.

Ελλάδα

Περιφέρεια : Βορείου Αιγαίου
Νομός : Λέσβου

Νομός Λέσβου

Ο Άγιος Ευστράτιος (Αη Στράτης) είναι νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου με 270 κατοίκους (απογραφή 2011). Διοικητικά ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Λήμνου της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.

View Larger Map

Το νησί είχε διάφορες ονομασίες από την αρχαιότητα όπως Χρυσή, όνομα που αποδίδεται σε πολλές πόλεις και νησιά που είχαν σχέση με μεταλλεία χρυσού, Αλόννησος, Νέαι ή Νέα επειδή αναδύθηκε από τη θάλασσα, και Ιερά διότι ο όσιος Ευστράτιος έζησε σε αυτό. Είναι το πιο απομονωμένο νησί του Αρχιπελάγους και απέχει από την προς Β. Λήμνο 18 ναυτικά μίλια, από την προς Ν. Σκύρο 38, από την προς ΝΑ. Λέσβο 42,από τα προς Δ. Ερημόνησα 32 και από την προς ΒΔ. άκρη της Χαλκιδικής (Άκραθως) 48 περίπου ναυτικά μίλια. Το νησί έχει σχήμα άνισου τριγώνου με την υποτείνουσα προς τη Δύση, εμβαδόν 49,6 τετραγ. χιλιόμετρα και μήκος ακτογραμμής 37 χιλιόμετρα.

Ονομασία
Άποψη του λιμανιού του Αγίου Ευστρατίου.

Το νησί στην αρχαιότητα ονομαζόταν Αλόννησος, από τις λέξεις ἅλς και νήσος (θάλασσα και νησί). Ο Παυσανίας την καταγράφει με το όνομα Νέα διότι θεωρούνταν πως αναδύθηκε από τη θάλασσα την εποχή που καταποντίστηκε η Ομηρική νήσος Χρυσή, η οποία κατά πάσα πιθανότητα βρισκόταν κοντά στο ακρωτήριο Μέθωνες, στο βορειοανατολικό τμήμα της Λήμνου.

Η ονομασία Άγιος Ευστράτιος καθιερώθηκε διότι κατά τη βυζαντινή εποχή ο όσιος Ευστράτιος ο θαυματουργός, από την Ταρσό της Κιλικίας, κατά την εποχή της Εικονομαχίας αναγκάστηκε να αποβιβαστεί σ' αυτό το νησί λόγω θαλασσοταραχής, καθ' οδόν προς τον τόπο της εξορίας του, καθώς ήταν αντίθετος προς την εικονομαχική πολιτική του Βυζαντινού αυτοκράτορα Λέοντα Ε'. Ο τάφος του λέγεται πως βρίσκεται στο νησί που πήρε το όνομά του, ενώ μεγάλα τμήματα γης στον Άι-Στράτη ανήκουν σε αγιορείτικα μοναστήρια και κυρίως στη Μονή Μεγίστης Λαύρας, όπου φυλάσσεται η κάρα του Αγίου Ευστρατίου.
Χάρτης του Βιντσένζο Μαρία Κορονέλι του έτους 1697, όπου αποτυπώνεται η νήσος με το όνομα Sanstrati.

Το νησί αναφέρεται στο Νησολόγιο του Κριστόφορο Μπουοντελμόντι το 1420 ως Sanstrati και στον άτλαντα του Laurenberg το 1656 καταγράφεται ως Chryse S.Stratj (Χρυσή - Άγιος Ευστράτιος).[1][2]. Στη Χάρτα του Ρήγα, το έργο του Ρήγα Βελεστινλή που τυπώθηκε το 1797 στη Βιέννη, το νησί αναγράφεται ως Νέα άγιος Ευστράτιος.

