Αετοφωλιά Μεσσηνίας

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

Η Αετοφωλιά,[4] αναφερόμενη παλαιότερα ως το Σαμπακάλφα ή το Σαμπάκαλφα, είναι οικισμός κοντά στον Αριστομένη και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Μεσσήνης, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Η σύγχρονη Αετοφωλιά βρίσκεται ανατολικά από τον Αριστομένη από τον οποίο απέχει περίπου 6 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 216[1] μέτρα και απέχει από τις ακτές του Κόλπου της Μεσσηνίας περίπου 16 χιλιόμετρα. Κοντά στην Αετοφωλιά βρίσκονται, προς τα νοτιοανατολικά της ο Μάνεσης σε απόσταση 5 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νότια της η Στέρνα σε απόσταση 1,5 περίπου χιλιομέτρου και προς τα νοτιοδυτικά της τα Διόδια σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα. Επίσης η Αετοφωλιά βρίσκεται στα βορειοδυτικά από την έδρα του δήμου, την Μεσσήνη, από την οποία απέχει 20,5 περίπου χιλιόμετρα.

Η εγκαταλελειμμένη Παλαιά Αετοφωλιά βρίσκεται περίπου 2,5 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της σύγχρονης σε συντεταγμένες: 37°6′8″N 21°51′11″E
Ιστορία

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Μεσσήνης στη σύγχρονη εποχή, όσο και της Πυλίας κατά την μυκηναϊκή εποχή. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Το χωριό υπάρχει, τουλάχιστον από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και η παλαιότερη ονομασία του ήταν Σαμπάκαλφα. Το 1927 μετονομάσθηκε επίσημα σε Αετοφωλιά[5] (αναφέρεται σε διάφορες πηγές και ως η Αϊτοφωλιά).[6] Η αρχική θέση του οικισμού, αναφερόμενη σήμερα ως η Παλαιά Αετοφωλιά, βρισκόταν περίπου 2,5 και 4 περίπου χιλιόμετρα βορειοδυτικά της σύγχρονης Αετοφωλιάς και της Στέρνας αντίστοιχα. Μετά από την ορμητική δράση του καταστροφικού τυφώνα, τον Νοέμβριο του 1957,[7][8] ο οποίος προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στην Χώρα, στην Ελληνοεκκλησιά (Σιάμαρι) και στην Παλαιά Αετοφωλιά το χωριό εγκαταλείφτηκε από τους κατοίκους του και ο νεότερος οικισμός της Αετοφωλιάς ξανακτίστηκε σταδιακά, ως το 1967, στη σημερινή του θέση.[4] Σήμερα στους χώρους του παλαιότερου οικισμού υπάρχουν τα ερείπια από τα περισσότερα παλαιά πέτρινα σπίτια, ενώ σώζεται η εκκλησιά του, ο Άγιος Γεώργιος, που έχει κηρυχτεί διατηρητέο μνημείο,[9] καθώς και τα δυο πηγάδια του, εκ των οποίων το ένα, έχει κηρυχτεί επίσης διατηρητέο μνημείο [10], καθώς αι το παλαιό δημοτικό σχολείο το οποίο και αυτό έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο. Επειδή, από το σημείο που ήταν χτισμένο αρχικά το χωριό, ο οποιοσδήποτε, κάτοικος ή επισκέπτης, μπορούσε να δει όλη την μεσσηνιακή πεδιάδα, «ως αετός από την φωλιά του», προήλθε και η νεότερη ονομασία του οικισμού.
Διοικητική ιστορία

