Κώττας Χρήστου

.

Ο Κωνσταντίνος (Κώττας) Χρήστου (1860 – 1905), γνωστός και με το προσωνύμιο Αετός των Κορεστίων, ήταν Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός, ο πρωτεργάτης του Μακεδονικού αγώνα, από τη Ρούλια (Κώτας) των Πρεσπών, της περιφερειακής ενότητας Φλώρινας.

Καπετάν Κώτας (Κώττας Χρήστου)

Οικογενειακό υπόβαθρο

Ο Κωνσταντίνος Χρήστου γεννήθηκε το 1860 στη Ρούλια (Κώτας) των Πρεσπών, της περιφ. ενότητας Φλώρινας.[1] Βαπτίστηκε την ίδια χρονιά, που συνέπεσε με τη θεμελίωση της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Ρούλιας (Κώτα), με το όνομα Κωνσταντίνος. Τελικά επικράτησε ο παρεφθαρμένος τύπος Ντίνος, Κώστας ή Κώττας. Ο πατέρας του ονομάζονταν Χρήστος και η μητέρα του Δέσποινα. Στα εξαπτέρυγα της εκκλησίας του χωριού του, δωρεά του ίδιου του Κώττα, αναγράφεται η αφιέρωση: Ο Κωνσταντίνος Χρήστου και η μητέρα του Δέσποινα. Η οικογένεια του καπετάν Κώττα ήταν από τις παλαιότερες της Ρούλιας (Κώτα) και ζούσε στο χωριό, πριν ακόμα μεταφερθεί στη σημερινή του θέση. Η Ρούλια ή Χρούλια αποτελούνταν αρχικά από αρβανιτοβλάχικες και σαρακατσάνικες οικογένειες που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο χωριό και βαθμιαία εκσλαβίστηκαν γλωσσικά στα μέσα του 19ου αιώνα. Η Ρούλια ήταν αρχικά κτισμένη βορειοδυτικότερα του σημερινού χωριού, τοποθεσία που ως και σήμερα ονομάζεται Επάνω Χωριό και βρίσκονταν στην παλαιά οδική αρτηρία Φλώρινας – Κορυτσάς. Η θέση του χωριού, πάνω σε κύρια οδική αρτηρία, το είχε καταστήσει εύκολο στόχο σε Οθωμανικά στρατεύματα και άτακτες ένοπλες ομάδες που προκαλούσαν κατά καιρούς καταστροφές, λεηλασίες και φόνους. Έτσι, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν και να κατοικήσουν τη σημερινή τοποθεσία, που τότε βρίσκονταν ανάμεσα σε δάση και ήταν προστατευμένη (μετά το 1880 πέρασε από το νέο οικισμό η νέα οδική αρτηρία από τη Φλώρινα, που στη Ρούλια διακλαδίζονταν προς Καστοριά και προς Κορυτσά).[2]

Η οικογένεια του Κώττα έφερε αρχικά το επώνυμο Ρουσάνης και ήταν μία από τις λιγοστές οικογένειες που μετοίκησαν από τον παλιό, στο νέο οικισμό. Έτσι η οικογένεια Ρουσάνη κατείχε όλο το βόρειο τμήμα της νέας Ρούλιας. Ένα οικογενειακό κειμήλιο που ρίχνει φως στα προγενέστερα χρόνια της οικογένειας Ρουσάνη, είναι ένα χάλκινο τραπέζι όπου αναγράφεται Ιωάννης 1735 και Σωτήριος, Αναστάσιος Ρουσάνης 1849. Το τραπέζι αυτό έχει ιδιαίτερη ιστορική αξία, καθώς εκεί συνέτρωγαν ο Κώττας με τους αξιωματικούς Αλέξανδρο Κοντούλη, Αν. Παπούλα, Παύλο Μελά, Γ, Κολοκοτρώνη. Κατά την προφορική παράδοση, κάποιος πρόγονος του Κώττα, ονόματι Ανδρέας, την εποχή που ακόμα κατοικούνταν το παλιό χωριό, είχε ληστευτεί και δολοφονηθεί από Τούρκους σε μια τοποθεσία κοντά στο δρόμο προς Κονομπλάτι (Μακρυχώρι). Από τότε αυτή η τοποθεσία ονομάστηκε Τάφος του Ανδρέα και το περιστατικό αποτέλεσε την αιτία να επεκταθεί η Ρούλια έως εκεί, καθώς οι κάτοικοι της Τσίριας (χωριό που εγκαταλείφθηκε αργότερα) αποποιήθηκαν το χώρο, φοβούμενοι Οθωμανικά αντίποινα.[3]

Τα πρώτα χρόνια

Ο Κώττας πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Ρούλια και χαρακτηρίζονταν από τότε ως τολμηρός, επαναστατικός και ριψοκίνδυνος. Δεν αγαπούσε ιδιαίτερα τα γράμματα, αλλά αναγκάστηκε για λόγους βιοποριστικούς να μάθει με μεγάλη επιμονή, ανάγνωση και γραφή. Μετά το θάνατο του πατέρα του Χρήστου, κρατούσε μόνος του τα βιβλία του οικογενειακού παντοπωλείου. Αργότερα άσκησε το επάγγελμα του αγωγιάτη και εξ αιτίας αυτού ταξίδευε για αρκετά χρόνια στη Θράκη, την Κωνσταντινούπολη φθάνωντας ως τη Σερβία. Το 1886 επέστρεψε στη Ρούλια και άσκησε εκεί τα επαγγέλματα του παντοπώλη, του υποδηματοποιού, του κηροπλάστη και του ξενοδόχου. Απέκτησε αρκετά χρήματα και μέρος αυτών διέθετε για την αρωγή των φτωχών συμπατριωτών του. Ανέγειρε ξενώνα στη Ρούλια, όπου παρέχονταν δωρεάν τροφή και στέγη στους άπορους και με δική του δωρεά ανεγέρθηκε οίκημα στη μονή της Αγίας Τριάδας Πισοδερίου. Νυμφεύτηκε την Ζωή Σφέτκου, από παλιά οικογένεια, μία από τις πρώτες που μετοίκησαν στον νέο οικισμό. Μαζί της ο Κώττας απέκτησε 8 παιδιά, τη Σοφία, το Δημήτριο, το Σωτήριο, τη Βασιλική, το Χρήστο, το Λάζαρο, την Πασχαλινή και τον Ευάγγελο. Η Βασιλική, η Πασχαλινή και ο Λάζαρος πέθαναν σε νεαρή ηλικία. Ο Ευάγγελος πέθανε το 1958 στην Αθήνα.[4]

Στην ιδιωτική του ζωή επιδίδονταν με ζήλο στο κυνήγι που ήταν άφθονο στην περιοχή των Κορεστίων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1880 κατατάχτηκε στα σώματα του φαχρήδων, μια πολιτοφυλακή που συγκροτούνταν από χριστιανούς με σκοπό την πάταξη της ληστείας. Το σώμα αυτό οργάνωσε ο βαλής του Μοναστηρίου Ριφαάτ πασάς. Από το 1893 έως το 1896 ο Κώττας διατέλεσε πρόεδρος της Ρούλιας. Τότε ήρθε σε ρήξη με τον Τουρκαλβανό Κασήμ αγά, μπέη της Καπεστίτσας. Ο Κασήμ αγάς ήταν κύριος του ενός από τα δύο πανδοχεία της Ρούλιας. Το άλλο ανήκε στην κοινότητα. Ο Κασήμ αγάς δεν επέτρεπε σε κανέναν να επινοικιάσει και να λειτουργήσει το κοινοτικό πανδοχείο προκειμένου να μη χάσει τα κέρδη του. Οι κάτοικοι του χωριού διαμαρτύρονταν γιατί το πανδοχείο αποτελούσε ένα έσοδο γι αυτούς. Ο Κώττας τότε επινοικίασε ο ίδιος το κοινοτικό πανδοχείο, γεγονός που προκάλεσε τον Κασήμ αγά και τον οδήγησε στην απόπειρα δολοφονίας του Κώττα. Ο Κώττας σώθηκε, καθώς κρύβονταν σε οικίες συγχωριανών του.[5]

Η αρχή της ένοπλης δράσης

Στις αρχές του 1897 ο Κώττας εγκατέλειψε τη Ρούλια και βγήκε στο βουνό ως αντάρτης. Η κατάσταση ήταν έκρυθμη λόγω της Μακεδονικής Επανάστασης του 1896 που ήταν ακόμα σε εξέλιξη αλλά και του επικείμενου Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Ο Κώττας άρχισε να καταδιώκει Οθωμανούς άρχοντες και έδωσε αρκετές μάχες με Οθωμανικά στρατεύματα. Την άνοιξη του 1897, η φήμη της δράσης του Κώττα ήταν τέτοια, που 28 νέοι των καλύτερων οικογενειών του Μοναστηρίου, μεταξύ των οποίων και ο βιομήχανος Νικόλαος Καζάζης, είχαν προετοιμαστεί και εξοπλιστεί, προκειμένου να τεθούν υπό τη ηγεσία του Κώττα. Επίσης, ανάλογες προθέσεις είχαν και αρκετοί νεόι της Φλώρινας και της Καστοριάς. Τα σχέδια αυτά του Ελληνισμού της περιοχής ματαίωσε η ατυχής κατάληξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Το πρώτο σώμα του Κώττα αποτελούσαν οι Λάζαρος Τσολάκης και Αθανάσιος Γιόρλης από τον Απόσκεπο Καστοριάς, ο Νάκος από το Σίστεβο (Σιδηροχώρι) Καστοριάς, ο Αλέξανδρος Νάστος από το Τσέροβο (Κλειδί) Φλώρινας, ο Βασίλειος Μπεκιάρης από το Ζέλοβο (Αντάρτικο) Φλώρινας και ο Σπύρος Παρασκευαΐδης. Αργότερα στο σώμα του προσήλθαν και άλλοι μαχητές, όπως ο Γρηγόριος Βαϊνάς.[6][7][8] Η δράση του σώματος του Κώττα ήταν ανεξάρτητη και στρέφονταν κατά των Οθωμανών δυναστών.[9]

Η δράση του κατά το 1898 και οι επαφές με την ΕΜΕΟ

Ο Κώττας Χρήστου με τους γιους του, Δημήτριο και Σωτήριο και τον υπασπιστή του Σίμο Ιωαννίδη

