.

-- Δήμος Σπάτων-Λούτσας --

Τα Σπάτα συνιστούν πόλη της Αττικής και υπήρξαν έδρα του τέως δήμου Σπάτων-Λούτσας. Βρίσκονται στο κέντρο της πεδιάδας των Μεσογείων (που οριοθετείται από τους ορεινούς όγκους της Πεντέλης, του Υμηττού και της Μερέντας) και πάνω σε λόφο. Διοικητικά υπάγονται στη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής, ενώ επίνειό τους είναι η Λούτσα. Με το Πρόγραμμα Καλλικράτης τα Σπάτα απετέλεσαν την έδρα του νέου Δήμου Σπάτων - Αρτέμιδος.

Σπάτα

Σπάτα, Φωτογραφία: Μιχάλης Λαχανάς

Τα διοικητικά όρια του δήμου εκτείνονται σε απόσταση 20 χιλιομέτρων ανατολικά των Αθηνών, από τις ορεινές απολήξεις του Υμηττού και της Πεντέλης, μέχρι τον Κόλπο των Πεταλιών. Περιβάλλεται από τις δορυφορικές πόλεις της Παιανίας, της Παλλήνης, του Πικερμίου, Ραφήνος, Αρτέμιδος και Μαρκοπούλου. Εντός των διοικητικών του ορίων αναπτύσσονται πολλά διάσπαρτα χωριά όπου ιδρύονται τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι που συμβάλλουν στην ανάπτυξη και ανάδειξή τους. Ορισμένα από αυτά είναι η Χριστούπολη, η Αγία Κυριακή, η Βελανιδέζα και πολλά άλλα.
Χαρακτηριστικά

Ο σύγχρονος οικισμός των Σπάτων συγκροτείται σταδιακά από την εποχή της τουρκοκρατίας, ενώ αναγνωρίζεται ως κοινότητα της Αττικής το 1912. Το 1952 αναγνωρίζεται ως Δήμος Σπάτων-Λούτσας της Ανατολικής Αττικής, ενώ το 2011 συνενώθηκε με το Δήμο Αρτέμιδας συγκροτώντας το σημερινό δήμο. Η Δημοτική Ενότητα Σπάτων καταλαμβάνει έκταση 52.469 στρεμμάτων, το μεγαλύτερο τμήμα των οποίων καλύπτεται από αγροτικές εκτάσεις κι ένα μικρό κομμάτι συνιστά το παραδοσιακό κέντρο του οικισμού. Κατά την απογραφή του 2011 παρουσίαζε 12.333 κατοίκους, ήτοι 235 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.

Τα τελευταία χρόνια η περιοχή γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη, τόσο οικιστικά όσο και εμπορικά, λόγω της λειτουργίας του γειτονικού αεροδρομίου "Ελευθέριος Βενιζέλος". Διαθέτει επίσης πολύ καλή συγκοινωνιακή σύνδεση και μέσω λεωφορειογραμμών που περνούν από την Αρτέμιδα προς το σταθμό της Δουκίσσης Πλακεντίας στην Αθήνα. Η δημιουργία του Αεροδρομίου των Σπάτων έφερε μετά το 2000 ταχύτατη οικιστική ανάπτυξη τόσο στην ίδια την πόλη των Σπάτων όσο πολύ περισσότερο στις δορυφορικές πόλεις του Γέρακα, της Παλλήνης και της Αρτέμιδας. Τα χωράφια στις περιοχές γύρω απο τα Σπάτα αντικαταστάθηκαν μετά το 2002 με νεόδμητους οικισμούς όπως η Άνω και η Κάτω Μπαλάνα, η Παλαιοπαναγιά, η Χριστούπολη, η συνοικία Παπαγγελάκη και η Αργιθέα λόγω της δημιουργίας του αεροδρομίου.

Αρχαία ιστορία

28 : Statue of a Sphinx. Pentelic marble. Found in Spata, Attica.

