.

Ελλάδα

Περιφέρεια : Κρήτη
Νομός : Χανίων

Νομός Χανίων

-- Δήμος Θερίσου --

Το Θέρισο (παλαιότερα αναφερόταν και ως η Θέρισσος[1]) είναι ιστορικό χωριό του δήμου Χανίων του ομώνυμου νομού της Κρήτης που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα διάφορα επαναστατικά κινήματα της Κρήτης του 19ου αιώνα, ενώ από αυτό έλαβε την ονομασία του το 1905 το ομώνυμο κίνημα εναντίον της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της απογραφής του 2011, ο πληθυσμός του οικισμού ανέρχεται σε 113 κατοίκους[2][3].

View Larger Map

Τοποθεσία

Το Θέρισο είναι κτισμένο στους βορειοδυτικούς πρόποδες των Λευκών Ορέων σε υψόμετρο 580 μέτρων, στο νότιο τμήμα της δημοτικής ενότητας Θερίσου. Βρίσκεται 16 χλμ νότια της πόλης των Χανίων. Πλησίον του χωριού βρίσκεται το φαράγγι «Ελευθέριος Βενιζέλος» (ή φαράγγι του Θέρισου), με συνολικό μήκος 6 χλμ[3].

Ιστορία

Από τις αρχές του 19ου αιώνα και έπειτα, το Θέρισο λόγω της φυσικής οχυρής του θέσης, αποτέλεσε σημαντικό κέντρο διαφόρων επαναστατικών κινημάτων της Κρήτης. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, το χωριό έγινε πεδίο σκληρών μαχών μεταξύ των Ελλήνων επαναστατών και των οθωμανικών στρατευμάτων[4]. Μάλιστα, τόσο τον Αύγουστο του 1821 όσο και τον Αύγουστο του 1822, καταστράφηκε αρχικά από δυνάμεις Τουρκοκρητικών και έπειτα από τον αιγυπτιακό στρατό[5]. Κατά τον Άγγλο περιηγητή Robert Pashley, που επισκέφτηκε την Κρήτη το 1834, στο Θέρισο ζούσαν 82 οικογένειες, εκ των οποίων οι 80 ήταν χριστιανικές και οι δύο μουσουλμανικές[6].

Κατά την επανάσταση του 1866 - 1869, το Θέρισο έγινε εκ νέου θέατρο σκληρών συγκρούσεων: στα τέλη Σεπτεμβρίου[7] του 1866 ο οικισμός, που ενδιάμεσα είχε εκκενωθεί από τον άμαχο πληθυσμό, πυρπολήθηκε από τις δυνάμεις του Μουσταφά πασά. Λίγες ημέρες αργότερα, διεξήχθησαν στην περιοχή άλλες δύο μάχες. Αρχικά, οι επαναστάτες ανάγκασαν στις Αλιάκες τον Μουσταφά πασά σε υποχώρηση[8]. Έπειτα, στη θέση Καμπιά, βόρεια του χωριού, σημειώθηκε νέα μάχη μεταξύ επαναστατών και 150 στρατιωτών που αγνοώντας την υποχώρηση του κύριου σώματος του Μουσταφά προς Μάλαξα, προσέγγισαν το Θέρισο[9]. Την 26η Μαρτίου του 1867, πραγματοποιήθηκε στο Θέρισο επίσημη δοξολογία 2000 ενόπλων (κρητικών και εθελοντών από την Ελλάδα) του Ιωάννη Ζυμβρακάκη[10].

Κατά τα μέσα Δεκεμβρίου του 1867, οι Οθωμανοί πέτυχαν την κατάληψη του Θερίσου, το οποίο εγκαταλείφθηκε από τους Έλληνες κυρίως λόγω της αναγκαιότητας να ενισχυθεί το μέτωπο του Αποκορώνα[11], όμως τον Ιανουάριο του 1868 ένεκα των καιρικών συνθηκών και των επιθέσεων των επαναστατών, τα οθωμανικά στρατεύματα αποχώρησαν και αυτά από το χωριό. Αργότερα, μετά την κατάπνιξη της επανάστασης, οι οθωμανικές αρχές δημιούργησαν στο χωριό στρατιωτικές εγκαταστάσεις[4].

