.
Ο Στέφανος (Στέφος) Γρηγορίου ήταν σημαντικός Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από το Μοναστήρι της Πελαγονίας.
Καπετάν Στέφος (Στέφανος Γρηγορίου)
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Στέφανος Γρηγορίου γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στο Μοναστήρι της Πελαγονίας. Η σύζυγός του Αναστασία ήταν Ρωσίδα.
Μακεδονικός αγώνας
Αρχικά ήταν μέλος της νεολαίας της Εθνικής Πολιτοφυλακής του Μοναστηρίου συμμετέχοντας σε πολλές επιχειρήσεις εναντίον εξαρχικών στόχων εντός της πόλης. Είχε εξοντώσει μάλιστα τον περιβόητο Βούλγαρο πράκτορα Μπελαζάλκα[1]. Κατατάχτηκε ως οπλίτης στο σώμα του οπλαρχηγού Κώτα Χρήστου. Μετά το θάνατο του τελευταίου συνεργάστηκε με τον αξιωματικό Γ. Κατεχάκη, το 1904[2]. Το 1905 συνεργάστηκε με τον Ι. Καραβίτη και εντός του έτους συγκρότησε δική του ένοπλη ομάδα της οποίας τέθηκε επικεφαλής. Μετά την εισβολή 100 Βουλγάρων κομιτατζήδων στο Κουμανίτσοβο (Λιθιά) (16 Ιουλίου), όπου εκτός από τις καταστροφές οικιών, ξεκληρίστηκαν και οι οικογένειες Θεόδωρου και Μιχαήλ Θεοδώρου, οι Έλληνες αποφάσισαν να εκιδικηθούν. Έτσι, στις 29 Ιουλίου του 1905 το σώμα του Στέφου Γρηγορίου, συνεργαζόμενο με τα σώματα των Ι. Καραβίτη και Γ. Δικώνυμου - Μακρή, επιτέθηκε στην ομάδα του κομιτατζή Ναούμ Πετρώφ, στην Κλαδορράχη Φλώρινας, καταφέρνοντας να τους τρέψει σε φυγή. Στη μάχη έχασαν τη ζωή τους 17 κομιτατζήδες. Η επιχείρηση της Κλαδορράχης προκάλεσε την αντίδραση του Εθνικού Κέντρου Μοναστηρίου λόγω της αγριότητας της επίθεσης και ο Ι. Καραβίτης ανακλήθηκε στην Αθήνα. Ο απόηχος όμως της επίθεσης στην Κλαδορράχη ήταν θετικός για την Ελληνική πλευρά καθώς ο Ναούμ Πετρώφ σταμάτησε έκτοτε την τρομοκρατική του δράση στα χωριά της περιοχής και πολλοί κάτοικοι επέστρεψαν στο πατριαρχείο.[3] Στα τέλη Αυγούστου του 1905 μετά από συντονισμένη επιχείρηση, στην οποία συνεργάστηκαν τα σώματα του Γ. Τσόντου, του Π. Γύπαρη, ενώ συμμετείχε και ο Στέφος Γρηγορίου με τους άντρες του, επιτεύχθηκε η απομάκρυνση των Βουλγάρων κομιτατζήδων από τα Κορέστια. Το τμήμα του Γ. Τσόντου κινήθηκε από τα ανατολικά, ενώ οι Π. Γύπαρης και Στέφανος Γρηγορίου κινήθηκαν από τα δυτικά, με σκοπό να προσεγγίσουν αμφότεροι την περιοχή των Κορεστίων, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τα Βουλγαρικά σώματα. Όμως οι Βούλγαροι κομιτατζήδες τους αντιλήφθηκαν και τους καταδίωξαν με πυροβολισμούς, έως ότου επενέβη Οθωμανικό απόσπασμα. Μετά από αυτήν την εξέλιξη, οι Έλληνες επέσπευσαν τις κινήσεις τους και επιτέθηκαν στην Μπεσφήνα (Σφήκα), όπου συγκρούστηκαν με επιτυχία με τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Την επόμενη έδωσαν σφοδρή μάχη στο Γάβρο Καστοριάς. Τα ενωμένα Βουλγαρικά σώματα υπέστησαν βαριά ήττα. Σκοτώθηκαν 17 κομιτατζήδες, ενώ από την Ελληνική πλευρά σκοτώθηκαν οι Γ. Κλάπας, Π. Τσαουσέλας και Π. Πατρουδάκης. Στη μάχη αυτή διακρίθηκαν ιδιαίτερα ο Στέφος Γρηγορίου και οι άντρες του.[4]
Στέφος Γρηγορίου, Στογιάννης Τσίτσιος και Παύλος Νικολαΐδης
