Τοπίο στο Φακό

Οι νησίδες Κόμπι και Καστριά

Η χερσόνησος του Φακού έχει τριγωνικό σχήμα και είναι σχετικά ορεινή. Έχει τρεις κορυφές: το Σκοπό που είναι η δεύτερη σε ύψος κορυφή της Λήμνου (344 μ.), τη Βίγλα (240 μ.) και το Σταυρό (200 μ.). Οι ακτές είναι γενικά απότομες εκτός από την παραλία Κόκκινα. Το έδαφος αποτελείται από ηφαιστειακά πετρώματα, στα οποία έχουν εντοπιστεί απολιθωμένα δέντρα ηλικίας 17-20 εκατομμυρίων ετών. Το έντονο ανάγλυφο δεν επέτρεψε τη δημιουργία κάποιου αξιόλογου οικισμού στο παρελθόν, με αποτέλεσμα ο Φακός να αποτελεί καταφύγιο της άγριας ζωής. Όμως, υπήρχαν μάντρες, υποστατικά και αγροκτήματα, τα οποία ανήκαν είτε σε γαιοκτήμονες είτε σε μετόχια μοναστηριών.

Στα χρόνια του μητροπολίτη Λήμνου Ιωάσαφ (1575-78) αναφέρεται μια διαμάχη μεταξύ των μονών Παντοκράτορος και Διονυσίου του Άθω για την ιδιοκτησία μιας μάνδρας στο Φακό, την οποία είχε καταπατήσει κάποιος Κωνσταντής, ο οποίος τελικά εξαναγκάστηκε να την επιστρέψει. Να σημειωθεί ότι μεταξύ των "αξιοπίστων μαρτύρων και τιμίων γερόντων" που υπογράφουν την απόφαση σημειώνεται και ο "προτόγερος ο Μανικάτης", όνομα το οποίο ακούγεται μέχρι σήμερα ως τοπωνύμιο στην αγροτική περιφέρεια του Κοντιά. Στην περιοχή Μανικάτη υπάρχουν δυο εξωκλήσια: ο Άγ. Γεώργιος κι ο Άγ. Δημήτριος.

Στο χάρτη του Choiseul-Gouffier σημειώνονται πάνω στη χερσόνησο διάφορα ανώνυμα χωριά (Villages). Επρόκειτο για εγκαταστάσεις αγροτοποιμένων που εργάζονταν είτε σε τσιφλίκια είτε στο μετόχι του Χριστού του Κοντιά. Το μετόχι κατείχε στο Φακό έκταση 1.200 στρεμμάτων, η οποία το 1927 απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε σε κατοίκους του Κοντιά και των Τσιμανδρίων.

Το ανατολικό μισό της χερσονήσου ανήκε ανέκαθεν στα Τσιμάνδρια. Στο νοτιανατολικό άκρο, κοντά στο ακρωτήριο Κόμπι ακούγεται το τοπωνύμιο Καστριά, που υποδηλώνει παλαιότερη ανθρώπινη παρουσία. Ακριβώς απέναντι βρίσκονται οι βραχονησίδες Κόμπι (ύψους 54 μ.) και Καστριά (ύψους 43 μ.). Στα Καστριά, που έχουν έκταση 24 στρέμματα και περίμετρο 747 μ., το 1858 ο Conze εντόπισε ερείπια μεσαιωνικού οχυρού. Στο Κόμπι, που έχει κωνικό σχήμα υπάρχει φάρος και εξωκλήσι της Αγ. Φωτεινής. Από το 1951 ως 1981 καταγραφόταν μαζί με τις βραχονησίδες ως ξεχωριστός οικισμός της κοινότητας Τσιμανδρίων.

Η Αγαθυμιά

Όπως, αναφέρει ο Αγγελής Μιχέλης (εφ. Λήμνος, 21/10 ως 4/11/1934):

"Εις τον Κονδιά ανήκει, κατά το ήμισυ, η χερσόνησος Φακός με το ιστορικόν παρεκκλήσιον της Αγίας Ευφημίας ένθα και τα κτήματα του κ. Πολυταρίδη."

Υπονοεί πως το εξωκλήσι κτίστηκε σε ανάμνηση επεισοδίου που συνέβη κατά την περίοδο της εικονομαχίας, όταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ διέταξε να ρίξουν στη θάλασσα το λείψανο της Αγ. Ευφημίας. Το περισυνέλεξαν τα αδέρφια Σέργιος και Σεργώνας και το μετέφεραν στη Λήμνο, όπου φυλασσόταν για 30 περίπου χρόνια, ώσπου η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία το μετέφερε πάλι στην Πόλη. Το εξωκλήσι της Αγιαθυμιάς όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της χερσονήσου, στο ακρωτήριο Σταυρός.

Πηγή

• Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη".