (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 570.
ΦΕΚ 25Α - 22/04/1867.
ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Βρωμόβρυσης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 253Α - 14/12/1957.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Ανδρούσας (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Μεσσήνης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 49.
Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 118.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 84.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 101.
Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 392.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 228.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 266.
Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 297.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951", σελ. 145.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 141.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 136.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 147.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 179.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 180.
"Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
05/04/1981.
Κτίριο ιδιοκτησίας Μαριάνθης Φασιλάκη, ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/4434/2302/14-1-1992 - ΦΕΚ 55/Β/5-2-1992, [...] "Χαρακτηρίζουμε ως έργο τέχνης, το οποίο χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, συμφώνως προς τις διατάξεις του Ν.1469 / 50, το κτίριο ιδιοκτησίας κας Μαριάνθης Φασιλάκη στην Αμφιθέα Μεσσηνίας, διότι είναι χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής της εποχής του, με μορφολογικά στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον." [...], σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος, της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.

Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις της εβδομάδας στο Δήμο Μεσσήνης, 14/08/2018, από την ιστοσελίδα: www.tharrosnews.gr της εφημερίδας "Θάρρος" της Μεσσηνίας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Μεσσήνης, από την ιστοσελίδα: www.messini.gr του Δήμου Μεσσήνης.
Σύλλογος Γυναικών Αμφιθέας- Κουκουραχίου, στο facebook.
Πανηγύρι της Κουκοράχης με φιγούρες και χορό!! (Βίντεο), 01/07/2018, από την ιστοσελίδα: eidisoules.gr

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΝΔΡΟΥΣΑΣ
Τοπική Κοινότητα Αγριλιάς Μεσσήνης
Αγριλιά, η
Τοπική Κοινότητα Αμφιθέας
Αμφιθέα, η
Τοπική Κοινότητα Ανδρούσης
Ανδρούσα, η
Βασιλάδα, η
Τοπική Κοινότητα Ελληνοεκκλησίας
Ελληνοεκκλησία, η
Τοπική Κοινότητα Εύας
Αμπελόραχη, η
Εύα, η
Τοπική Κοινότητα Καλαμαρά
Καλαμαράς, ο
Τοπική Κοινότητα Καλογερόρραχης
Καλογερόρραχη, η
Τοπική Κοινότητα Μαγγανιακού
Μαγγανιακόν, το
Τοπική Κοινότητα Πολυλόφου
Πολύλοφος, ο

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License