Στη συνέχεια ο Στέφος Γρηγορίου έδρασε στα Καστανοχώρια, συνεργαζόμενος πολλές φορές με τον Γ. Τόμπρα. Εκεί, αντιμετώπισε Οθωμανικά στρατιωτικά αποσπάσματα στο Νεστράμι (Νεστόριο) στα τέλη της άνοιξης του 1907. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους εξόντωσε Τουρκαλβανική συμμορία στο Σούλι (κοντά στη Δάρδα) της Κορυτσάς. Στις 3 Ιουλίου του 1907, σε συνεργασία με τους Γ. Τόμπρα, τον Ν. Πλατανιά και τον Ιωάννη Τερζή, ο Στέφος Γρηγορίου συμμετείχε στην εξόντωση του κομιτατζή Αθανάς Καρσάκωφ και του σώματός του κοντά στη μονή Αρχαγγέλων Τσούκας, ανάμεσα στα Στενά και τη Γρέντση (Πτελέα).[5] Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1907 ο Στέφος Γρηγορίου με τους 15 άνδρες του, σε συνεργασία με το σώμα του Π. Γύπαρη, χτύπησε Βουλγαρικούς στόχους στο Σμάρδεσι (Κρυσταλλοπηγή) αλλά μετά από σφοδρή ολοήμερη μάχη, δεν υπήρξε νικητής[6]. Μετά από αυτήν την επιχείρηση μετακινήθηκε στο Μορίχοβο, όπου έδρασε στη συνέχεια[7], συνεργαζόμενος με τους οπλαρχηγούς Τραϊανό Μπραγιάννη και Στογιάννη Τσίτσιο[8]. Κατά το 1908 συνεργάστηκε με τον οπλαρχηγό Χρήστο Τσαούση. Στις 8 Φεβρουαρίου του 1908, στη Μπέσιστα, τα ενωμένα Ελληνικά σώματα των Τριαντάφυλλου Σαμαρά (Καραπιπέρη), Ι. Καραβίτη, Αντώνιου Ζώη, Εμ. Νικολούδη, Εμ. Κατσίγαρη, Π. Γερογιάννη, Παύλου Νεράντζη και του Στέφου Γρηγορίου διέλυσαν το επίλεκτο Οθωμανικό τάγμα (αβτζί ταμπούρ), συλλαμβάνοντας αρκετούς αξιωματικούς. Συνέπεια της Μάχης της Μπέσιστας ήταν η σφαγή των Ελλήνων κρατουμένων στις φυλακές του Μοναστηρίου, ως αντίποινα.[9] μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, ο Στέφανος Γρηγορίου παρέδωσε τα όπλα στο Μοναστήρι μαζί με άλλους οπλαρχηγούς και απέλαβε τη γενική αμνηστία που χορήγησε το νέο καθεστώς. Δεν συμμετείχε όμως στους πανηγυρισμούς για το σύνταγμα, καθώς θεώρησε μαζί με τον Αντώνιο Ζώη, ότι το νέο καθεστώς δεν θα είναι ιδιαίτερα φιλικό προς τους Έλληνες.[10]
Απελευθέρωση, Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος και μεσοπόλεμος
Στογιάννης Τσίτσιος και Στέφος Γρηγορίου
Κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο πολέμησε ως επικεφαλής σώματος ντόπιων Μακεδονομάχων και απελευθέρωσε εν ονόματι της Ελλάδας τα χωριά Δέβρη (Αναρράχη) και Εμπόριο, καθώς και άλλα χωριά της Εορδαίας, πριν την έλευση του Ελληνικού Στρατού. Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας και εφόσον η γενέτειρά του, το Μοναστήρι έμεινε υπό Σερβικό έλεγχο, εγκαταστάθηκε στη Φλώρινα. Το Φεβρουάριο του 1914 κλήθηκε από την Προσωρινή Κυβέρνηση της Βορείου Ηπείρου και συγκρότησε ένοπλο σώμα. Πήρε μέρος έτσι στο Βορειοηπειρωτικό αγώνα, εγκαθιστώντας την έδρα του στο Γιαννοχώρι Καστοριάς και συγκρουόμενος με Αλβανικές ομάδες έλεγχε τον ανατολικό Γράμμο.[11] Το 1916, ο Στέφος Γρηγορίου έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στο Κίνημα της Εθνικής Αμύνης και την επικράτησή του στη Δυτική Μακεδονία. Την 31η Αυγούστου του 1916 συγκρότησε σώμα με τον επίσης Μακεδονομάχο Στέργιο Κουντουρά και άλλους τοπικούς παράγοντες, και σε συνεργασία με το Γαλλικό στρατό κατέλαβε την εξουσία στην Καστοριά, στο Σίστεβο (Δενδροχώρι), στη Σέτομα (Κεφαλάρι) και στο Μαυροχώρι.