Κατούνα Αιτωλοακαρνανίας

.

Περιφέρεια : Δυτικής Ελλάδας
Νομός : Αιτωλοακαρνανίας

-- Δήμος Μεδεώνος --

Η Κατούνα είναι το μεγαλύτερο χωριό της πρώην επαρχίας Ξηρομέρου. Βρίσκεται στο κέντρο της επαρχίας, ακριβώς πάνω από την λίμνη Αμβρακία, και στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Αιτωλοακαρνανίας, σε απόσταση περίπου 43 χιλιομέτρων από το Αγρίνιο, 82 χιλιομέτρων από το Μεσολόγγι και 320 χιλιομέτρων από την Αθήνα.

Γενικά
Κατούνα

Είναι κτισμένη αμφιθεατρικά πάνω σε ένα λόφο ανάμεσα στα Ακαρνανικά όρη, με υψόμετρο περίπου 350 μέτρων. Το χωριό, και συγκεκριμένα η τοποθεσία Μπαστούνι (στην πλατεία Κατούνας),έχει θέα τη λίμνη της Αμβρακίας, καθώς και τα βουνά της Bελαώρας και του Πεταλά. Ο πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ήταν 2.331 κάτοικοι.

Αρκετές ιστορικές πηγές αναφέρουν πως η λέξη Κατούνα σημαίνει σκηνή, τέντα και το ρήμα κατουνεύω σημαίνει κατασκηνώνω. Στα σλάβικα σημαίνει κάστρο, ενώ στη βυζαντινή εποχή σήμαινε την κατασκήνωση ή το χώρο στρατοπέδου. Με τον όρο «κατούνα», εννοούμε μικρό οικογενειακό οικισμό από ένα ή περισσότερα σπίτια ή καλύβες. Σε πρώτο στάδιο οι κατούνες ήταν κτηνοτροφικές, ενώ αργότερα εξελίσσονται σε γεωργοκτηνοτροφικές ομάδες και αποτελούν ένα προστάδιο της οργανωμένης κοινότητας, καθώς απαρτίζονται από περισσότερες οικογένειες.

Το 1986 η Κατούνα μαζί με τους συνοικισμούς Άγιος Νικόλαος, Αχυρά, Λουτράκι δημιούργησαν το Δήμο Κατούνας. Το 1999 με το Σχέδιο Καποδίστριας, δημιουργήθηκε ο Δήμος Μεδεώνος που περιελάμβανε τα χωριά: Κατούνα (η έδρα του Δήμου), Άγιος Νικόλαος, Αχυρά, Λουτράκι, Αετό, Κομπωτή, Κωνωπίνα και Τρύφου.

Το τοπίο χαρακτηρίζεται από συνεχείς εναλλαγές, με ά­γριες βουνοσειρές και πολλά δάση. Διάσπαρτα είναι τα ίχνη του αρχαίου και του βυζαντινού πολιτισμού, και η περιοχή χαρακτηρίζεται από πλούσια θρησκευτική παράδοση, με τα Μοναστήρια, τις εκκλησίες της και μικρά ξωκλήσια τα οποία έχουν το κάθε ένα την δική του ιστορία, πολιτιστική και θρησκευτική.
Σύγχρονη Κατούνα

Στην Κατούνα υπάρχουν δύο ενορίες, του Αγίου Αθανασίου, που βρίκεται στην κεντρική πλατεία, και της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται στο συνοικισμό Κατωμερήσια. Στο χωριό υπάρχει Ειρηνοδικείο, Αστυνομικό Τμήμα, Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών, Αγροτική Τράπεζα, ΕΛ.ΤΑ., Ο.Τ.Ε., Περιφερειακό Ιατρείο, πρόγραμμα Βοήθεια στο Σπίτι, Παιδικός Σταθμός, δύο Νηπιαγωγεία, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο και Λύκειο.

Το 1949 ιδρύθηκε ο Αθλητικός Σύλλογος «Μεδεών» Κατούνας με σημαντική προσφορά στον αθλητισμό της περιοχής, και στο τοπικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου.

Το 1978 ιδρύθηκε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κατουνιωτών «Φίλιππος ο Ακαρνάν» με πλούσια πολιτιστική, πνευματική και κοινωνική δράση. Ο Σύλλογος διοργανώνει κάθε χρόνο πολιτιστικές εκδηλώσεις στο χωριό και εκδίδει την εφημερίδα «Η Κατούνα». Το όνομα του συλλόγου προέρχεται από τον ιατρό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππο τον Ακαρνάνα, ο οποίος καταγόταν από την Μεδεώνα.

Το 2008 ιδρύθηκε ο Ιππικός Όμιλος Κατούνας.

Πρόσφατα ιδρύθηκε Σύλλογος Γυναικών Κατούνας.
Ιστορία

Ο οικισμός της Κατούνας είναι από τους παλιότερους του Ξηρομέρου και ανάγεται πριν από τους Βυζαντινούς χρόνους. Στα 1449-1450 κατακτήθηκε από τον Σινάν Πασά, που είχε καταλάβει τότε ολόκληρο το Ξηρόμερο.