2044 : Ivory comb with two rows of sphinxes and a rosette in the middle

2209 : Stirrup-jar with fish decoration on the shoulder

Sp13- Sp20 : Glass-paste plaques decorated

Τα σημερινά Σπάτα στην αρχαιότητα αποτελούσαν τον αττικό δήμο της Ερχίας, που ανήκε στην Αιγηίδα φυλή και τοποθετείτο στη Μεσογαία χώρα σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένους. Στην περιοχή τοποθετείται ο παλαιότερος οικισμός της Κυθήρου, που ανήκε στην Πανδιονίδα φυλή σύμφωνα με την προ-Κλεισθένειο διαίρεση, αλλά η ακριβής ταυτοποίηση της Κυθήρου δεν έχει καταστεί δυνατή μέχρι σήμερα. Λόγω της θέσης τους πάνω σε λόφο, τα Σπάτα ήταν πάντα τόπος πρόσφορος για κατοίκηση, τόσο για λόγους αμύνης, όσο και για λόγους εξοικονόμησης της καλλιεργήσιμης γης. Ο παλιότερος προϊστορικός οικισμός ανακαλύφθηκε στον λόφο Ζαγάνι που βρίσκεται στα ανατολικά των Σπάτων πολύ κοντά στην Αρτέμιδα και βόρεια από το Αεροδρόμιο των Σπάτων, χρονολογήθηκε περίπου το 3000 π.χ., ο λόφος ισοπεδώθηκε σήμερα προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια πτήσεων των αεροσκαφών από το αεροδρόμιο. Οι κάτοικοι του προϊστορικού οικισμού ασχολούνταν με την καλλιέργεια του αμπελιού και της ελιάς, ο οικισμός διατηρήθηκε περισσότερο από μια χιλιετία γύρω στο 2000 π.χ. ήταν ένας από τους 4 μεγαλύτερους οικισμούς στην περιοχή των Μεσογείων μαζί με την Βραυρώνα, τις Λαμπτρές και τον Σφηττό. Στην θέση Μαγκούλιζα στα νότια του σημερινού πολεοδομικού συγκροτήματος των Σπάτων, γύρω από την οδό Μυκηναϊκών Τάφων ο αρχαιολόγος Σταματάκης ανακάλυψε το 1877 ισχυρό Μυκηναϊκό βασίλειο της περιόδου 1500 π.χ.- 1000 π.χ. τότε που οι Μυκηναίοι ήταν στο μέγιστο σημείο της ακμής τους.

Μετά την πτώση των Μυκηναίων έπεσε σε παρακμή και ακολούθησε η ακμή της κλασσικής περιόδου με τον Αττικό δήμο της Ερχιάς. Η Ερχία πήρε το όνομα της από τον Ελευσίνιο ήρωα Έρχιο κάτι που δείχνει στενή σύνδεση με την Ελευσίνα αφού είχε σαν κύρια ασχολία την καλλιέργεια του σταριού και λάτρευε την θεά Δήμητρα. Το σημαντικότερο από τα ευρήματα εκείνης της περιόδου είναι η Σφίγγα των Σπάτων που ανάγεται στην περίοδο 570 - 550 π.χ. Η Έρχια ήταν πατρίδα του Ξενοφώντα και εκεί είχε κτήματα ο Αλκιβιάδης, ενώ Ερχιεύς ήταν και ο Ισοκράτης.

