Η Ιλιάδα (Ιλιάς) είναι ένα από τα ομηρικά έπη και σώζεται ολόκληρη στις μέρες μας. Η σύνθεσή της, που κατά την παράδοση έγινε από τον Όμηρο, τοποθετείται στον 8ο αιώνα π.Χ. και βασίζεται στην παράδοση προφορικής σύνθεσης και απαγγελίας ηρωικών ποιημάτων που είχε αναπτυχθεί τους προηγούμενους αιώνες. Το ποίημα, που περιγράφει κάποια γεγονότα του δέκατου και τελευταίου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας (Ιλίου) από τους Έλληνες (Αχαιοί ή Αργείοι ή Δαναοί στο έπος), είναι γραμμένο σε δακτυλικό (ή ηρωικό) εξάμετρο και έχει 15.999 στίχους. Αρκετό καιρό μετά τη δημιουργία του, κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους, χωρίστηκε σε 24 ραψωδίες (κεφάλαια) και με μικρές αλλαγές έφτασε σε αυτήν τη μορφή στις μέρες μας. Καθεμία από τις ραψωδίες δηλώνεται με ένα κεφαλαίο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου, ενώ οι ραψωδίες της Οδύσσειας με ένα μικρό.

Τα ομηρικά έπη είναι τα παλαιότερα διασωθέντα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν τα σημαντικότερα έργα της και χρησιμοποιούνταν στην εκπαίδευση. Ως κύριο θέμα των ραψωδών, η απαγγελία τους ήταν βασικό μέρος των Ελληνικών θρησκευτικών γιορτών.

Η Ιλιάδα και ο τρωικός κύκλος

Δείτε επίσης: Τρωικός πόλεμος

Τα γεγονότα του τρωικού πολέμου, που αφηγείται η Ιλιάδα, διαδραματίζονται στον δέκατο χρόνο του πολέμου και εκτυλίσσονται σε περίπου 51 ημέρες. Αρχή του ποιήματος είναι η μῆνις, η οργή του Αχιλλέα, μετά από διαφωνία με τον Αγαμέμνονα για τη διανομή των λαφύρων από τις μάχες, που οδηγεί στην αποχώρηση του Αχιλλέα από τις πολεμικές επιχειρήσεις. Στην Ιλιάδα περιλαμβάνονται τα γεγονότα που ακολουθούν την αποχώρηση του Αχιλλέα και οι επιτυχίες των Τρώων, η είσοδος του Πάτροκλου στον πόλεμο με τον οπλισμό του Αχιλλέα, ο θάνατος του Πάτροκλου, η επιστροφή του Αχιλλέα στη μάχη για εκδίκηση, ο θάνατος του Έκτορα και η βεβήλωσή του από τον Αχιλλέα. Τέλος, η παράδοση του νεκρού Έκτορα στους Τρώες για την ταφή του. Τα επεισόδια που έχουν προηγηθεί στα δέκα χρόνια του πολέμου, καθώς και η προϊστορία του πολέμου, περιλαμβάνονται στα Κύπρια έπη, ενώ τα γεγονότα μετά την ταφή του Έκτορα μέχρι και την άλωση της Τροίας περιέχονται στα επόμενα έργα του τρωικού κύκλου, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις.
Υπόθεση και δομή της Ιλιάδας
Beginning Iliad.svg
Ραψωδία Α : Λοιμός. Μῆνις

«Μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος» (Θέα, τραγούδα την οργή του Αχιλλέα, γιου του Πηλέα) είναι ο πρώτος στίχος της Ιλιάδας. Και η οργή του Αχιλλέα οφείλεται στα εξής : Ο Τρώας Χρύσης, ιερέας του Απόλλωνα και πατέρας της Χρυσηίδας, αιχμάλωτης του Αγαμέμνονα, ήρθε στο στρατόπεδο των Αχαιών ζητώντας την απελευθέρωση της κόρης του. Όμως ο Αγαμέμνονας ήταν ανυποχώρητος και προσέβαλε βάναυσα τον ιερέα, ο οποίος προσευχήθηκε στον Απόλλωνα να πάρει εκδίκηση για την ύβρη του ιερέα του. Ο Απόλλωνας ανταποκρίθηκε και τιμώρησε με εξοντωτικό λοιμό τον αχαϊκό στρατό. Μετά από εννιά ημέρες ασθένειας, συγκαλείται συνέλευση του στρατού όπου ο μάντης Κάλχας αποκαλύπτει την αιτία της οργής του θεού. Ο Αγαμέμνονας αρχικά θυμώνει με τον Κάλχαντα : «μάντι κακῶν οὐ πώ ποτέ μοι τὸ κρήγυον εἶπας» · (Α 106 - μάντη κακών, ποτέ σου δεν μου είπες κάτι ευχάριστο – αναφερόμενος προφανώς στην θυσία της Ιφιγένειας), λογομαχεί έντονα με τον Αχιλλέα που ζητά να λυτρωθεί ο στρατός και τελικά συγκατατίθεται να επιστρέψει την κοπέλα, με την προϋπόθεση ότι θα πάρει για αντάλλαγμα την αιχμάλωτη του Αχιλλέα Βρισηίδα. Ο Αχιλλέας έξαλλος ετοιμάζεται να τον σφάξει αλλά η αόρατη από τους άλλους Αθηνά τον αρπάζει από τα μαλλιά και τον συγκρατεί. Τελικά ο Αχιλλέας αναγκάζεται να υποχωρήσει, αλλά προσβεβλημένος αρνείται να συνεχίσει να μάχεται και παρακαλεί τη μητέρα του Θέτιδα, να ζητήσει από τον Δία να ενισχύσει τους Τρώες στις μάχες, ώστε να τιμωρηθεί ο Αγαμέμνονας.
Ραψωδία Β : ‘Ονειρος διάπειρα. Βοιώτεια ἢ κατάλογος νεῶν

Ο Δίας στέλνει τον Όνειρο στον Αγαμέμνονα για να υποκινήσει επίθεση εναντίον των Τρώων, με την παραπλανητική πληροφορία ότι οι θεοί υποστηρίζουν τους Αχαιούς. Ο Αγαμέμνονας συγκαλεί συνέλευση, ο Θερσίτης τον βρίζει και ζητά να λυθεί η πολιορκία, ο Οδυσσέας τον αντικρούει (Θερσῖτ᾽ ἀκριτόμυθε - Β 246) και τον δέρνει. Τελικά πειθόμενοι στα λόγια του Οδυσσέα και του Νέστορα οι Αχαιοί ετοιμάζονται για μάχη. Όταν οι Τρώες το πληροφορούνται, ξεκινούν και αυτοί τις ετοιμασίες. Στα γεγονότα παρεμβάλλεται ο κατάλογος των αντίπαλων δυνάμεων και των ελληνικών πλοίων.
Ραψωδία Γ : Ὅρκοι. Τειχοσκοπία. Ἀλεξάνδρου καὶ Μενελάου μονομαχία

Οι δύο στρατοί αποφασίζουν να κριθεί η έκβαση της μάχης σε μονομαχία μεταξύ Πάρη και Μενέλαου. Η Ελένη ανεβαίνει στα τείχη για να παρακολουθήσει την μονομαχία, γοητεύοντας ακόμη και τους γέρους Τρώες με την ομορφιά της (αἰνῶς ἀθανάτηισι θεῆις εἰς ὦπα ἔοικεν – αληθινά μ’ αθάνατης θεάς μοιάζ’ η μορφή της - Γ 158) και δείχνει στον Πρίαμο τους αρχηγούς των Αχαιών. Στην μονομαχία ο Μενέλαος τραυματίζει τον Πάρη κι ετοιμάζεται να τον εξοντώσει, αλλά η θεά Αφροδίτη επεμβαίνει και τον διασώζει.
Ραψωδία Δ : Ὁρκίων σύγχυσις. Ἀγαμέμνονος ἐπιπώλησις

