Λαμία

Περιφέρεια : Στερεάς Ελλάδας
Νομός : Φθιώτιδας

Η Λαμία (αναφερόμενη από τον 8ο μέχρι το 19ο αιώνα με το όνομα Ζητούνι) είναι πόλη και πρωτεύουσα του νομού Φθιώτιδας. Έχει πληθυσμό 52.006 κατοίκους και βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Όθρυς, κοντά στον Σπερχειό. Ενώνει την Κεντρική με τη Βόρεια Ελλάδα, καθώς μέσω αυτής διέρχεται ο αυτοκινητόδρομος Α1, ο οποίος ενώνει την Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη. Είναι κέντρο εύφορης αγροτικής και κτηνοτροφικής περιοχής. Με τον καινούριο νόμο "Καλλικράτης", που θεσπίστηκε με το πέρας των Δημοτικών Εκλογών του 2010, η Λαμία παρέμεινε ως έδρα του διευρυμένου πλέον Δήμου Λαμιέων, ο οποίος έχει πληθυσμό 75.315 κατοίκους (επίσημη απογραφή 2011) [1] και τοποθετήθηκε ως Πρωτεύουσα της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, συσσωρεύοντας όλες τις προβλεπόμενες δημόσιες υπηρεσίες.

Λαμία

Το όνομα Λαμία

Κατά τη μυθολογία, η Λαμία χτίστηκε απ' το Λάμο, το γιο του Ηρακλή και Ομφάλης, της ακόλαστης χήρας - βασίλισσας της Λυδίας που αγόρασε απ' τον Ερμή τον Ηρακλή. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι χτίστηκε απ' τη Λαμία, τη Βασίλισσα των Τραχινίων, θυγατέρα του Ποσειδώνα. Η λέξη Λαμία ετυμολογικά συγγενεύει με το «λαιμός» ή «λάμος», που σημαίνει χάσμα, βάραθρο ή και αχόρταγος, λαίμαργος. Γνωστό πως μέσα από την πόλη περνούσε μεγάλο και βαθύ ρέμα. Στη βορειανατολική πλευρά της Πλατείας Λαού, σε πρόσφατη ανασκαφή για ανοικοδόμηση αποκαλύφθηκε ένα βαθύ φαράγγι με τρεχούμενο νερό. Άλλωστε, και τα πλατάνια της είναι αδιάψευστοι μάρτυρες. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, η Λαμία να ονομάστηκε έτσι από τούτο το ρέμα και τις πολλές της λάμιες που ζούσαν κείνα τα χρόνια στην πυκνή της βλάστηση. Άλλη θεωρία είναι εκείνη που αναφέρει ο Αριστοτέλης. Η λέξη Λαμία είναι γένους θηλυκού, ονόματος επιθέτου και σημαίνει την περιοχή, τη χώρα, την πόλη που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους. Γύρω στα 19 μ.Χ. η Λαμία για πρώτη φορά χάνει τ' όνομά της και λέγεται Σεβαστή. Πότε ξαναπήρε το όνομα Λαμία δε γνωρίζουμε, όπως επίσης δε γνωρίζουμε πότε και από ποιους μετονομάστηκε Ζητούνι. Ίσως, να αυτή η αλλαγή να έγινε στους χρόνους του Ιουστινιανού. Την πρωτοαπαντάμε σαν Ζητούνι στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, στα 869. Εμφανίζεται δε με μια ποικιλία παραλλαγών, όπως: Ζητούνιον, Ζηρτούνιον, Ζητόνιον, Gipton (κατά τους βυζαντινούς χρόνους), Situn (κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας), El Sito (κατά την σύντομη κατοχή των Καταλανών), και Ιzντίν κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας. Πολλοί ιστορικοί προσπάθησαν να δώσουν κάποια εξήγηση όσον αφορά στην προέλευση της λέξης. Μερικοί πιστεύουν πως προέρχεται απ' το τούρκικο ή αραβικό Zeitun που πάει να πεί ελιά. 'Αλλοι λένε πως προέρχεται απ' τη σλαβική λέξη σιτόνιον, που σημαίνει η σιτοβόλος περιοχή ή "πέραν του ποταμού κειμένη χώρα".[2]

Συνοικίες Πόλης

Η πόλη της Λαμίας αποτελείται από 16 συνοικίες:

Καλύβια
Νεάπολη
Παγκράτι
Οικισμός Δημοσίων Υπαλλήλων (Α.Ο.Σ.Δ.Υ.)
Ανθέων
Άγιος Λουκάς
Νέα Άμπλιανη
Νέα Μαγνησία
Αφανός
Άνοιξη
Νέα Ιωνία
Νέα Σφαίρα
Γαλανέϊκα
Ταράτσα
Αμφιθέα
Συνοικισμός Ευρυτάνων

Δήμος Λαμιέων

Κύριο λήμμα: Δήμος Λαμιέων

Τα παρακάτω δημοτικά διαμερίσματα απαρτίζουν την πόλη της Λαμίας.

