Ο Νικήτας Δικαίος ή Νικήτας Φλέσσας[1] (1774-1846) ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, κατά τη διάρκεια της οποίας έφτασε μέχρι τον βαθμό του στρατηγού.[2] Αδελφός του ήταν ο διακεκριμένος κληρικός και αγωνιστής της επανάστασης, Παπαφλέσσας.
Βιογραφία
Ο Νικήτας Φλέσσας ήταν γιος του Δημητρίου Δικαίου ή Φλέσσα, από τη δεύτερη γυναίκα του, την Κωνσταντίνα Ανδροναίου και αδελφός του Παπαφλέσσα. Γεννήθηκε το 1774 στην Πολιανή Μεσσηνίας, χωριό στην περιοχή της Καλαμάτας. Ο πατέρας του ο Δημήτριος Δικαίος ή Φλέσσας, είχε συνολικά 28 παιδιά.[3]
Στην Πολιανή υπήρχαν δύο συνονόματοι Νικήτες, ο Νικήτας Δικαίος και ο Νικήτας Φλέσσας.
Το επίθετο Δικαίος είναι το πραγματικό της εν λόγω οικογένειας και απαντάται ακόμη και σήμερα στο χωριό του την Πολιανή Μεσσηνίας. «Το δε Φλέσσας ή Φλεσσαίος, εικοτολογείται ως παραφθορά του Εφέσιος ή Εφεσαίος. Τούτου δε ένεκα νομίζουσι τινές ότι οι Φλεσαίοι κατάγονται εκ της Εφέσου».[4] Το κανονικό όνομά του ήταν Νικήτας Δικαίος του Δημητρίου. Ο Νικήτας συμμετείχε από νεαρή ηλικία στην ομάδα των Φλεσσαίων Κλεφτών της Πολιανής. Υπήρξε από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου και φέρεται ως Φιλικός με βάση στα Αρχεία της Τσαρικής Αστυνομίας. Σύμφωνα με τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη: Ο Νικήτας Φλέσσας «γεννηθείς εν Πολιανή κατά το 1774, υπήρξε εκ των γενναιοτάτων Αγωνιστών». Διακρίθηκε σε διάφορες μάχες, όπως στην Τρίπολη, την Κόρινθο και κυρίως κατά τις μάχες στα Δερβενάκια (Μάχη των Δερβενακίων, 26 Ιουλίου 1822)[5] και στο Αγιονόρι (Κάστρο Αγιονόρι, Η μάχη στο Αγινόρι 28 Ιουλίου 1822), κατά την καταστροφή του Δράμαλη. Λάφυρο της μάχης εκείνης εναντίον του Δράμαλη ήταν και η περίφημη γούνα, που έφερε στη συνέχεια ο Παπαφλέσσας, την οποία του την χάρισε ο αδελφός του Νικήτας.[6][7] Στην συνέχεια αναδείχθηκε σε στρατηγό και κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ Πασά έδειξε απαράμιλλη ανδρεία. H επιτροπή των εκδουλεύσεων τον κράτησε εις τον βαθμό του και τον τίμησε δια του αργυρού αριστείου μετά του παρασήμου του Τάγματος του Σωτήρος. Ήταν ο υπ΄αριθ. 16 μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη των στρατηγών Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και Δημητρίου Πλαπούτα.[8] Ο Νικήτας Φλέσσας απεβίωσε[9] στην Αθήνα, στις αρχές του Οκτωβρίου του 1846.
Η δράση του κατά την Επανάσταση του 1821
Τον Ιανουάριο του 1821 παρευρέθηκε ως συνοδός του Παπαφλέσσα στη σύσκεψη της Βοστίτσας, όπου αντιμετωπίστηκε περιφρονητικά από τον πρόκριτο Σωτήρη Χαραλάμπη.[1]
Παρέλαβε τα πολεμοφόδια από το πλοίο που κυβερνούσε ο Μέξης ή Ποριώτης εις τον Αλμυρόν προ της απελευθυρώσεως της Καλαμάτας.[10]
«Ο Παπαφλέσσας διευθυνθείς εις Μάνην και πολλάκις μεταμφιεσθείς καθ΄οδόν φθάνει εις Αλμυρόν, παράλιον χωρίον της Μάνης παρά τας Καλάμας και συναντά τον Πετρόμπεη. Κατηχεί αυτόν προσηκόντως , τω υπόσχεται πολλά και τω διαθρύπτει την φιλοδοξίαν παροτρύνων αυτόν να κηρύξη πτώτος αυτός την Επανάστασιν.
Ενώ δε συνεζήτουν, καταπλέει εις Αλμυρόν, κατά περιεργοτάτην συγκυρίαν το πλοίο το κομίζον εκ Σμύρνης τα πολεμοφόδια. Το πλοίο τούτο εκυβέρνα ο Μέξης ή Ποριώτης. Τα πολεμοφόδια περἐλαβεν εις Αλμυρόν ο αδελφός του Παπαφλέσσα Νικήτας».