Σύγχρονη ιστορία

Μετά το τέλος της αρχαιότητας η περιοχή των Σπάτων έπεσε σε παρακμή αλλά εξακολουθούσε πάντα να είναι αραιοκατοικημένη με αγρότες καλλιεργητές. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε στους αγρότες τον 5ο αιώνα μ.Χ., περίπου το 500 χτίστηκε ο πρώτος χριστιανικός ναός στην θέση Σκίμθι υπό την μορφή πολύκλιτου βασιλικής που ανακαλύφθηκε το 1964. Τον 11ο αιώνα στην θέση Άγιος Πέτρος Σπάτων δημιουργήθηκε τεράστιο αγρόκτημα με κτιριακά συγκροτήματα, λειτουργούσε για περισσότερους από δυο αιώνες και καταστράφηκε από τους Καταλανούς το 1311. Στα τέλη του 14ου αιώνα η Φλωρεντιανή οικογένεια Ατσαγιόλι που κυβερνούσαν την Αττική την περίοδο (1387 - 1456) αμέσως μετά τους Καταλανούς μετέφερε σε δυο κύματα Ορθόδοξους Αρβανίτες στην περιοχή των Σπάτων που ενώθηκαν με τους παλιότερους κατοίκους. Οι λόγοι μεταφοράς των Αρβανιτών ήταν οικονομικοί για βοήθεια στην αγροτική παραγωγή και στρατιωτικοί ώστε να ενισχύσουν την άμυνα της Αττικής από τους εχθρούς τους. Το 1456 η περιοχή έπεσε μαζί με ολόκληρη την Αττική στα χέρια των Οθωμανών, οι ευσεβείς κάτοικοι έχτισαν πλήθος από εκκλησίες και μοναστήρια ενώ είχαν έντονη συμμετοχή στον επαναστατικό αγώνα. Το 1830 αμέσως μετά την δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους η Αττική μοιράστηκε σε 10 δήμους, τα Σπάτα ήταν τμήμα του δήμου Αραφήνας που είχε έδρα το Μαρκόπουλο Μεσογαίας τότε ο δήμος Αραφήνας είχε 1341 κατοίκους και τα Σπάτα 165. Ο πληθυσμός γρήγορα πολλαπλασιάστηκε το 1912 τα Σπάτα αναγνωρίστηκαν σαν αυτόνομη κοινότητα και το 1952 δήμος μαζί με ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή της παραλίας τους την σημερινή Λούτσα σε απόσταση 21 Km ανατολικά του κέντρου των Αθηνών. Το 1974 ο παραθαλάσσιος οικισμός της Λούτσας αποσπάται σαν αυτόνομη κοινότητα από τον δήμο Σπάτων αλλά τελικά θα επανενωθούν με το Πρόγραμμα Καλλικράτης στον Δήμο Σπατών-Λούτσας το 2011.

Θρησκεία

Τα Σπάτα σήμερα είναι μια αγροτική κωμόπολη με παραγωγή αμπελουργικών προϊόντων και δευτερευόντως ελαιολάδου. Στην περιοχή εδρεύουν ελαιοτριβεία και πολλά οινοποιεία, παραδοσιακά και σύγχρονα. Το θρησκευτικό στοιχείο είναι έντονο - οι δύο μεγαλύτεροι ναοί της πόλης των Σπάτων είναι ο ναός της Αναστάσεως του Χριστού στην είσοδο της πόλης από τα δυτικά με προσκυνηματική εικόνα που θεωρείται προστάτης των αυτοκινητιστών, και ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο κέντρο της πόλης. Στα Σπάτα βρίσκεται η Ιερά Μητρόπολις Μεσογαίων και Λαυρεωτικής που ιδρύθηκε το 1974 στα ΒΑ των Σπάτων επί της οδού Βυζαντίου με πρώτο επίσκοπο τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αγαθόνικο σαν παράρτημα της Μητρόπολης Αττικής και Μεγαρίδας. Ο ναός του Αγίου Νικολάου ανηγέρθη το 1988 στον περίβολο της Ιεράς Μητρόπολης Μεσογαίων και Λαυρεωτικής σήμερα εμφανίζονται σαν ενιαίο θρησκευτικό συγκρότημα. Ως πολιούχοι τιμώνται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, ξωκκλήσι των οποίων είναι χτισμένο την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1450 - 1480) κοντά στην ανατολική παρυφή της κωμόπολης στην μορφή σταυροειδούς ναού με τρούλο. Η εορτή των Αγίων στις 29 Ιουνίου εορτάζεται με τριήμερο πανηγύρι, το οποίο κορυφώνεται με την ολοήμερη και ολονύκτια ετοιμασία περίπου 50 καζανιών στιφάδου, από μοσχαρίσιο κρέας και κρεμμύδια, την παραμονή της εορτής. Το στιφάδο προαγοράζεται από δημότες και άλλους πιστούς και μοιράζεται σε αυτούς την ημέρα της εορτής των δύο Αποστόλων.