Οι αντίπαλοι αποφασίζουν ανακωχή, αλλά η Ήρα επιζητώντας τον όλεθρο της Τροίας πείθει τον Δία που αμφιταλαντεύεται να συναινέσει στα σχέδιά της. Κι έτσι η Αθηνά μεταμορφωμένη σε Τρώα πολεμιστή πείθει τον Πάνδαρο να παραβιάσει την ανακωχή τοξεύοντας τον Μενέλαο που τραυματίζεται αλλά θεραπεύεται από τον Μαχάοντα. Οι Τρώες επιτίθενται, ο Αγαμέμνων συνεγείρει τους Αχαιούς και η μάχη γενικεύεται. Οι θεοί οδηγούν τους πολεμιστές (ὄρσε δὲ τοὺς μὲν Ἄρης, τοὺς δὲ γλαυκῶπις Ἀθήνη – Δ 439).
Ραψωδία Ε : Διομήδους ἀριστεία

Η Αθηνά απομακρύνει τον Άρη από την μάχη που συνεχίζεται και οι Αχαιοί εξολοθρεύουν τους Τρώες. Ο Διομήδης διακρίνεται εξαιρετικά, σφάζει πλήθος Τρώων κ’ είναι έτοιμος να σκοτώσει και τον Αινεία, που όμως σώζεται με παρέμβαση της μητέρας του Αφροδίτης. Αλλά ο Διομήδης ακολουθώντας τις συμβουλές της Αθηνάς, τραυματίζει και την θεά. Ο Άρης βοηθά τους Τρώες, η Ήρα ενθαρρύνει τους Έλληνες (αἰδὼς Ἀργεῖοι – Ε 787), και ο Διομήδης πληγώνει και τον Άρη με υπόδειξη και βοήθεια της Αθηνάς.
Ραψωδία Ζ : Ἕκτορος καὶ Ἀνδρομάχης ὁμιλία

Η μάχη εξακολουθεί με τους Αχαιούς να υπερισχύουν. Ύστερα από υπόδειξη του αδελφού του, του μάντη Έλενου, ο Έκτορας εγκαταλείπει προσωρινά τη μάχη για να ζητήσει από τις Τρωαδίτισσες να κάνουν δέηση στην Αθηνά. Επισκέπτεται μετά το ανάκτορο του Πάρη και βρίσκοντάς τον ανάμεσα στις γυναίκες, δίπλα στην Ελένη, τον επιτιμά επειδή εγκατέλειψε την μάχη. Η Ελένη κατηγορεί κι αυτή τον Πάρη κι ελεεινολογεί τον εαυτό της για τις συμφορές που προκάλεσε (εἵνεκ᾽ ἐμεῖο κυνὸς – για μένανε τη σκύλα - Ζ 355). Πριν γυρίσει στη μάχη ο Έκτωρ συναντά την Ανδρομάχη με τον γιο τους Αστυάνακτα. Η σκηνή είναι από τις πιο συγκινητικές της Ιλιάδας : Η Ανδρομάχη τον παρακαλεί να λυπηθεί αυτόν και το παιδί τους, και ο Έκτωρ προβάλλει το καθήκον, προαισθανόμενος όμως ότι μια μέρα θα χαθεί η πατρίδα (ἔσσεται ἦμαρ ὅτ᾽ ἄν ποτ᾽ ὀλώληι Ἴλιος ἱρὴ - Ζ 448). Το βάρος της σκηνής μετριάζεται από τα χαμόγελα που προκαλεί ο φόβος του Αστυάνακτα για το κράνος του πατέρα του, και ο εναγκαλισμός του Έκτορα με το βρέφος.
Ραψωδία Η : Ἕκτορος καὶ Αἴαντος μονομαχία. Νεκρῶν ἀναίρεσις

