.
Ο Αριστομένης Προβελέγγιος (Εξάμπελα Σίφνου 1850 – Σίφνος, 8 Απριλίου 1936[1]) ήταν Έλληνας πολιτικός, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Αριστομένης Προβελέγγιος
Βιογραφία
Σπούδασε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά στη Γερμανία, συγκεκριμένα στα πανεπιστήμια του Μονάχου, της Λειψίας και της Ιένας. Ως φοιτητής ακόμα στην Αθήνα άρχισε να γράφει, σε αυστηρή καθαρεύουσα, μακρόστιχα ποιήματα, εμπνεόμενα κυρίως από την ελληνική μυθολογία («Θησεύς», «Το μήλον της έριδος»). Επιστρέφοντας από τη Γερμανία πήγε στη Σίφνο, αργότερα όμως έλαβε ενεργό μέρος στην πνευματική ζωή της Αθήνας. Υπήρξε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από την ίδρυσή της (από τα πρώτα εκείνα μέλη που διορίσθηκαν με τη συντακτική πράξη ιδρύσεως της Ακαδημίας).
Από τα σημαντικότερα έργα του Προβελέγγιου θεωρείται η έμμετρη αριστουργηματική μετάφραση του Φάουστ του Γκαίτε, η πρώτη στην ελληνική γλώσσα: Διατηρώντας όλα τα στοιχεία του πρωτοτύπου, θεωρείται ταυτόχρονα πραγματική δημιουργία και «δευτέρα γραφή». H μετάφραση αυτή εκδόθηκε το 1887 από τον οίκο Mπαρτ και Xιρστ, με τυπογραφικούς χαρακτήρες της Oξφόρδης, πολλά σχεδιάσματα του Kάουλμπαχ και ξυλογραφίες του Kρέλιγκ, και απετέλεσε εκδοτικό γεγονός γιά την εποχή. Ο Προβελέγγιος μετέφρασε επίσης, το 1902, το κλασικό σύγγραμμα του Γκότχολντ Λέσινγκ, Ο Λαοκόων. Ο εγγονός του γράφει σχετικά: «Ο Aριστομένης Προβελέγγιος δεν ήτο μόνον γερμανομαθής, αλλά και γερμανοτραφής, μείνας εις Γερμανίαν επί πέντε έτη, σπουδάζων φιλολογίαν και λογοτεχνίαν εις γερμανικά πανεπιστήμια, λαβών και το διδακτορικόν από το Πανεπιστήμιον της Iένας, εις δε την βιβλιοθήκην του, προεξάρχουσαν θέσιν είχαν τα συγγράμματα του Goethe, του Schiller, του Heine και άλλων κολοσσών του πνεύματος.»[2]
Ο Προβελέγγιος συνέγραψε επίσης λυρικά και δραματικά ποιήματα, δράματα και τραγωδίες με θέματα κυρίως από την αρχαία παράδοση, που όμως σήμερα έχουν σχεδόν λησμονηθεί. Βραβεύτηκε με το «Εθνικόν Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών».