Στη συνέχεια, αναφορά για την Κατούνα έχουμε το 1521, οπότε τη συναντούμε σε τουρκικό απογραφικό κατάλογο. Το 1642 ήταν οικισμός με 6 μόλις οικογένειες και ονομαζόταν και Μπόικος. Ο Άγγλος περιηγητής Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ στις 17 Μαρτίου 1807 πέρασε από την Κατούνα και, όπως περιγράφει, από τα 110 σπίτια του χωριού τα 70 είχαν εγκαταλειφθεί, γιατί οι νοικοκυραίοι δε μπορούσαν πια να τρέφουν τους Αλβανούς που περνούσαν. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Φρανσουά Πουκεβίλ αναφέρει ότι στο χωριό ζούσαν 130 οικογένειες.

Πριν δημιουργηθεί η σημερινή Κατούνα υπήρχαν οι συνοικισμοί γύρω από αυτήν, όπως το Μπόικο (Αγία Παρασκευή), ο Άγιος Προκόπιος, ο Σωτήρας, οι Παλαιονικολάδες, το Σπανοχώρι, το Κατσώνι, το Παληόκαστρο, το Χαλκηρό, το Παλιοχώρι κ.α. Εκεί κατοικούσαν οι πρώτες οικογένειες που ενώθηκαν και δημιούργησαν αυτή την κωμόπολη του κεντρικού Ξηρομέρου.

Στα χρόνια του Αλή Πασά έγιναν φοβερές καταστροφές σε όλο το Ξηρόμερο. Σύμφωνα και με τον Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ, ο Μαχαλάς, η Κατούνα, η Ζάβιτσα, τα Δραγαμέστο (ή Τραγαμέστι), η Κατοχή και η Σταμνά ξέπεσαν σε άσημα χωριά, ενώ ήταν ανθηρές κωμοπόλεις στον καιρό του Κουρτ Αχμέτ πασά. Η Κατούνα φέρεται να ήταν η πλουσιότερη και η πιο εξευγενισμένη από αυτές. Πολλές οικογένειες από τα χωριά του Ξηρομέρου αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στα Επτάνησα, τα οποία κατείχαν ευρωπαϊκές δυνάμεις (Γαλλία, Ρωσία, Αγγλία).

Στις 6 Μαΐου 1821, στην Αγία Δευτέρα Κατούνας έγινε η επίσημη κήρυξη της Επανάστασης στη Δυτική Ελλάδα, από τον οπλαρχηγό του Ξηρομέρου Γεώργιο Βαρνακιώτη παρουσία προεστών και αγωνιστών της περιοχής. Εκεί γράφτηκε η επαναστατική διακήρυξη του Βαρνακιώτη, όπως και η επίσημη ανάθεση της αρχιστρατηγίας σε αυτόν από τους προεστούς του Ξηρομέρου, Μαυρομμάτη, Γαλάνη, Φαράντο, Μπαμπινιώτη κ.α. Οι Επαναστάτες συγκρούστηκαν με τους Τούρκους της Κατούνας και τους έδιωξαν. Στη μάχη αυτή έπεσαν και οι δύο πρώτοι Έλληνες αγωνιστές. Με την έναρξη των επιχειρήσεων στη Βόνιτσα πολλοί Κατουνιώτες πολέμησαν εκεί. Από την Κατούνα πέρασαν πολλοί οπλαρχηγοί όπως ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Μάρκος Μπότσαρης κ.α. ενώ πριν την Επανάσταση κατέβαινε συχνά ο ξακουστός κλέφτης από τα Άγραφα, Αντώνης Κατσαντώνης.

Στην αρχή της Επανάστασης το χωριό πρόσφερε στον Αγώνα 5.000 γρόσια, ποσό από τα μεγαλύτερα των χωριών του Ξηρομέρου. Τον Αύγουστο του 1822 ο Καραϊσκάκης έφτασε στην Κατούνα, έδωσε μάχη με τους Τούρκους που ήταν εκεί, και τους έτρεψε σε φυγή.

Μετά την ήττα στην Μάχη του Πέτα, που έγινε στις 4 Ιουλίου του 1822, ο Βαρνακιώτης πέρασε από το Μακρυνόρος στην Κατούνα, όπου έγραψε σε όλη την επαρχία να συναχθούν οι άντρες για ν’ αντιμετωπίσουν τον Μεχμέτ Ρεσίτ πασά Κιουταχή. Στο Λουτράκι Κατούνας έστειλε 100 ξηρομερίτες, αλλά αυτοί, βλέποντας ότι οι Τούρκοι είχαν πιάσει την ακροθαλασσιά, επέστρεψαν άπραγοι. Αργότερα οι Τούρκοι έκαψαν την Κατούνα και την Παπαδάτου. Από την Κατούνα πήραν σιτάρι, κριθάρι και σταφύλια για την τροφοδοσία τους. Στις 10 Αυγούστου 1822, ξηρομερίτες υπό τους Θεόδωρο Γρίβα και Γεώργιο Βαρνακιώτη πέτυχαν σημαντική νίκη εναντίον του Κιουταχή στη Μάχη του Αετού. Η επιτυχία αυτή ήταν πολύ σημαντική, γιατί ήρθε μετά την ήττα των Ελλήνων στο Πέτα και ανύψωσε το ηθικό των επαναστατών και έσωσε τα γυναικόπαιδα, που οι Άγγλοι είχαν διώξει από τον Κάλαμο. Επίσης αναχαίτισαν την τουρκική προέλαση προς το Μεσολόγγι.

