.
Περιφέρεια : Ηπείρου
Νομός : Θεσπρωτίας
-- Δήμος Φιλιατών --
Το Ριζό (μέχρι το 1958 έφερε την ονομασία Αράχοβα ή Αράχωβα[1]) είναι ορεινό χωριό του δήμου Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας της περιφέρειας Ηπείρου. Απέχει 17 χλμ από την πρωτεύουσα του δήμου, Φιλιάτες και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 580 μέτρων[2]. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της απογραφής πληθυσμού του 2011, στον οικισμό κατοικούν 51 άτομα[3].
Ονομασία
Ο οικισμός έφερε αρχικά την ονομασία Αράχωβα, η οποία προέρχεται από τη σλαβική λέξη rahova που μεταφράζεται ως καρυδότοπος. To 1958, το χωριό μετονομάστηκε από την κρατική Επιτροπή Τοπωνυμίων, σε Ριζό ένεκα της σλαβικής προέλευσης της προηγούμενης ονομασίας. Στις 4 Δεκεμβρίου του 2013, έπειτα από αίτημα των κατοίκων, το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Φιλιατών αποφάσισε ομόφωνα, για ιστορικούς και συναισθηματικούς λόγους, την επαναφορά της αρχικής ονομασίας του οικισμού, εξουσιοδοτώντας παράλληλα τον δήμαρχο για τις περαιτέρω διαδικασίες[4][5].
Ιστορικά στοιχεία
Σε μια απόκρημνη ράχη κοντά στο σημερινό χωριό, στην κοιλάδα του ρέματος της Δάφνης, διατηρούνται τα ερείπια μιας μικρής κώμης με ακρόπολη των ελληνιστικών και πιθανώς των ρωμαϊκών χρόνων. Η κώμη έλεγχε τη φυσική διάβαση που οδηγούσε σε μια άλλη αρχαία κώμη, η οποία βρισκόταν κοντά στο χωριό Κεραμίτσα.[6]
Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του οικισμού χρονολογούνται το 1431 και προέρχονται από το βιβλίο προσκομιδών της ιεράς μονής Σωσίνου που αναφέρει το χωριό ως Αράχωβα καθώς και από οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα που αναφέρουν την ονομασία Ράχοβα[4].
Το χωριό μέχρι το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας, δηλαδή μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους, αποτελούσε τσιφλίκι των μουσουλμάνων αγάδων των Φιλιατών[7]. Το 1856, στο Ριζό ζούσαν 40 οικογένειες[8], ενώ το 1874, σύμφωνα με την έκθεση που σύνταξε ο πρωτοσύγκελος Δέρκων Ναθαναήλ, στο χωριό κατοικούσαν πενήντα οικογένειες. Παράλληλα, λειτουργούσε «Κοινό σχολείο», όπου φοιτούσαν είκοσι μαθητές. Το σχολείο αυτό συντηρούσαν από κοινού η τοπική κοινότητα και η ιερά μονή Γηρομερίου[9]. Την ίδια περίπου περίοδο, κατά τον Βασίλειο Ζώτο, ο πληθυσμός του Ριζού ανερχόταν σε περίπου 200 άτομα[10].
Το 1895, σύμφωνα με την επίσημη απογραφή που διενεργήθηκε από την οθωμανική διοίκηση, στο Ριζό ζούσαν 271 κάτοικοι που μοιράζονταν σε 45 φορολογούμενους χανέδες (οικογένειες ή οικίες)[11]. Την ίδια περίοδο, το σχολείο του χωριού είχε αναστείλει τη λειτουργία του[12]. Το 1910, ο πληθυσμός του Ριζού ανερχόταν πλέον σε περίπου 360 κατοίκους. Συν τοις άλλοις, επαναλειτουργούσε το τοπικό σχολείο έχοντας έναν δάσκαλο και 15 μαθητές[7].
Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων, το χωριό υπέστη καταστροφές και σημαντική μερίδα των κατοίκων του αναγκάστηκε να καταφύγει στην περιοχή του Τσαμαντά, εξαιτίας της δράσης άτακτων Αλβανών ενόπλων που πολεμούσαν στο πλευρό των Τούρκων[13]. Με το τέλος του πολέμου μετά την οθωμανική ήττα, το Ριζό, όπως και η υπόλοιπη Θεσπρωτία, ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Η πρώτη ελληνική απογραφή που διενεργήθηκε το 1913 στα νέα εδάφη που προσάρτησε το ελληνικό κράτος, βρήκε στο χωριό πληθυσμό 306 κατοίκων[14]. Κατά τις παραμονές του Ελληνοϊταλικού Πολέμου είχε 347 κατοίκους, εκ των οποίων οι 11 ήταν μουσουλμάνοι[15].
Γενικά στοιχεία
Οι κάτοικοι του χωριού, ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και λιγότερο με τη γεωργία. Παλαιότερα, διοικητικά, το Ριζό ανήκε στην επαρχία Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας. Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας αποτελούσε έδρα κοινότητας του δήμου Φιλιατών. Από την 1η Ιανουαρίου του 2011, αποτελεί έδρα της ομώνυμης τοπικής κοινότητας - στην οποία περιλαμβάνεται και ο οικισμός Χλομός με 13 κατοίκους - της δημοτικής ενότητας Φιλιατών, του ομώνυμου δήμου[3]. Στο Ριζό γεννήθηκε ο πρώην δήμαρχος Ζεφυρίου, Απόστολος Ζέρβας[16].