[12] Υπήρξε επικεφαλής της ανακατάληψης της Φλώρινας από τις δυνάμεις της Αντάντ το 1916, και κατηγορήθηκε ως ένας από τους βασικούς υπεύθυνους για τις αγριότητες που ακολούθησαν. Ο ίδιος αρνήθηκε τις κατηγορίες, λέγοντας πώς ήταν αδύνατο να ελεγχθούν οι ένοπλοι, καθώς αποτελούσαν άτακτο σώμα.[13] Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου συγκρότησε ένοπλο σώμα, στο οποίο συμμετείχε και ο νεαρός γιος του Επαμεινώνδας, προκειμένου να αντιμετωπίσει ομάδες κομιτατζήδων που εξακολουθούσαν να δρουν εντός Ελληνικής επικράτειας τη δεκαετία του 1920[14]. Στη συνέχεια διατέλεσε αξιωματικός της ΕΥΠ στις περιοχές Φλώρινας και Καστοριάς. Η δράση του προκάλεσε αντιδράσεις στους γηγενείς κατοίκους της περιοχής, καθώς αναφορές του προς την ΕΥΠ, για ενδεχόμενη βουλγαροφιλία, μπορούσε να οδηγήσει τους ύποπτους σε περιθωριοποίηση, εκτοπισμό, φυλάκιση ή και κακοπόιηση. Ο Στέφος Γρηγορίου κατηγορήθηκε το διάστημα εκείνο για αυθαιρεσίες και για πράξεις βίας που σκοπό είχαν μάλλον το ίδιο όφελος και όχι την αποστολή της ΕΥΠ. Το 1932 ήταν υποψήφιος του Εθνικού Ριζοσπαστικού Κόμματος του Γεώργιου Κονδύλη, στην περιφέρεια Φλώρινας.[15]
Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος και Κατοχή
Στέφος Γρηγορίου
Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 πολέμησε και διακρίθηκε μαζί με το γιο του Επαμεινώνδα (τεταρτοετή φοιτητή της Σχολής Ευελπίδων) στη Μάχη του Φαρδύκαμπου, κοντά στη Σιάτιστα. Κατα την κατοχή συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση. Συγκρότησε μάλιστα, παρά την προχωρημένη ηλικία του, ολιγομελές σώμα με τη συμμετοχή του γιου του Επαμεινώνδα. Στη Βλάστη συναντήθηκε με αντάρτες του ΕΑΜ το 1943 και μετά από διαπραγματεύσεις δέχτηκε να παραδώσει τους άνδρες του και το γιο του στον ΕΛΑΣ, ενώ ο ίδιος να αποσυρθεί, καθώς η ηλικία του δεν επέτρεπε στρατιωτική δράση. Στις 24 Μαΐου του 1943 συναντήθηκε, όπως συμφωνήθηκε με μέλη του ΕΛΑΣ στο Σισάνι Βοΐου. Εκεί, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ τον σκότωσαν με πέτρες και ξύλα και την επόμενη μέρα σκότωσαν τον γιο του Επαμεινώνδα. Η επίσημη αιτιολογιά του ΕΛΑΣ ήταν ότι πρόδωσε τον Γεώργιο Μόδη στους Γερμανούς.[16][17][18][19] Η πραγματική αιτία ήταν άλλη. Την περίοδο εκείνη ο ΕΛΑΣ είχε δεχτεί τη δράση των Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων εντός της ζώνης ελέγχου του, και εντός Ελληνικής επικράτειας προσδοκώντας σε βοήθεια και συνεργασία [20]. Οι παρτιζάνοι όμως, προσεταιρίζονταν φιλοβούλγαρους (αλλά και Έλληνες σλαβόφωνους δυσαρεστημένους από το Ελληνικό κράτος[21]) συνεργάτες των Γερμανών[22]. Ο ΕΛΑΣ τότε, για να αντιμετωπίσει το φαινόμενο, στρατολογούσε ο ίδιος, φιλοβούλγαρους συνεργάτες των Γερμανών[23] και προκειμένου να τους προσεταιριστεί, αποφάσισε εκετελέσεις της τοπικής ηγεσίας του Μακεδονικού Ελληνισμού της περιοχής[24], προς τους οποίους οι φιλοβούλγαροι ένιωθαν αποστροφή (και κάποιοι ενδεχομένως και εχθρότητα), ήδη από την περίοδο του μεσοπολέμου[25]. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, εκτελέστηκε και ο Στέφος Γρηγορίου και ο γιος του[26].