Το 1823 κατά την επιδρομή του Ομέρ Βρυώνη οι Κατουνιώτες, όπως και όλοι σχεδόν οι Ξηρομερίτες, κατέφυγαν στο νησί του Λεσινίου, όπου μέχρι σήμερα υπάρχει το τοπωνύμιο Κατουνιώτικα. Όλα αυτά τα δύσκολα για τον ελληνισμό χρόνια, πολλοί ήταν οι πρόσφυγες από το Συρράκο και τους Καλαρρύτες Ιωαννίνων και την περιοχή της Άρτας, που βρήκαν καταφύγιο στην Κατούνα.

Το 1836, μετά την Επανάσταση του 1821, ιδρύθηκε ο Δήμος Εχίνου. Η Κατούνα υπήρξε από το 1836 ως το 1912 πρωτεύουσα του Δήμου Εχίνου, που περιλάμβανε τα χωριά: Κατούνα, Αχυρά, Τρύφου, Αετό, Κομπωτή, Μαχαλάς, Παπαδάτου, Μπαμπίνη, Κωνωπίνα, Βούστρι, Αλευρά, Γαρδί. Την ονομασία Εχίνος ο Δήμος πήρε από την αρχαία πόλη Εχίνος, η οποία πίστευαν ότι βρισκόταν στην περιοχή της Κατούνας. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ο Εχίνος ήταν πόλη στο εσωτερικό της Ακαρνανίας, που απείχε πιθανώς μία ώρα από την πόλη Θύρρειο. Το 1837 δήμαρχος ήταν ο Ι. Μαυρομμάτης. Το 1840 ο Δήμος Εχίνου είχε πληθυσμό 3.901 κατοίκους και το 1851 είχε 4.043 κατοίκους. Το 1912 με βασιλικό διάταγμα καταργήθηκε ο Δήμος Εχίνου, και δημιουργήθηκαν αυτόνομες Κοινότητες.

Στην απογραφή του 1920 η Κατούνα είχε 2.018 κατοίκους μαζί με το Λουτράκι (66 κατ.). Το 1928 είχε 2.727 μαζί με τον Άγιο Νικόλαο (85 κατ.) και το Λουτράκι (80 κατ.). Στην απογραφή του 1940 είχε 3.167 κατοίκους και το 1970 είχε 3.500 κατοίκους. Το 1981 είχε 3.157 το Λουτράκι 12 και ο Άγιος Νικόλαος 118.

Η Γερμανική κατοχή και ο Εμφύλιος άφησαν βαθύτατα ίχνη στην Κατούνα, η οποία προσέφερε στην Εθνική Αντίσταση το παν, και θρήνησε θύματα.

Κύριο λήμμα: Μεδεών ή Μεδιών

Σε απόσταση 1 χιλιόμετρο περίπου ΝΑ της Κατούνας και 5, 5 χιλιόμετρα Α-ΒΑ της Κομπωτής (αρχαία Τορύβεια) αναπτύσσεται πάνω στους λόφους Καστράκι και Βλιχίδι η οχύρωση μιας αρχαίας πόλης, η οποία ταυτίστηκε με την Μεδεώνα ή Μεδιώνα. Το όνομα της πόλης προήλθε, σύμφωνα με το Στέφανο Βυζάντιο, από τον Μεδεώνα, το γιο του Πυλάδη και της Ηλέκτρας. Η πόλη αναφέρεται από το Θουκυδίδης (3.106) κατά τη διάρκεια της πορείας του Σπαρτιάτη Ευρυλόχου προς την Αμφιλοχία το 426 π.Χ. Από τον Ξενοφώντας (Ελληνικά 4.6.5-14) αναφέρεται επίσης κατά την πορεία του Αγησιλάου στην Ακαρνανία το 389 π.Χ. Τέλος ο Πολύβιος (2.2.5-2.4.6) κάνει λόγο για την συγκεκριμένη πόλη κατά την διάρκεια του 1ου Ιλλυρικού πολέμου, το 231 π.Χ. Η οχύρωση της πόλης, μήκους 2 χιλιομέτρων περίπου, διέθετε εσωτερικό διατείχισμα, αλλά και χωριστή ακρόπολη στα Ν-ΝΔ. Στο εσωτερικό της πόλης είναι ορατά θεμέλια κτιρίων και δυο αρχαία πηγάδια. Εξωτερικά της και στα δυτικά βρισκόταν πιθανότατα το νεκροταφείο της αρχαίας πόλης. Ως επίνειο της Μεδεώνος θεωρείται από πολλούς η θέση Λουτράκι (πιθανόν η αρχαία πόλη Εύριπος).

Ήταν ιδιαίτερα γνωστή από τον 6ο π.χ. αιώνα. Σε όλη τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η Μεδεών ήταν σύμμαχος των Αθηναίων και έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ δέχτηκε και πολλές επιθέσεις. Οι κάτοικοι της Μεδεώνος βρίσκονταν σε διαρκή πόλεμο, όπως και όλοι οι κάτοικοι των Ακαρνανικών πόλεων, με τους Αιτωλούς.