Η οικία όπου στεγάστηκε το αρχηγείο της Επανάστασης του Θερίσου.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της οθωμανικής απογραφής του 1881, στον οικισμό ζούσαν 385 κάτοικοι, όλοι Έλληνες (188 άνδρες και 197 γυναίκες)[12], ενώ το 1894, σύμφωνα με εκτίμηση του αξιωματικού του ελληνικού στρατού, Νικόστρατου Καλομενόπουλου, στο χωριό ζούσαν 90 οικογένειες[13]. Το 1900, η απογραφή που διενεργήθηκε από την Κρητική Πολιτεία, βρήκε στο Θέρισο 431 κατοίκους[14]. Τον Ιούνιο του 1904, στα πλαίσια αποτυχημένου κινήματος κατά της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου, κατέφυγε στο Θέρισο προσωρινά μικρή δύναμη ανταρτών, προτού στραφεί προς την πεδιάδα των Χανίων[15].

Επανάσταση του Θερίσου, 10 Μαρτίου 1905

Λίγους μήνες αργότερα, στις 10 Μαρτίου του 1905, το Θέρισο αποτέλεσε την έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως» των Βενιζέλου, Μάνου και Φούμη εναντίον της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου και υπέρ της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Δύο ημέρες αργότερα, οι επαναστατικές δυνάμεις επικράτησαν σε συμπλοκή μικρής μικτής δύναμης χωροφυλακής και ιταλικού στρατού[16][17].

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το Θέρισο αποτέλεσε την έδρα του ΕΛΑΣ Χανίων[18]. Μάλιστα, στις 7 Νοεμβρίου του 1943, σε αγροικία κοντά στο χωριό, υπογράφτηκε συμφωνία συνεργασίας μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΑΜ Κρήτης και ΕΟΚ[19].

Επιφανείς κάτοικοι

Από το Θέρισο κατάγονταν οι αγωνιστές της επανάστασης του 1821, αδελφοί Χάλη (Βασίλειος, Ιωάννης και Στέφανος)[20], οι οπλαρχηγοί αδελφοί Πούλακα (ο σημαντικός μακεδονομάχος Ιωάννης Πούλακας[21] και ο αδελφός του, Βασίλειος, που συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους ως επικεφαλής εθελοντών[22]) και η ηθοποιός Ελευθερία Βιδάκη[23].

Αξιοθέατα και πολιτισμός
Το εσωτερικό του ναού του Αγίου Γεωργίου.

Σημαντικό μνημείο του χωριού αποτελεί ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος χρονολογείται στο β' μισό του 16ου αιώνα[24]. Στο Θέρισο υπάρχουν επίσης και δύο μουσεία: πρώτο χρονολογικά είναι το ιδρυμένο το 1985, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο που λειτουργεί κατά την καλοκαιρινή περίοδο[25] και στεγάζεται στο κτίριο που χρησίμευσε ως αρχηγείο της επανάστασης του 1905. Μεταξύ άλλων εκτίθενται όπλα, έγγραφα, φωτογραφικό υλικό καθώς και προσωπικά αντικείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου[26]. Παράλληλα, το 2003 εγκαινιάστηκε το τοπικό Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, το οποίο διαθέτει όπλα, αντικείμενα αγωνιστών, αποκόμματα εφημερίδων και άλλα εκθέματα σχετικά με την περίοδο 1941 - 1945[27].

Απογραφές Πληθυσμού

Απογραφή	1881	1900	1913	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός	385^[12]	431^[14]	483^[28]	343^[29]	350^[29]	255^[29]	201^[29]	164^[29]	155^[29]	156^[29]	113^[30]	113^[3]

Εικόνες του Θερίσου

Το φαράγγι του Θερίσου στο δρόμο για το χωριό.