Ο Προβελέγγιος και το γλωσσικό ζήτημα
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η γλωσσική εξέλιξη του Προβελέγγιου. Αρχίζοντας ως ποιητής της καθαρεύουσας, αποδέχθηκε βαθμιαία (από την εποχή της παλαμικής «γενιάς του 1880») το μήνυμα του δημοτικισμού. Ως ορόσημο στην αλλαγή των γλωσσικών του πεποιθήσεων θεωρήθηκε η επαφή του με τον Νικόλαο Πολίτη και τον Εμμανουήλ Ροΐδη το 1890, στην επιτροπή του «Φιλαδέλφειου διαγωνισμού», όπου ο Προβελέγγιος ήταν επίσης μέλος. Η εξέλιξή του φαίνεται στη συγκεντρωτική ποιητική συλλογή του Ποιήματα παλαιά και νέα (1896). Ο Παλαμάς «χαιρέτισε» τη μεταστροφή του Προβελέγγιου, ανάλογη με αυτή του Καρκαβίτσα. Αξιομνημόνευτα είναι τα λόγια (στην καθαρεύουσα!) με τα οποία ο Προβελέγγιος προέβλεψε την επικράτηση της δημοτικής: «Η καθαρεύουσα, ην ως άνθος θερμοκηπίου εκαλλιέργησαν εν τοις σπουδαστηρίοις αυτών οι λόγιοι, εξέλιπε βαθμηδόν και η λύρα στέφεται με το ακμαίον και ευώδες άνθος της δημώδους. Η δε ανακαίνισις της νεοελληνικής ποιήσεως, υπέρ ης πολλοί και καλοί ποιηταί εμόχθησαν, ταφέντες υπό τα ψυχρά σάβανα της καθαρευούσης, βεβαίως θέλει επιτευχθεί εν μέλλοντι χρόνω δια της δημώδους...»
Ο Προβελέγγιος ασχολήθηκε και με την πολιτική και εκλέχθηκε βουλευτής Μήλου από το 1899 ως το 1905. Διετέλεσε επίσης γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1891-1892), ενώ αρνήθηκε θέση καθηγητή στο ίδιο Πανεπιστήμιο.
Γ. Ροϊλός, Οι ποιητές (π. 1919). Λάδι σε μουσαμά, 130 εκ. x 170 εκ. Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός». Μεγάλοι ποιητές της γενιάς του 1880. Στα δεξιά της σύνθεσης απεικονίζεται ο Α. Προβελέγγιος να διαβάζει κάποιο ποίημά του, ενώ από τα αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται οι Γ. Στρατήγης, Γ. Δροσίνης, I. Πολέμης, K. Παλαμάς (στο κέντρο) και Γ. Σουρής.
Έργα του
(έτος των πρώτων αυτοτελών εκδόσεων)
Ποίηση
Θησεύς, Αθήνα, τυπ. Α.Καναριώτου και Ζ.Γρυπάρη, 1870
Το μήλον της έριδος, Αθήνα, τυπ. Ανδ.Κορομηλά, 1872
Η μάνα Ελλάς στον Ποιητή, Αθήνα, τυπ. Παρνασσού, 1881
Παλαιά και νέα ποιήματα - Α΄, Αθήνα, εκδ. Κασδόνης, 1896
Ποιήματα, Αθήνα, εκδ. «Εστία», 1916
Διπλή ζωή, 1916
Εμπρός στο άπειρον· Σφιγξ και Πήγασος Αθήνα, εκδ. «Ι.Ν. Σιδέρης», 1926
Χρυσοπηγή, Αθήνα, εκδ. «Σαλίβερος», 1930
Το Αιγαίον, Αθήνα, ανάτυπο από τα πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1934
Μεταθανάτια έκδοση: Είκοσι ποιήματα, Αθήνα, τυπ. Κείμενα, 1985
Θέατρο
Ρήγας - δράμα, Αθήνα, εκδ. «Ι.Ν. Σιδέρης», 1920
Ασώτου επιστροφή, Αθήνα, εκδ. Ι.Δ. Κολλάρος, 1925
Κόρη της Λήμνου, 1891
Ιόλη, 1911
Το δίλημμα, 1916
Προς τη νίκη προς τη δόξα. 1913
Νικηφόρος Φωκάς - Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα, εκδ. Ι.Δ. Κολλάρος, 1916 (Βραβεύτηκε το 1915 στον «Αβερώφειο» διαγωνισμό.)
Φαίδρα - Τραγωδία. Αθήνα, εκδ. «Ι.Ν. Σιδέρης», 1916.
Ιφιγένεια εν Αυλίδι - Τραγωδία εις πράξεις τέσσαρας. Αθήνα, τυπ. «Ρυθμός», 1936.