Η πόλη στο β΄ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. έκοψε δικά της νομίσματα. Αυτά έφεραν στον εμπροσθότυπο την κεφαλή του Απόλλωνα ή της Αθηνάς και στον οπισθότυπο τα γράμματα Α ή Μ εντός στεφάνου δάφνης ή Μ-Ε μαζί με τρίποδα ή την εικόνα γλαύκας με τρίποδα. Η Μεδεών παράκμασε τα επόμενα χρόνια και πιθανόν ερημώθηκε με την ίδρυση της Νικόπολης, όπως και πολλές Ακαρνανικές πόλεις, αφού οι κάτοικοί τους εποίκησαν με τη βία τη νέα πόλη.

Σήμερα τα ερείπια της αρχαίας πόλης καταλαμβάνουν μια ευρεία έκταση σε γειτονικό με τη Κατούνα ύψωμα, σε καλλιεργούμενη περιοχή. Από την αρχαία πόλη διακρίνονται μόνο ερείπια των τειχών της.

Από τη Μεδεώνα εισήχθησαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγρινίου δύο χάλκινοι δάκτυλοι, εκ των οποίων ο ένας φέρει στη συναφή σφενδόνη γραμμική διακόσμηση από πολλά τεθλασμένα σχήματα, και ο άλλος διακόσμηση από πλαστικό μηνίσκο. Υπάρχει ακόμα απότμημα χάλκινου ποδιού σκεύους υπό τη μορφή κεφαλής μακρόλαιμου γρύπα (λεοντόποδα δράκου) μήκους 0,125μ. Aυ­τά, μαζί με τα ελάχιστα νομίσματα και τα κατάλοιπα των οχυρών της αρχαίας α­καρνανικής πόλης είναι τα μοναδικά πράγματα που ο χρό­νος μας παρέδωσε από την αρχαία Mεδεώνα.
Τουρισμός-Αξιοθέατα

Άγιος Αθανάσιος
Άγιος Αθανάσιος Κατούνας

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου είναι ο ενοριακός ναός της Κατούνας και είναι η μεγαλύτερη εκκλησία της περιοχής. Βρίσκεται στο κέντρο της Κατούνας και δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κτίσθηκε. Σύμφωνα με την παράδοση κάτω από τη σημερινή εκκλησία βρισκόταν μια σπηλιά μέσα στην οποία υπήρχαν δύο εικόνες, με τη μορφή του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Χαραλάμπους. Καθώς ο τόπος ήταν πετρώδης, οι κάτοικοι φρόντισαν να μεταφέρουν τις εικόνες σε τόπο κατάλληλο για την ανέγερση Εκκλησίας, στην τοποθεσία Κατωμερίσια. Η παράδοση λέει ότι οι εικόνες επέστρεφαν στην παλιά τους θέση, στη σπηλιά. Τότε οι κάτοικοι έριξαν κλήρο να δουν σε ποιόν από τους δύο Αγίους θα ανεγερθεί η Εκκλησία και τρεις φορές ο κλήρος έπεσε στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου. Έτσι πάρθηκε η απόφαση να κτισθεί η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στον τόπο που είναι σήμερα, πάνω από τη σπηλιά.

Από τις πηγές που υπάρχουν για την ανακαίνιση του συμπεραίνεται ότι ο Ναός προϋπήρχε πολύ πριν του έτους 1761. Ως προς την ανακαίνιση και ανοικοδόμηση του Αγίου Αθανασίου έχουν διασωθεί δυο Τούρκικα έγραφα, Μουρασελέδες, που αναφέρονται σε αίτημα των πιστών της Κατούνας για έγκριση, ανεγέρσεως Εκκλησίας κατεδαφισθείσης. Τα έγραφα αυτά έχουν δημοσιευθεί το 1960 στο Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο και το 1972 στο βιβλίο του Δ. Καλτσούλα. Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1905 και από τον σεισμό το 1966 και ανακαινίσθηκε και τις δύο φορές από τους πιστούς της Κατούνας. Από τα κειμήλια του Ναού με ιστορική αξία είναι: ο Επιτάφιος του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος λέγεται ότι είναι Ρωσικής προελεύσεως και μια εικόνα ζωγραφισμένη με ρετσίνι.

Η Δεξαμενή
η Δεξαμενή

Κατά τη διάρκεια εργασιών ανάπλασης στη κεντρική πλατεία της Κατούνας, νότια του ναού του Αγίου Αθανασίου βρέθηκε δεξαμενή μεγάλων διαστάσεων. Η δεξαμενή έχει ορθογώνιο σχήμα περίπου 6Χ6 μέτρα και βάθος 5-6 μέτρα. Διαθέτει δύο διαμερίσματα με διαχωριστικό τοίχο στη μέση ενώ στην άνοψη που έρχεται ίσια με την επιφάνεια του εδάφους ήταν καμαροσκέπαστη. Εντυπωσιακό είναι το ισχυρό υδραυλικό κονίαμα των εσωτερικών επιφανειών, φαινόμενο που μας οδηγεί χρονικά σε αντίστοιχες δεξαμενές μικρών πόλεων ρωμαϊκής ή Βυζαντινή περίοδος. Φαίνεται πως η δεξαμενή με τη μεγάλη χωρητικότητα εξυπηρετούσε τις ανάγκες ύδρευσης της Κατούνας τη περίοδο της τουρκοκρατίας.