Τα αμπέλια που περιβάλλουν την πόλη είναι διάσπαρτα από μικρά ξωκλήσια, τα περισσότερα οικογενειακά και λειτουργούμενα κατά περίσταση με τη φροντίδα των κτιτορικών οικογενειών. Τα ξωκλήσια γύρω από τα Σπάτα είναι πάνω από 22 σε αριθμό, τα μισά περίπου από αυτά κτίσθηκαν κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, τα υπόλοιπα τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Το ξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου που βρίσκεται στο Δημοτικό Κοιμητήριο των Σπάτων κτίσθηκε επίσης την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας και είναι σταυροειδής ναός με τρούλος όπως ο ναός του Αγίου Πέτρου. Το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου κτίσθηκε τον 17ο αιώνα σε μια περιοχή από αμπελώνες της Πετρέζας επί της Οδού Κιάφας τον δρόμο που συνδέει τα Σπάτα με την συνοικία Άγιος Σεραφείμ Αρτέμιδας. Τα ξωκλήσια της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Αθανασίου στην δυτική είσοδο της πόλης κτίσθηκαν τον 19ο αιώνα. Πέρα από τα ξωκλήσια της Τουρκοκρατίας πολλά κτίσθηκαν αργότερα όπως της Ευαγγελιστρίας στις αρχές του 20ου αιώνα στην θέση Μπούρα, των Αγίων Ασωμάτων (1855) στην θέση Παλαμά, του Αγίου Θωμά (1887) του Αγίου Κωνσταντίνου (1917) και της Αγίας Βαρβάρας (1930). To 1961 ξεκίνησε η ανέγερση του ιερού ναού των Αγίων Αναργύρων ενός εξίσου ονομαστού ναού στα νότια της πόλης απέναντι από το δημοτικό σχολείο επί της οδού Μυκηναϊκών Τάφων.

View Larger Map

Χαρακτηριστικά

Η πόλη είναι γνωστή για τις αθλητικές εγκαταστάσεις που συναντώνται στην είσοδο της πόλης επί της Λεωφόρου Σπάτων. Επιπλέον, τα Σπάτα έχουν καταστεί σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος λόγω της γειτνίασής τους με τον Αερολιμένα των Αθηνών. Κύριες πλατείες είναι η Πλατεία Ξενοφώντος στο κέντρο της πόλης στην οποία πραγματοποιούνται έργα ανάπλασης και πεζοδρόμησης των γύρω δρόμων, τοποθέτηση καλαίσθητων πινακίδων και φωταγώγηση. Βασικό σημείο εστίασης των κατοίκων αποτελεί και η Πλατεία Δημαρχείου επί της Οδού Βασιλέως Παύλου. Ελεύθεροι χώροι συναντώνται και στην είσοδο της πόλης επί των Αθλητικών εγκαταστάσεων, καθώς και γύρω από τα εκκλησάκια της περιοχής.