Τ.δ. Λαμιέων -- η Λαμία [ 46.406 ]

Τ.δ. Αγίας Παρασκευής (Λιμογαρδίου) [ 1.012 ]

η Αγία Παρασκευή [ 957 ]
η Αγραδούλα [ 2 ]
το Λιμογάρδιον [ 35 ]
το Παλαιοχώριον [ 18 ]

Τ.δ. Ανθήλης -- η Ανθήλη [ 1.475 ]

Τ.δ. Δίβρης -- η Δίβρη [ 302 ]

Τ.δ. Θερμοπυλών [ 565 ]

οι Θερμοπύλες [ 273 ]
τα Λουτρά Θερμοπυλών [ 292 ]

Τ.δ. Καλαμακίου [ 316 ]

το Καλαμάκιον [ 302 ]
η Μονή Αντινίτσης [ 14 ]

Τ.δ. Κόμματος -- το Κόμμα [ 710 ]

Τ.δ. Κωσταλέξη -- ο Κωσταλέξης [ 753 ]

Τ.δ. Λυγαριάς [ 807 ]

η Λυγαριά [ 573 ]
η Αγριλιά [ 234 ]

Τ.δ. Μεγάλης Βρύσης -- Μεγάλη Βρύση [ 890 ]

Τ.δ. Ροδίτσης -- η Ροδίτσα [ 2.632 ]

Τ.δ. Σταυρού -- ο Σταυρός [ 2.090 ]

Τ.δ. Φραντζή [ 643 ]

ο Φραντζής [ 471 ]
τα Ζακαίικα [ 89 ]
ο Υδρόμυλος [ 83 ]

Η ιστορία της Λαμίας
Προχριστιανικοί Χρόνοι

Η Λαμία είναι χτισμένη σε στρατηγική θέση, στις νότιες παρυφές του όρους Όθρυς. Πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες απέδειξαν ότι η περιοχή κατοικείτο τουλάχιστον από την εποχή του Χαλκού (2800-1100 π.Χ.). Σημαντική άνθιση πρέπει να γνώρισε από το 413 π.Χ. Ήδη από τα τέλη του 5ου αι. πρέπει να ήταν οχυρωμένη, σύμφωνα με τμήματα οχυρώσεων στην ακρόπολη και στη σημερινή πόλη. Ωστόσο η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για την οχύρωση της Λαμίας προέρχεται από το Διόδωρο το Σικελιώτη. Η οχύρωση αποσκοπούσε στην επιτήρηση της κοιλάδας του Σπερχειού, της παραλιακής οδού και του στενού περάσματος που οδηγεί στη Θεσσαλία. Η πόλη μετά τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. τέθηκε κάτω από την κυριαρχία του Φιλίππου Β΄. Το 323 π.Χ. η Λαμία θα μείνει στην ιστορία ως η πόλη του "Λαμιακού Πολέμου", καθώς εκεί πραγματοποιήθηκε η μεγάλη σύγκρουση του Μακεδονικού Στρατού με τον Στρατό εκείνων που μάχονταν των Μακεδόνων. Το 302 π.Χ. απελευθερώθηκε από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή και μέχρι την κατάληψή της από τους Ρωμαίους παρέμεινε κάτω από την επιρροή των Θεσσαλών και των Αιτωλών.[3][4]

Λαμία

Λαμία

 

Χριστιανικοί Χρόνοι

Για τη ζωή της στους χριστιανικούς χρόνους δεν έχουμε πολλές ιστορικές πληροφορίες, πέραν του ότι αποτέλεσε έδρα επισκοπής κατά τον 5ο και 6ο αιώνα. Από τον 9ο αιώνα (869-870), η πόλη εμφανίζεται στις πηγές ως Ζητούνι. Το 1204 με την κατάλυση της βυζαντινής κυριαρχίας ύστερα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της 4ης σταυροφορίας, πέρασε στα χέρια των Φράγκων, που ίδρυσαν εκεί τη Βαρωνία του Ζητουνίου, με το όνομα Girton. Η οχύρωση της ακρόπολης (Ακρολαμία) αναφέρεται για πρώτη φορά ως Κάστρο σε μια επιστολή του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ (αρχές 13ου αι.). Στα 1218, κατελήφθη από το Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα, ο οποίος στα 1275 παρέδωσε το Κάστρο ως προίκα στον μετέπειτα Δούκα των Αθηνών Γουλιέλμο δε λα Ρος. Στα 1311, το Κάστρο του Ζητουνίου πέρασε στα χέρια των Καταλανών υπό την αιγίδα του βασιλείου της Νεαπόλεως, με την ονομασία El Cito. Από το 1446 πέρασε στα χέρια των Τούρκων μέχρι την απελευθέρωση της πόλης στα 1832-1833. Από το 1884 μέχρι και το Β΄ Παγκόσμιο Πολέμο το Κάστρο χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας. Το 1973 ο χώρος παραδόθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας στο Υπουργείο Πολιτισμού και το 1984 ο Δήμος της Λαμίας ανέλαβε την ανάπλασή του και την επισκευή του στρατώνα, με σκοπό τη στέγαση εκεί του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης.[3][4]