Το Σαμπακάλφα ή Σαμπάκαλφα[11] προσαρτήθηκε το 1835,[12] στον παλαιό Δήμο Αριστομένους,[13] με έδρα το Μουσταφάπασα (σήμερα ο Αριστομένης), όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε για πρώτη φορά. Τουλάχιστον από το 1844 ως το 1879 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Σαμπακάλφα , από το 1879 ως το 1927 ως το Σαμπάκαλφα και από το 1927 ως σήμερα ως η Αετοφωλιά. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, σαν Σαμπακάλφα στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Αριστομένους της Επαρχίας Μεσσήνης με πληθυσμό 70 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[14] Στην ίδια πηγή αναφέρεται ως «πρώην έδρα» του Δήμου Αριστομένους η Πολαίνα (σήμερα η Πλατανόβρυση) και ως «νυν έδρα» (το 1853) το χωριό Κουτήφαρι (σήμερα ο Κουτίφαρης). Το 1912[15] το Σαμπάκαλφα προσαρτάται στην Κοινότητα Λοΐου,[16] με έδρα το Λόï (σήμερα τα Διόδια). Στην ίδια κοινότητα προσαρτήθηκαν επίσης οι οικισμοί Στέρνα (παρέμεινε ως το 1966) και Κυνηγός (παρέμεινε ως το 1913). Το 1927[17] τα χωριά Λόι και Σαμπάκαλφα μετονομάζονται σε Διόδια και Αετοφωλιά αντίστοιχα, ενώ η Κοινότητα Λοΐου μετονομάζεται σε Κοινότητα Διοδίων. Το 1985[18] η Αετοφωλιά αποσπάται από την Κοινότητα Διοδίων και προσαρτάται στην Κοινότητα Στέρνας,[19] με έδρα την Στέρνα. Η Αετοφωλιά παρέμεινε ως οικισμός της Κοινότητας Στέρνας, από το 1985 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Αετοφωλιά υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Αριστομένους,[20][21] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Αετοφωλιά ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Μεσσήνης.[22][23] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αιπείας, Ανδρούσας, Αριστομένους, Βουφράδων, Ιθώμης, Μεσσήνης, Πεταλιδίου και της Κοινότητας Τρικόρφου. Η Αετοφωλιά σήμερα είναι οικισμός της Τοπικής Κοινότητας της Στέρνας του Δήμου Μεσσήνης,[4] στην οποία υπάγεται επίσης ως έδρα και ο οικισμός της Στέρνας.
Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 84 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.
Εξέλιξη Πληθυσμού της Αετοφωλιάς Μεσσηνίας Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1844 53[24]
1851 70[14]
1879 147[25]
1889 177[26]
1896 192[27]
1907 251[28]
1920 228[29]
1928 236[30]
1940 219[31]
1951 250[32]
1961 238[33]
1971 205[34]
1981 153[35]
1991 148[36]
2001 99[37]
2011 84[38]
Κτίρια - αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το κτίριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο - υπόδειγμα αγροτικού μονοτάξιου σχολείου,[39] υπάρχουν και οι εκκλησίες του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Λουκά και ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου (στην Παλαιά Αετοφωλιά), οι οποίες υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας. Επίσης διάφορες εκδηλώσεις πραγματοποιεί, κατά διάφορα χρονικά διαστήματα, ο Εξωραϊστικός Σύλλογος της Αετοφωλιάς με έμφαση στην τοπική παράδοση. Ανάμεσα στις άλλες εκδηλώσεις, αναφέρεται ενδεικτικά μια εκδήλωση προς τιμήν των παραδοσιακών οργανοπαιχτών της ευρύτερης περιοχής των Κοντοβουνίων, που έγινε στο χωριό το 2003,[40] η έκδοση του βιβλίου του εξαίρετου λαογράφου, δάσκαλου και συγγραφέα από το γειτονικό Κεφαλόβρυσο Δημητρίου Γρ. Μουγγού <<Λαογραφικά των Κοντοβουνίων - Μνημεία του Λόγου>> το 2007 και η συνάντηση όλων των δασκάλων που είχαν διδάξει στο χωριό μετά το 1940. Στα κοντινά αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνεται ο παλαιότερος οικισμός με τα πηγάδια του, εκ των οποίων το εννεαγωνικό πηγάδι, το οποίο βρίσκεται στη δυτική άκρη της Παλαιάς Αετοφωλιάς έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο, καθώς αποτελεί σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της περιοχής και «λόγω της ιδιότροπης μορφής και του επιμελημένου κτίσματός του».[10]
Η εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου στην Παλαιά Αετοφωλιά είναι μονόχωρος ναός με δίρριχτη νεωτερική στέγη και τρεις τρίπλευρες εξωτερικές αψίδες, ο οποίος έχει κηρυχθεί ιστορικό-διατηρητέο μνημείο.[9] Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε με αργολιθοδομή, διαθέτει κωδωνοστάσιο χτισμένο από λαξευτούς ορθογώνιους λίθους και χρονολογείται περί τα τέλη του 19ου αιώνα.
Δείτε επίσης

Αριστομένης
Δήμος Μεσσήνης
Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
πρώην Δήμος Αριστομένους