Στις 23 Μαρτίου συμμετείχε στην απελευθέρωση της Καλαμάτας, ενώ λίγο καιρό αργότερα έλαβε μέρος και στην απελευθέρωση της Αρκαδίας (Κυπαρισσίας). Στις 28 Απριλίου 1821 συμμετείχε στη σύσταση του στρατοπέδου Βαλτετσίου, όπως περιγράφει ο Φωτάκος:[11] «... έτυχε δε να βρεθεί εις Βαλτέτσι και ο Νικήτας Φλέσσας, πηγαίνων εις Κόρινθο εις τον αδελφό του Αρχιμ. Φλέσσαν». Το διήμερο της 12ης-13ης Μαΐου του 1821 συμμετείχε στην κρίσιμη μάχη του Βαλτετσίου, ως ένας από τους αρχηγούς των ελληνικών σωμάτων που βρίσκονταν οχυρωμένα στους τέσσερις προμαχώνες που είχαν διαμορφωθεί σε ισάριθμους λόφους κοντά στον οικισμό[12].
Τον Ιούλιο του 1822 έλαβε μέρος στη μάχη στα Δερβενάκια και στο Αγιονόρι. Για την δράση του Νικήτα Δ. Φλέσσα υπάρχει από τον Κανέλλο Δεληγιάννη, η παρακάτω περιγραφή:[13] «Στο ΔΕΡΒΕΝΑΚΙ. Α, εκεί πούγινε ή νίλα του Δράμαλη, Τούρκοι κι "Έλληνες είχαν ριφθεί στα χέρια. Και τρώγον ο ένας τον άλλο με τα δόντια. Τότε έφτασε μιντάτι στους "Έλληνες κι ό Υψηλάντης με το δικό του ασκέρι. Τούρκοι κι "Έλληνες γίναν μαλλιά κουβάρια. Οι δεύτεροι σε λίγο πήραν φαλάγγι τους πρώτους, τους σκόρπισαν στα φαράγγια, τους έριξαν στους γκρεμούς, τους κόλλησαν στα βράχια. Και σφάζαν από δαύτους αβέρτα. Τόσο, ώστε κατάντησαν έπειτα να τους φονεύουν με τας πέτρας και με τα ξύλα, καθότι απαύδησαν και δεν ηδύναντο πλέον μήτε τουφέκι να γεμίσουν ούτε ξίφος να σύρουν. Τότε είναι πού ό ατρόμητος καπετάν Νικήτας Φλέσσας (αδερφός του Παπαφλέσσα) μονομάχησε, γιαταγάνι με γιαταγάνι, μ’ ένα πελώριο μπίμπαση (χιλίαρχο) Χαίταλή. Κι αφού σπάσαν τα γιαταγάνια τους πιάστηκαν στα χέρια. "Όχι μόνο κιντύνεψε τότε ό καπετάν Νικήτας, μα και ίδρωσε πολύ να κάνει καλά τον αντίπαλο του. Τον ξέσκισε με τα δόντια του!».
Ο George Finlay[14] στο βιβλίο του «Ιστορία της Ελληνικής επανάστασης» γράφει:
Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, επονομαζόμενος Κοζάκος, εισέβαλε στην περιοχή ανάμεσα στις χαμηλότερες κορυφογραμμές του Ταϋγέτου και του Παμίσου.... Αλλά η πρόοδος του πάντα σταματούσε εξαιτίας του Νικήτα, που ήταν καλύτερος στρατιώτης και ο οποίος, πέραν από την ανώτερη ικανότητα του στον ανταρτοπόλεμο, είχε και την υποστήριξη όλου του πληθυσμού....
Μέσα στο πρώτο κιβώτιο βρέθηκε σπαθί[15] (σχήματος πάλας) αδαμαντοκόλλητο με λεπίδα από πολύτιμο μαύρο μέταλλο, του λεγόμενου, καρά χουρασάν
Εις την μάχη τού Αγιονορίου, καθώς και στα Δερβενάκια, νικήθηκαν οι Τούρκοι[16] κατά κράτος.
Στην έκθεσή του ο Παναγιώτης Γιατράκος για τις κινήσεις του εχθρού και την αδιαφορία των Ρουμελιωτών στις 6 Μαρτίου 1825 μεταξύ άλλων γράφει. «Συνήλθομεν εις Αβραμού ο εξοχώτατος υπουργός Μούρτζινος, οι στρ(ατηγοί) Ι. Μαυρομιχάλης, Νικήτας Δικαίος, Χριστόδουλος Ποριώτης και Ιωάννης Καραπαύλος, και συσκευθέντες περί πάντων εφαίνετο αναγκαίον να σπευθή η οικονομία ζωοτροφών και κοινή γνώμη ενεκρίθη και μετέβησαν εις Νησί ο εξοχώτατος υπουργός Μούρτζινος, εγώ και οι στρατηγοί Αντώνης Μαυρομιχάλης και Νικήτας Δικαίος[17]».