Ο Κώττας με το σώμα του περιφέρονταν στις περιοχές Πρεσπών και Φλώρινας καταδιώκοντας Τούρκους και Τουρκαλβανούς μπέηδες που καταδυνάστευαν τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Την εποχή εκείνη ήρθε σε επαφή με τον κομιτατζή της ΕΜΕΟ Λάζαρ Ποπτράικωφ, ο οποίος επίσης δρούσε τότε κατά Οθωμανικών στόχων. Έτσι παρόλο που διατήρησε την αυτονομία των κινήσεών του, εντάχθηκε στην ΕΜΕΟ και συνεργάστηκε σε πολλές επιχειρήσεις με αρκετά στελέχη της. Για τον Κώττα, είχε μεγαλύτερη σημασία η συσπείρωση όλων των χριστιανών κατά του Οθωμανικού ζυγού. Συνήθιζε να λέει ’’ας σκοτώσουμε πρώτα την αρκούδα και για το τομάρι, είναι εύκολο να το μοιράσουμε’’.[10] Το 1898 ο Κώττας με την ομάδα του, κατόρθωσε να συλλάβει και να εξοντώσει τον Τούρκο εισπράκτορα Ταχήρ, ο οποίος καταδυνάστευε τα χωριά της τότε υποδιοίκησης (καζά) Φλώρινας. Στις 29 Ιουλίου του ίδιου έτους εξόντωσε στην Τύρσια (Τρίβουνο) τον Νουρή μπέη, που ήταν ιδιαίτερα σκληρός με τους χριστιανούς της υποδιοίκησης (καζά) Φλώρινας.[11]
Η δράση του το 1899 και οι πρώτες επαφές με τη μητρόπολη Καστοριάς

Το Πάσχα του 1899, ο Κώττας με το σώμα του κατάφερε να εξοντώσει τους Τουρκαλβανούς μπέηδες Τσαούς Σιαμπάν και Τζέλιο, σε ενέδρα στο Μπούφι (Ακρίτας). Οι μπέηδες Τζέλιο και Τσαούς Σιαμπάν δρούσαν στην υποδιοίκηση (καζά) Φλώρινας και λυμαίνονταν πολλά χριστιανικά χωριά. Ο Κωνσταντίνος Χρήστου και το σώμα του συνέχισε καθ’ όλο το 1899 την καταδίωξη Οθωμανών αρχόντων που καταδυνάστευαν τους χριστιανούς, όπως ο Ομέρ αγάς που λυμαίνονταν τη Δρανοβαίνη (Κρανιώνας), το Μαυροχώρι, το Κονομπλάτι (Μακροχώρι), τη Στάτιστα (Μελάς), την Μπόμπιστα (Βέργα), την Ντύμπενη (Δενδροχώρι) και τη Ζουπάνιστα (Άνω Λεύκη).[11] Την ίδια χρονιά, και καθώς η ΕΜΕΟ είχε αρχίσει να γίνεται εχθρική προς το Ελληνικό στοιχείο της Μακεδονίας, προσπάθησε να έρθει σε επαφή με το Μητροπολίτη Καστοριάς, Φιλάρετο Βαφείδη.[12] Ο μητροπολίτης Καστοριάς Φιλάρετος ήταν ιδιαίτερα εγωιστής και αλαζόνας και επέδειξε αδιαφορία για τη θέση του Μακεδονικού Ελληνισμού, αρνούμενος κάθε ανάμειξη.[13]
Η δράση του το 1900 και η ρήξη με την ΕΜΕΟ

Το Πάσχα του 1900, ο Κώττας με το σώμα του εξόντωσε τον Κασήμ αγά, ο οποίος ήταν ο ισχυρότερος μπέης της περιοχής και εξανάγκαζε σε εξαθλίωση τους κατοίκους του Σμαρδεσίου (Κρυσταλλοπηγής), της Μπρέσνιτσας (Βατοχωρίου), της Ρούλιας, της Τύρσιας (Τρίβουνου), της Όστιμας (Τριγώνου), του Ζελόβου (Αντάρτικου), της Ποζίβιστας (Χαλάρας), του Κονομπλατίου (Μακροχωρίου) και της Στάτιστας (Μελά), επιβάλλοντας βαρείς φόρους και χρησιμοποιώντας βίαια μέσα. Την ίδια εποχή (άνοιξη του 1900) αναδιοργάνωσε το σώμα του, το οποίο τώρα περιελάμβανε το Σωτήριο Βέλλιο από την Κραπέστινα (Ατραπό), το Μήτρο Βλάχο, το Χρήστο Σφέτκο, τον Ιωάννη Μπούτζωφ, τον Νάκο, το Δεμίρη και τον Αλέξανδρο Νάστο. Την περίοδο εκείνη, ο Βούλγαρος κομιτατζής Μοσκώφ απαίτησε από την ΕΜΕΟ την αρχηγία στην περιοχή Καστοριάς, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, καθώς αφενός οι Βούλγαροι δεν μπορούσαν να επιβάλουν κάποιον αρχηγό στον Κώττα, και αφετέρου, η ΕΜΕΟ, σύμφωνα με τον Πάντο Κλιάσεφ, είχε ανάγκη την ουσιαστικά αναντικατάστατη ηγετική φυσιογνωμία του Κώττα. Έτσι, η ΕΜΕΟ αποφάσισε, την προσωρινή παραμονή του Κώττα, ως στέλεχός της. Τον Ιούλιο του 1900 ο Κώττας με το νέο σώμα του εξόντωσε τον Αμπεντίν αγά της Καστοριάς που καταπίεζε τους κατοίκους της περιοχής. Οι επιτυχίες αυτές εδραίωσαν την ηγετική παρουσία του Κώττα στην περιοχή Πρεσπών και Κορεστίων καθώς ανακούφισαν τους κατοίκους από την εκμετάλλευση των επίσημων και ανεπίσημων Οθωμανών δυναστών. Η μορφή του Κώττα έγινε θρύλος και αποτέλεσε την ελπίδα για τους κατοίκους της Βορειοδυτικής Μακεδονίας.[14]

Τον Ιούλιο του 1900 κατέφτασε στην περιοχή Καστοριάς – Φλώρινας, ο κομιτατζής Γκεόργκι Ιβάνωφ, γνωστός ως Μάρκο. Έκτοτε, το Βουλγαρικό κομιτάτο εκδήλωσε την αντιπάθειά του προς τον Κώττα. Ο Ιβάνωφ ανέλαβε τη γενική αρχηγία στις περιφέρειες Καστοριάς – Φλώρινας και ο Κώττας διατάχθηκε να τον υπακούει. Πολλοί ήταν τότε που εκδήλωσαν ανοιχτά τις διαφωνίες τους με τη νέα ηγεσία, όπως ο Σωτήριος Βέλλιος από την Κραπέστινα (Ατραπό), ο οποίος επέστρεψε στον Κώττα. Ο Κώττας τότε αποσύρθηκε στο Κονομπλάτι (Μακροχώρι) και αρνήθηκε να συμμετάσχει σε επιχειρήσεις υπό τον Ιβάνωφ που είχαν σκοπό την τρομοκράτηση του Μακεδονικού Ελληνισμού. Οι επιχειρήσεις αυτές αποφασίστηκαν από την ΕΜΕΟ, καθώς έως τότε η Βουλγαρική κίνηση δεν είχε μεγάλη απήχηση στους πληθυσμούς. Τον Αύγουστο του 1900 ήρθε η οριστική ρήξη του Κώττα με την ΕΜΕΟ, καθώς ο Ιβάνωφ του ζήτησε να μεσολαβήσει ώστε να μπορέσει να κινηθεί ελεύθερα στον κάμπο της Φλώρινας προκειμένου να καταδιώξει τον επίσης αντιρρησία Χρήστο Ποπόφσκι, εκμεταλλευόμενος την επιρροή του Κώττα στους Ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής. Ο Κώττας ύστερα από πιέσεις αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να παράσχει στον Ιβάνωφ ασφαλή πορεία, όταν όμως επέστρεψε αργότερα στα Κορέστια με τον Σωτήριο Βέλλιο, πληροφορήθηκε ότι ο Ιβάνωφ είχε σκοπό να δολοφονήσει τον Έλληνα προύχοντα του Αγίου Παντελεήμονα. Ακολούθησε η οριστική ρήξη του Κώττα με την ΕΜΕΟ και πολλά μέλη έως τότε της Βουλγαρικής οργάνωσης που διέβλεπαν την επικείμενη στροφή του κομιτάτου εναντίον των Ελλήνων αποχώρησαν. Ο Κώττας τότε ανασυγκρότησε το σώμα του, το οποίο αποτελούσαν τότε ο Σωτήριος Βέλλιος, ο Ιβάντσος Κιτσεβίτης από τη Μπελίτσα Κιτσέβου και ο Νάκος και διέφυγε το φθινόπωρο του 1900 στην περιοχή της Καστοριάς, όπου τους παρείχε ασφαλές καταφύγιο ο Λάζαρος Τσολάκης από τον Απόσκεπο. Έτσι, το Βουλγαρικό κομιτάτο προσπάθησε να απαλλαγεί διά παντός από τον Κώττα Χρήστου, που αποτελούσε πλέον ένα πολύ σοβαρό κίνδυνο για την επίτευξη των στόχων του. Ο κομιτατζής Παύλε Χρήστο κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1900 προσπάθησε να εντοπίσει τον Κώττα προκειμένου να τον απομονώσει αλλά χωρίς επιτυχία. Το Βουλγαρικό κομιτάτο μάλιστα, διά των Γκεόργκι Ιβάνωφ (Μαρκώφ) και τον Πάβελ Χρήστωφ, προσπάθησε να πείσει τον Κώττα να μεταβεί στη Σόφια για συζητήσεις και όταν αυτό δεν έφερε αποτέλεσμα, προσπάθησε να εξαγοράσει τους συντρόφους του, αλλά και πάλι δίχως αποτέλεσμα[15]. Τον Οκτώβριο ο Κώττας με το σώμα του εγκαταστάθηκε στο Κονομπλάτι (Μακροχώρι), όπου είχε ισχυρά ερείσματα ανάμεσα στους ντόπιους Έλληνες κατοίκους και στην προσπάθειά του για στρατολόγηση νέων μαχητών στο σώμα του, δέχθηκε επίθεση από το σώμα του κομιτατζή Τάνε Κλιάντσεφ ανάμεσα στην Μπάνιτσα (Βεύη) και το Γκορνίτσοβο (Κέλλη). Κατά τη συμπλοκή ο Κώττας τραυματίστηκε στην ομωπλάτη και νοσηλεύτηκε στην οικία του φίλου του Τραϊανού Κεσίνη, στη Ρούλια από τους Καστοριανούς γιατρούς Μενέλαο Μπατρίνο και Κύρο Καραμπίνα.[16]