Ο Έκτωρ επιστρέφει στη μάχη και τώρα υπερισχύουν οι Τρώες, η Αθηνά ξεκινά να βοηθήσει τους Αχαιούς αλλά ο Απόλλωνας την σταματά και συμφωνούν να εμπνεύσουν την ιδέα μιας νέας μονομαχίας στον Έκτορα. Εννέα Αχαιοί αρχηγοί δέχονται την πρόταση και κληρώνεται ο Αίας ο Τελαμώνιος. Η πάλη διαρκεί μέχρι τη νύχτα χωρίς αποτέλεσμα και οι δύο ήρωες αποτραβιούνται στα στρατόπεδά τους έχοντας ανταλλάξει δώρα. Οι Τρώες κάνουν προτάσεις ειρήνης που απορρίπτονται. Ο Αγαμέμνωνας συγκατατίθεται απλώς σε εκεχειρία για την ταφή των νεκρών και οι Αχαιοί ενισχύουν την περιτείχιση του στρατοπέδου τους.
Γίνονται διάφορες αλλαγές που προκαλούν αναστατώσεις στους Αχαιούς
Ραψωδία Θ : Κόλος μάχη

Η ραψωδία αυτή επιγράφεται έτσι γιατί η περιγραφή της μάχης ήταν κολοβή, συντομευμένη, επειδή ο Όμηρος, κατά τον σχολιαστή της Ιλιάδος, «συντέμνει την διήγησιν, συναχθόμενος τοις Αχαιοίς». Ο Δίας απαγορεύει στους θεούς την ανάμιξη στον πόλεμο και ο ίδιος ευνοεί τους Τρώες που πιέζουν έντονα τους Αχαιούς. Η Ήρα και η Αθηνά διαμαρτύρονται και ο Δίας απαντά ότι ενεργεί έτσι για να εξαναγκαστεί να επιστρέψει στη μάχη ο Αχιλλέας. Η νύχτα έρχεται λυτρωτικά για τους Αχαιούς, ενώ οι Τρώες διανυκτερεύουν εκτός των τειχών.
Ραψωδία Ι : Πρεσβεία πρὸς Ἀχιλλέα. Λιταί

Απογοητεύμενος από τις επιτυχίες των Τρώων, ο Αγαμέμνων συγκαλεί συνέλευση των βασιλέων και προτείνει λύση της πολιορκίας. Ο Διομήδης εναντιώνεται και ο Νέστορας προτείνει κατευνασμό του Αχιλλέα. Ο Αγαμέμνων κάνει αυτοκριτική και δέχεται να δώσει πίσω την Βρισηίδα -ανέγγιχτη ακόμη κατά τα λεγόμενά του- και πολλά άλλα πλούσια δώρα, χρυσάφι, άλογα και γυναίκες. Ο παιδαγωγός του Αχιλλέα Φοίνικας, ο Οδυσσέας και ο Αίας ο Τελαμώνιος πηγαίνουν στην σκηνή του Αχιλλέα για να μεσιτεύσουν, αλλ’ αυτός μένει αμετάπειστος. Το μόνο που κατορθώνει ο Αίας με τα λόγια του είναι ν’ αποσπάσει την υπόσχεση του Αχιλλέα ότι θα πολεμήσει όταν ο Έκτορας κάψει τα πλοία των Αχαιών και φέρει τους Τρώες ως τη σκηνή του.
Ραψωδία Κ : Δολώνεια

Αγαμέμνων και Μενέλαος κάνουν νυκτερινή επιθεώρηση του στρατοπέδου. Ο Νέστορας προτείνει να κατασκοπεύσουν οι Αχαιοί το στρατόπεδο των Τρώων και ξεκινούν ο Οδυσσέας και ο Διομήδης. Κατάσκοπο όμως είχε στείλει κι ο Έκτορας, τον Δόλωνα, που πέφτει στα χέρια των δύο Αχαιών. Τον ανακρίνουν και τον σκοτώνουν. Ύστερα, εκμεταλλευόμενοι τις πληροφορίες του Δόλωνα, επιπίπτουν στην στρατοπεδία του Ρήσου, βασιλιά των Θρακών και συμμάχου των Τρώων, σφάζουν τους άντρες του και τον ίδιο κι αρπάζουν τα περίφημα λευκά του άλογα –με την βοήθεια πάντα της Αθηνάς.
Ραψωδία Λ : Ἀγαμέμνονος ἀριστεία