Ο ιστορικός της Επανάστασης Φωτάκος, στον τρίτο τόμο των «Απομνημονευμάτων» του περιγράφει ως ακολούθως τις στιγμές λίγο πριν από τη μάχη:
"Αφού δε ο στρατός συνηθροίσθη [...] ο Φλέσσας ήλθεν εν τω μέσω των στρατιωτών και εξεφώνησε λόγον, ενθαρρύνων αυτούς και υπενθυμίζων εις τους στρατιώτας τας πρότερον μάχας και τας νίκας του Βαλτετσίου, του Λεβιδίου, της Γράνας, των Βερβένων και των Δολιανών, την άλωσιν της Τριπολιτσάς, την καταστροφήν του πολυπληθούς στρατεύματος του Δράμαλη, και τους παρέστησε νίκην άφευκτον διότι τους είπεν ότι έρχονται τόσα στρατεύματα εις βοήθειαν εντός ολίγου τα οποία θα υπερβούν τας 15.000, ότι έρχεται ο Πλαπούτας και όλοι οι Αρκαδινοί, ο αυτάδελφός του Νικήτας, ο Κατσάκος και άλλοι Μανιάτες, ότι όλοι ούτοι θα φθάσουν μετά μίαν ώραν και θα είναι εδώ ολοτρόγυρα του Ιμβραήμ να τον κτυπούν από τις πλάτες, και τελειώνων είπεν ότι:
Σήμερον η πατρίς περιμένει από ημάς την δόξαν της διά της νίκης ταύτης![18]".
Στις 30 Απριλίου 1846 υπέγραψε πιστοποιητικό για την πολεμική δράση του πρόκριτου από το Ζευγολατιό Αναστασοπούλου Αλεξίου[19].
Απονομή υλικών, ηθικών αμοιβών και διακρίσεων
Με απόφαση του βασιλιά Όθωνα στις 7 Μαΐου 1836 στον αντισυνταγματάρχη Νικήτα Δικαίου Φλέσσας εκ Λεονταρίου απονεμήθηκε το παράσημο και ο τίτλος του «Ιππότη τού αργυρού σταυρού του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρας»[20], ενώ το 1839 ως αντισυνταγματάρχης της Φάλαγγας είχε κληροδοτηθεί με εθνική γη.[21] Τέλος το 1858 χορηγήθηκε από το Δημόσιο Ταμείο ισόβια μηνιαία σύνταξη που αναλογεί σε χήρα υποστρατήγου, στη χήρα και τα ορφανά του Ν. Φλέσσα και γαίες διαθέσιμες και καλλιεργήσιμες, συνολικά 250 στρέμματα, προίκα σε καθεμιά από τις άγαμες θυγατέρες του.[22]
Δείτε επίσης
Παπαφλέσσας
Φλέσσας
Νικήτας Δικαίος
Οικογένεια Δικαίου
Φιλική Εταιρεία
Συνέλευση της Βοστίτσας
Απελευθέρωση της Καλαμάτας
Μάχη του Βαλτετσίου
Μάχη των Δερβενακίων
Μάχη του Αγιονορίου
Παραπομπές
Διονυσίου Α. Κοκκίνου, Η Ελληνική Επανάστασις, εκδοτικός οίκος Μέλισσα, έκτη έκδοσις, Αθήναι 1974, τόμος Α΄, σελ. 168, 473.
Σύγχρονος Εγκυκλοπαιδεία Ελευθερουδάκη, Εγκυκλοπαιδικαί Εκδόσεις Ν. Νίκας και ΣΙΑ Ε.Ε., έκδοσις πέμπτη εκσυγχρονισμένη δια συμπληρώματος κατά τόμον, Αθήναι 1964, τόμος 8ος, σελ. 573.