Το Φθινόπωρο εκείνο του 1900 ο Κωνσταντίνος Χρήστου προσπάθησε εκ νέου να επικοινωνήσει με το μητροπολίτη Καστοριάς που τώρα ήταν ο Αθανάσιος Καπουράλης (1899 – 1900). Ο μητροπολίτης Αθανάσιος όμως, όντας γέρος και ασθενικός δεν μπορούσε να βοηθήσει και ουσιαστικά δεν αναμείχθηκε στα γεγονότα.[13] Τα Χριστούγεννα του 1900 η ΕΜΕΟ επικοινώνησε με τον Κώττα, που είχε αναρρώσει από τα τραύματά του και γνώριζε πλέον τους σκοπούς της ΕΜΕΟ για τον ίδιο, αλλά και για τους Ελληνικούς πληθυσμούς. Τότε ο Παύλε Χρήστο του δήλωσε ότι η δολοφονική απόπειρα σε βάρος του έγινε χωρίς να το γνωρίζει. Ο Κώττας τότε, φοβούμενος για τη ζωή του, προσπάθησε να κερδίσει χρόνο προτείνοντας να συμμετάσχει ο ίδιος στο σώμα του Αθανάς Πετρώφ. Ο Πετρώφ εκείνη την περίοδο στρατολογούσε πολλούς Έλληνες της περιοχής με το πρόσχημα της κοινής Ελληνοβουλγαρικής συμμαχίας κατά των Οθωμανών εν όψει της επικείμενης εξέγερσης το 1901 (όπως ήταν σχεδιασμένο τότε), καθώς η προσέλκυση χριστιανών στην εξαρχία ήταν πολύ περιορισμένη.[17]

Η κατάσταση το 1901 και η γνωριμία του Κώττα με τον Καραβαγγέλη

Το Μουσείο καπετάν Κώττα, στην οικία του στο χωριό Κώτας Φλώρινας (http://www.macedonian-heritage.gr/Museums/History_And_War/Captain_Kottas_Florina.html)

Μετά τη ρήξη του Κώττα με τη Βουλγαρική πλευρά, ήλθε σε επαφή με τον Έλληνα πρόξενο Μοναστηρίου Σταμάτιο Κιουζέ Πεζά, με τον οποίον έκτοτε ήταν σε συχνή επικοινωνία προκειμένου να συντονιστεί η Ελληνική δράση[18].

Τον Ιανουάριο του 1901 ο Κώττας βρήκε ευκαιρία να αποκηρύξει τη φαινομενική συνεργασία του με τον Αθανάς Πετρώφ και όταν πληροφορήθηκε ότι το σώμα του τελευταίου βρίσκονταν στο Νεστράμι (Νεστόριο), επιτέθηκε με τους λιγοστούς άντρες του. Δεν κατάφερε όμως να εξοντώσει τον Αθ. Πετρώφ, καθώς Οθωμανική φρουρά έφτασε στο χωριό και έτρεψε τους αντάρτες σε φυγή. Μετά απ’ αυτό το επεισόδιο και αφού είχε πλέον και επίσημα συγκρουστεί με την ΕΜΕΟ, ανασυγκρότησε το σώμα του, εντάσσωντας πλέον σε αυτό, τον Σωτήριο Βέλλιο από την Κραπέστινα (Ατραπό), τον Ιβάντσο Κιτσεβίτη, το Γεώργιο Γκέκα από την Άνω Μπεάλα (Άνω Μπελίτσα) της Αχρίδας και το Σπύρο Παρασκευαΐδη. Ο Αθ. Πετρώφ μετά από αυτές τις εξελίξεις περιέπεσε σε δυσμένεια από την ΕΜΕΟ. Ο Κωνσταντίνος Χρήστου με το νέο σώμα του κινήθηκε στα Κορέστια, τη Ζουπάνιστα (Άνω Λεύκη) και τελικά κατευθύνθηκε στη Ρούλια (Κώτα Φλώρινας). Ο κομιτατζής Πάβελ Χρήστο ανέθεσε στον εξαρχικό ιερέα της Ντύμπενης (Δενδροχωρίου), Φίλιππο, να μεσολαβήσει στον Κώττα, ώστε να συμφιλιωθεί και να επιστρέψει στη Βουλγαρική οργάνωση, αλλά ο τελευταίος αρνήθηκε κάθε συνομιλία. Τότε, το Βουλγαρικό κομιτάτο ανέθεσε στον Πάντο Κλιάσεφ να εξοντώσει τον Κώττα, ως επιβλαβές στοιχείο, και ο τελευταίος προφασίστηκε διαπραγματεύσεις επιδιώκοντας συνάντηση με τον Έλληνα οπλαρχηγό. Ο Κώττας όμως αντιλήφθηκε την παγίδα και δεν εμφανίστηκε.[19]

Εν τω μεταξύ είχε αφιχθεί στην Καστοριά (αρχές του 1901), νέος μητροπλίτης, ο Γερμανός Καραβαγγέλης και μάλιστα σε μια περίοδο που η ΕΜΕΟ είχε εξαπολύσει βία κατά των Ελληνικών πληθυσμών της Βορειοδυτικής Μακεδονίας με αθρόες δολοφονίες ιερέων, προκρίτων και δασκάλων. Η δολοφονία του δάσκαλου Βασίλειου Μελεγγάνου, δασκάλου στη Σέτομα (Κεφαλάρι), την εποχή εκείνη, είχε τρομοκρατήσει τους Ελληνικούς πληθυσμούς και άρχισαν να εγκαταλείπουν μαζικά τα χωριά της υπαίθρου και να συσσωρεύονται ως πρόσφυγες στην πόλη της Καστοριάς. Οι Έλληνες μετά τις προτροπές του Κώττα που περιόδευε στα χωριά της υπαίθρου άρχισαν σταδιακά να δηλώνουν φανερά τα εθνικά τους αισθήματα και αυτό, είχε από τη μία τονώσει το Ελληνικό φρόνημα, αλλά από την άλλη, είχε προκαλέσει τη μίνι των Βουλγάρων. Ο Κώττας την εποχή εκείνη θεωρούνταν, όπως διαπίστωσε και ο Γερμανός Καραβαγγέλης, "προστάτης των Ορθοδόξων και το φόβητρο των Βουλγάρων" και είχε καλλιεργήσει το κλίμα ώστε να δημιουργηθούν οι πρώτοι αντιστασιακοί πυρήνες. Στα μέσα Ιουλίου του 1901 και ενώ ο Κώττας βρίσκονταν στη Ρούλια, οι δύο συμπολεμιστές του, Γεώργιος Γκέκας και Σπύρος Παρασκευαΐδης δολοφόνησαν εν αγνοία του Κώττα, το γιο του μπέη Τζεμάλ της Κορυτσάς, κοντά στο Τύρνοβο (Πράσινο) με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν βίαια Οθωμανικά αντίποινα σε βάρος των Ελληνικών πληθυσμών και να συλληφθούν 16 χωρικοί από το Κονομπλάτι (Μακροχώρι), την Μπρέσνιτσα (Βατοχώρι) και την Μπεσφήνα (Σφηκιά). Ο Κώττας εξοργισμένος, έδιωξε από το σώμα του, τους δυο αντάρτες και διέταξε τους χωρικούς να μην τους παράσχουν άσυλο. Εκείνοι τότε, συνέλαβαν τον δεκαπεντάχρονο γιο του Κώττα, Δημήτριο και απείλησαν ότι θα τον σκοτώσουν αν δεν γίνονταν δεκτοί, πίσω. Ο Κώττας δεν κάμφθηκε από την απειλή και έτσι οι δύο αντάρτες ελευθέρωσαν το γιο του και κατατάχθηκαν στο σώμα του Αθανάς Πετρώφ που τότε βρίσκονταν στο Σμάρδεσι (Κρυσταλλοπηγή). Την εποχή εκείνη, επέστρεψε από την Αθήνα ο Βασίλ Τσακαλάρωφ, όπου είχε οργανώσει εκτεταμένο δίκτυο προμήθειας και μεταφοράς όπλων για λογαριασμό της ΕΜΕΟ, και προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τα συμβάντα, χρησιμοποιώντας τους δύο Έλληνες αντάρτες προκειμένου να συλλάβει και να εξοντώσει τον Κώττα. Ο Σπύρος Παρασκευαΐδης και ο Γεώργιος Γκέκας, αντιλαμβανόμενοι ότι η ζωή η δική τους, αλλά και του Κώττα, κινδυνεύουν από την ΕΜΕΟ, επέστρεψαν μετανοιωμένοι και έγιναν δεκτοί από τον Κώττα [20]

Τον Αύγουστο του 1901 συνελήφθη από τους Οθωμανούς ο Ιβάντσος Κιτσεβίτης, άλλοτε συνεργάτης του Κώττα και τυπικά μέλος της ΕΜΕΟ. Ο Ιβάντσος Κιτσεβίτης αποκάλυψε στους Οθωμανούς όλα όσα γνώριζε για τη Βουλγαρική δράση στην περιοχή, με αποτέλεσμα, τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1901, να συλληφθούν πολλοί κομιτατζήδες και να εξαρθρωθεί ένα μεγάλο μέρος του δικτύου της ΕΜΕΟ. Κάποιες από τις πληροφορίες όμως, ενοχοποίησαν τον Κώττα και τότε οι Οθωμανικές αρχές εξαπέλυσαν ανθρωποκυνηγητό κατά του Κώττα, αλλά ο τελευταίος διέφυγε τη σύλληψη. Μετά τη σύλληψη όμως, του έμπιστου φίλου του, Τραϊανού Κεσίνη, ο Κώττας για να εκδικηθεί, προσπάθησε ανεπιτυχώς να ληστέψει χρηματαποστολή στη δημόσια οδό Μοναστηρίου – Ρέσνας – Κορυτσάς. Τον Οκτώβριο του 1901, η ΕΜΕΟ προσπάθησε εκ νέου να εξοντώσει τον Κώττα. Η αποστολή ανατέθηκε στον Αθανάς Πετρώφ, ο οποίος αρνήθηκε να εκτελέσει τη διαταγή και κατέφυγε στο σώμα του Κώττα. Τότε, η ΕΜΕΟ διέγραψε και τυπικά τον Κώττα από μέλος της. Στη συνέχεια ο Κώττας επιχείρησε να συναντηθεί με τον μητροπολίτη Καστοριάς, Γερμανό Καραβαγγέλη. Εξουσιοδότησε τον έμπιστο φίλο του Νικόλαο Σιδέρη, δάσκαλο στο Ζέλοβο (Ανταρτικό), να βολιδοσκοπήσει την κατάσταση. Ο μητροπολίτης δέχτηκε και η συνάντηση έγινε στο Τύρνοβο (Πράσινο). Η συνάντηση είχε σκοπό το συντονισμό των ενεργειών των δύο ανδρών κατά της Βουλγαρικής οργάνωσης ΕΜΕΟ και όχι τη μεταστροφή του Κώττα, όπως επιχείρησε να τονίσει ο Καραβαγγέλης στα απομνημονεύματά του. Λίγο μετά τη συνάντηση, στις 2 Δεκεμβρίου, ο μητροπολίτης Καστοριάς ανέθεσε στον οπλαρχηγό Ναούμ Σπανό από τη Χρούπιστα (Άργος Ορεστικό), να συνοδεύσει τους γιους του Κώττα, Δημήτριο (15 ετών) και Σωτήριο (12 ετών), στην Αθήνα. Ο Ναούμ Σπανός αναχώρησε με τους δυο γιους του Κώττα στις 21 Δεκεμβρίου του 1901 και παρουσιάστηκε στον υπουργό εξωτερικών Στέφανο Δραγούμη στις 25 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Ο Ναούμ Σπανός συντηρούσε τα τέκνα του Κώττα για πέντε μήνες έως ότου με τη μεσολάβηση του Στέφανου Δραγούμη, ο Παύλος Μελάς και ο Αθανάσιος Κοντούλης, με την οικονομική ενίσχυση της κόμησας Λουίζας Ριανκούρ ανέλαβαν να εγγράψουν τα δυο αγόρια στο λύκειο του Ιωάννη Δέλλιου.[21]