Η κεντρική πλατεία του χωριού.

Δρόμος του χωριού.

Προτομή του μακεδονομάχου Ιωάννη Πούλακα.

Άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου.

Η Επανάσταση του Θερίσου (1905)

Παραπομπές

Εμμ. Σ. Λαμπρινάκη, Γεωγραφία της Κρήτης, Τύποις Στυλ. Εμμ. Καλαϊζάκη, Ρέθυμνα, 1890, σελ. 19.
Creta Voice: Αναλυτικά στοιχεία της απογραφής του 2011 για το νομό Χανίων.
Δήμος Χανίων: Δημοτική Ενότητα Θερίσου.
Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, έκδοσις πέμπτη εκσυγχρονισμένη δια συμπληρώματος κατά τόμον, τόμος 12, σελ. 499.
Στέφανος Ξανθουδίδης,Επίτομος ιστορία της Κρήτης - Από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ' ημάς, Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία, Εν Αθήναις, 1909, σελ. 130, 132.
Κρήτης Ανθρωπογεωγραφία, μέρος πρώτο, Ένθετο εφημερίδας Πατρίς, Ιανουάριος 2008, σελ. 80.
Ιωάννου Π. Λιονή, Απομνημονεύματα Παρθενίου Περίδου - Η Κρητική Επανάστασις του 1866, Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεώνη, Εν Αθήναις, 1900, σελ. 99.
Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1977, τόμος ΙΓ', σελ. 259.
Ιωάννου Π. Λιονή, 1900, σελ. 102 - 103.
Νικολάου Σ.Ψύχα, Επαναστατική εικών των Δυτικών της Κρήτης διαμερισμάτων, ή ανασκευή χωρίων τινών της περιγραφουσης τον Εθνικόν Αγώνα της Κρήτης κατά των Τούρκων πραγματείας του καθηγητού Μενδελσώνος Βαρθόλδου, Εκ του τυπογραφείου Νικήτα Πάσσαρη, Αθήνησι, 1870, σελ. 62.
Ιστορία Ελληνικού Έθνους, 1977, σελ. 273.
Κρήτης Ανθρωπογεωγραφία, μέρος δεύτερο, Ένθετο εφημερίδας Πατρίς, Ιανουάριος 2008, σελ. 130.
Κρήτης Ανθρωπογεωγραφία, τόμος Β', 149.
Κρήτης Ανθρωπογεωγραφία, τόμος Β', 163.
Εφημερίδα Σκριπ, 6 Ιουλίου 1904, σελ. 2.
Γιάννη Καψάλη, Η επανάσταση του Θέρισου, Δωρικός, Αθήνα 1987, σελ. 124 - 126.
Εφημερίδα Σκριπ, 18 Μαρτίου 1905, σελ. 1.
Xan Fielding, The Stronghold - Four Seasons in the White Mountains of Crete, Paul Dry Books, 2013, σελ. 167, 171.
Ιστορία της Αντίστασης 1940 - 45, εκδόσεις Αυλός, 1979, τόμος 5ος, σελ. 1987 - 1989.
Ιωάννου Π. Λιονή, 1900, σελ. 51.
Συλλογικό έργο, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα 13 - Η ελληνική αντεπίθεση στη Μακεδονία ( 1905 - 1906 ) - 100 έγγραφα από το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 242.
Γιάννη Δ. Τζημοπούλου, Η Απελευθέρωσις της Δυτικής Μακεδονίας από την τουρκική σκλαβιά, Θεσσαλονίκη, 1974, σελ. 84.
Χανιώτικα Νέα: Οδός Ελευθερίας Βιδάκη.
Νίκος Τσιβίκης, Αναζητήσεις στη μεσαιωνική Ελεύθερνα - Ο διπλός ναός του Σωτήρα Χριστού και του Αγίου Ιωάννη και το μοναστήρι της Ελεύθερνας, στο συλλογικό Θεμέλιον - 24 μελέτες για τον δάσκαλο Πέτρο Θέμελη από τους μαθητές και τους συνεργάτες του, Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, Αθήνα 2013, σελ. 353.
Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών: Ψηφιακή Κρήτη.
Δήμος Χανίων: Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Θερίσου.
Δήμος Χανίων: Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Θερίσου.
Βασίλειον της Ελλάδος, Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913, σελ 75.
Σταματελάτος Μιχαήλ - Βαμβά Σταματελάτου Φωτεινή, Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας, ΤΑ ΝΕΑ, 2012, Α' τόμος, σελ. 256.