Εκκλησιαστικά, το Ριζό υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Υπάρχουν επίσης άλλες πέντε μικρότερες εκκλησίες[4]. Σε κοντινή απόσταση από το χωριό, στην τοποθεσία «Γκούρμπα», διασώζονται υπολείμματα παλιού οχυρού, το οποίο είναι γνωστό με την ονομασία «Παλαιόκαστρο της Αράχωβας»[5].
Απογραφές πληθυσμού
| Απογραφή | 1895 | 1913 | 1928 | 1940 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Πληθυσμός | 271[11] | 306[14] | 275[17] | 347[18] | 414[19] | 186[20] | 104[2] | 71[2] | 107[2] | 72[21] | 51[3] |
Παραπομπές
Πανδέκτης: Μετονομασίες Οικισμών.
Μιχαήλ Σταματελάτος - Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος, Ερμής, Αθήνα 2001, σελ. 665.
«Πόσοι κατοικούμε στην Ήπειρο - Όλη η απογραφή του 2011». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2014.
Μουργκάνα: Δημοτικό Διαμέρισμα Ριζού.
diavgeia.gov.gr: Δήμος Φιλιατών, Γραφείο Δημοτικού Συμβουλίου - Λήψη απόφασης για μετονομασία της Τ.Κ . Ριζού σε <<ΑΡΑΧΩΒΑ>>.
[1] Δ. Κ. Σαμσάρης, Η ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής στη Θεσπρωτία της Ηπείρου ( Ιστορικογεωγραφική και επιγραφική συμβολή), Γιάννινα 1994, σ. 93-94
Χαράλαμπος Φούκης, Η βασική εκπαίδευση στη Θεσπρωτία ( ύστερη τουρκοκρατία, 1854 - 1913 ), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 2008, σελ. 604.
Björn Forsén (επιμ.), Thesprotia expedition I, Towards a regional History, Papers and monographs of the Finnish Institute at Athens, Helsinki, 2009, σελ. 262.
Φούκης, 2008, σελ. 200.
Β. Δ. Ζώτου Μολοσσού, Ηπειρωτικαί Μελέται. Δρομολόγιον της Ελληνικής Χερσονήσου αρχαιολογικόν, ιστορικόν, γεωγραφικόν στρατιωτικόν, στατιστικόν και εμπορικόν, Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1878, τόμος Δ΄, τεύχος Α΄, σελ. 61.
Μιχάλης Κοκολάκης, Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895, στο Τετράδια Εργασίας, τεύχος 18, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα 2008, σελ 271.
Φούκης, 2008, σελ. 568.
Εφημερίδα Εμπρός, 13 Νοεμβρίου 1912, σελ. 4.
Βασίλειον της Ελλάδος, Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913, σελ 68.
Αθανάσιος Γκότοβος, Τσαμουριά. Ταυτότητες στην κατοχική Θεσπρωτίας και ο ρόλος της μουσουλμανικής μειονότητας, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2016, σελ. 90.
Biblionet: Ζέρβας, Αποστόλης Μ.
Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, τόμος τρίτος, σελ. 388.
Χαρίτωνος Κ. Λάμπρου, Οι Τσάμηδες και η Τσαμουριά, Αθήναι 1949, σελ. 9.
Βασίλειον της Ελλάδος, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951, Εν Αθήναις, 1955, σελ. 80.
Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, τόμος εικοστός πρώτος, συμπλήρωμα, σελ. 687.
«Απογραφές 1991 και 2001». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2006. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2006.
Βιβλιογραφία
Μιχάλης Κοκολάκης, Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895, περιοδικό Τετράδια Εργασίας, τεύχος 18, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα 2008.
Χαρίτωνος Κ. Λάμπρου, Οι Τσάμηδες και η Τσαμουριά, Αθήναι 1949.
Μιχαήλ Σταματελάτος - Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος, Ερμής, Αθήνα 2001.
Χαράλαμπος Φούκης, Η βασική εκπαίδευση στη Θεσπρωτία ( ύστερη τουρκοκρατία, 1854 - 1913 ), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 2008.
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος - Larousse - Britannica, τόμος, 52ος.
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ε΄.
Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, έκδοσις πέμπτη, εκσυγχρονισμένη δια συμπληρώματος κατά τόμον, τόμοι 3ος και 21ος.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Diavgeia.gov.gr
Epirus Online:΅Πόσοι κατοικούμε στην Ήπειρο - Όλη η απογραφή του 2011.
Μουργκάνα: Δημοτικό Διαμέρισμα Ριζού.