Λουτράκι
Λουτράκι

Ο παράλιος οικισμός Λουτράκι βρίσκεται 11 χιλιόμετρα Βόρειο Ανατολικά της Κατούνας, και είναι στις ακτές του Αμβρακικού Κόλπου. Το Λουτράκι κατά τη Βυζαντινή περίοδος ονομαζόταν και Κορδοβίτσα σύμφωνα με το Χρονικό των Τόκκων. Από το Λουτράκι γίνονταν η θαλάσσια συγκοινωνία με τη Σαλαώρα της Άρτας. Μέσω θαλάσσης το ταξίδι ήταν πιο σύντομο και ασφαλές, ενώ από τη στεριά, από το Μακρυνόρος, διαρκούσε περισσότερο και ήταν λιγότερο ασφαλές, αφού υπήρχαν συχνά ληστές. Στο Λουτράκι βρέθηκε Τύμβος, θεμέλια σπιτιών και δύο θολωτοί τάφοι, δείγματα της Μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής, που μαρτυρούν την παρουσία Μυκηναϊων στην περιοχή, οι οποίοι εισχώρησαν εκεί από την κοιλάδα του Αχελώου. Στο Λουτράκι στη θέση Σπαθάρι βρέθηκε επίσης επιτύμβιο ανάγλυφο κόρης του β΄ μισού του 4ου αιώνα π.χ. Βρέθηκαν ακόμα δύο Επιτύμβιες στήλες με τις επιγραφές: ΑΥΤΟΚΡΑΤΗΣ και ΞΕΝΑΡΙΟΣ.

Το ποτάμι της Νύσσας
Καταρράκτης στο ποτάμι της Νήσσας

Το ποτάμι της Νύσσας ξεκινά από τα Αρκανανικά Όρη και ειδικότερα από το Περγαντί, την περιοχή κοντά στο Κεφαλόβρυσο και χύνεται στον Αμβρακικό κόλπο, στη τοποθεσία Λουτράκι. Σε όλη την διαδρομή υπάρχουν θεόρατα πλατάνια στις άκρες του, παραδοσιακά γεφύρια και ερειπωμένοι νερόμυλοι. Οι μεγάλοι καταρράκτες δημιουργούν πολύ όμορφη εικόνα. Το ποτάμι της Νύσσας είναι ένας ιδανικός τόπος για πεζοπορία, που μπορεί κανείς να ακολουθήσει τα μονοπάτια κι ανεβεί στα παλιά ερειπωμένα χωριά Αχυρά και Βούστρι, με τα γκρεμισμένα τους σπίτια, να δει τους ερειπωμένους νερόμυλους, τα πέτρινα γεφύρια και τις πηγές που φέρνουν ασταμάτητα το παγωμένο τους νερό από το βουνό του Περγαντί.

Τα ξωκλήσια της Κατούνας
Η Ιερά Μονή Παναγιάς Δευτέρας Κατούνας

Βορειοδυτικά της Κατούνας, στο δρόμο προς το χωριό Τρύφου, βρίσκεται το εξωκλήσι της Αγίας Δευτέρας ή Παναγία Δευτέρα Κατούνας που χτίστηκε το 1594 και παλιότερα ήταν μοναστήρι. Εκκλησίες αφιερωμένες στην Αγία Δευτέρα βρίσκουμε μόνο στο Ξηρόμερο. Το όνομα πιθανώς οφείλεται στη λειτουργία που γινόταν τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα ή σε ανάμνηση μιας νίκης των Ξηρομεριτών εναντίον των Τούρκων το 1585 γύρω από τα υψώματα του μοναστηριού, τη Δευτέρα του Πάσχα. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι γνώρισε τη βαρβαρότητα των Τούρκων κατακτητών. Οι ηγούμενοι και μοναχοί της μονής συνεργάζονταν με τους Βενετούς που κατείχαν τα Επτάνησα διατρέχοντας σοβαρούς κινδύνους γιατί έδιναν πληροφορίες για τη διακίνηση των τουρκικών στρατευμάτων. Σύμφωνα με την παράδοση, ένας ηγούμενος της μονής που ονομαζόταν Ραφαήλ πλήρωσε με τη ζωή του τη δράση του εναντίον των Τούρκων. Αναφέρεται ότι οι Τούρκοι τον κρέμασαν στην αυλή του μοναστηριού. Λέγεται ότι ένα πουρνάρι που ήταν φυτρωμένο στον τόπο της εκτέλεσης ξεράθηκε αμέσως μετά από αυτήν. Μέσα σ' αυτό το μικρό εκκλησάκι έγινε η κήρυξη της Επανάστασης στις 6 Μαΐου 1821 από τους Ξηρομερίτες. Πρόσφατα έγινε ανακαίνισή και διαμόρφωση του χώρου γύρω από αυτό. Η Ιερά μονή Παναγία η Αγία Δευτέρα πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα της γεννήσεως της Θεοτόκου.