Οικισμός και οικονομία

Ο οικισμός του νησιού βρισκόταν αρχικά στην κορυφή του μικρού λοφίσκου, όπου οι κάτοικοι ακολουθώντας την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Αιγαίου είχαν χτίσει τις κατοικίες τους μαζί με τους απαραίτητους για την εποχή ανεμόμυλους. Οι σεισμοί του 1968 έγιναν η αιτία για να καταστραφεί ο ιστορικός οικισμός και ακολούθως να κτισθεί νέος στην έκταση της κοιλάδας. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αλιεία και την κτηνοτροφία και αντιμετωπίζουν συχνά, ιδίως τον χειμώνα, προβλήματα στη συγκοινωνία με τα άλλα νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα.

Γεωγραφία και περιβάλλον

Το νησί βρίσκεται ανάμεσα στη Λέσβο και τη Σκύρο, και έχει έκταση 43 τ. χλμ. Το έδαφος χαρακτηρίζεται ως ορεινό και ηφαιστειογενούς σύστασης. Το 1/3 μόνον καλύπτεται από καλλιέργειες ενώ έχουν βρεθεί και κατάλοιπα οικισμού της Μυκηναϊκής εποχής.

Εκατέρωθεν της κορυφογραμμής που διασχίζει από Β. προς Ν. το νησί σχηματίζονται λόφοι που προχωρούν προς τη θάλασσα με γκρεμούς πιο απόκρυμνους κατά την ανατολική πλευρά του νησιού. Οι υψηλότερες κορυφές είναι το Σημάδι (298μ.), ο Άγιος Αλέξης και ο Προφήτης Ηλίας. Ανάμεσα στους λόφους της δυτικής πλευράς σχηματίζονται μικρές κοιλάδες που τελειώνουν σε γραφικές αμμουδερές ακρογιαλιές. Μεγαλύτερη από όλες είναι η κοιλάδα, όπου βρίσκεται και ο μοναδικός οικισμός. Στη ΒΑ πλευρά του νησιού απλώνεται μια επικλινής πεδινή ζώνη μήκους περίπου ενός χιλιομέτρου.

Επίγεια τρεχούμενα ή στάσιμα νερά δεν υπάρχουν, μόνο υπόγεια. Η μεγαλύτερη πηγή είναι στη Μεγάλη Παναγιά ανατολικά του χωριού, από όπου γίνεται και η ύδρευση των κατοίκων. Το κλίμα κατατάσσεται στα ημίυγρα με μέτριες βροχές και σπάνια χιόνια.

Οικότοπος

Το νησί αποτελεί σταθμό για πολλά μεταναστευτικά είδη πουλιών, καθώς βρίσκεται σ' έναν από τους κύριους δρόμους της εαρινής και της φθινοπωρινής μετανάστευσης. Η σημαντική παρουσία μικρόπουλων προσελκύει σημαντικό αριθμό μαυροπετρίτη. Καθώς, 70% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους αναπαράγεται στην Ελλάδα (4.500 ζευγάρια), είναι από τα πιο σημαντικά είδη πουλιού που φιλοξενεί η Ελλάδα. Το είδος αυτό φωλιάζει σε μικρές ακατοίκητες νησίδες. Αναπαράγεται κατά τη φθινοπωρινή περίοδο και τρέφεται με μικρά μεταναστευτικά πουλιά.

Ιστορικά στοιχεία

Το νησί, που κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Αλόννησος ή Νέα, σύμφωνα με τον Παυσανία, κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους ενώ στην ανατολική ακτή του νησιού βρέθηκαν πολλά ευρήματα ανθρώπινης παρουσίας που χρονολογούνται στη μυκηναϊκή περίοδο. Επίσης λείψανα των ιστορικών χρόνων υπάρχουν σε όλη σχεδόν τη δύσβατη και άγονη έκταση και περιλαμβάνουν κίονες, νομίσματα, θραύσματα, αγγείων, γλυπτά κ.α. Ξεχωρίζουν οι αναλημματικοί τοίχοι των αρχαϊκών χρόνων κοντά στο κοιμητήριο και ελληνιστικοί τάφοι γύρω από το λιμάνι.[3]

Τη σπουδαιότητα της αρχαίας Αλοννήσου και τη σημαντική γεωγραφική της θέση στον μεγαλύτερο εμπορικό θαλάσσιο δρόμο της αρχαιότητας, επισημαίνει στους Αθηναίους ο ρήτορας Δημοσθένης στους “Φιλιππικούς” λόγους του.

