Ο Άνω Βόλος (μέχρι το 1916 Άνω Μαχαλάς[1]) είναι χωριό του δήμου Βόλου, στη Θεσσαλία. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 539 κατοίκους. Είναι κτισμένος σε υψόμετρο 140 μέτρα,[2] 5 χιλιόμετρα ανατολικά του κέντρου του Βόλου.[3] Ο Άνω Βόλος χωρίζεται στις συνοικίες του Προφήτη Ηλία, της Αγίας Τριάδας, της Παναγίας, της Επισκοπής και της Τούμπας.[4] Έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός.

Ιστορία

Ο λόφος της Επισκοπής είχε αναγνωριστεί στο παρελθόν από τον Αρβανιτόπουλο και άλλους ερευνητές ως η θέση της αρχαίας Ιωλκού, αλλά αυτή η άποψη δεν είναι πλέον αποδεκτή. Στο λόφο βρίσκεται βυζαντινός περίβολος και σώζεται η τρίπλευρη αψίδα ιερού παλιού βυζαντινού ναού, ενσωματωμένη στον ναό της Επισκοπής, ο οποίος ανακαινίστηκε εκ βάθρων το 1638/9 από τον τότε μητροπολίτη Δημητριάδος Κάλλιστο, και τα βυζαντινά παρεκκλήσια της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, του Γενεσίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και του Αγίου Δημητρίου. Επίσης, στο λόφο βρίσκονται ερείπια οχυρωματικών περιβόλων και κυκλικού πύργου, ιδιοκτησίας των βυζαντινών αρχόντων Μαλιασηνών, και είναι πιθανό, λόγω της μορφής του λόφου, να υπήρχε φρούριο τη βυζαντινή εποχή.[5]

Επί Τουρκοκρατίας, ο Άνω Βόλος και οι γύρω συνοικισμοί έδρασαν ως ενδιάμεσος σταθμός στον αποικισμού του Πηλίου, το οποίο τότε ήταν αραιοκατοικημένο. Σύμφωνα με τον Ζωσιμά Εσφιγμενίτη, στον οικισμό κατέφυγε ο μητροπολίτης Δημητριάδος τον 17ο αιώνα μετά την καταστροφή της επισκοπής από τους Τούρκους μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Διονυσίου του Φιλοσόφου, πληροφορία της οποίας την ακρίβεια αμφισβητεί ο Γιάννης Κορδάτος.[5] Ο Αργύρης Φιλιππίδης αναφέρει στις αρχές του 19ου αιώνα ότι ο Βόλος χωριζόταν σε πέντε μαχαλάδες, τους Άγιο Ονούφριο, Ανακασιά, Αγία Τριάδα, Παναγία και Άρμιρα, και είχε 600 σπίτια, ενώ ο πληθυσμός του ήταν χριστιανικός. Σύμφωνα με τον Γιάννη Κορδάτο, ο Φιλιππίδης στην πραγματικότητα περιγράφει τον Άνω Βόλο.[6] Στην απογραφή του 1881, ο Άνω Βόλος αναφέρεται μαζί με τις συνοικίες του ως Ανακασιά, με 2.329 κατοίκους.[7]

Άνω Βόλος, Πήλιο. Επιχρωματισμένη ταχυδρομική κάρτα. Περί το 1920

Άνω Βόλος, Πήλιο. Επιχρωματισμένη ταχυδρομική κάρτα. Περί το 1920

Αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστός οικισμός το 1897, οπότε και εντάχθηκε στον δήμο Ιωλκού. Με την κατάργηση του δήμου Ιωλκού το 1912, ο Άνω Βόλος ορίστηκε έδρα ομώνυμης κοινότητας. Το 1989 η κοινότητα καταργήθηκε και ο Άνω Βόλος προσαρτήθηκε στον δήμο Ιωλκού, ο οποίος είχε έδρα την Ανακασιά. Με το πρόγραμμα Καλλικράτης, ο δήμος Ιωλκού καταργήθηκε και ο οικισμός προσαρτήθηκε στον δήμο Βόλο.[1]

Ο ακόλουθος πίνακας περιλαμβάνει τη δημογραφική εξέλιξη του οικισμού:

Απογραφή	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός	649[2]	596[2]	532[2]	470[2]	396[2]	397[2]	462[2]	529	539