Η ραψωδία Λ αρχίζει με νέες μάχες. Αν και αρχικά διακρίνεται ο Αγαμέμνονας και απωθεί τους Τρώες μέχρι τα τείχη τους, οι θεοί ενθαρρύνουν τον Έκτορα και, καθώς στη συνέχεια τραυματίζονται πολλοί αρχηγοί των Αχαιών (Αγαμέμνονας, Διομήδης, ο γιατρός Μαχάονας), οι Τρώες προχωρούν και τους πιέζουν. Ο Νέστορας συμβουλεύει τον Πάτροκλο να ζητήσει από τον Αχιλλέα να του δανείσει την πανοπλία του για να συγκρατήσει τους Τρώες και ν’ ανακουφίσει τους Έλληνες (αἴ κέν τι φόως Δαναοῖσι γένηαι - Λ 797).
Ραψωδία Μ : Τειχομαχία

«Τείχος» εδώ είναι αυτό του στρατοπέδου των Αχαιών, αυτό που προστάτευε τα πλοία. Ο Έκτορας και οι Τρώες ασυγκράτητοι το πολιορκούν και απειλούν τον στόλο, αλλά ο Δίας κρίνοντας ότι προχώρησαν πολύ, στέλνει απαίσιο οιωνό : Μια απελπισμένη πάλη στον αέρα αριστερά των Τρώων, μεταξύ ενός αετού κι ενός φιδιού που είχε αρπάξει, πάλη που έληξε με τον αετό νικημένο. Ο οιωνοσκόπος Πολυδάμας συμβουλεύει τον Έκτορα να μη προχωρήσουν άλλο, αλλ’ αυτός απαντά «εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης» (Μ 243). Η μάχη συνεχίζεται.
Ραψωδία Ν : Μάχη ἐπὶ ταῖς ναυσίν

Ο Δίας, ευνοώντας τους Τρώες για να δοξάσει τελικά τον Αχιλλέα, και βέβαιος ότι κανείς θεός δεν θα τολμούσε ν’ αγνοήσει την διαταγή του περί μη επέμβασης, έστρεψε αλλού την προσοχή του. Τότε ο Ποσειδών παίρνει την μορφή του Κάλχαντα και ενθαρρύνει τους Αχαιούς. Παρ’ όλα αυτά οι Τρώες περνούν το τείχος και εισβάλλουν στο στρατόπεδο απειλώντας τα πλοία.
Ραψωδία Ξ : Διὸς ἀπάτη

Σε πρόχειρη σύσκεψη των τραυματισμένων αρχηγών ο Αγαμέμνων προτείνει πάλι λύση της πολιορκίας. Οι Οδυσσέας και Διομήδης διαφωνούν κι ο Ποσειδώνας εξακολουθεί να ενθαρρύνει τους Αχαιούς, παρά την απαγόρευση του Δία. Για να κάνει αποτελεσματικότερη την παρέμβαση του Ποσειδώνα, η Ήρα εξαπατά την Αφροδίτη, της παίρνει την ζώνη με τα ερωτικά φίλτρα (φιλότητα καὶ ἵμερον - Ξ 198) και προκαλεί τον πόθο του Δία. Μετά την περίπτυξη ο Δίας κοιμάται βαθιά, γιατί η Ήρα είχε δωροδοκήσει τον Ύπνο. Ο Αίας τραυματίζει τον Έκτορα και η επίθεση των Τρώων αποκρούεται.
Ραψωδία Ο : Παλίωξις παρὰ τῶν νεῶν