Στο μεταξύ, στην περιοχή είχε αφιχθεί (ήδη από το Νοέμβριο του 1901) ο κομιτατζής Γκότσε Ντέλτσεφ, ο οποίος ενημερώθηκε για τον “κακό δαίμονα” του Βουλγαρικού κομιτάτου, Κωνσταντίνο Χρήστου. Στο Κονομπλάτι (Μακροχώρι), οι Βούλγαροι αρχηγοί εισηγήθηκαν στον Γ. Ντέλτσεφ την εξόντωση του Κώττα, που βρίσκονταν στο ίδιο χωριό με τον συμπολεμιστή του, Ευάγγελο (Γκέλη) Πλιάσκο και τον Αθανάς Πετρώφ που είχε καταφύγει στο σώμα του. Η Βουλγαρική επιχείρηση αναβλήθηκε, καθώς αφενός ο Μήτρο Βλάχο ολιγώρησε εσκεμμένα[22], και αφετέρου στο χωριό βρίσκονταν ισχυρή Οθωμανική φρουρά. Λίγο αργότερα όμως ο Γ. Ντέλτσεφ συνέλαβε τον Κώττα, αιφνιδιάζοντάς τον. Παρά τις εισηγήσεις των Τσακαλάρωφ, Αθ. Πετρώφ (ο οποίος επέστρεψε στην ΕΜΕΟ), Γ. Ιβάνωφ (Μαρκώφ) και Σιλιάνωφ περί εξόντωσης του Κώττα, ο Γ. Ντέλτσεφ αποφάσισε να εκβιάσει την επιστροφή του στο Βουλγαρικό κομιτάτο, γιατί τον θεωρούσε ιδιαίτερα ικανό και χρήσιμο. Έτσι, ο Κώττας συνοδευόμενος από τους Μήτρο Βλάχο, Βασίλ Τσακαλάρωφ και άλλους κομιτατζήδες, υποχρεώθηκε δέσμιος να τους ακολουθήσει στη Ρούλια και να παρακολουθήσει ιδίοις όμμασι τη φρικτή δολοφονία του Στογιάννη Κεσίνη, πατέρα του φίλου του, Τραϊανού Κεσίνη. Με τον τρόπο αυτό ο Γ. Ντέλτσεφ απέσπασε τη μεταμέλεια του Κώττα και όταν ο τελευταίος του ζήτησε άδεια για να επισκεφτεί τους γονείς του στη Ρούλια, ο Γ. Ντέλτσεφ δέχτηκε. Μη έχοντάς του όμως εμπιστοσύνη, ανέθεσε στο Μήτρο Βλάχο και άλλους κομιτατζήδες να τον συνοδεύσουν στη γενέτειρά του. Εκεί ο Κώττας, μόλις βρέθηκε ανάμεσα σε συμπατριώτες του, δήλωσε στους άντρες του Γ. Ντέλτσεφ ότι απαρνείται την ΕΜΕΟ. Μετά από αυτά τα γεγονότα, οι εξοργισμένοι Βούλγαροι κομιτατζήδες δολοφόνησαν τον επιστήθιο φίλο του Κώττα, Τραϊανό Κεσίνη, στα τέλη Δεκεμβρίου του 1901.[23]
Η δράση του Κώττα κατά το 1902
Προτομή του Κώττα Χρήστου

Στις αρχές του 1902 ο Κώττας ανέλαβε, με τη συνδρομή του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού καραβαγγέλη να συγκροτήσει ένοπλα σώματα Ελλήνων σε διάφορα χωριά των Κορεστίων και των Πρεσπών, όπου η δράση των Βουλγάρων ήταν ακόμα δύσκολη. Με τον τρόπο αυτό, και υπό τη συνεχή καθοδήγηση του Κώττα, οι κάτοικοι των χωριών ένιωθαν πλέον ασφαλείς από τις επιθέσεις των Βουλγαρικών σωμάτων, ενώ οι ιερείς και δάσκαλοι μπόρεσαν ξανά να ασκήσουν τα καθήκοντά τους, χωρίς προβλήματα.[24] Ήδη από το Φεβρουάριο του 1902, ο Αθανάσιος Πετρώφ διαφώνησε εκ νέου με την ΕΜΕΟ και εντάχθηκε ξανά στο σώμα του Κώττα. Οι Βασίλ Τσακαλάρωφ και Πάντο Κλιάσεφ μόλις επέστρεψαν από την Αθήνα το Μάιο του 1902, όπου βρίσκονταν πάλι για την αγορά όπλων, συναντήθηκαν στην Τύρσια (Τρίβουνο) με τον Γ. Ιβάνωφ (Μάρκο), προκειμένου να καταστρώσουν σχέδιο για την εξόντωση του Κώττα Χρήστου. Την περίοδο εκείνη σκοτώθηκε και ο Αθανάσιος Πετρώφ, πιθανόν από ενέργεια του Κώττα, ο οποίος τον υποπτεύονταν για διπλό ρόλο.[25] Στα τέλη Μαΐου ο καπετάν Κώττας κινήθηκε από τις Πρέσπες όπου έδρευε, στα Κορέστια, όπου διαπίστωσε ότι το σώμα του Β. Τσακαλάρωφ προέβαινε σε βιαιότητες και δολοφονίες κατά Ελλήνων. Τότε, ο Κώττας προειδοποίησε τον Τσακαλάρωφ να τηρήσει τον όρκο που είχαν δώσει στην ΕΜΕΟ, ότι Έλληνες και Βούλγαροι θα συνεργαστούν κατά των Οθωμανών και να σταματήσει τις καταπιέσεις των Ελληνικών πληθυσμών. Του πρότεινε μάλιστα να συναντηθούν στο Σμάρδεσι (Κρυσταλλοπηγή), πιστεύοντας ότι μπορεί να τον μεταπείσει. Ο Β. Τσακαλάρωφ δέχτηκε να συναντηθεί στις 26 Μαΐου του 1902, αλλά έδωσε εντολή στον κομιτατζή Αθανάσιο Καρσάκωφ να στήσει ενέδρα στο σώμα του Κώττα. Στη συμπλοκή που ακολούθησε το σώμα του Κώττα διέφυγε αφήνοντας 2 νεκρούς για την πλευρά των Βουλγάρων.[26]

Τον Ιούνιο του 1902 το σώμα του Κώττα Χρήστου δέχτηκε σφοδρή επίθεση από ισχυρό Οθωμανικό σταρτιωτικό απόσπασμα στη Ρούλια (Κώτας). Ο Κώττας οχυρώθηκε στο βορειοδυτικό άκρο του χωριού, στη θέση “Μαύρη Πέτρα” και ακολούθησε πολυήμερη σύγκρουση με τις Οθωμανικές δυνάμεις που υπέστησαν σημαντικές απώλειες. Τις ημέρες των συγκρούσεων οι Ρουλιώτες εγκατέλειψαν το χωριό τους και εγκαταστάθηκαν στη γειτονική Μπρέσνιτσα (Βατοχώρι) για λόγους ασφαλείας. Οι Οθωμανοί βλέποντας ότι δεν μπορούν να κάμψουν την αντίσταση του Κώττα λεηλάτησαν τη Ρούλια.[27]

Στα τέλη Ιουλίου του 1902, οι Π. Κλιάσεφ και Β. Τσακαλάρωφ εισέβαλαν στο Κονομπλάτι (Μακροχώρι), και συνέλαβαν τον Ευάγγελο (ή Γκέλη) Ανδρέου Πλιάσκο, πρόκριτο του Αγίου Γερμανού και μυστικό πληροφοριοδότη του Ελληνικού προξενείου Μοναστηρίου ήδη από τις αρχές του 1901.[28] Με απειλή θανάτου, του ιδίου και της οικογενείας του, ανέθεσαν στον Γκέλη Πλιάσκο να εξοντώσει τον Κώττα. Ο Γκέλης Πλιάσκος συναντήθηκε με τον Κώττα και το Σπύρο Παρασκευαΐδη στη Στάτιστα (Μελάς) και τους εξιστόρισε τα γεγονότα. Έτσι στα μέσα Αυγούστου του 1902 οι Κώττας, Σπύρος Παρασκευαΐδης και Ευάγγελος (Γκέλης) Πλιάσκος, εισέβαλαν κρυφά στο Κονομπλάτι (Μακροχώρι) και απελευθέρωσαν την οικογένεια του Γκέλη Πλιάσκου. Τότε τα ενωμένα σώματα των Κλιάσεφ και Τσακαλάρωφ συγκρούστηκαν με το σώμα του Κώττα για τέσσερις ημέρες (έως τις 19 Αυγούστου) σε διάφορες τοποθεσίες μεταξύ Ζελόβου (Ανταρτικού) και Κονομπλατίου (Μακροχωρίου). Ο Σπύρος Παρασκευαΐδης με το σώμα του και τον Γκέλη Πλιάσκο κατέφυγαν στην Όστιμα (Τρίγωνο). Εκεί, στις 19 Αυγούστου, επιτέθηκαν τα ενωμένα σώματα των Τσακαλάρωφ, Κλιάσεφ, Ρίζωφ και Μήτρο Βλάχο. Οι Έλληνες με τον Σπύρο Παρασκευαΐδη, τον Γκέλη Πλιάσκο και τους Πισοδερίτες υπό τον παπα-Σταύρο Τσάμη, αμύνθηκαν σθεναρά και εξανάγκασαν τα Βουλγαρικά σώματα σε υποχώρηση.[29]