Το Κάστρο της Λαμίας
Άποψη του Κάστρου και της πόλης
Τεχνικά Χαρακτηριστικά

Το οχυρωματικό σύστημα της Λαμίας αποτελούνταν από δυο ζώνες, την ακρόπολη και το τείχος της κάτω πόλης. Ο σωζόμενος οχυρωματικός περίβολος έχει κάτοψη τριγωνική και σώζεται σε καλή κατάσταση λόγω των συνεχών επισκευών. Η περίμετρός του φτάνει τα 600μ. και το ύψος του ποικίλει φτάνοντας στη ΒΔ γωνία τα 13 μέτρα. Το πάχος της τοιχοποιίας είναι κατά μέσο όρο 1,35μ. και απολήγει σε οδοντωτές επάλξεις. Το Κάστρο έχει δυο πύλες, μια στα ΝΑ, τη λεγόμενη και "σιδηρά πύλη", μέσω της οποίας επικοινωνούσε με την κάτω πόλη και μια στα ΒΑ που οδηγούσε προς την Όρθρυ. Ενισχυτικοί πύργοι υψώνονται κοντά στις πύλες, στις γωνίες του τείχους και σε όλα τα ασθενή για την άμυνα σημεία. Εσωτερικά ο χώρος διαιρούνταν με δυο εγκάρσιους τοίχους σε τρία μέρη. Το βόρειο τμήμα (ακροπύργιο) βρίσκεται ψηλότερα και χρησίμευε ως το έσχατο καταφύγιο των υπερασπιστών του Κάστρου. Το πλάτωμα της ΝΔ γωνίας χρησίμευε στο Μεσαίωνα ως προμαχώνας και διέθετε δεξαμενή. Στην ίδια θέση διατηρούνται λείψανα τζαμιού. Την εποχή του Όθωνα ανεγέρθηκε στο κέντρο του μεσαίου πλατώματος ένα διώροφο ορθογώνιο κτήριο που αποτελούσε στρατώνα ως τις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.[3]
Οικοδομικές Φάσεις

Ο οχυρωματικός περίβολος παρουσιάζει αρκετές οικοδομικές φάσεις. Το αρχαιότερο τμήμα πολυγωνικού συστήματος, που χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ., βρίσκεται στη ΒΔ γωνία της δυτικής πλευράς. Στη βάση του ΒΔ πύργου απαντά ισόδομο τραπεζιόσχημο σύστημα δόμησης που μπορεί να χρονολογηθεί από τα τέλη του 5ου ως τις αρχές του 4ου αι. π.Χ. Ισόδομο ορθογώνιο σύστημα απαντά σε αρκετά άλλα σημεία της βάσης του τείχους. Παραμένει αβέβαιο αν υπήρξε κάποια ανακαίνιση του τείχους στην εποχή του Ιουστινιανού. Τα τμήματα αργολιθοδομής με ενδιάμεση χρήση συνδετικού κονιάματος και κεραμιδιών ανήκουν σε επισκευές πιθανόν των βυζαντινών χρόνων, αλλά επίσης των Φράγκων και των Καταλανών. Νέες συμπληρώσεις και επισκευές πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Την ίδια εποχή διαμορφώθηκαν και οι πύλες. Οι προσθήκες της Το

υρκοκρατίας διακρίνονται από την άφθονη χρήση ασβεστοκονιάματος ως συνδετικού υλικού.[3]
Το αρχαίο νόμισμα της Λαμίας
Ημίδραχμο της Λαμίας. 4ος αι. π.Χ.
Οβολός της Λαμίας. 4ος αι. π.Χ.

Η Λαμία είχε κόψει νόμισμα και αρκετά αρχαία κέρματα έχουν διασωθεί.[5]

Ένα αργυρό Αιγινίτικο ημίδραχμο του 4ου αι. π.Χ. απεικονίζει το αριστερό προφίλ της προτομής του Διονύσου σε νεαρή ηλικία. Έχει μακρυά μαλλιά και φοράει στεφάνι από κισσό. Η πίσω όψη φέρει την επιγραφή ΛΑΜΙΕ ΩΝ σε δύο τμήματα, αριστερά και δεξιά αντίστοιχα και απεικονίζει έναν αμφορέα, και από κάτω ένα φύλλο κισσού. Στα δεξιά, μία οινοχόη. Το κέρμα έχει διάμετρο 16 χιλ. και ζυγίζει 2,77 γραμ. [5]
Ένας αργυρός Αιγινίτικος οβολός του 4ου αι. π.Χ. παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με το προηγούμενο νόμισμα. Έχει διάμετρο 11 χιλ. και ζυγίζει 0,89 γραμ.[5]

Το άγαλμα του Αθανασίου Διάκου στην Πλατεία Διάκου, Λαμία. Φωτογραφία : Μιχαήλ Νικολάου

Λαμία