Μόνιμος και Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος: Σύνολο Ελλάδος,νομοί,δήμοι/κοινότητες,δημοτικα/κοινοτικά διαμερίσμα και οικισμοί, Απογραφές πληθυσμού 2001 και 1991.

Βιβλιογραφία

Βασίλειον της Ελλάδος, Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913.
Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, έκδοσις πέμπτη εκσυγχρονισμένη δια συμπληρώματος κατά τόμον, τόμος 12.
Γιάννη Καψάλη, Η επανάσταση του Θέρισου, Δωρικός, Αθήνα 1987.
Εμμ. Σ. Λαμπρινάκη, Γεωγραφία της Κρήτης, Τύποις Στυλ. Εμμ. Καλαϊζάκη, Ρέθυμνα, 1890.
Ιωάννου Π. Λιονή, Απομνημονεύματα Παρθενίου Περίδου - Η Κρητική Επανάστασις του 1866, Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεώνη, Εν Αθήναις, 1900.
Στέφανος Ξανθουδίδης, Επίτομος ιστορία της Κρήτης - Από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ' ημάς, Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία, Εν Αθήναις, 1909.
Μιχαήλ Σταματελάτος - Φωτεινή Βαμβά Σταματελάτου, Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας, ΤΑ ΝΕΑ, Α' τόμος 2012.
Νικολάου Σ. Ψύχα, Επαναστατική εικών των Δυτικών της Κρήτης διαμερισμάτων, ή ανασκευή χωρίων τινών της περιγραφουσης τον Εθνικόν Αγώνα της Κρήτης κατά των Τούρκων. πραγματείας του καθηγητού Μενδελσώνος Βαρθόλδου, Εκ του τυπογραφείου Νικήτα Πάσσαρη, Αθήνησι, 1870.
Xan Fielding, The Stronghold - Four Seasons in the White Mountains of Crete, Paul Dry Books, 2013.
Συλλογικό έργο, Θεμέλιον - 24 μελέτες για τον δάσκαλο Πέτρο Θέμελη από τους μαθητές και τους συνεργάτες του, Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, Αθήνα 2013.
Συλλογικό έργο, Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΓ', 1977.
Συλλογικό έργο, Ιστορία της Αντίστασης 1940 - 45, εκδόσεις Αυλός, τόμος 5ος, 1979.
Συλλογικό έργο, Κρήτης Ανθρωπογεωγραφία, μέρος δεύτερο, Ένθετο εφημερίδας Πατρίς, Ιανουάριος 2008.
Συλλογικό έργο, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα 13 - Η ελληνική αντεπίθεση στη Μακεδονία ( 1905 - 1906 ) - 100 έγγραφα από το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη 1997.

Δημοτική Ενότητα Θέρισσου
Δημοτική Κοινότητα Περιβολίων Κυδωνίας
Περιβόλια, τα
Τοπική Κοινότητα Αγιάς
Αγιά, η
Επισκοπή, η
Κυρτωμάδος, ο
Τοπική Κοινότητα Βαμβακοπούλου
Βαμβακόπουλον, το
Τοπική Κοινότητα Βαρύπετρου
Βαρύπετρον, το
Λυγιδές, ο
Μαρμαράς, ο
Μυλωνιανά, τα
Όασις, η
Ποτιστήρια, τα
Τοπική Κοινότητα Θερίσου
Θέρισον, το

Νομός Χανίων : Δήμος, Κοινότητα

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Χανίων

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Τόμαρος

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License

Θέρισο Χανίων

.