Στα τέλη του 15ου αιώνα, το νησί επανακατοικήθηκε μετά από ερήμωση δυο αιώνων. Κατά την ίδια περίοδο κτίστηκε έξω από το κάστρο και το χωριό (στην θέση που βρισκόταν μέχρι τον σεισμό του 1968). Στα 1540 ανακαινίστηκε μέσα στο κάστρο ο προϋπάρχων ναός των Αγίων Πέντε Μαρτύρων. Από το 16ο αιώνα και έπειτα, το νησί αναπτύσσεται οικονομικά με τη συλλογή βελανιδιών και την κτηνοτροφία.

Κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο το ελληνικό ναυτικό με το πλοίο «Κανάρης» κατέλαβε το πρωί της 18ης Οκτωβρίου 1912 το νησί του Αγίου Ευστρατίου χωρίς κάποια μάχη ή ναυμαχία, αφού δεν υπήρχαν Τούρκοι στο νησί και ο πληθυσμός του ήταν πάντα αμιγώς ελληνικός. Η ελληνική κυριότητα στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου αναγνωρίστηκε επίσημα από τις Μεγάλες Δυνάμεις στις 31 Ιανουαρίου 1914.

Τόπος εξορίας

Κατά τον 20ό αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας για τους αριστερούς. Την αρχή έκανε το 1929 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου με βάση το νόμο του 1929 "περί Ιδιωνύμου αδικήματος" και τότε βρέθηκαν οι πρώτοι εκτοπισμένοι κομμουνιστές στο νησί. Οι επόμενες κυβερνήσεις συνέχισαν να χρησιμοποιούν τον Αη Στράτη για την εκτόπιση αριστερών και το φαινόμενο κορυφώθηκε στην περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά 1936-1941, όπου εκτοπίστηκαν εκεί εκατοντάδες αντίπαλοι του καθεστώτος, κυρίως κομμουνιστές αλλά και συνδικαλιστές, δημοκρατικοί πολίτες και αντιφασίστες.

Στις 26 Απριλίου 1941, λίγο πριν οι Γερμανοί καταλάβουν το νησί κι ενώ γινόταν διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των εξορίστων μεταξύ αντιπροσωπείας των εξορίστων και του σταθμάρχη διοικητή της φρουράς του νησιού, ο σταθμάρχης φοβούμενος μήπως αποδράσουν οι εξόριστοι παρέταξε τους 12 χωροφύλακες που διέθετε και αυτοί άρχισαν να πυροβολούν τους εξόριστους με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 3 και να τραυματιστούν 2 άτομα[4]. Στη συνέχεια ο σταθμάρχης παρέδωσε τους εξόριστους του Άη Στράτη στους Γερμανούς κατακτητές. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής οι εξόριστοι υπέφεραν τα πάνδεινα από έλλειψη τροφίμων, εφοδίων, περίθαλψης και πέθαναν από πείνα 33 κομμουνιστές κρατούμενοι.[5]

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από το γερμανικό ζυγό, τον Οκτώβρη του 1944, το στρατόπεδο εξορίας του Αη Στράτη έκλεισε και οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν. Την Άνοιξη του 1947 ο Αη Στράτης άνοιξε και πάλι ως τόπος εξορίας αριστερών. Με τον αναγκαστικό νόμο 511 της 31ης Δεκεμβρίου 1947 (Α299) "Περί μέτρων αναφερομένων εις τους υπό εκτόπισιν διατελούντας" η επίσημη ονομασία του στρατοπέδου του Αη Στράτη έγινε "Στρατόπεδον Πειθαρχημένης Διαβιώσεως Εκτοπισμένων"[6]. Μετά το κλείσιμο της Μακρονήσου ο Αη Στράτης αποτέλεσε τον μαζικότερο τόπο εξορίας.

Σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι εκτοπίστηκαν στο νησί αυτό, όπως ο εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός Δημήτρης Γληνός, οι ποιητές Κώστας Βάρναλης, Γιάννης Ρίτσος, Τάσος Λειβαδίτης, οι λογοτέχνες Μενέλαος Λουντέμης, Θέμος Κορνάρος, Δημήτρης Φωτιάδης, οι ηθοποιοί Μάνος Κατράκης, Τζαβαλάς Καρούσος και πολλοί άλλοι.[7] Επίσης, πολλοί αριστεροί πολιτικοί εκτοπίστηκαν στον Αη Στράτη, όπως ο Ηλίας Ηλιού, ο Κώστας Γαβριηλίδης, ο Στέφανος Σαράφης κ.ά.[8]

Υπολογίζεται ότι από το 1947 μέχρι το 1962 πέρασαν από το νησί περίπου 9000 αριστεροί κρατούμενοι. Το στρατόπεδο κράτησης του Αη Στράτη έκλεισε οριστικά το 1962.

Την περίοδο της δικτατορίας χρησιμοποιήθηκε ώς τόπος εκτόπισης για μικρό αριθμό εξορίστων. Ανάμεσα τους και ο Γ. Αλευράς.

Σήμερα, λειτουργεί το Μουσείο Δημοκρατίας, στο κτίριο του πρώτου διδακτηρίου του νησιού, το οποίο στα χρόνια του εκτοπισμού πολιτικών εξορίστων χρησιμοποιήθηκε ως αναρρωτήριο. Αποκαταστάθηκε κατά τα έτη 2005-2007.[9]

Επίσης στην Αθήνα υπάρχει το Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Αη Στράτη στον Κεραμεικό με αρχειακό και μουσειακό υλικό από τον Αη Στράτη και άλλους τόπους εξορίας.
Ο σεισμός του 1968

Τη νύχτα της 20ής Φεβρουαρίου του 1968, χτύπησε τον Άγιο Ευστράτιο σεισμός έντασης 7,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και διάρκειας 22 δευτερολέπτων, αφήνοντας είκοσι και πλέον νεκρούς και δεκάδες τραυματίες, ενώ εκτεταμένες ήταν και οι καταστροφές στη γειτονική Λήμνο. "Ισοπεδώθη ο Αγ. Ευστράτιος" ήταν ο λακωνικός τίτλος των εφημερίδων, αποκαλύπτοντας όλη την έκταση του δράματος του μικρού νησιού. "Αι περισσότεραι οικίαι είχον καταρρεύσει. Αι υπόλοιποι είχον καταστεί ακατοίκητοι. Οι σκύλοι ούρλιαζαν και ένας σφοδρός παγωμένος βοριάς έπαιρνες τις απεγνωσμένες επικλήσεις και τις απέλπιδες οιμωγές των τραυματιών και τις έσβηνε στο πέλαγος", μετέδωσαν οι απεσταλμένοι των εφημερίδων, ενώ στις φήμες για αφύπνιση άγνωστου ηφαιστείου προστέθηκε ο τρόμος "της βιαίας εκταφής των νεκρών καθώς εις το νεκροταφείο έχουν σημειωθεί πολλές ρωγμές". Δύο ημέρες αργότερα, τα χαλάσματα επιθεώρησε ο υπουργός Εσωτερικών του δικτατορικού καθεστώτος, Στυλιανός Παττακός, ο οποίος αρκέστηκε να παρατηρήσει ότι "ενδείκνυται η περαιτέρω τροφοδοσία και παροχή αρωγής εις τους πληγέντας επί έναν εισέτι μήνα"[10].
Αξιοθέατα