Ο Δίας ξυπνά, επιπλήττει την Ήρα για το τέχνασμά της και παραγγέλει στον μεν Ποσειδώνα να πάψει να βοηθά τους Αχαιούς στον δε Απόλλωνα να βοηθήσει τους Τρώες. Αυτοί αντεπιτίθενται, φτάνουν ως τα πλοία και απειλούν να τα κάψουν. Ο Αίας προσπαθεί απεγνωσμένα να τους αποκρούσει.
Ραψωδία Π : Πατρόκλεια

Ο Πάτροκλος χύνοντας πικρά δάκρυα ζητά από τον Αχιλλέα να του δώσει τα όπλα του για να νομίσουν οι Τρώες ότι ξαναμπήκε στον πόλεμο. Ο Αχιλλέας δέχεται και δίνει τα όπλα με την ρητή εντολή στον Πάτροκλο, να σώσει τα πλοία από την φωτιά και να μη περάσει τον περίβολο του στρατοπέδου των Αχαιών. Ο Πάτροκλος μπήκε στην μάχη όταν ο Αίας κατέρρεε πια και κάποια πλοία είχαν αρχίσει να καίγονται. Οι Τρώες τρέπονται σε φυγή, ο Πάτροκλος ανδραγαθεί, αλλά ξεχνά την εντολή του Αχιλλέα και βγαίνει στην πεδιάδα. Ο Απόλλων φανερώνει στον Έκτορα ότι κάτω από την πανοπλία του Αχιλλέα είναι ο Πάτροκλος και τον βοηθά να τον σκοτώσει.
Ραψωδία Ρ : Μενελάου ἀριστεία

Μάχη για το σώμα του Πάτροκλου στην οποία διακρίνεται ο Μενέλαος. Τελικά ο Αίας καταφέρνει να αποσπάσει τον νεκρό από τους Τρώες, αλλά ο Έκτορας κρατά τον οπλισμό του Αχιλλέα. Φορώντας τον πλέον, επιχειρεί ξανά να πάρει το σώμα του Πατρόκλου. Οι Αργείτες εναλλάσσονται στην μάχη με τους Τρώες, πότε έχουν οι πρώτοι το προβάδισμα και πότε οι δεύτεροι. Όταν πια είναι φανερό ότι ο Δίας έχει δώσει την μάχη στους Τρώες, ο Μενέλαος μαζί με τον Μυρώνη καταφέρνουν να αποσπάσουν το σώμα του Πατρόκλου, το μεταφέρουν στους ώμους τους και τρέχουν. Προκαλούν τον θυμό όλου του στρατού των Τρώων.
Ραψωδία Σ : Ὁπλοποιία

Ο Αχιλλέας θρηνεί για τον θάνατο του φίλου του και η μητέρα του, η θεά Θέτις, έρχεται να τον παρηγορήσει. Δηλώνει αποφασισμένος να πάρει εκδίκηση αλλ’ αυτή του υπενθυμίζει ότι ο θάνατος του Έκτορα θα σημάνει και τον δικό του χαμό. Ο Αχιλλέας επιμένει και η Θέτιδα του ζητά να περιμένει τουλάχιστον ώσπου να του φέρει καινούρια πανοπλία καμωμένη από τον Ήφαιστο. Οι Τρώες εν τω μεταξύ έχουν εντείνει τις προσπάθειές τους για να πάρουν τον νεκρό κι ο Αχιλλέας, ειδοποιημένος από την Ήρα και σκεπασμένος με την εκτυφλωτική αιγίδα της Αθηνάς, προβάλλει στην τάφρο. Κραύγασε τρεις φορές κ’ οι Τρώες πανικόβλητοι υποχώρησαν. Η ραψωδία ολοκληρώνεται με την εκτενή περιγραφή της ασπίδας που κατασκεύασε ο Ήφαιστος.
Ραψωδία Τ : Μήνιδος ἀπόρρησις