Άγιος Δημήτριος
Άγιος Δημήτριος

Το 1790, κατά την παράδοση, ο Αλή Πασάς πέρασε από τον Άγιο Δημήτριο και προσέφερε 50 γρόσια με την εντολή να μνημονεύουν τον Πατέρα Κοσμά τον Αιτωλό τον οποίον τιμούσε ιδιαίτερα. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, Έλληνες που είχαν σκοτώσει σε ενέδρα Τούρκο στρατιώτη κατέφυγαν στον Άγιο Δημήτριο. Με θαύμα του Αγίου, οι Τούρκοι που τους καταδίωξαν οπισθοδρόμησαν και δε τους πείραξαν. Για πολλά χρόνια το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου είχε εγκαταλειφθεί και είχε σχεδόν καταρρεύσει. Προ ετών ο Σταμούλης Τζούρος ανέλαβε και ξανάχτισε από τα θεμέλιά του τον Άγιο Δημήτριο. Το ξωκλήσι γιορτάζει στη μνήμη του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου).

Προφήτης Ηλίας

Το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία χτίστηκε από αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης σε ανάμνηση της ηρωικής και νικηφόρας μάχης της 10ης Αυγούστου 1822 κατά του Μεχμέτ Ρεσίτ πασά Κιουταχή υπό τον αρχιστράτηγο Γεώργιο Βαρνακιώτη, που έλαβε χώρα στον Αετό. Ένας σεισμός είχε μεταβάλει το εκκλησάκι σε ερείπια αλλά το 1925 ξαναχτίστηκε από τον Αριστείδη Τσιτσώνη. Με τον σεισμό του 1966 καταστράφηκε πάλι, αλλά χτίστηκε για τρίτη φορά από τα παιδιά του Αριστείδη Τσιτσώνη. Πανηγυρίζει στις 20 Ιουλίου, οπότε πλήθος πιστών συρρέει στο ξωκλήσι.

Άγιος Γεώργιος- Βελαώρα
Άγιος Γεώργιος - Βελαώρας

Το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στη Βελαώρα, στη θέση «Ζελέϊκα». Το σημερινό εκκλησάκι είναι χτισμένο στα ερείπια παλιότερου ναού που είναι άγνωστο πότε ακριβώς και από ποιον χτίστηκε. Αργότερα, ο Ξενοφών Ζέλος έχτισε το σημερινό ξωκλήσι. Όμως, γύρω στο 1942 και πριν καλά καλά ολοκληρωθεί η οικοδόμηση του ναού, οι Γερμανοί κατακτητές σαν πράξη αντεκδίκησης για την ανατίναξη γερμανικής φάλαγγας από αντάρτες προξένησαν πολλές καταστροφές στην περιοχή και αφαίρεσαν ανθρώπινες ζωές. Θύμα των Γερμανών ήταν και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, το οποίο καταστράφηκε και από τότε παρέμεινε ερειπωμένο και δεν λειτούργησε για πολλά χρόνια, ενώ οι ελάχιστες εικόνες που είχε, χάθηκαν. Πριν λίγο καιρό όμως, μετά από απαίτηση πολλών κατοίκων, έγινε η αναστήλωσή του και διαμορφώθηκε ο χώρος γύρω από το ναό.

Παμμεγίστων Ταξιαρχών

Σε μια πλαγιά, ένα χιλιόμετρο έξω από τη Κατούνα, στο δρόμο προς το Λουτράκι, βρίσκεται το νεόκτιστο εκκλησάκι των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Από το μικρό αυτό γραφικό εκκλησάκι ο επισκέπτης μπορεί να αγναντέψει τον Αμβρακικό κόλπο, το Λουτράκι, το Βάλτο και τη Βελαώρα. Η κατασκευή του έγινε με συντονισμένες προσπάθειες των κατοίκων και με εράνους και δωρεές.

Αγία Παρασκευή Μπόικου ή Λόγκου
Αγία Παρασκευή Λόγκου

Την εποχή της Τουρκοκρατίας έλληνες εκπατρισμένοι από επιδρομές και διωγμούς κατέφυγαν στην προφυλαγμένη τοποθεσία της Μπόικου, στους πρόποδες των Ακαρνανικών Ορέων. Εκεί έχτισαν το συνοικισμό τους με πρώτο κτίριο την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που χτίστηκε γύρω στα 1547 και παλιότερα ήταν γυναικεία μονή. Το εκκλησάκι αυτό έπαιξε σπουδαίο ρόλο κατά την Τουρκοκρατία, ως τόπος συγκέντρωσης των οπλαρχηγών. Λέγεται επίσης ότι όταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός περιόδευε στην περιοχή, πάντοτε σταματούσε στην Αγία Παρασκευή. Επί πολλά χρόνια το εκκλησάκι είχε εγκαταλειφθεί και κατά τις βροχερές μέρες του χειμώνα οι βοσκοί στέγαζαν εκεί τα ποίμνιά τους. Εδώ και αρκετά χρόνια όμως, απολαμβάνει τη φροντίδα και το ενδιαφέρον των πιστών και αποτελεί σήμερα κόσμημα για την περιοχή. Στη μνήμη της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου) τελείται μεγαλοπρεπής πανήγυρη με την προσέλευση προσκυνητών από όλη την περιοχή.
Άγιος Νεκτάριος - Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός

Το δισυπόστατο αυτό εκκλησάκι βρίσκεται στη διασταύρωση Κατούνας - Κωνωπίνας. Το ξωκλήσι είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Κοσμά του Αιτωλού και στον Άγιο Νεκτάριο. Στις 24 Αυγούστου, ημέρα μνήμης του Αγίου Κοσμά, πανηγυρίζει και συγκεντρώνει πλήθος κόσμου.