Wikisource logo
Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:
Συγγραφέας:Αριστομένης Προβελέγγιος
Εργογραφία (χρονολογική καταγραφή όλων των έργων του)[3]
Θησέας, 1870
Πόθος, 1872
Η Προδοσία, 1872
Έαρ, 1873
Από του πλοίου, 1873
Είπε, 1873
Παρά το κύμα του Αιγαίου, 1873
Αδάμ και Εύα, 1874
Από της Ακροπόλεως, 1874
Παρά την Οίτην, 1875
Η επάνοδος του ναύτη, 1875
Επιστολή προς τον αδελφό του Κωνσταντίνον Ι. Προβελέγγιον, 1876
Προσευχή, 1878
Νοσταλγία, 1880
Η μάννα Ελλάς στον ποιητή, 1881
Φάουστ [Γκαίτε] (μτφρ.) , 1887
Ρήγας, 1887
Εργάζου, 1888
Η Λουομένη, 1888
Εισήγηση στο Φιλαδέλφειο ποιητικό αγώνα, 1890
Η κόρη της Λήμνου, 1891
Δίστιχο αφιέρωμα, 1895
Κουτσούφλιανη, 1898
Σαββατόβραδο, 1900
Ιόλη, 1900
Ασώτου επιστροφή, 1901
Λαοκόων [Λέσσιγκ] (μτφρ.), 1902
Μαυροκορδάτος, 1903
Παύλος Μελάς, 1905
Αιωνία Λαχτάρα, 1908
Η φωνή των κυμμάτων, 1909
Στη Φωτεινή Σάντρη, 1911
Νικηφόρος Φωκάς, 1911
Σαραντάπορο, 1912
Η Κρήτη προς την Ελλάδα, 1912
Προς το Στρατό μας, 1912
Μάρκος Μπότσαρης, 1912
Ελευθερία, 1912
Εις τον διάδοχον, 1913
Στο Βασιλιά τον μάρτυρα, 1913
Τα δύο λάβαρα, 1913
Χαίρε Βουλγαροκτόνε, 1913
Η Φαίδρα, 1913
Η Θυσία, 1913
Προς την Νίκην! Προς την Δόξαν!, 1914
Ο λυτρωτής, 1914
Ιφιγένεια εν Αυλίδι, 1915
Ελληνική Ψυχή, 1916
Εις τον Ελευθέριον Βενιζέλον, 1920
Το τόξον του Οδυσσέως, 1922
Ιερόν άνθος, 1922
Ο Ιησούς και η Συκιά, 1924
Ο θάνατος του ποιητή, 1925
Ιφιγένεια εν Αυλίδι, 1925
Ο κήπος του Όθωνα, 1926
Τρεις Δυνάμεις, 1926
Πώς έγραψα τον Θησέα, το πρώτον μου έργον, 1927
Νοσταλγία, 1927
Η αρπαγή της Περσεφόνης υπό του Πλούτωνος, 1927
Διατί έγραψα την Ιφιγένειαν, 1928
Ο τραγουδιστής, 1928
Πως δεν έγινα ηθοποιός, 1929
Γιατί ονειρεύομαι, 1929
Ο Ποιητής και το Πνεύμα, 1930
Κλέοβις και Βίτων, 1930
Χρυσοπηγή, 1930
Αρίων και Περίανδρος, 1931
Η πρώτη μου αγάπη, 1931
Ηλιοβασίλεμα, 1931
Τα καημένα τα πουλιά, 1932
Θλιμμένη εστόλισεν η κορασιά, 1932
Αιγαίον, 1934
Τελευταία Ποιήματα (Συλλογή ποιημάτων) , 1934-1935
ΕΙΣ ΤΟ ΔΑΣΟΣ
Από τα δέντρα πέφτουνε τα φύλλα ένα - ένα
στης μάνας γης την άχαρη και μαύρη αγκαλιά,
στέκουν τριγύρω τα κλαδιά ψυχρά, σκελεθρωμένα,
και λυπημένα κι άλαλα κουρνιάζουν τα πουλιά.