Πανδέκτης: Μετονομασίες Οικισμών.
| ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΑΤΩΝ |
|---|
|
Δημοτική Κοινότητα Φιλιατών
|
| Ελαία, η |
| Φιλιάτες, οι |
| Τοπική Κοινότητα Αγίου Νικολάου |
| Άγιος Νικόλαος, ο |
| Τοπική Κοινότητα Αγίων Πάντων |
| Άγιοι Πάντες, οι |
| Παλαιοχώρι, το (Τ.Κ.Αγίων Πάντων) |
| Τοπική Κοινότητα Αετού |
| Αετός, ο |
| Τοπική Κοινότητα Αμπελώνος |
| Αμπελών, ο |
| Τοπική Κοινότητα Αναβρυτού |
| Αναβρυτό, το |
| Τοπική Κοινότητα Αχλαδέας |
| Αχλαδέα, η |
| Τοπική Κοινότητα Βαβουρίου |
| Βαβούρι, το |
| Τοπική Κοινότητα Βρυσέλλας |
| Βρυσέλλα, η |
| Τοπική Κοινότητα Γαρδικίου Φιλιατών |
| Γαρδίκι, το |
| Μέλισσα, η |
| Πέραμα, το |
| Τοπική Κοινότητα Γιρομερίου |
| Γιρομέρι, το |
| Τοπική Κοινότητα Γολάς |
| Γολά, η |
| Ροδοστίβα, η |
| Τοπική Κοινότητα Καλλιθέας Φιλιατών |
| Καλλιθέα, η |
| Τοπική Κοινότητα Κάτω Ξεχώρου |
| Βρυσούλα, η |
| Κάτω Ξέχωρο, το |
| Ποταμιά, η |
| Σίταινα, η |
| Σοκολακάτικα, τα |
| Τοπική Κοινότητα Κεραμίτσης |
| Κεραμίτσα, η |
| Τοπική Κοινότητα Κερασοχωρίου |
| Κερασοχώρι, το |
| Μαυρονέρι, το |
| Τοπική Κοινότητα Κεφαλοχωρίου |
| Κεφαλοχώρι, το |
| Κοσσυβάτικα, τα |
| Τοπική Κοινότητα Κοκκινιάς |
| Κοκκινιά, η |
| Τσατσουλαίικα, τα |
| Τοπική Κοινότητα Κοκκινολιθαρίου |
| Κοκκινολιθάρι, το |
| Νεροχώρι, το |
| Τοπική Κοινότητα Κουρεμαδίου |
| Κουρεμάδι, το |
| Τοπική Κοινότητα Κρυονερίου |
| Κρυονέρι, το |
| Τοπική Κοινότητα Κυπαρίσσου |
| Άγιος Αρσένιος, ο |
| Κυπάρισσο, το |
| Τοπική Κοινότητα Λεπτοκαρυάς |
| Αγία Μαρίνα, η |
| Λεπτοκαρυά, η |
| Τοπική Κοινότητα Λιας |
| Λία, η |
| Τοπική Κοινότητα Λίστας |
| Λίστα, η |
| Τοπική Κοινότητα Μαλουνίου |
| Αχούρια Μαλουνίου, τα |
| Βελεντζινά Μαλουνίου, τα |
| Μαλούνι, το |
| Τοπική Κοινότητα Μηλέας |
| Μηλέα, η |
| Τοπική Κοινότητα Ξεχώρου |
| Δάφνη, η |
| Ξέχωρο, το |
| Τοπική Κοινότητα Παλαιοκκλησίου |
| Άνω Παλαιοκκλήσι, το |
| Κάτω Παλαιοκκλήσι, το |
| Τοπική Κοινότητα Παλαιοχωρίου |
| Δονάτος, ο |
| Παλαιοχώρι, το (Τ.Κ.Παλαιοχωρίου) |
| Τοπική Κοινότητα Παλαμπά |
| Παλαμπάς, ο |
| Τοπική Κοινότητα Πηγαδούλια |
| Πηγαδούλια, τα |
| Τοπική Κοινότητα Πλαισίου |
| Κώτσικα, η |
| Πλαίσι, το |
| Τοπική Κοινότητα Πλατάνου |
| Πλάτανος, ο |
| Τοπική Κοινότητα Ραβενής |
| Ραβενή, η |
| Τοπική Κοινότητα Ριζού |
| Ριζό, το |
| Χλομός, ο |
| Τοπική Κοινότητα Σίδερης |
| Σίδερη, η |
| Τοπική Κοινότητα Τρικορύφου |
| Τρικόρυφο, το |
| Φράγμα Καλαμά, το |
| Τοπική Κοινότητα Τσαμαντά |
| Καμίτσανη, η |
| Τσαμαντάς, ο |
| Τοπική Κοινότητα Φανερωμένης |
| Φανερωμένη, η |
| Τοπική Κοινότητα Φοινικίου |
| Φοινίκι, το |
| Τοπική Κοινότητα Χαραυγής |
| Αγία Βαρβάρα, η |
| Χαραυγή, η |
|
Νομός Θεσπρωτίας: Δήμος, Κοινότητα Ηγουμενίτσας | Αχέροντα | Μαργαριτίου | Παραμυθιάς | Παραποτάμου | Σαγιάδας | Συβότων | Φιλιατών Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Θεσπρωτίας |
Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος
Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω
|
Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία. |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