Παραπομπές

Αετοφωλιά, από την ιστοσελίδα: buk.gr
Ταχυδρομικός Κώδικας Αετοφωλιά Μεσσηνίας.
Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Μεσσήνη: 27220
Δημοτική Ενότητα Αριστομένους - Αετοφωλιά Αρχειοθετήθηκε 2020-09-26 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα www.messini.gr του Δήμου Μεσσήνης.
Σαμπάκαλφα -- Αετοφωλιά, (4/11/1927), από την ιστοσελίδα: pandektis.ekt.gr - Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας.
Demetrius J. Georgacas, William A. McDonald, Place Names of Southwest Peloponnesus: Register and Indexes", U of Minnesota Press, 1969, σελ. 71: Αετοφωλιά η (Αϊτοφωλιά, Σαμπάλκαλφα) 10.
Καρολίνα Μαρία Ανδρουτσάκη, «Μια ιστορική αναδρομή της Χώρας (ΛΙΓΟΥΔΙΣΤΑ) και της ευρύτερης περιοχής Αρχειοθετήθηκε 2013-12-21 στο Wayback Machine.», Αθήνα 2002, σελ. 21 (του pdf).
Πηγή: Εφημερίδα Εστία, 11/11/1957, νεότερες αναφορές: Τυφώνας στην Μεσσηνία, με 4 νεκρούς, το 1957!, από την ιστοσελίδα: www.arxeion-politismou.gr, επίσης Ο "Ζορμπάς" δεν ήταν πρωτόγνωρος στην Μεσσηνία : 1957 - Τυφώνας με 4 νεκρούς στην Χώρα Μεσσηνίας, 8/10/2018.
Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου[νεκρός σύνδεσμος], ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ30/ΚΗΡ/29193/896/11-7-2000 - ΦΕΚ 944/Β/31-7-2000[νεκρός σύνδεσμος], [...] "Χαρακτηρίζουμε τον Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου οικ. Παλαιάς Αετοφωλιάς, δ.δ. Αριστομένους, δ. Αριστομένους, επ. Μεσσήνης, Ν. Μεσσηνίας ως οικοδόμημα που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία. Πρόκειται για μονόχωρο ναό με δίρριχτη νεωτερική στέγη. Διαθέτει τρεις τρίπλευρες εξωτερικά αψίδες Ιερού, εκ των οποίων η μεσαία έχει στενό δίλοβο παράθυρο, ενώ οι δύο πλάγιες έχουν από μια φωτιστική θυρίδα. Ο ναός είναι χτισμένος με αργολιθοδομή και στη νοτιοδυτική γωνία της στέγης του υπάρχει μονόλοβο, άλλοτε τοξωτό, κωδωνοστάσιο χτισμένο από λαξευτούς ορθογώνιους λίθους. Λαξευτοί ορθογώνιοι λίθοι έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης στις ακμές του ναού και στα τοξωτά ανοίγματα. Στη νότια όψη υπάρχει χαμηλό κτιστό θρανίο, ενώ σε επαφή με τη νότια θύρα έχει εντοιχισθεί λίθινη πλάκα με επιγραφή δωρεάς. Λίθινος κοσμήτης περιτρέχει το ναό στο ύψος της ποδιάς των χαμηλότερων παραθύρων. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχει νεωτερικό τέμπλο, ενώ το δάπεδό του είναι στρωμένο με τετράγωνες πλάκες, εκ των οποίων μια φέρει χαραγμένη πεντάλφα εγγεγραμμένη σε κύκλο. Ο ναός χρονολογείται στα τέλη του 19ου αι." [...], σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Εννεαγωνικό Πηγάδι που βρίσκεται στη Δυτική άκρη του Οικισμού Παλαιά Αετοφωλιά Δ.Δ. Στέρνας Δήμου Αριστομένους Ν.Μεσσηνίας[νεκρός σύνδεσμος], ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΝΕΣΑΚ/75395/1835 /4-2-2005 - ΦΕΚ 272/Β/2-3-2005[νεκρός σύνδεσμος], [...] "Χαρακτηρίζουμε ως μνημείο, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 3028/2002, το εννεαγωνικό πηγάδι στη δυτική άκρη του οικισμού Παλαιά Αετοφωλιά Δ.Δ. Στέρνας Δήμου Αριστομένους Ν. Μεσσηνίας, διότι αποτελεί σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της περιοχής και ειδικότερα λόγω της ιδιότροπης μορφής και του επιμελημένου κτίσματός του." [...], σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Σαμπάκαλφα (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
21-04-1835.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αριστομένους (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 570.
ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Λοΐου (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 306Α - 22/12/1927.
ΦΕΚ 31Α - 08/03/1985.
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Στέρνας (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αριστομένους (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Μεσσήνης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 49.
Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 117.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 83.
Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 101.
Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 392.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 229.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 266.
Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 297.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.", σελ. 145.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 141.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 137.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 147.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 181.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 181.
"Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
Το κτίριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου Αετοφωλιάς στο Δ.Δ. Στέρνας, Δήμου Αριστομένους, Ν. Μεσσηνίας.[νεκρός σύνδεσμος], ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΝΕΣΑΚ/92671/2607/7-11-2006 - ΦΕΚ 138/ΑΑΠ/24-11-2006[νεκρός σύνδεσμος], [...] "Χαρακτηρίζουμε ως μνημείο, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6, παρ. 1γ, του ν. 3028/2002, το κτίριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου Αετοφωλιάς στο Δ.Δ. Στέρνας, Δήμου Αριστομένους, Ν. Μεσσηνίας, διότι αποτελεί δείγμα αγροτικού μονοτάξιου Δημοτικού Σχολείου και σημαντικό στοιχείο της εκπαιδευτικής πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας, που προέβλεπε την ίδρυση σχολείων σε κάθε απομακρυσμένο χωριό." [...], σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Κλαρινοπαίκτες, με πηγή: Ρήγα Φλώρου, «Αναμνήσεις μιας εποχής», από την ιστοσελίδα: www.flashmes.gr του περιοδικού "Flash" της Μεσσηνίας.