Στα Σπάτα λειτουργούν 8 δημόσια σχολεία (3 νηπιαγωγεία, 3 δημοτικά, Γυμνάσιο και Γενικό Λύκειο), δημοτικός βρεφονηπιακός σταθμός και δημοτική σχολή μουσικής, παράρτημα του Λυκείου των Ελληνίδων που ασχολείται με την διδασκαλία και διάδοση των ελληνικών χορών και τη διαφύλαξη της παραδοσιακής φορεσιάς, παραρτήματα του Σώματος Προσκόπων και του Σώματος Ελληνίδων Οδηγών, πολιτιστικοί σύλλογοι και ιδιωτικά σχολεία εγκατεστημένα στην ευρύτερη κτηματική περιοχή. Βορείως του οικισμού λειτουργούσε συγκρότημα υπερποντίων κεραιών του ΟΤΕ, το οποίο έχει παραχωρηθεί στο Δήμο με προοπτική δημιουργίας αθλητικών εγκαταστάσεων. Παραπλεύρως ευρίσκεται η έκταση μελλοντικής ανεγέρσεως του προπονητικού κέντρου της Αθλητικής Ένωσης Κωνσταντινουπόλεως και το Κέντρο Υγείας Σπάτων.
Συγκοινωνιακή Σύνδεση και Προσβασιμότητα

Τα Σπάτα είναι οικοδομημένα στην καρδιά της πεδιάδας των Μεσογείων και περιβάλλονται από γνωστές πόλεις της Ανατολικής Αττικής. Καθίστανται προσβάσιμα από την είσοδο 18 ("Οδός Παιανίας-Σπάτων") της Αττικής Οδού, που ενώνει το λεκανοπέδιο των Αθηνών με την πεδιάδα των Μεσογείων μέχρι και τον Διεθνή Αερολιμένα "Ελευθέριος Βενιζέλος". Με τη Μεσογαία συνδέονται με τον αυτοκινητόδρομο Σταυρού-Ραφήνας μέσω της Λεωφόρου Αγίου Δημητρίου που διέρχεται από τη Χριστούπολη. Ο αυτοκινητόδρομος καταλήγει στην Περιφερειακή Υμηττού προς τα ανατολικά προάστια των Αθηνών. Τα Σπάτα παρακάμπτονται εκ Βορρά από την περιφερειακή οδό ("Δημάρχου Μπέκα") καθ' οδόν προς Αρτέμιδα και την ακτή του Ευβοϊκού.

Με την Παλλήνη, το Γέρακα, τα Γλυκά Νερά και την Ανθούσα στα βορειοδυτικά συνδέονται με τη Λεωφόρο Σπάτων, ενώ με το Πικέρμι στα βόρεια συνδέονται με τη Λεωφόρο Αγίου Χριστοφόρου που καταλήγει στη Λεωφόρο Μαραθώνος προς τη Ραφήνα στα βορειοδυτικά. Η Λεωφόρος Σπάτων διακλαδίζεται στην Οδό Βασιλέως Παύλου και την Οδό Δημάρχου Μπέκα που διασταυρώνονται με τη Λεωφόρο Καραμανλή προς την Αρτέμιδα στα ανατολικά. Με το Κορωπί και το Μαρκόπουλο στα νότια συνδέεται η πόλη με την επέκταση της Λεωφόρου Λαυρίου. Με την Παιανία συνδέεται στα δυτικά μέσω της Λεωφόρου Αγίου Θωμά που διασταυρώνει την Αττική Οδό.

Τα παλιά Σπάτα

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΠΑΤΩΝ - ΛΟΥΤΣΑΣ
Δημοτική Κοινότητα Σπάτων - Λούτσας
Αγία Κυριακή, η
Άγιος Ιωάννης, ο
Άγιος Νικόλαος Μπούρα, ο
Βελανιδιά, η
Έτος Στέκο, το
Ήμερος Πεύκος, ο
Νεάπολη, η
Σπάτα, τα
Φοίνικας, ο
Χριστούπολη, η

Εγκυκλοπαίδεια Αττικής

Μεσόγεια Αττικής

Νομαρχία Ανατολικής Αττικής : Δήμος, Κοινότητα

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση της νομαρχίας Ανατολικής Αττικής

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License