Το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου
Άγιος Νικόλαος

Στο κέντρο του τριγώνου που σχηματίζουν ο Αετός, η Κατούνα και η Κωνωπίνα βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, το οποίο χτίστηκε πιθανότατα το 1692 επί του Πατριάρχη Καλλίνικου Β΄ Κωνσταντινουπόλεως του επονομαζόμενου «Ακαρνάνα». Βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα δυτικά της Κατούνας, στον οικισμό του Αγίου Νικολάου στον οποίο εγκαταστάθηκαν το 1922 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Στα κείμενα των ξένων περιηγητών και των Ελλήνων λογίων της τουρκοκρατίας το μνημείο είναι γνωστό σαν «Μονή Αγίου Νικολάου Αετού», ίσως γιατί υπαγόταν διοικητικά στον Αετό. Σύμφωνα με την εσωτερική επιγραφή που βρίσκεται στο δυτικό μέρος του ναού, χτίστηκε από τον Ευγένιο Γιαννακόπουλο και είχε δική του οργάνωση και διοίκηση, δηλαδή δεν ήταν μετόχι.

Ο ναός είναι περιτριγυρισμένος από τείχος για την προστασία των μοναχών από τους Τούρκους, ενώ μέσα στο τείχος σώζονται ακόμη και σήμερα τα κελιά των μοναχών. Εσωτερικά το ξωκλήσι είναι γεμάτο με τοιχογραφίες του 1692 που φανερώνουν το βυζαντινό στοιχείο. Ο Άγιος Νικόλαος είναι από τα λίγα μνημεία της περιοχής που διασώζουν ολόκληρη την εικονογραφία τους. Δυτικά της νότιας πλευράς σώζεται μισοκατεστραμμένη η ολόσωμη παράσταση του κτήτορα του μοναστηριού Ευγενίου Γιανακοπούλου σύμφωνα με παλιά βυζαντινή συνήθεια. Το Μοναστήρι του Άι-Νικόλα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης. Όλοι οι οπλαρχηγοί της δυτικής Ελλάδας και πολλοί καπεταναίοι (Βαρνακιώτης, Τσέλιος, Γρίβας, Τσόγκας, Μπότσαρης, κ.α.) έχουν περάσει απ' το Μοναστήρι του Άι-Νικόλα. Ο Άγιος Νικόλαος σήμερα είναι ερημωμένος αλλά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σωζόμενα ιστορικά μνημεία της Αιτωλοακαρνανίας.

Άγιος Προκόπιος

Ο Άγιος Προκόπιος είχε χτιστεί ως ενοριακός ναός από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού. Μάλιστα, η οικογένεια Σακκά που ήρθε στην περιοχή μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, εναπόθεσε στον Άγιο Προκόπιο τεμάχιο εκ του Ιερού λειψάνου του, που έφερε μαζί της. Επί μακρόν κι ο Άγιος Προκόπιος είχε εγκαταλειφθεί. Πριν εξήντα χρόνια όμως δύο οικογένειες της Κατούνας τον ανοικοδόμησαν. Σύμφωνα με την παράδοση, ο θρυλικός Κατσαντώνης, ένας από τους σημαντικότερους κλέφτες της προεπαναστατικής περιόδου κατέφυγε τραυματισμένος στον Άγιο Προκόπιο μετά από κάποια μάχη, και εκεί τον περιέθαλψαν οι κάτοικοι της Κατούνας. Η μνήμη του Αγίου γιορτάζεται στις 8 Ιουλίου.
Πολιτιστικές εκδηλώσεις
Γιορτή του Αλόγου

Τα τελευταία χρόνια δίπλα στο ποτάμι της Νήσσας, την άνοιξη, γίνεται το Αντάμωμα Καβαλάρηδων και Φίλων του Αλόγου ή Γιορτή του Αλόγου. Σε μια ειδική πίστα, περιτριγυρισμένη από δέντρα, γίνεται η επίδειξη αλόγων από τους ιδιοκτήτες τους. Στην επίδειξη λαμβάνουν μέρος δεκάδες άλογα από όλες τις περιοχές της Ελλάδας και οι παρευρισκόμενοι έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν την πλήρη εξάρτησή τους (σέλα, χαλινάρια, πέταλα κλπ.), να δουν από κοντά την επίδειξη στο καλύβωμα, αλλά κυρίως να χαρούν το μοναδικό καμαρωτό τρέξιμο τους. Στην συνέχεια ακολουθούν παραδοσιακοί δημοτικοί χοροί από χορευτικά και διανομή δωρεάν ντόπιας ψητής προβατίνας, υπό τους ήχους τού κλαρίνου και των άλλων μουσικών οργάνων.