Αξιοθέατα

Ολόκληρος ο οικισμός έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός. Από τα σπίτια του χωριού, το πυργόσπιτο κληρονόμων Αθ. και Θρασ. Μαργαρίτη έχει χαρακτηριστεί έργο τέχνης γιατί αποτελεί αξιόλογο δείγμα πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής και βρίσκεται μέσα σε περιοχή που έχει χαρακτηρισθεί ως ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.[8]

Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίτσα). Είναι τρίκλιτη βασιλική χωρίς εξωνάρθηκα. Στο εσωτερικό έχει ξύλινο τέμπλο χωρίς πολλά διακοσμητικά σκαλίσματα. Στην εξωτερική πλευρά της κόγχης του ιερού είναι εντοιχισμένα λαϊκά λιθανάγλυφα σε πωρόλιθο και δύο μαρμάρινα ανάγλυφα του 13ου αιώνα τα οποία προέρχονται από την κατεστραμμένη μονή Οξείας Επισκέψεως στην Μακρινίτσα. Επίσης, δύο μαρμάρινες επιγραφές με βυζαντινούς χαρακτήρες είναι αριστερά από τη βρύση της εκκλησίας. Στο παρελθόν ο ναός είχε κωδωνοστάσιο, κοντά στη βορεινή του θύρα, το οποίο γκρεμίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.[4]

Σε λόφο κοντά στο χωριό βρίσκεται ο ναός της Κοίμησις της Θεοτόκου (Παλαιά Επισκοπή). Είναι τρίκλιτη βασιλική. Η σημερινή μορφή του ναού χρονολογείται από το 1638/1639, όταν ο ναός ανακαινίστηκε ριζικά. Υπάρχει επιγραφή στο υπέρθυρο του ναού η οποία αναφέρεται στην ανακαίνηση: Ο ΔΗΜΗΤΡΙΑΔ OC KAA(A)ICT(0)C / ΚΑΙ ΚΤΗΤΟΡ THC EKKAHCIAC ΕΤ(Ε)Ι,ΖΡΜΖ. Από τον αρχικό ναό, του 13ου αιώνα, σώζεται μόνο ο ανατολικός τείχος, ο οποίος περιλαμβάνει τις κόγχες του ιερού. Ο ναός πυρπολήθηκε το 1821, χωρίς να καταστραφεί τελείως, και ανακαινίστηκε το 1849. Στο ναό έχουν εντοιχιστεί γλυπτά τα οποία προέρχονται από ναούς της γύρω περιοχής και της Δημητριάδας.[5]

Παραπομπές

«Άνω Βόλος (Μαγνησίας)». Διοικητικές μεταβολές οικισμών. ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017.
Μιχαήλ Σταματελάτος - Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος, Ερμής, Αθήνα 2001, σελ. 200.
«Χιλιομετρικές αποστάσεις από Βόλο». pelionweb.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017.
«Άνω Βόλος». Δήμος Βόλου. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017.
Ανδρούδης, Πασχάλης (2007). «Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Επισκοπή Άνω Βόλου και ο εντοιχισμένος γλυπτός του διάκοσμος». Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ΚΗ: 85-98. doi:10.12681/dchae.577.
Δημήτρης Δημητρόπουλος. «Πλυθυσμιακά δεδομένα οικισμών της Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας που αναγράφονται στη Μερική Γεωγραφία του Αργύρη Φιλιππίδη (1815).». Εθνικό Κέντρο Μελετών.
«Πίνακες των επαρχιών Ηπείρου και Θεσσαλίας κατά την απογραφή του 1881», σσ. 31. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017.
«ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/865/14387/29-4-1987 - ΦΕΚ 234/Β/8-5-1987». Υπουργείο Πολιτισμού. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΩΛΚΟΥ
Τοπική Κοινότητα Αγίου Ονουφρίου
Άγιος Ονούφριος, ο
Τοπική Κοινότητα Ανακασιάς
Ανακασιά, η
Τοπική Κοινότητα Άνω Βόλου
Άνω Βόλος, ο
Ιωλκός, η

Νομός Μαγνησίας : Δήμος, Κοινότητα Βόλου | Αγριάς | Αισωνίας | Αλμυρού | Αλοννήσου | Αργαλαστής | Αρτέμιδας | Αφετών | Ζαγοράς | Ιωλκού | Κάρλας | Μηλεών | Μουρεσίου | Νέας Αγχιάλου | Νέας Ιωνίας | Πορταριάς | Πτελεού | Σηπιάδος | Σκιάθου | Σκοπέλου | Σούρπης | Φερών Ανάβρας | Κεραμιδίου | Μακρινίτσας | Τρικερίου Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης Διοικητική διαίρεση νομού Μαγνησίας