Βασίλειος Σφυρόερας, «Παπαφλέσ(σ)ας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τομ. 8ος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1988, σελ. 162
Αναστασίου Γούδα,«Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσας» Βίοι παράλληλοι, τομ. Ε', Αθήναι, 1872, σελ. 445: "[...] Δικαίοι ωνομάζοντο όλοι οι απόγονοι της οικογενείας ταύτης και μετωνομάσθησαν Φλεσσαίοι από της λέξεως Εφεσίους, αναφερομένης εις τας πράξεις των Αποστόλων και μη ορθώς προφερομένης εν τη εκκλησία της πατρίδος του ως Εφλεσίους, είτα Φλεσίους και μετά ταύτα Φλεσσαίους"
Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου: Ενότητα Γ. Κεφάλαιο 9. Η εκστρατεία του Δράμαλη - Δερβενάκια, Ιστορία Στ' Δημοτικού, από την ιστοσελίδα ebooks.edu.gr [...] «Όμως οι τέσσερις οδοί διαφυγής είχαν καταληφθεί έγκαιρα από τις ελληνικές δυνάμεις, με εντολή του Κολοκοτρώνη. Ο ίδιος έπιασε το στενό των Δερβενακίων με 2.500 πολεμιστές, κρύβοντας μέσα σε θάμνους 800 από αυτούς. Αλλά και άλλοι οπλαρχηγοί, όπως ο Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπουλος), ο Παπαφλέσσας και ο αδελφός του Νικήτας Φλέσσας, κατέφθασαν για να βοηθήσουν». [...]
Διονύσιος Κόκκινος, «Η Ελληνική Επανάστασις», τομ. 4, εκδόσεις "Μέλισσα", Αθήναι 1960, σελ. 367.
Βασίλειος Σφυρόερας, «Αποκλεισμός του Δράμαλη στην Κορινθία», «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Εκδοτική Αθηνών, τομ. ΙΒ, (1975), σελ. 257.
«Ἡ ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ Θ. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ -Δ. ΠΛΑΠΟΥΤΑ», ΑΝΤΩΝΗ ΞΕΠΑΠΑΔΑΚΟΥ -Δημοσιογράφου "Ἡ Δίκη" σελ. 153
Η έφημερίς των Αθηνών «Ο φίλος τού λαού» αρ. 422 τής 10 Οκτωβρίου 1846 μας πληροφορεί για τον θάνατόν του. «Απεβίωσε στις αρχές Οκτωβρίου 1846 και η Αθηναϊκή Εφημερίδα «Συντηρητική» του αφιέρωσε σχετική Νεκρολογία.
ΠΕΤΡΟΥΝΑΚΟΣ, ΙΩΑΝΝΗΣ Π. (1904). Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑ - ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ. ΑΘΗΝΑΙ. σελ. 13.
Φωτάκος, "Απομνημονευματα" ο.ά. σελ.99
Κοκκίνου, 1974, Α΄, σελ. 434 - 436.
Κανέλλος Δεληγιάννης, - Απομνημονεύματα, τ.Β' σ.59.
George Finlay “History of the Greek revolution , Volume II page 282. ISBN 1-4021-7236-2 9781402172366 9000. «Elias Mavromichalis , called Kozakos, invaded the district between the lower ridges of Taygetos and the Pamisus ….. But his progress was always arrested by Niketas , who was a better soldier and who, in addition to his superior skill in partisan warfare, was supported by the whole of the population…
Δ. Βαρδουνιώτη, σελ. 163, σημ. 1
Απομνημονεύματα Κανέλλου Δεληγιάννη.
Φερέτος, Μίμης (1998). Μεσσηνιακά 1968. Αθήνα. σελ. 340. ISBN 960-7296-53-2.
Αμανατίδης, Κυριάκος (16 Φεβρουαρίου 2018). [http://www.anagnostis.info/kamanatidis8.htm «Παπαφλέσσας Μια μεγάλη μορφή της Επανάστασης του 1821»]. Anagnostis e-magasin. Ανακτήθηκε στις 16/02/2018.
Φερέτος, Μίμης (1998). Μεσσηνιακά Α΄. Αθήνα. σελ. 428."Πιστοποιητικόν γιά την πολεμική δράση εξέδωκαν ..... Νικ(ήτας) Φλέσσας". ISBN 960-7296-54-4 Check |isbn= value: checksum (βοήθεια).
ΦΕΚ Α21, 25 Μαΐου 1836 σελ. 88
Αρχείο Μ. Η. Φερέτου.
ΦΕΚ Α14, 17 Μαΐου 1858, σ. 61, 62
Πηγές - βιβλιογραφία
Δημ. Κ. Βαρδουνιώτης, «Η καταστροφή του Δράμαλη», Τρίπολη 1913.
Κανέλλος Δεληγιάννης, «Απομνημονεύματα», Αθήναι (1957) τ. Β’.
Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος), «Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήναι 1899, τ. Α’.
Κωνσταντίνος Φλέσσας, «Σημειώσεις από την επανάσταση του 1821», τ. Α΄. Βιβλιοθήκη Δημητσάνας. Διαθέσιμο και στο Κωνσταντίνος Φλέσσας, «Ιστορία του ιερού αγώνος κατά της Τουρκοκρατίας και της Αυστριακής Αυτοκρατορίας»
Δημητρίου Κριεζή, "Επανόρθωσις εσφαλμένων τινών ...", 1874, σ. 61 κ.ε.
Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
