Γεωγραφία - Ιστορία

Το χωριό βρισκόταν αρχικά στον χώρο, στον οποίο δημιουργήθηκε το 1980 η τεχνητή λίμνη που προέκυψε από τη κατασκευή του φράγματος του Μόρνου. Για τον λόγο αυτό αρκετοί κάτοικοι μετακινήθηκαν κυρίως στην Αθήνα και στο Λιδωρίκι. Όσοι όμως παρέμειναν μετέφεραν το χωριό σε άλλη θέση, πάνω από τις όχθες της λίμνης ενώ ο παλιός οικισμός καλύφθηκε από τα νερά της λίμνης[4][5], τα οποία κάλυψαν και τον ναό της Ευαγγελίστριας. Στα ΒΔ του σημερινού χωριού βρίσκεται η "πηγή Καλλίου" από την οποία υδρευόταν το αρχαίο Κάστρο, οπού σώζονται ερείπια του ναού του Αγίου Νικολάου. Άλλο ένα ιστορικό κτίσμα που βυθίστηκε στα νερά έναι πέτρινη (πιθανότατα βενετσιάνικη) θολωτή γέφυρα στη θέση "Χάνια του Βελούχοβου" που αναφέρεται στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη καθώς και ο οικισμός Χάνια Στενού[4][6].
Το αρχαίο Κάλλιον

Στην αρχαιότητα το Κάλλιον ή αρχαία Καλλίπολις βρισκόταν ΒΔ του Λιδωρικίου, στη θέση “Στενό”, ότου μεταγενέστερα κτίστηκε το κάστρο του Βελούχοβου. Ο Θουκυδίδης αναφέρει τους Καλλιείς και στή πόλη τους ως το ανατολικότερο μέρος της αιτωλικής φυλής των Οφιονέων[7]. Δεν αποκλείεται το Κάλλιον να αποτέλεσε διοικητικό κέντρο όλων των Οφιονέων, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Παυσανία [8] και του Στέφανου Βυζάντιου (που ονομάζει την πόλη Σόλλιον και Φάκιον). Στην ελληνιστική περίοδο, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, η πόλη ονομαζόταν Καλλίπολις. Παρότι σώζονται ίχνη κατοίκησης από τα Γεωμετρικά χρόνια, η Καλλίπολις κατοικήθηκε οργανωμένα από τον 4ο αιώνα π.Χ. Η άνθισή της συνδέεται ενδεχομένως με την ανάπτυξη της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Βρισκόταν σε ιδιαίτερα στρατηγική θέση και ίσως γι' αυτό υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή του κατά την επέλαση των Γαλατών το 279 π.Χ.[6]. Κατόπιν της εκστρατείας των Γαλατών, η πόλη ανοικοδομήθηκε εκ νέου[9]. Αρκετοί Καλλιπολίτες, όπως προκύπτει από τα επιγραφικά δεδομένα, αναρριχήθηκαν σε αξιώματα της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Επίσης, οι ανασκαφές αποκάλυψαν μια πόλη ακμάζουσα, με πολιτειακή οργάνωση, ιερά και οικονομική άνθιση. Οι κάτοικοι όμως φαίνεται ότι ενεπλάκησαν ενεργά στις πολιτικές διαμάχες του 2ου αι. π.Χ. σχετικά με την θέση που έπρεπε να πάρουν ως προς τους Ρωμαίους. Μετά τη μάχη της Πύδνας (167 π.Χ.) φαίνεται πως το Κάλλιον καταστρέφεται από πυρκαγιά, που οφειλόταν ενδεχομένως σε εμπρησμό. Τον 9ο αιώνα αναφέρεται ως έδρα του επισκόπου το Λιδωρίκι, που διαδέχθηκε το Κάλλιο ως διοικητικό κέντρο της ορεινής Δωρίδας. Τον 14ο και 15ο αιώνα αναφέρεται μόνο το κάστρο του Λιδωρικίου, που μάλλον ταυτίζεται με τα μεσαιωνικά ερείπια των κτηρίων και της οχύρωσης, που σώζονται στη θέση της αρχαίας ακρόπολης[9].
Αρχαιολογικά Δεδομένα

Αφού ανασκάφηκαν συστηματικά στο διάστημα 1977 - 1979 από τον καθηγητή αρχαιολογίας Πέτρο Θέμελη, τα δημόσια κτίσματα της πόλης και τα νεκροταφεία έχουν κατακλυσθεί από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου. Αποκαλύφθηκαν ωστόσο ο οχυρωματικός περίβολος, τα ιερά της Δήμητρας και της Κόρης και πιθανόν της Ειλειθυίας ή της Αρτέμιδας Ειλειθυίας, το βουλευτήριο, η αγορά, το θέατρο και οι νεκροπόλεις. Στην περίφημη “Οικία του αρχείου” ανακαλύφθηκαν περί τα 600 πήλινα σφραγίσματα. Αρκετά από τα κινητά ευρήματα εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Λιδωρικίου, ενώ κάποια έχουν μεταφερθεί και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού

Παραπομπές

Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996, σελ. 288, τομ. 15.
Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2011
Πανδέκτης-Μετονομασίες
«Κάλλιο | Δήμος ΔωρίδοςMunicipality of Dorida». www.dorida.gr. Ανακτήθηκε στις 2017-09-15.
Γυμνάσιο Λιδωρικίου, το Κάλλιο
«Κάλλιο - Φωκίδα | Terrabook». Φωκίδα | Terrabook. Ανακτήθηκε στις 2017-09-15.
Τοὺς δὲ Αἰτωλοὺς οὐκ ἐλάνθανεν αὕτη ἡ παρασκευὴ οὔτε ὅτε τὸ πρῶτον ἐπεβουλεύετο, ἐπειδή τε ὁ στρατὸς ἐσεβεβλήκει, πολλῇ χειρὶ ἐπεβοήθουν πάντες, ὥστε καὶ οἱ ἔσχατοι Ὀφιονέων οἱ πρὸς τὸν Μηλιακὸν κόλπον καθήκοντες Βωμιῆς καὶ Καλλιῆς ἐβοήθησαν. - Θουκιδίδης, "Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου" Ιστοριών Γ΄
Ελλάδος Περιήγησις 10.22.6
«Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Κάλλιον». odysseus.culture.gr. Ανακτήθηκε στις 2017-09-15.

T.δ. Καλλίου [171]

το Κάλλιον [90]
το Κλήμα [49]
το Τριβίδιον [32]