Παραπομπές
↑ Ιστολόγιο: Ιστορικά Καστοριάς, Απόσπασμα Επιστολής του Νικόλαου Πύρζα προς τον Πρωθυπουργό Γεώργιο Θεοτόκη
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 85
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σs. 135, 136
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 138
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 296
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 305
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 292
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 349
↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία 1904-1908, εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 360
↑ Η Νεοτουρκική Επανάσταση, ο τερματισμός του Μακεδονικού Αγώνα και οι πρώτες εκλογές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, Νεότουρκοι καί Νεοτουρκική Έπανάστασις, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην γεγονότα
↑ Ιστολόγιο Florina-History, Στέφανος Γρηγορίου, 2ο Δημοτικό Σχολείο Φλώρινας
↑ Ο Εθνικός Διχασμός στη Δυτική Μακεδονία (1916 - 1918), Το παρακράτος της "Εθνικής Άμυνας"
↑ Ανεμόεσσα, Ωχ Μανούλα μου, Στέφος Γρηγορίου, Aρχειοτάξιο Ιούνης 2009
↑ Ιστολόγιο Florina-History, Στέφανος Γρηγορίου, 2ο Δημοτικό Σχολείο Φλώρινας
↑ Ανεμόεσσα, Ωχ Μανούλα μου, Στέφος Γρηγορίου, Aρχειοτάξιο Ιούνης 2009
↑ Ιστολόγιο Florina-History, Στέφανος Γρηγορίου, 2ο Δημοτικό Σχολείο Φλώρινας
↑ Έκδοση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ειδικών Δυνάμεων, Τολμών, τεύχος 24ο, 2007, σελ. 63
↑ Ανεμόεσσα, Ωχ Μανούλα μου, Στέφος Γρηγορίου, Aρχειοτάξιο Ιούνης 2009
↑ Γεώργιος Μόδης., Μακεδονικές ιστορίες, Αθήναι, 1957, σελ. 163
↑ Λεηλασία φρονημάτων - Το Μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη δυτική Μακεδονία 1941 - 1944, τόμος Α΄, Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, σσ. 105, 106, 111 - 114
↑ Λεηλασία φρονημάτων - Το Μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη δυτική Μακεδονία 1941 - 1944, τόμος Α΄, Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, σσ. 19, 21, 22
↑ Λεηλασία φρονημάτων - Το Μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη δυτική Μακεδονία 1941 - 1944, τόμος Α΄, Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, σσ. 52 - 66
↑ Λεηλασία φρονημάτων - Το Μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη δυτική Μακεδονία 1941 - 1944, τόμος Α΄, Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, σσ. 115, 116
↑ Λεηλασία φρονημάτων - Το Μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη δυτική Μακεδονία 1941 - 1944, τόμος Α΄, Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, σελ. 130
↑ Λεηλασία φρονημάτων - Το Μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη δυτική Μακεδονία 1941 - 1944, τόμος Α΄, Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, σσ. 19, 21, 22
↑ Γεώργιος Μόδης, Αναμνήσεις, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2004, ISBN-13 978-960-8396-05-0
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