Ο Αχιλλέας παραλαμβάνει τα νέα όπλα του και συγκαλεί συνέλευση των Αχαιών. Συμφιλιώνεται με τον Αγαμέμνονα, αφού και οι δύο παραδέχονται ότι οδηγήθηκαν σε σύγκρουση από θεϊκές παρεμβάσεις και επιστρέφεται η Βρισηίδα, την οποία ο Αγαμέμνονας ορκίζεται ότι δεν είχε αγγίξει. Μετά τη συνέλευση ξαναρχίζει και γενικεύεται ο θρήνος για τον Πάτροκλο. Τέλος ο Αχιλλέας φορά την καινούρια πανοπλία του και ανεβαίνει στο άρμα. Ένα από τα άλογα του προλέγει ότι θα σκοτωθεί από θεό και από άνθρωπο (μόρσιμόν ἐστι θεῶι τε καὶ ἀνέρι ἶφι δαμῆναι - Τ 417).
Ραψωδία Υ : Θεομαχία

Ο Αχιλλέας οδηγεί τους Αχαιούς στη μάχη, στην οποία ο Δίας επιτρέπει να πάρουν μέρος και οι θεοί. Ήρα, Αθηνά, Ποσειδών, Ερμής και Ήφαιστος έσπευσαν στα στρατόπεδο των Αχαιών ενώ Άρης, Αφροδίτη, Απόλλων και Άρτεμις τάχθηκαν στο πλευρό των Τρώων. Ο Αχιλλέας μονομαχεί με τον Αινεία, τον οποίο σώζει ο Ποσειδώνας για να μη θυμώσει ο Δίας. Στη συνέχεια ο Αχιλλέας σκορπά τον όλεθρο στους Τρώες και βρίσκεται αντιμέτωπος με τον Έκτορα. Αλλά η Αθηνά και ο Απόλλων αποτρέπουν ένα μοιραίο αποτέλεσμα της μονομαχίας.
Ραψωδία Φ : Μάχη παραποτάμιος

Ο Αχιλλέας εξακολουθεί να εξολοθρεύει τους Τρώες και πολεμά και με τον ποτάμιο θεό Σκάμανδρο που το ρεύμα του είχε γεμίσει με σώματα ζωντανών και νεκρών Τρώων. Σώζεται χάρη στην παρέμβαση του Ποσειδώνα και της Αθηνάς στην αρχή και στην συνέχεια από την Ήρα και τον Ήφαιστο που συγκρούονται στη συνέχεια μεταξύ τους. Η Αθηνά τραυματίζει τον Άρη και χτυπά την Αφροδίτη που ήρθε να τον βοηθήσει και η Ήρα δέρνει την Άρτεμη. Τελικά οι Τρώες, καταδιωκόμενοι από τον Αχιλλέα, κλείνονται στα τείχη.
Ραψωδία Χ : Ἕκτορος ἀναίρεσις

Μόνο ο Έκτορας έχει μείνει εκτός των τειχών περιμένοντας τον Αχιλλέα. Ο Πρίαμος και η Εκάβη τον παρακαλούν να μπει μέσα αλλά μάταια. Φτάνει ο Αχιλλέας φοβερός κι ο Έκτορας προσπαθεί να ξεφύγει καταδιωκόμενος. Έκαναν τρεις φορές τον γύρο των τειχών και μετά ο Δίας έβαλε στη ζυγαριά τους κλήρους του θανάτου. Η μοίρα του Έκτορα έγειρε στον Άδη κι αμέσως ο Απόλλωνας τον εγκαταλείπει. Η Αθηνά παραπλανά τον Έκτορα, που στέκεται ν’ αντιμετωπίσει τον Αχιλλέα και με την βοήθειά της, ύστερα από σύντομο αγώνα, ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Έκτορα. Ύστερα τον δένει από τα πόδια στο άρμα του και αρχίζει να τον σέρνει κάτω από τα μάτια των Τρώων, των γονέων του και της Ανδρομάχης, που βλέπουν θρηνώντας από τα τείχη.Μετά ο Αποστολάκης Ιάσονας τους απείλησε να τους σκοτώσει αν δεν τον άφηναν να πάρει το σώμα του.
Ραψωδία Ψ : Ἆθλα ἐπὶ Πατρόκλῳ

Ο Αχιλλέας επιστρέφει στο στρατόπεδο με τον νεκρό του Έκτορα. Ο Πάτροκλος, που το σώμα του είχε φροντίσει η Θέτις να διατηρηθεί ανέπαφο, εμφανίζεται στον ύπνο του Αχιλλέα και ζητά να τον θάψουν επί τέλους γιατί δεν μπορεί να μπει στον Άδη. Και προμαντεύει κι αυτός τον θάνατο του Αχιλλέα κάτω από τα τείχη της Τροίας. Ύστερα το σώμα του Πατρόκλου αποτεφρώνεται και ακολουθούν επιτάφιοι αγώνες εις μνήμην του, με πλούσια βραβεία που αθλοθέτησε ο Αχιλλέας.
Ραψωδία Ω : Ἕκτορος λύτρα

Η τελευταία ραψωδία αρχίζει με την επί δώδεκα ημέρες βεβήλωση του πτώματος του Έκτορα από τον Αχιλλέα. Τη δωδέκατη ημέρα οι θεοί κάνουν συνέλευση και στέλνουν τη Θέτιδα να πείσει τον Αχιλλέα να παραδώσει τον νεκρό και την Ίριδα να παρακινήσει τον Πρίαμο να ικετεύσει τον Αχιλλέα. Το βράδυ γίνεται η συνάντηση του Πρίαμου, που τον προστατεύει ο Ερμής, με τον Αχιλλέα, ο οποίος αποδέχεται τα πλούσια λύτρα, επιστρέφει τον νεκρό και παραχωρεί δωδεκαήμερη ανακωχή για την επικήδειες τελετές. Ακολουθούν 12 ημέρες θρήνων και προετοιμασιών και τέλος γίνεται η καύση και η ταφή του Έκτορα. Η Ιλιάδα τελειώνει με τον στίχο : ὣς οἵ γ᾽ ἀμφίεπον τάφον Ἕκτορος ἱπποδάμοιο (έτσι έκαναν αυτοί την ταφή του αλογοδαμαστή Έκτορα).
Μεταφράσεις
Νεοελληνικές

Ιάκωβος Πολυλάς, Ομήρου Ιλιάς, 1923.
Αλέξανδρος Πάλλης, Η Ιλιάδα,1904.
Νίκος Καζαντζάκης & Ι.Θ.Κακριδής, Ομήρου Ιλιάδα, 1955

σε άλλες γλώσσες

(επιλογή)
Αγγλικές

Τζώρτζ Τσάπμαν (George Chapman), 1611-15
Τόμας Χομπς (Thomas Hobbes), 1676
Τζων Ντράυντεν (John Dryden), 1700
Αλεξάντερ Πόουπ (Alexander Pope), 1715
Τζαίημς Μακφέρσον (James Macpherson), 1773
Ουϊλλιαμ Κόουπερ (William Cowper), 1791
Μάθιου Άρνολντ (Matthew Arnold), 1861
Σάμουελ Μπάτλερ (Samuel Butler), 1898
Ρόμπερτ Γκραίηβς (Robert Graves), 1959

Γαλλικές

Λεκόντ ντε Λίλ (Leconte de Lisle), 1850
Ιταλικές

Βιντσέντσο Μόντι (Vincenzo Monti) 1810
Σαλβατόρε Κουαζιμόντο (Salvatore Quasimodo), 1945

Δείτε επίσης

Τρωικός πόλεμος
Έπος
Όμηρος
Νεών κατάλογος
Αχιλλέας
Αγαμέμνονας