Στις 30 Αυγούστου του 1902 έφτασε στην περιοχή Καστοριάς με 50 άνδρες, ο συνταγματάρχης του Βουλγαρικού στρατού, Α. Γιάγκωφ, στενός συνεργάτης του Βούλγαρου στρατηγού της ΕΜΕΟ, Ι. Τσόντσεφ. Ο σκοπός του Α. Γιάγκωφ ήταν να προετοιμάσει την επιχειρούμενη Βουλγαρική εξέγερση μικρής κλίμακας, έτσι ώστε να αποκοπούν τα περάσματα του Οθωμανικού στρατού προς τα σύνορα με Βουλγαρία ή να δημιουργήσει κάποιον αντιπερισπασμό, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η προετοιμαζόμενη εξέγερση του Ράζλογκ[30]. Οι Βούλγαροι αρχηγοί της περιοχής εξέθεσαν στον Γιάγκωφ τη δυσμενή για τα Βουλγαρικά συμφέροντα, κατάσταση στην περιοχή και ιδιαίτερα ο Β. Τσακαλάρωφ τόνισε την ισχύ του Ελληνισμού λόγω της δράσης του Κώττα Χρήστου. Ο Γιάγκωφ γνώριζε τη δράση και την προσωπικότητα του Κώττα και επιδίωξε να τον συναντήσει, προκειμένου να τον πείσει σε συνεργασία. Έτσι, στις αρχές Σεπτεμβρίου ο Κώττας δέχτηκε να συναντήσει αντιπροσωπεία της ΕΜΕΟ υπό τον Α. Γιάγκωφ, τον Β. Τσακαλάρωφ και τον Λ. Ποπτράικωφ στην οικία του Λάζαρου Κώττα, στη Ρούλια (Κώτας). Στη συζήτηση ο Λ. Ποπτράικωφ προσπάθησε να εκθέσει τον Κώττα, κατηγορώντας τον ως ληστή, αλλά ο Κώττας παρέθεσε όλες τις δολοφονίες, τους βασανισμούς και τις ληστείες που είχε διαπράξει το Βουλγαρικό κομιτάτο στην περιοχή. Κατόπιν αυτών, ο Ποπτράικωφ αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Ο Κώττας έπεισε τον Γιάγκωφ ότι θα συνεργαστεί με την ΕΜΕΟ και μάλιστα θα φροντίσει ώστε η Βουλγαρική εξέγερση να έχει τη συνδρομή του Ελληνικού κράτους. Τον έπεισε μάλιστα ότι θα έπρεπε να εξοντωθεί ο Β. Τσακαλάρωφ. Η προσπάθεια του Κώττα Χρήστου ήταν αφενός να αναστείλει τη δράση των κομιτατζήδων και να ματαιώσει τα σχέδια για μια αμιγώς Βουλγαρική εξέγερση, και αφετέρου να εκθέσει τους Βούλγαρους κομιτατζήδες της περιοχής στην ηγεσία της ΕΜΕΟ και να προκαλέσει έτσι τη διάσπασή της.[31][32]

Μετά από τη συνάντηση αυτή ο Κώττας προχώρησε σε στενή συνεργασία με τον Γιάγκωφ, τον οποίο κατάφερε να προσεταιριστεί και να τον απομονώσει από τους λοιπούς κομιτατζήδες της ΕΜΕΟ στην περιοχή. Η κοινή δράση Κώττα – Γιάγκωφ προκάλεσε την έντονη ανησυχία των Ελλήνων χωρικών που θεωρούσαν τον Γιάγκωφ, μισητό εχθρό αλλά και την αποστροφή των εκπροσώπων του Βουλγαρικού κομιτάτου. Έτσι, όταν ο Κώττας σχεδίασε με τον Γιάγκωφ και τους άντρες του, την επίθεση στη Φλώρινα στα τέλη του πρώτου δεκαπενθήμερου του Σεπτεμβρίου του 1902, πολλοί ήταν εκείνοι, και από τις δυο πλευρές που ήταν καχύποπτοι ως προς το εγχείρημα. Ο Κώττας έστειλε τότε, επιστολή στον Έλληνα ιατρό Κύρο Καραμπίνα, προκειμένου να καθησυχάσει τους Έλληνες της Φλώρινας και να προετοιμάσει προμήθειες σε τρόφιμα, λόγω της επικείμενης επίθεσης στην πόλη. Η επιχείρηση τελικά απέτυχε γιατί αφενός, η επιστολή δεν έφτασε ποτέ στον παραλήπτη, καθώς έπεσε στα χέρια κομιτατζήδων οι οποίοι την κατέστρεψαν και αφετέρου το σχέδιο προδόθηκε στις Οθωμανικές αρχές από τον Έλληνα πρόκριτο της Τύρσιας (Τρίβουνο), που δεν έβλεπε με καλό μάτι την εμπλοκή του Γιάγκωφ στις Ελληνικές ενέργειες. Επίσης, και ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης φαίνεται να είχε ειδοποιήσει τις Οθωμανικές αρχές.[33]

Στις αρχές Οκτωβρίου του ίδιου έτους ο Κώττας με τη συνεργασία του Γιάγκωφ, επιχείρησαν επίθεση στην πόλη της Καστοριάς, αφού προηγουμένως είχαν ενημερώσει σχετικά τον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη. Στις 5 Οκτωβρίου κατέλαβαν τα υψώματα της Μπόμπιστας (Βέργας), όπου συγκρούστηκαν με Οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις. Η μάχη ήταν σφοδρή και προκάλεσε σημαντικές απώλειες στην πλευρά του Κώττα. Μετά, από αυτή τη μάχη, αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Στη συνέχεια πολλοί άνδρες του καπετάν Κώττα κατέφυγαν στο Ελληνικό κράτος προκειμένου να αποφύγουν τη σύλληψη. Μεταξύ αυτών, ο Γεώργιος Πέτρου από τη Νεγόβανη (Φλάμπουρο), ο Νικόλαος Νεδέλκος από το Λάζετς Πελαγονίας, ο Τόσης από τη Λάγκα, ο Νάκος από το Σίστεβο (Σιδηροχώρι), Αλέξανδρος Νάστος από το Τσέροβο (Κλειδί) και ο Ευθύμιος από τις Πρέσπες. Την ίδια στιγμή, ο Α. Γιάγκωφ λόγω της διάστασής του με τους εκπροσώπους της ΕΜΕΟ στην περιοχή αλλά και λόγω της φιλικής στάσης που επέδειξε προς τον Ελληνικό πληθυσμό κατά την παραμονή του εκεί, εκδήλωσε την επιθυμία του να καταφύγει και αυτός στο Ελληνικό κράτος. Τότε ο Κώττας μεσολάβησε στον Έλληνα πρόξενο του Μοναστηρίου, Σταμάτιο Κιουζέ Πεζά και έτσι χορηγήθηκε η σχετική άδεια στο Γιάγκωφ.[34]

Μετά από αυτά τα γεγονότα, σκλήρυνε η αντίδραση των Οθωμανικών αρχών κατά των χριστιανών κατοίκων. Η δράση της ΕΜΕΟ στην περιοχή περιορίστηκε, καθώς έχασε τα λαϊκά ερείσματα και ιδιαίτερα στην περιοχή Πρεσπών, οι κομιτατζήδες δεν τολμούσαν να πιέσουν τους Ελληνικούς πληθυσμούς, λόγω της ισχυρής παρουσίας του Κώττα.[35]
Η δράση του Κώττα κατά το 1903 και η στάση του στην εξέγερση του Ίλιντεν

Στις αρχές του 1903 ο Κώττας Χρήστου βρίσκονταν στην περιοχή Καστοριάς προκειμένου να αναζητήσει πόρους για τη συντήρηση των πολυάριθμων σωμάτων. Το Ελληνικό κράτος και η Μητρόπολη Καστοριάς ήταν τότε ιδιαίτερα φειδωλοί στις οικονομικές ενισχύσεις και γι αυτό το λόγο ο Κώττας ήλθε σε επαφή με τους Αλβανούς μπέηδες της Καστοριάς που τον συνέδραμαν οικονομικά με αντάλλαγμα την προστασία των Αλβανικών οικογενειών της περιοχής. Στη συνέχεια μετέβη στις Πρέσπες, όπου προχώρησε σε αναδιοργάνωση του σώματός του. Στα τέλη Φεβρουαρίου του 1903, ο Κώττας συγκρούστηκε με τμήμα Οθωμανικού στρατού κοντά στο Λουμπόινο (ΠΓΔΜ) των Πρεσπών, με αποτέλεσμα να μπορέσει να διαφύγει ο περικυκλωμένος κομιτατζής Σ. Αρσώφ (στο σώμα του Αρσώφ είχε ενταχθεί ο σύντροφος του Κώττα, Νικόλαος Νεδέλκος με σκοπό να ενημερώνει τον Έλληνα πρόξενο Μοναστηρίου Σταμάτιο Κιιουζέ Πεζά).[36]

Την ίδια περίοδο (Απρίλιος του 1903) πραγματοποιούνταν συνέδριο της ΕΜΕΟ στο Σμίλεβο (ΠΓΔΜ) προκειμένου να προετοιμαστεί η επικείμενη εξέγερση. Στο συνέδριο αυτό τέθηκε εκ νέου το ζήτημα του Κώττα και η ανάγκη εξόντωσής του. Κρυπτογραφημένο μήνυμα του Β. Τσακαλάρωφ που ζητούσε από τους σύνεδρους, την άμεση εξόντωση του Κώττα, έφτασε στα χέρια του τελευταίου κι έτσι οχυρώθηκε στη Ρούλια (Κώτα). Στις 12 Απριλίου του 1903 ισχυρό σώμα 300 Βουλγάρων κομιτατζήδων επιτέθηκαν στη Ρούλια (Κώτα), αλλά μπροστά στην οργανωμένη αντίδραση του καπετάν Κώττα, αποχώρησαν. Στα τέλη Μαΐου του ίδιου έτους, τα ενωμένα σώματα των Β. Τσακαλάρωφ, Π. Κλιάσεφ και Λ. Ποπτράικωφ, έστησαν ενέδρα στον σύντροφο του Κώττα, Νάκο στην Ντύμπενη (Δενδροχώρι). Ο Νάκος επέστρεφε τότε από τη Θεσσαλία, όπου είχε μεταβεί με 30 άντρες για να προμηθευτεί όπλα. Οι κομιτατζήδες κατάφεραν να τον συλλάβουν και να τον θανατώσουν.[37]