η εκκλησία του Χριστού στην πλατεία
οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Βασιλείου (1727). Ο τελευταίος αποτελεί ένα από τα ελάχιστα μνημεία αρχιτεκτονικής της μεταβυζαντινής εποχής.
το Μουσείο Δημοκρατίας
η Μαράσλειος Σχολή, έργο της Αδελφότητας Αγιοστρατητών της Αιγύπτου, με σημαντική δωρεά του Εθνικού Ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή.
ο αρχαιολογικός χώρος του παλαιού ναού των Αγίων Πέντε Μαρτύρων
το εξωκκλήσι του Αγίου Μηνά
το μνημείο Ικάρου Σιαλμά με την επιγραφή Μολών λαβέ
οι παραλίες
οι θαλάσσιες σπηλιές και οι γεωλογικοί σχηματισμοί, κατά μήκος των ακτών του νησιού.

Παραλίες

Οι παραλίες του νησιού είναι οι εξής: το Αλονίτσι, το Παχύ, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Αντωνίου το Τρυγάρη, η Τρυπητή, το Φτελιό, του Γκουρνιά, το Λυδαριό κ.ά.

Αρκετές από τις παραλίες νότια από τον οικισμό του Άι-Στράτη είναι έρημες και κατάλληλες για ελεύθερη κατασκήνωση και, ελλείψει οδικού δικτύου (δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα) προσεγγίζονται μόνο με καΐκι. Από αυτές ξεχωρίζουν του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Δημητρίου και κυρίως το Λιδαριό (περίπου 1,5 ώρα πεζοπορία για το Λιδαριό). Η παραλία Τρυπητή ονομάστηκε έτσι από τη σπηλιά που βρίσκεται εκεί. Αμμουδιά μήκους 2 χλμ. υπάρχει στα βορειοανατολικά του νησιού, στη θέση Αλονίτσι, από όπου διακρίνεται η Λήμνος.

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Άγιος Ευστράτιος παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 3ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-28, που αποτελεί τον λιμενοδείκτη αυτής, καθώς και ο ΧΕΕ-331 που καλύπτει και όλες τις Β. Σποράδες.

Παραπομπές

[www.sanstrati.sail.to «ΝΤΟΚΥΜΑΝΤΕΡ 2013 - "SANSTRATI | ΑΗ·ΣΤΡΑΤΗΣ Isolario·Buondelmonti ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ/AGIOS EFSTRATIOS/Агиос Ефстратиос "»].
Αγιορειτική Χαρτοθήκη J. Laurenberg, Insularum Archipelagi Septentrionalis, 1656
Αγλαΐα Αρχοντίδου Αργύρη, « Άγιος Ευστράτιος » στο: Ανδρέας Βλαχόπουλος (επίμ.), Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2005, σελ.115
Ιστορία της Αντίστασης 1940-45 (1979), σελ. 203-205
Ιστορία της Αντίστασης 1940-45 (1979), σελ. 205
"Αη Στράτης" 1940-1970 (2000)
Η περιπέτεια του Αη Στράτη, εφημερίδα Καθημερινή, 17.08.2015
Αντώνης Φλούντζης (1976)
Μουσείο Δημοκρατίας - Άγιος Ευστράτιος, Επίσημη ιστοσελίδα

Ο εγκέλαδος ισοπεδώνει τον Άη-Στράτη, Ιστορικό Λεύκωμα 1968, σελ. 142-143, Καθημερινή (1998)

Βιβλιογραφία

Αγλαΐα Αρχοντίδου Αργύρη, «Άγιος Ευστράτιος» στο:Ανδρέας Βλαχόπουλος (επίμ.), Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2005, σελ. 115
Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, Εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979
"Αη Στράτης", Φωτογραφικά Ίχνη 1940-1970, Έκδοση του Υπουργείου Αιγαίου, Μυτιλήνη 2000
Αντώνης Φλούντζης, "Στο στρατόπεδο του Αη Στράτη, 1950-1962", Εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, Αθήνα 1976

Νομός Λέσβου : Δήμος, Κοινότητα

Αγίου Ευστρατίου

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Λέσβου

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License