Η καταχνιά σηκώνεται μέσ' απ' τα δάση
αγάλια κι απλώνεται σαν μυστική νεράιδα του βοριά,
και μοιάζει η φύση θάλασσα με δίχως ακρογιάλια,
που κύμα δεν ακούεται ν΄ αντιλαλεί βαριά.
Κάπου και κάπου βιαστικός περνάει ένας διαβάτης
και σαν σκιά μες στην πυκνή χωνεύει καταχνιά.
Να η ζωή! φαινόμαστε στα ψεύτικα φτερά της,
σαν όνειρ' αγερόπλαστα, και σβήνομε με μια.
Βιβλιογραφία-πηγές
Άγρας, Τέλλος: «Αριστομένης Προβελέγγιος· Ο τελευταίος ρωμαντικός», Νέα Εστία, τ. 14, έτος Ζ΄, 1/11/1933, αρ. 165, σ. 1135-1144 (τώρα και στον τόμο Τέλλος Άγρας, Κριτικά - Τόμος δεύτερος· Ποιητικά πρόσωπα και κείμενα, φιλολογική επιμέλεια Κώστας Στεργιόπουλος, σ.11-28, Αθήνα, εκδ. «Ερμής», 1981).
Θέμελης, Γ. (επιμ.): Προβελέγγιος – Δροσίνης – Πολέμης – Στρατήγης – Καμπάς. Αθήνα, εκδ. «Αετός», 1953 (στη σειρά «Βασική Βιβλιοθήκη», αρ. 24).
Κανακάρης, Αντ.: Αριστ. Προβελέγγιος (ο γλυκύτατος τραγουδιστής του νησιού). Αθήνα, εκδ. «Δίφρος», 1961.
Καραντώνης, Αντρέας: «Αριστομένης Προβελέγγιος», στο έργο Φυσιογνωμίες, τόμος πρώτος, σ. 141-147. Αθήνα, εκδ. «Παπαδήμας», 1977.
Πράτσικας, Γιώργος: «Αριστομένης Προβελέγγιος (τριάντα χρόνια από το θάνατό του)», Νέα Εστία, τ. 79, έτος Μ΄, 1/3/1966, αρ.928, σ. 318-320
Tσατσαρώνης Γεώργιος: «Αριστομένης Προβελέγγιος, ένας πρωτοπόρος της παιδικής λογοτεχνίας» Διδακτορική διατριβή Ιωάννινα 2007
Tσατσαρώνης Γεώργιος: «Αριστομένης Προβελέγγιος Η ζωή και το έργο του ευπατρίδη λόγιου της Σίφνου» εκδ. «Δήμος Σίφνου» Ιωάννινα 2009
Τσατσαρώνης Γεώργιος; «Το θέατρο στην Ελλάδα του 1920: Μία απόπειρα γραφής κοινωνικού θεάτρου [Δύο ανέκδοτα θεατρικά έργα του Αριστομένη Ι. Προβελέγγιου]», εκδ. «Δήμος Σίφνου» Ιωάννινα 2015
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Ο Α. Προβελέγγιος στο ΕΚΕΒΙ
Βιογραφία του στο hellenica
συνοπτικό βιογραφικό σημείωμα από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών
Σημειώσεις
Χρονικό του 20ού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον, 1990, σελ. 542.
Γράμμα του Aλέξανδρου Πετρόπουλου στην Καθημερινή, 29 Ιουνίου 2013 («Γκαίτε και Προβελέγγιος» - η τελευταία επιστολή)
Τσατσαρώνης, Γεώργιος (2015). Το θέατρο στην Ελλάδα του 1920. Ιωάννινα: Δήμος Σίφνου, σελ. 252. ISBN 978-618-82041-0-2.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