Στα τέλη Ιουνίου του 1903, οι Ντ. Γρούεφ και Μπ. Σαράφωφ επισκέφτηκαν τα Κορέστια ώστε να προετοιμάσουν την εξέγερση του Ιουλίου. Το ζήτημα της εξόντωσης του Κώττα, ήταν πλέον επιτακτικό καθώς ο καπετάν Κώττας ασκούσε ηγεμονική επιρροή σε μεγάλο μέρος των πληθυσμών της Βορειοδυτικής Μακεδονίας και αποτελούσε το μεγαλύτερο εμπόδιο στην κάμψη των Ελληνικών πληθυσμών. Εντούτοις, ο Ντ. Γρούεφ δεν ήταν θετικός στη δίωξη του Κώττα. Στα τέλη Ιουλίου, ο Α. Καρσάκωφ επιτέθηκε στο Ζέλοβο (Αντάρτικο), έκαψε τρεις Ελληνικές οικίες αλλά αναγκάστηκε σε υποχώρηση λόγω της ισχυρής αντίστασης της Ελληνικής πλευράς. Λίγο αργότερα, ο Κώττας επιτέθηκε στο σώμα του Καρσάκωφ στο Σμάρδεσι (Κρυσταλλοπηγή) και κατά την συμπλοκή, ο Καρσάκωφ τραυματίστηκε βαριά.[38]

Στις αρχές Ιουλίου του 1903, αντιπροσωπεία της ΕΜΕΟ επισκέφτηκε τον Κώττα Χρήστου, προκειμένου να τον ενημερώσει για την ημερομηνία της επικείμενης εξέγερσης και να του ζητήσει συμμετοχή. Ο Κώττας δέχτηκε να συμμετάσχει αλλά ζήτησε να αναβληθεί χρονικά η εξέγερση καθώς θεωρούσε ότι θα οδηγούσε σε καταστροφή των χριστιανικών πληθυσμών. Γι αυτό το λόγο, η συμμετοχή του περιορίστηκε στην προστασία των Πρεσπών και Κορεστίων από ενδεχόμενα Οθωμανικά αντίποινα. Αμέσως μετά περιόδευσε στα χωριά των Πρεσπών και των Κορεστίων, όπου ασκούσε μεγάλη επιρροή και παρότρεινε τους κατοίκους να μη συμμετάσχουν. Στα μέσα Ιουλίου συγκέντρωσε το σώμα του στη Μπεσφήνα (Σφήκα) και από 'κεί κατευθύνθηκε στη Ρούλια (Κώτα), όπου συγκρούστηκε επιτυχώς με Οθωμανικό λόχο πεζικού. Από τη Ρούλια φρόντισε να κρατήσει ανοικτές τις διόδους προς Κορέστια στο Νότο και Κορυτσά στα Δυτικά. Στη συνέχεια ανέλαβε στην περιοχή Πρεσπών τη φύλαξη των διαβάσεων Πισοδερίου από τα Ανατολικά και Ρέσνας από Βορρά, ώστε να αποτρέψει ενδεχόμενη Οθωμανική επίθεση. Κατάφερε μάλιστα να αναχαιτίσει Οθωμανική επίθεση από Βορρά στο Στέρκοβο (Πλατύ). Μετά όμως από τις αρχικές επιτυχίες των επαναστατών, ισχυρές Οθωμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν ταυτόχρονα από Φλώρινα και Καστοριά. Οι δυνάμεις από Φλώρινα υποχρεώθηκαν σε οπισθοχώρηση αφού κατέκαψαν το Αρμένσκο (Άλωνα), ενώ οι δυνάμεις από την Καστοριά διέσπασαν τα σώματα των Τσακαλάρωφ και Ποπτράικωφ στα Κορέστια και προέλασαν στην περιοχή Κορεστίων – Πρεσπών, όπου λεηλάτησαν τα χωριά και ανάγκασαν τους κατοίκους να καταφύγουν στα γύρω βουνά. Ο Κώττας Χρήστου τότε, σε μια προσπάθεια ανακατάληψης της περιοχής, αφού πρώτα ήλθε σε συμφωνία με τον Ποπτράικωφ για να εξασφαλίσει τα νώτα του, κινήθηκε στις 25 Ιουλίου προς τις Πρέσπες και πολιόρκησε ανεπιτυχώς στην Πόπλη (Λευκώνας) με Οθωμανικές δυνάμεις. Στη συνέχεια με τους οπλαρχηγούς Σπύρο Παρασκευαΐδη και Σίμο Ιωαννίδη επιτέθηκε σε Οθωμανικά αποσπάσματα στον Άγιο Γερμανό και στο Στέρκοβο (Πλατύ), όπου μετά από πολύωρη και πολύνεκρη μάχη, αναγκάστηκε σε οπισθοχώρηση. Στη μάχη του Στερκόβου (Πλατέος) σκοτώθηκε και ο οπλαρχηγός Σπύρος Παρασκευαΐδης. Κατά την οπισθοχώρησή του προς τον Άγιο Γερμανό, πληροφορήθηκε ότι οι κομιτατζήδες της ΕΜΕΟ Κοκάρεφ και Ηλίεφ του έστησαν ενέδρα. Τότε, διέταξε τη λύση της πολιορκίας της Πόπλης (Λευκώνα) και συγκέντωσε τους άνδρες του για να τους αναλύσει τους πραγματικούς στόχους του Βουλγαρικού κομιτάτου και της εξέγερσης. Κατόπιν, συμφώνησε ανακωχή με τους Οθωμανούς, οι οποίοι του επέτρεψαν να κινείται ελεύθερα στην περιοχή με το πολυμελές σώμα του, των 600 ανδρών. Μόνος του στόχος εν τέλει, απέμεινε η εξόντωση του Τσακαλάρωφ, ο οποίος είχε συγκεντρώσει 1.000 άνδρες.[39]

Μετά την αποτυχία της Εξέγερσης του Ίλιντεν, οι Βούλγαροι κομητατζήδες στράφηκαν κατά των Ελλήνων και αφού επιτέθηκαν στο Πισοδέρι σφάζοντας τους 4 πρόκριτους, εισέβαλαν με επικεφαλής των Β. Τσακαλάρωφ και 400 άνδρες, στη Μπρέσνιτσα (Βατοχώρι), συνέλαβαν τον πρόεδρο της κοινότητας Γεώργιο Καραολάνο και αφού τον βασάνισαν, τον θανάτωσαν. Στη συνέχεια έκαψαν την οικία του στενού φίλου του Κώττα, Ιωάννη Ζάικου, θανάτωσαν τον τελευταίο, τον αδελφό του, καθώς και τον Αντώνιο Σφέτκο. Ο Κώττας λίγες μέρες μετά, εκδικήθηκε το χαμό του φίλου του, σκοτώνοντας τον κομιτατζή Ντίνε Γιάννεφ, ενώ κατόπιν συνέλαβε τον Λάζαρ Ποπτράικωφ και τον καταδίκασε σε θάνατο στη θέση Λισίτσα. Στην ίδια θέση, είχε στήσει ενέδρα παλαιότερα ο Β. Τσακαλάρωφ προκειμένου να εξοντώσει τον Κώττα, αλλά ο τελευταίος σώθηκε μετά από ειδοποίηση του Ναούμ Γιάμου.[40]
Η καθοριστική συμβολή του Κώττα στην έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα (1904)

Στις αρχές του 1904, ο Κώττας Χρήστου με τους οπλαρχηγούς Νικόλαο Πύρζα, Παύλο Κύρου, Γεώργιο Κολίτση, Σίμο Ιωαννίδη, τους συντρόφους του Βασίλειο Ράμμο από την Όστιμα (Τρίγωνο) και Ηλία Γκαδούτση από το Ζέλοβο (Αντάρτικο) και το μεγαλέμπορο του Μοναστηρίου και ιδρυτή της Εσωτερικής Οργάνωσης Μοναστηρίου Σπυρίδωνα Δούμα, μετέβησαν στην Αθήνα για να καταστρώσουν από κοινού με τους αξιωματικούς, την επίσημη έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα. Εκεί, ο Στέφανος Δραγούμης μεσολάβησε, ώστε ο διάδοχος Κωνσταντίνος να συναντήσει τον Κώττα Χρήστου. Ο Κωνσταντίνος Χρήστου εξέθεσε στον διάδοχο Κωνσταντίνο την κρίσιμη κατάσταση του Ελληνισμού της Βορειοδυτικής Μακεδονίας και ζήτησε την αρωγή του Ελληνικού κράτους. Η συνάντηση αυτή, τον Ιανουάριο του 1904 έμελε να αποτελέσει την επίσημη εμπλοκή του Ελληνικού κράτους, στην υπόθεση της Μακεδονίας.[41][42]

Πράγματι, στα τέλη Φεβρουαρίου του 1904, πραγματοποίησε την πρώτη του περιοδεία στη Μακεδονία, ο αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού Παύλος Μελάς με τους Αλ. Κοντούλη, Αν. Παπούλα και Γ. Κολοκοτρώνη. Την περίοδο εκείνη (Μάιος) ο Κώττας είχε συμπεριλάβει στο σώμα του, τους παλιούς συντρόφους του Ευάγγελου Νάτση Γεωργίου, ο οποίος βρίσκονταν στο Μοναστήρι, Δημήτριο Ντάλιπη, Σίμο Ιωαννίδη, Παύλο Κύρου, Χρήστο Παναγιωτίδη, Γρηγόριο Βαϊνά, Γεώργιο Κολίτση, Στέφανο Γρηγορίου, Νικόλαο Νταηλάκη και Φώτιο Παππά, καθώς και τους πρώτους Κρητικούς μαχητές που είχαν καταφτάσει μερικούς μήνες νωρίτερα και αγωνίζονταν επίσης, στο πλευρό του Στρεμπενιώτη οπλαρχηγού, Ευθ. Καούδη, Γ. Δικώνυμο Μακρή και Γ. Περάκη. Ο Παύλος Μελάς αναγνώρισε αμέσως την ηγετική μορφή του Κώττα Χρήστου στη Δυτική Μακεδονία, που τότε επιχειρούσε εναντίον Βουλγαρικών στόχων στην Όστιμα (Τρίγωνο). Η Βουλγαρική πλευρά αμέσως αντιλήφθηκε ότι ο Κώττας είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον της Ελληνικής κυβέρνησης που έως τότε ήταν αμέτοχη, και τον απειλούσαν συνεχώς με επιστολές. Τον παγίδευσαν μάλιστα με πλαστή επιστολή του Ελληνικού προξενείου Μοναστηρίου, γράφοντάς του ότι πράκτορας του προξενείου επιθυμούσε να τον συναντήσει στην Όστιμα (Τρίγωνο). Όταν ο Κώττας με τον Ευθ. Καούδη και τους άνδρες τους έφτασαν εκεί, ειδοποιήθηκε ο Οθωμανικός στρατός, αλλά οι Έλληνες κατάφεραν να διαφύγουν.[43][44]