Καρναβάλι

Με το που “ανοίγει” το Τριώδιο ξεκινάνε αποκριάτικοι χοροί από τους Συλλόγους του χωριού για μικρούς και μεγάλους. Παλαιότερα συνηθιζόταν να μασκαρεύονται και να κάνουν επισκέψεις σε σπίτια γνωστών και να παίζουν το κλασσικό παιχνίδι «μάντεψε ποιος είμαι». Η παρέλαση αποτελείται από πεζοπόρες ομάδες και από άρματα που σατιρίζουν επίκαιρα θέματα. Συμμετέχουν σχολεία, σύλλογοι και πολλοί εθελοντές. Η γιορτή λαμβάνει χώρα στον κεντρικό δρόμο του χωριού και μόλις περάσουν όλοι συγκεντρώνονται στη κεντρική πλατεία και γίνεται το παραδοσιακό κάψιμο του καρνάβαλου. Πριν τη καύση του καρνάβαλου γίνεται χορός στην πλατεία του χωριού.

Εμποροπανήγυρη

Δύο φορές το χρόνο, το χωριό, έχει πανηγύρι, στις 15 Μαΐου με το παλιό ημερολόγιο του Αγίου Αθανασίου που έψηνε όλο το χωριό αρνιά και στις 10 Οκτωβρίου που πραγματοποιούνταν η ετήσια έμπορο-ζωοπανήγυρη. Αυτός ο θεσμός, που εξέλειψε με τα χρόνια, ξεκίνησε αρχικά ως ζωοπανήγυρης και συγχρόνως με την εξέλιξη της κοινωνίας έγινε εμποροπανήγυρις ή αλλιώς το «Παζάρι». Στο κέντρο του χωριού στήνονταν πάγκοι και συγκεντρώνονταν έμποροι από διάφορες περιοχές της χώρας και πουλούσαν τα εμπορεύματα τους. Επίσης διοργανώνονταν βραδιές με παραδοσιακά όργανα στην πλατεία του χωριού, σε μαγαζιά ή σε αίθουσες όπου μπορούσε κανείς να φάει και να πιει.
Η καλλιέργεια του καπνού
Καπνός ποικιλία τσεμπέλι

Μετά το 1910, η καλλιέργεια του καπνού (ποικιλία τσεμπέλι), άρχισε να αποκτά μεγάλη σημασία για την τοπική κοινωνία. Οι καπνοκαλλιέργειες που ξεκίνησαν από την Κατούνα, γρήγορα επεκτάθηκαν και στα γύρω χωριά και πολύ σύντομα κυριάρχησαν στην τοπική αγροτική παραγωγή λόγω της αυξημένης ζήτησης που διαμορφώθηκε για τα καπνά Κατούνας, τόσο από το εσωτερικό, όσο και από το εξωτερικό. Η ποιότητα του καπνού ήταν άριστη, εξαιτίας του ορεινού εδάφους και του κλίματος, και μάλιστα τα καπνά της Κατούνας θεωρούνταν από τα καλύτερα της παγκόσμιας παραγωγής και είχαν αποσπάσει πολλές φορές τα πρώτα βραβεία στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης - "καπνά Κατούνας".

Δευτερεύουσες εργασίες των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία και άλλες καλλιέργειες, που δεν κατάφεραν όμως να συναγωνιστούν το εισόδημα που απέφερε ο καπνός.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι

http://katoynanews.blogspot.com/

http://www.anaktorio.gov.gr

http://xiromeronews.blogspot.gr/
Βοηθήματα

Αθανάσιου Δ. Παλιούρα "Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία", Εκδόσεις Αρσινοη, Αθήνα 1985
Μήτσης, Νικόλαος "Κατούνα Ξηρομέρου", Έκδοση του Δήμου Κατούνας, 1990
Γερ. Ηρ. Παπατρέχα "Δημοτικά τραγούδια του Ξηρομέρου", Εκδόσεις Μοσχονα, Αγρίνιο 1992
"Αιτωλοακαρνανία Τόποι-Μνημεία-Ιστορία", 'Εκδοση Ιστορικής - Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, Αγρίνιο 1995
Γεράσιμου Σ. Κατωπόδη "Αρχαία Ακαρνανία", Έκδοση Ιστορικής - Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, Αγρίνιο 1987
Παντελή Π. Φακου "Γνωρίστε το Ξηρόμερο", Αθήνα 1978
Νικ. Γ. Ζιαγκου "Παραλειπόμενα απο τη δεκαετία 1940-1949", Αθήνα 1990
Γε. Α. Φερεντίνου "Ιστορία της Ακαρνανίας", τόμοι Α,Β,Γ
Pαππος, Nίκος «Mεδεών: τα νομίσματα.» Eφημερίδα Mεδεών-Kατούνα, Δεκέμβριος 2003.
Φραγκίσκου Πουκεβίλ "Ταξίδι στην Ελλάδα: Στερεά Ελλάδα, Αττική- Κόρινθος", εκδόσεις Αφων Τολιδη, Αθήνα 1995

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΕΔΕΩΝΟΣ
Δημοτική Κοινότητα Κατούνας
Άγιος Νικόλαος, ο
Κατούνα, η
Λουτράκι, το
Τοπική Κοινότητα Αετού
Αετός, ο
Τοπική Κοινότητα Αχυρών
Αχυρά, τα
Τοπική Κοινότητα Κομπωτής
Κομπωτή, η
Τοπική Κοινότητα Κονοπίνας
Κονοπίνα, η
Τοπική Κοινότητα Τρύφου
Τρύφος, ο

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License