Έως το Μάιο του 1904 τα ενωμένα σώματα των Μακεδόνων και Κρητικών οπλαρχηγών, υπό τις γενικές οδηγίες του Κώττα Χρήστου έδρασαν στη Βορειοδυτική Μακεδονία, προσπαθώντας να εξοντώσουν τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Στο διάστημα αυτό ο Κώττας Χρήστου συνδέθηκε με όρκο φιλίας με τον Ευθ. Καούδη.[45]
Η σύλληψη του Κώττα
Η σφραγίδα του Κώττα Χρήστου

Στα μέσα Μαΐου ο Κώττας με τους άνδρες του στρατοπέδευσαν στην Όστιμα (Τρίγωνο). Ο Κώττας με αρκετούς άνδρες μετέβη στη γενέτειρά του Ρούλια προκειμένου να επισκεπτεί την οικογένειά του. Το ίδιο βράδυ, η ομάδα του Μήτρο Βλάχο εισέβαλε στην Όστιμα (Τρίγωνο) και εξανάγκασε τους κατοίκους να υπογράψουν ότι προσέρχονται στην εξαρχία και δεν επιθυμούν πλέον Έλληνα δάσκαλο. Η μικρή ομάδα που είχε αφεθεί εκεί από τον Κώττα δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην πολυπληθή ομάδα του Μήτρο Βλάχο. Ο Κώττας πληροφορούμενος την κατάσταση, προσήλθε στην Όστιμα (Τρίγωνο) αλλά εκτιμώντας την κατάσταση προτίμησε να μην συγκρουστεί με τη ομάδα του Μήτρο Βλάχο και τον προσκάλεσε σε διαπραγμάτευση. Απέφυγε όμως, να ενημερώσει τους συντρόφους του σχετικά με τις πρωτοβουλίες του. Ο ίδιος με τον Σίμο Ιωαννίδη εισήλθαν στο χωριό και ακολούθησε πολύωρη συνομιλία με το Μήτρο Βλάχο. Ο Μήτρο Βλάχο του πρότεινε να επανέλθει στην ΕΜΕΟ και ο Κώττας Χρήστου του αντιπρότεινε να προσέλθει στην Ελληνική πλευρά με την υπόσχεση ότι θα υπάρξει επίσημη Ελληνική συμπαράσταση για τη Μακεδονία. Του υποσχέθηκε μάλιστα ότι θα φροντίσει να πάει η οικογένειά του στην Αθήνα, ώστε να μην εκβιάζεται από την ΕΜΕΟ. Συμφώνησαν τελικά να ξανασυναντηθούν το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους για να προβούν σε τελική συμφωνία.[46][47][48]

Το επόμενο βράδυ, ο Κώττας και οι λοιποί οπλαρχηγοί στρατοπέδευσαν στη Ρούλια (Κώτας) και εκεί οι Κρητικοί μαχητές Γ. Δικώνυμος Μακρής και Γ. Περάκης αλλά και οι Μακεδόνες Χρήστος Παναγιωτίδης, Γρηγόριος Βαϊνάς, Γεώργιος Κολίτσης και Νικόλαος Νταηλάκης, ήλθαν σε διαφωνία με τον Κώττα, κατηγορώντας τον ότι ενώ είχε την ευκαιρία να σκοτώσει τον Μήτρο Βλάχο, αυτός αδρανούσε. Ο Κώττας είχε δώσει όρκο φιλίας με το Μήτρο Βλάχο από το 1900 (ήταν και ξάδελφός του), όταν τον είχε στο σώμα του και του ήταν δύσκολο να αθετήσει τον όρκο του. Ο Ευθ. Καούδης κατανόησε τον Κώττα και γι αυτό, όταν οι άλλοι δύο Κρητικοί αποφάσισαν να αποχωρήσουν, αυτός προτίμησε να μείνει. Έτσι οι διαφωνούντες οπλαρχηγοί αποχώρησαν με σκοπό να συναντήσουν τον Ευάγγελο Νάτση, ενώ με τον Κώττα έμειναν μόνο ο ψυχογιός του Βασίλειος Τσίλης, ο Ευθ. Καούδης, ο Σίμος Ιωαννίδης και ο Δημήτριος Νταλίπης.[49][50][51]

Οι αποχωρήσαντες οπλαρχηγοί στρατοπέδευσαν το επόμενο βράδυ στο Ζέλοβο (Αντάρτικο) και διηγήθηκαν στον Παύλο Κύρου, τα σχετικά. Στη συνέχεια πέρασαν μέσω Βέρνου στην Μονή Αγίου Νικολάου Τσιριλόβου όπου έμαθαν για το χαμό του οπλαρχηγού Ευάγγελου Νάτση Γεωργίου. Ο Κώττας Χρήστου την περίοδο εκείνη προσπάθησε να έλθει σε συνεννόηση με τους πρόκριτους της Καστοριάς. Η πρωτοβουλία του αυτή προκάλεσε τη μήνη του Γερμανού Καραβαγγέλη, από το φόβο να μην αποκαλυφθεί η δράση του στις Οθωμανικές αρχές. Στα τέλη Μαΐου, οι αποχωρήσαντες οπλαρχηγοί, έστειλαν μήνυμα μέσω του μεγαλύτερου γιου του Νταλίπη, στον Ευθ. Καούδη να αποχωρήσει με το πρόσχημα ότι ο Βασίλειος Τσίλης προτίθεται να τον δολοφονήσει. Ο Ευθ. Καούδης έτσι, αποχώρησε και συνάντησε το Γ. Δικώνυμο Μακρή, τον Παύλο Κύρου και τον Γ. Περάκη στη Μονή Αγίου Νικολάου Τσιριλόβου, όπου λίγο αργότερα ήλθαν και οι Σίμος Ιωαννίδης και Δημήτριος Νταλίπης. Εκεί ο Σίμος Ιωαννίδης τους ενημέρωσε για τη συνομιλία του Κώττα με το Μήτρο Βλάχο και τα όσα ειπώθηκαν σ' αυτή. Ο Παύλος Κύρου που είχε μεγάλη αφοσίωση στον Γερμανό Καραβαγγέλη, έσπευσε να τον ενημερώσει σχετικά. Στις 9 Ιουνίου του 1904, Οθωμανικό απόσπασμα εντόπισε το κρησφύγετο του καπετάν Κώττα Χρήστου στη Ρούλια (Κώτα) όπου είχε απομείνει με τρεις στενούς συνεργάτες του και τον συνέλαβε. Αργότερα κατηγορήθηκε ο Παύλος Κύρου ως αυτός που υπέδειξε το κρησφύγετο του Κώττα στους Οθωμανούς, ενώ η σχετική απόφαση χρεώθηκε στο Γερμανό Καραβαγγέλη.[50][52][53][54][55]
Το τέλος του Κώττα

Μετά τη σύλληψή του ο Κώττας Χρήστου, μεταφέρθηκε αρχικά στις φυλακές Καστοριάς, στη συνέχεια στις φυλακές Κορυτσάς και τελικά στις φυλακές Μοναστηρίου. Η σύζυγός του, Ζωή, για λόγους ασφαλείας εγκαταστάθηκε με τα παιδιά της στην Καστοριά και επανήλθε στη Ρούλια (Κώτας) το φθινόπωρο του 1904. Τον Αύγουστο του 1905 ο Μήτρο Βλάχο εισέβαλε με το πολυπληθές σώμα του στη Ρούλια (Κώτας), πότισε με πετρέλαιο την οικία του Κώττα και έβαλε φωτιά. Με τη συμπαράσταση των κατοίκων του χωριού, η Ζωή με τα τέκνα της κατάφεραν να σωθούν.[56]

Κατά την κράτησή του στην φυλακή, ο Έλληνας πρόξενος του Μοναστηρίου Σταμάτιος Κιουζές Πεζάς και ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης, προσπάθησαν να τον αποφυλακίσουν αλλά οι Οθωμανικές αρχές ήταν ανένδοτες, καθώς εκκρεμούσαν σε βάρος του πολλές καταδίκες. Ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης πέτυχε συμφωνία με τους Οθωμανούς, ώστε να αποφυλακιστεί ο Κώττας με αντάλλαγμα την υπηρεσία του στον Οθωμανικό στρατό, κάτι που ο ίδιος φυσικά αρνήθηκε.[57] Ο απαγχονισμός του αποφασίστηκε για το πρωινό της 27ης Σεπτεμβρίου του 1905. Απαίτησε να του φέρουν Έλληνα ορθόδοξο ιερέα που τον μετάλαβε και στη συνέχεια οδηγήθηκε στην πλατεία Ατ Παζάρ της πόλης του Μοναστηρίου. Κατά τη διαδρομή έως την πλατεία ο Κώττας Χρήστου σε μια απέλπιδα προσπάθεια ξέφυγε από τους φρουρούς του και διέφυγε στα στενά σοκάκια της πόλης. Ακολούθησε τεράστια κινητοποίηση των Οθωμανικών δυνάμεων και ανθρωποκυνηγητό στους δρόμους της πόλης και τελικά συνελήφθηκε. Οδηγήθηκε τελικά στην πλατεία Ατ Παζάρ και εκεί ο Κώττας απαίτησε να του λύσουν τα χέρια. Ανέβηκε μόνος του στο ικρίωμα και αποφασισμένος, αφού φώναξε για τελευταία φορά:

Ντα ζίβι Γκ(ά)ρτσια! (Ζήτω η Ελλάς),

κλώτσησε μόνος του το υποπόδιο.[58][59]
Αποτίμηση

Ο Κώτας ενσάρκωσε για την περίοδο 1901 – 1904 τον πρωτοπόρο Έλληνα μαχητή που κυριάρχησε στο προσκήνιο της νεώτερης Ελληνικής ιστορίας στο μεταίχμιο δύο κρίσιμων αιώνων.[60] Ξεκίνησε ήδη τη δράση του από τη Μακεδονική Επανάσταση του 1896 και μετά την αποτυχία της, ελλείψει οποιασδήποτε βοήθειας από τις επίσημες Ελληνικές αρχές (κράτος, εκκλησία) ακολούθησε ανεξάρτητη δράση. Ειλικρινής υποστηρικτής της Ελληνοβουλγαρικής συνεργασίας για τη Μακεδονία, (συνήθιζε να λέει: ας σκοτώσουμε πρώτα την αρκούδα και για το τομάρι είναι εύκολο να το μοιράσουμε.), συμμετείχε αρχικά σε πολλαπλές κοινές επιχειρήσεις με την ΕΜΕΟ, αλλά διαχώρισε τη θέση του όταν η Βουλγαρική οργάνωση έθεσε ως προτεραιότητα την εκκαθάριση των Ελλήνων. Στη συνέχεια αποδύθηκε σε σκληρό αγώνα κατά του Βουλγαρικού κομιτάτου και ιδιαίτερα κατά κομιτατζήδων που επιδίδονταν σε αγριότητες σε βάρος Ελλήνων αλλά και άλλων χριστιανών.[61] Ήδη από το 1901 αποτελούσε τον κυριότερο εχθρό των Βουλγάρων στη Βορειοδυτική Μακεδονία. Η ηγετική του παρουσία στην περιοχή και η μεγάλη επιρροή που ασκούσε σε μεγάλους πληθυσμούς, τον κατέστησαν το βασικό εκφραστή της Ελληνικής ιδέας στην περιοχή και διατήρησε άσβεστη την ελπίδα των Ελλήνων κατοίκων ανυψώνοντας το ηθικό τους σε περιόδους που η Βουλγαρική τρομοκρατία ήταν ολοκληρωτική. Έτσι, όταν το 1901 μπόρεσε να εδραιωθεί εξασφαλίζοντας την υποστήριξη της Μητρόπολης Καστοριάς, αλλά και του Ελληνικού κράτους, μέσω του προξενείου του Μοναστηρίου, αντιμετώπισε το Βουλγαρικό κομιτάτο επί ίσοις όροις και μπόρεσε να ασκήσει την προσωπική του πολιτική επιλογή που ήταν η εξεύρεση κοινού πλαισίου δράσης μεταξύ όλων των χριστιανών.[62] Ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης τον χαρακτήριζε προστάτη των χριστιανών και φόβητρο των Βουλγάρων. Η επικράτηση των ακραίων στοιχείων στην ΕΜΕΟ που ακολούθησε τη Βουλγαρική διαμάχη μεταξύ Σεντραλιστών (αυτονομιστών) και Βερχοβιστών (της Ανώτατης Επιτροπής), οδήγησε σε σκλήρυνση της στάσης κατά των Ελλήνων με αποκορύφωμα την Εξέγερση του Ίλιντεν, κάτι που ο Κώττας προσπάθησε να αποτρέψει. Για αντιστάθμιση των ακραίων Βουλγαρικών κινήσεων προκάλεσε την επίσημη εμπλοκή του Ελληνικού κράτους με την επίσκεψή του στην Αθήνα και τη συνάντησή του με το διάδοχο Κωνσταντίνο. Ήταν σαφές όμως, ότι η συσσωρευμένη κατάσταση ήταν μοιραίο να οδηγήσει στα άκρα, κάτι που ο Κώττας δεν μπορούσε να παρακολουθήσει. Έως και την ύστατη στιγμή (1904) προσπάθησε να βρει τρόπους συνεννόησης με τοπικούς αρχηγούς της ΕΜΕΟ, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό από καμία πλευρά.[63] Η προδοσία του ήταν το φυσικό αποτέλεσμα της προσωπικής πολιτικής στρατηγικής του που προσπάθησε να επιβάλει, μέσα σε ιδιαίτερα κρίσιμες συνθήκες. Όταν ο Ευθύμιος Καούδης πληροφορήθηκε τη σύλληψή του, σημείωσε Ελέχθη ότι τον Κώττα τον επρόδωσε ο δεσπότης, πράγμα που δυσκολεύομαι να πιστέψω. Αλλά λάθη έγιναν τόσα πολλά... [64] Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, έγινε αντιληπτό το δυσαναπλήρωτο κενό που άφηνε πίσω του, γι αυτό και ο μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης ουδέποτε παραδέχτηκε την προδοσία. Προσπάθησε μάλιστα έως το τέλος να τον αποφυλακίσει. Η θυσία του συγκίνησε τους Μακεδόνες και αποτέλεσε την έναρξη της Ελληνικής αντεπίθεσης στη Μακεδονία.[65] Για τη συνολική του δράση και το τέλος του, υμνήθηκε από τη λαϊκή μούσα. Έχει διασωθεί ένα δημοτικό τραγούδι στα αλβανικά και δύο στα ελληνικά.[66][67]

Παραπομπές

Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη στη Μακεδονία (1894 – 1904), Η Μακεδονία στις παραμονές του Μακεδονικού Αγώνα, Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 293
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 294
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 294, 295
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 295, 296
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 296
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 294, 296, 297, 298
Σταυρούλα 170
Κωνσταντίνος Δούφλιας, Μακεδονία – Μακεδονικός Αγώνας, Εκδόσεις: Αιγαίο – Σ. Βάρφης και Σία Ο.Ε, Θεσσαλονίκη, 1992, σελ. 151
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 297
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 287, 298
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 299
Υποσημείωση: (1890-1899)
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 302
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 299, 300
Ιωάννης Κ. Μαζαράκης Αινιάν, Ο Μακεδονικός Αγώνας, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1981, σελ. 23
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 300, 301
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 158, 302
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 353
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 302, 303, 304
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 304, 305, 306
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 306, 307
Ιωάννης Κ. Μαζαράκης Αινιάν, Ο Μακεδονικός Αγώνας, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1981, σελ. 25
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 309, 310
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 310
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 310, 311
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 311, 312
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 321
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 312-313, 328
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 313 - 315
Ιωάννης Κ. Μαζαράκης Αινιάν, Ο Μακεδονικός Αγώνας, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1981, σελ. 27
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 316, 317
Κωνσταντίνος Δούφλιας, Μακεδονία – Μακεδονικός Αγώνας, Εκδόσεις: Αιγαίο – Σ. Βάρφης και Σία Ο.Ε, Θεσσαλονίκη, 1992, σελ. 154
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 317, 318
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 318
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 319
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 318, 319, 320, 356
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 319, 320
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 320
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 321, 322, 323
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 323
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 324
Αθηνά Τζηνίκου Κακούλη, Καπετάν Κώττας, Ο εθνομάρτυρας γηγενής Μακεδονομάχος, Θεσσαλονίκη 2000, ISBN 960-86415-1-9, σελ. 22
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σσ. 324, 325
Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 59
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 325
Γεωργίου Δικωνύμου Μακρή, "Ο Μακεδονικός Αγών (Απομνημονεύματα)", Θεσσαλονίκη 1959, σσ. 87, 88
Γεώργιος Πετσίβας (επιμέλεια), Ιωάννη Καραβίτη, Ο Μακεδονικός Αγών, Αθήνα 1994, τόμος Α΄, σσ. 19, 20
Σταυρούλα Βαϊνά Αρβανιτάκη (2004). Ο καπετάν Γρηγόριος Βαϊνάς, Μακεδονικός Αγώνας, Ήθη και έθιμα της Μακεδονίας. Αθήνα: Μέδουσα – Σέλας Εκδοτική. σελ. 35, 171 ). ISBN 960-8338-14-X.
Σταυρούλα Βαϊνά Αρβανιτάκη (2004). Ο καπετάν Γρηγόριος Βαϊνάς, Μακεδονικός Αγώνας, Ήθη και έθιμα της Μακεδονίας. Αθήνα: Μέδουσα – Σέλας Εκδοτική. σελ. 35 ). ISBN 960-8338-14-X.
Γ. Μόδης, Μακεδονικός Αγών και Μακεδόνες αρχηγοί, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1967, σσ. 176, 177
Μακρής, σσ. 87, 88
Μακρής, σσ. 87, 88
Νικόλαος Γ. Κοεμτζόπουλος, Καπετάν Κώττας, Ο Πρώτος Μακεδονομάχος, Αθήναι 1968, σσ. 134, 135
Αλέξανδρος Κοντούλης, Βιογραφία καπετάν Κώττα, Φλώρινα, 1931, σσ. 42, 43
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999, σελ. 326
Τζηνίκου Κακούλη, σσ. 41, 42
Αλέξανδρος Κοντούλης, Βιογραφία καπετάν Κώττα, Φλώρινα, 1931, σσ. 42, 43
Τζηνίκου Κακούλη, σσ. 42, 43, 44
Αλέξανδρος Κοντούλης, Βιογραφία καπετάν Κώττα, Φλώρινα, 1931, σελ. 43
Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Νεότερη Ιστορία της Μακεδονίας (1830-1912), Από τη γένεση του Νεοελληνικού κράτους ως την απελευθέρωση, ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 304
Βακαλόπουλος, Νεότερη Ιστορία..., 1999, σσ. 305, 306
Βακαλόπουλος, Νεότερη Ιστορία..., 1999, σσ. 306, 307
Βακαλόπουλος, Νεότερη Ιστορία..., 1999, σσ. 310 - 315
Βακαλόπουλος, Νεότερη Ιστορία..., 1999, σσ. 315, 317
Τζηνίκου Κακούλη, σσ. 39, 48
Τζηνίκου Κακούλη, σσ. 48

Κωνσταντίνος Δούφλιας, Μακεδονία – Μακεδονικός Αγώνας, Εκδόσεις: Αιγαίο – Σ. Βάρφης και Σία Ο.Ε, Θεσσαλονίκη, 1992, σσ. 151, 154

Βιβλιογραφία

Ιωάννης Κ. Μαζαράκης Αινιάν, Ο Μακεδονικός Αγώνας, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1981
Βακαλόπουλος, Εθνοτική Διαπάλη..., 1999
Κωνσταντίνος Δούφλιας, Μακεδονία – Μακεδονικός Αγώνας, Εκδόσεις: Αιγαίο – Σ. Βάρφης και Σία Ο.Ε, Θεσσαλονίκη, 1992
Αθηνά Τζηνίκου Κακούλη, Καπετάν Κώττας, Ο εθνομάρτυρας γηγενής Μακεδονομάχος, Θεσσαλονίκη 2000
Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999
Γεωργίου Δικωνύμου Μακρή, "Ο Μακεδονικός Αγών (Απομνημονεύματα)", Θεσσαλονίκη 1959
Γεώργιος Πετσίβας (επιμέλεια), Ιωάννη Καραβίτη, Ο Μακεδονικός Αγών, Αθήνα 1994, τόμος Α΄
Σταυρούλα Βαϊνά Αρβανιτάκη (2004). Ο καπετάν Γρηγόριος Βαϊνάς, Μακεδονικός Αγώνας, Ήθη και έθιμα της Μακεδονίας. Αθήνα: Μέδουσα – Σέλας Εκδοτική.
Γ. Μόδης, Μακεδονικός Αγών και Μακεδόνες αρχηγοί, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1967
Νικόλαος Γ. Κοεμτζόπουλος, Καπετάν Κώττας, Ο Πρώτος Μακεδονομάχος, Αθήναι 1968,
Αλέξανδρος Κοντούλης, Βιογραφία καπετάν Κώττα, Φλώρινα, 1931

Μακεδονομάχοι

Τέλλος Άγρας | Δημήτριος Καλαποθάκης | Γερμανός Καραβαγγέλης |

Λάμπρος Κορομηλάς | Κώττας Χρήστου | Παύλος Μελάς | Βαγγέλης Στρεμπενιώτης

Έλληνες

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License